Nghiên Cứu Một Số Đặc Điểm Phân Bố, Sinh Thái Và Tái Sinh Tự Nhiên Của Loài Khôi Nhung (Ardisia Silvestris Pit..) Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Sơn Trà, Thành Phố Đà Nẵng 6370910.Pdf
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (4.73 MB, 27 trang )
VĂN PHỊNG HỢP TÁC
KHOA SINH MƠI TRƯỜNG VÀ HỘI ĐỘNG VẬT FRANKFURT
BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ, SINH THÁI VÀ TÁI SINH TỰ
NHIÊN CỦA LỒI KHƠI NHUNG (Ardisia silvestris Pit..) TẠI KHU BẢO TỒN
THIÊN NHIÊN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG
Đà Nẵng, 5/2018
VĂN PHỊNG HỢP TÁC
KHOA SINH MƠI TRƯỜNG VÀ HỘI ĐỘNG VẬT FRANKFURT
BÁO CÁO TỔNG KẾT
ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ, SINH THÁI VÀ TÁI SINH TỰ
NHIÊN CỦA LỒI KHƠI NHUNG (Ardisia silvestris Pit..) TẠI KHU BẢO TỒN
THIÊN NHIÊN SƠN TRÀ, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG
SV thực hiện: Lê Viết Mạnh
Lớp, khoa: 14CTM, Khoa Sinh – Môi trường
Năm thứ: 4/4
Ngành học: Cử nhân Quản lý Tài nguyên và Môi trường
Người hướng dẫn: ThS. Nguyễn Thị Kim Yến
Giáo viên hướng dẫn thực địa: Trần Ngọc Toàn
Đà nẵng, 5/2018
2
MỤC LỤC
DANH MỤC BẢNG BIỂU ..........................................................................................................................3
DANH MỤC HÌNH VẼ ...............................................................................................................................4
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................................................................5
MỞ ĐẦU .......................................................................................................................................................6
1. Lí do chọn đề tài: ..................................................................................................................................6
2. Mục tiêu nghiên cứu: ...........................................................................................................................6
2.1. Mục tiêu chung: .............................................................................................................................6
2.2. Mục tiêu cụ thể: .............................................................................................................................7
3. Phương pháp nghiên cứu: ...................................................................................................................7
4. Đối tượng nghiên cứu: .........................................................................................................................8
5. Phạm vi nghiên cứu: ............................................................................................................................8
CHƯƠNG 1. .................................................................................................................................................9
TỔNG QUAN TÀI LIỆU. ...........................................................................................................................9
1.1. Một số đặc điểm về lồi Khơi Nhung ở Việt Nam: .........................................................................9
1.1.1. Đặc điểm hình thái: ....................................................................................................................9
1.1.2. Phân bố, thu hái và chế biến: ..................................................................................................13
1.1.3. Thực trạng: ...............................................................................................................................13
1.1.4. Thành phần hóa học: ...............................................................................................................13
1.1.5. Tác dụng dược lý: .....................................................................................................................14
1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu lồi Khơi Nhung trên thế giới và Việt Nam: .........................14
1.2.1. Những bài nghiên cứu lồi Khơi Nhung trên thế giới:..........................................................14
1.2.2. Những bài nghiên cứu lồi Khơi Nhung ở Việt Nam: ...........................................................15
CHƯƠNG 2. ...............................................................................................................................................17
ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................17
2.1. Đối tượng nghiên cứu: ....................................................................................................................17
1
2.2. Nội dung nghiên cứu: ......................................................................................................................17
2.3. Phương pháp nghiên cứu: ..............................................................................................................17
2.3.1. Phương pháp kế thừa: .............................................................................................................17
2.3.2. Phương pháp nhận dạng: ........................................................................................................17
2.3.3. Phương pháp khảo sát theo tuyến và theo OTC: ..................................................................17
2.3.4. Phương pháp nghiên cứu vùng phân bố: ...............................................................................18
2.3.5. Phương pháp xử lý số liệu: ......................................................................................................18
CHƯƠNG 3. ...............................................................................................................................................22
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.........................................................................................22
3.1. Một số đặc điểm phân bố và sinh trưởng của lồi Khơi Nhung tại Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn
Trà: ..........................................................................................................................................................22
3.1.1. Đặc điểm phân bố cây Khôi Nhung tại Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà: ........................22
3.1.2. Đặc điểm sinh trưởng và phát triển của cây Khơi Nhung: ...................................................22
3.2. Một số đặc điểm quần xã có Khơi Nhung phân bố: .....................................................................23
3.2.1. Cấu trúc rừng và lồi ưu thế trong tầng cây cao có sự phân bố của cây Khôi Nhung: .....23
3.2.2. Cấu trúc mật độ và một số chỉ tiêu sinh trưởng tầng cây cao: .............................................26
3.2.3. Chỉ số đa dạng sinh học tầng cây cao khu vực phân bố cây Khôi Nhung: ..........................27
3.2.4. Phẫu diện đồ sinh cảnh: ...........................................................................................................28
3.3. Tổ thành nhóm lồi cây mọc cùng Khôi Nhung: ..........................................................................31
3.4. Đặc điểm và khả năng tái sinh: ......................................................................................................33
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................................................................36
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................................................38
PHỤ LỤC A: Các biểu điều tra ................................................................................................................41
PHỤ LỤC B: Thành phần lồi thân gỗ trong các ơ tiêu chuẩn .............................................................43
PHỤ LỤC C: Ảnh mẫu một số loài thực vật phân bố trong các ơ tiêu chuẩn ......................................49
PHỤ LỤC D: Hình ảnh trong q trình lập và điều tra ơ tiêu chuẩn ...................................................53
2
DANH MỤC BẢNG BIỂU
Kí hiệu
Tên bảng
Trang
Bảng 3.1.
Đặc điểm các ơ tiêu chuẩn có Khơi Nhung phân bố.
24
Bảng 3.2.
Một số đặc điểm sinh trưởng lồi Khơi Nhung trong mỗi
24
ơ tiêu chuẩn.
Bảng 3.3.
Cấu trúc phân bố tầng cây cao trong các ô tiêu chuẩn
25
Bảng 3.4.
Một số chỉ tiêu sinh trưởng của lâm phần có Khơi Nhung
28
phân bố.
Bảng 3.5.
Mật độ của lâm phần có Khơi Nhung phân bố
29
Bảng 3.6.
Chỉ số mức độ chiếm ưu thế Simpson – Cd và chỉ số đa
29
dạng loài Shannon – H của tầng cây cao.
Bảng 3.7.
Bảng số liệu những lồi thường bắt gặp cùng với Khơi
33
Nhung trong ơ 6 cây.
Bảng 3.8.
Các giá trị trung bình của Khơi Nhung và nhóm cây bạn
35
Bảng 3.9.
Thống kê chất lượng và nguồn gốc tái sinh của Khôi
36
Nhung.
3
DANH MỤC HÌNH VẼ
Kí hiệu
Hình 1.
Tên hình
Trang
Bản đồ thiết lập các ô tiêu chuẩn điều tra Khôi Nhung tại
10
KBTTN Sơn trà.
Hình 1.1.
Khơi Nhung mọc ngồi tự nhiên
11
Hình 1.2.
Ảnh mẫu Khơi Nhung
12
Hình 1.3.
Hoa Khơi Nhung
13
Hình 1.4.
Quả Khơi Nhung khi chín
14
Hình 1.5.
Giải phẫu quả Khơi Nhung
14
Hình 3.1.
Biểu đồ phẫu diện ơ tiêu chuẩn số 1
30
Hình 3.2.
Biểu đồ phẫu diện ơ tiêu chuẩn số 2
31
Hình 3.3.
Biểu đồ phẫu diện ơ tiêu chuẩn số 3
32
Hình 3.4.
Tái sinh chồi của Khơi Nhung.
36
Hình 3.5.
Tái sinh hạt của Khôi Nhung.
37
4
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Cụm từ đầy đủ
Kí hiệu
ĐDSH
Đa dạng sinh học
KBTTN
Khu bảo tồn thiên nhiên
OTC
Ô tiêu chuẩn
TCC
Tầng cây cao
VQG
Vườn quốc gia
5
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài:
Theo kết qủa điều tra của Viện Dược liệu và Bộ Y tế (2016) đã phát hiện và thống kê
được ở Việt Nam có 5.117 lồi thực vật bậc cao có mạch, nấm và tảo được dùng làm thuốc
(Nguyễn Thượng Dong, 2007). Từ nguồn cây thuốc mọc tự nhiên và cây thuốc trồng, mỗi
năm đã cung cấp tới trên 20.000 tấn dược liệu các loại cho nhu cầu sử dụng trong nước và
xuất khẩu. Tuy nhiên do khai thác liên tục lại không chú ý bảo vệ nên đã có 144 lồi được
đưa vào danh lục đỏ cần bảo tồn ở Việt Nam [8],[16].
Thành phố Đà Nẵng có khu hệ thực vật đa dạng và phong phú. Theo Đặng Ngọc Phái
và Bệnh viện y học cổ truyền thành phố Đà Nẵng (2017) đã ghi nhận được 1.117 loài trên
địa bàn thành phố Đà Nẵng có cơng dụng làm thuốc. Trong nghiên cứu mới đây của Đặng
Ngọc Phái và đồng tác giả (2017) đã ghi nhận có 329 lồi cây thuốc, trong đó có trên 50
loài được coi là mới và 8 loài cây thuốc thuộc diện bảo tồn cấp quốc gia tại Bán đảo Sơn
Trà, thành phố Đà Nẵng.
Trong đó cây Khơi Nhung (Ardisia silvestris Pit..) là loài được xếp trong Sách đỏ Việt
Nam (2007) với mức độ sẽ nguy cấp và khuyến cáo “chỉ khai thác có mức độ và giữ lại
những cây con chưa đến tuổi thu hái. Cấm khai thác loài này trong các Vườn quốc gia”.
Tuy loài phân bố rộng nhưng số lượng cá thể ít do tái sinh hạt kém, tại nhiều nơi loài này
bị khai thác làm dược liệu với số lượng lớn nên mất nguồn hạt để tái sinh.
Chính vì vậy việc nghiên cứu cơ sở khoa học phục vụ bảo tồn và phát triển cây Khôi
Nhung là rất cần thiết. Bài báo cung cấp những thông tin cụ thể về đặc điểm phân bố, sinh
thái cũng như khả năng tái sinh của cây Khôi Nhung tại khu Bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà,
Thành phố Đà Nẵng.
2. Mục tiêu nghiên cứu:
2.1. Mục tiêu chung:
Kết quả nghiên cứu của đề tài nhằm đạt được mục tiêu chung như sau:
6
Xác định được một số đặc điểm phân bố, sinh thái và khả năng tái sinh tự nhiên của
lồi Khơi Nhung (Ardisia silvestris Pit..) tại KBTTN Sơn Trà, Thành phố Đà Nẵng nhằm
phục vụ cho việc nghiên cứu và bảo tồn lồi Khơi Nhung trong thời gian tới.
2.2. Mục tiêu cụ thể:
Đề tài có những mục tiêu cụ thể như sau:
- Xác định một số đặc điểm phân bố của Khôi Nhung tại Bán đảo Sơn Trà.
- Xác định một số đặc điểm sinh thái của lồi Khơi Nhung tại Bán đảo Sơn Trà: Mô
tả sinh cảnh thường gặp của loài (trạng thái rừng, thành phần loài, độ dốc, độ cao), phẫu
diện đồ sinh cảnh, trạng thái sinh trưởng, phát triển (mức độ sinh trưởng, trạng thái ra hoa,
kết quả).
- Xác định được hiện trạng tái sinh tự nhiên của cây Khôi Nhung và một số yếu tố ảnh
hưởng đến khả năng tái sinh tự nhiên của loài trên Bán đảo Sơn Trà.
3. Phương pháp nghiên cứu:
Đề tài sử dụng nhiều phương pháp, cụ thể:
+ Phương pháp kế thừa: Nghiên cứu tài liệu về lồi Khơi Nhung.
+ Phương pháp nhận dạng: So sánh hình thái để tra tên khoa học với các tài liệu “Cây
cỏ Việt Nam” của Phạm Hoàng Hộ năm 1999-2003, “Những cây thuốc và vị thuốc Việt
Nam” của Đỗ Tất Lợi năm 2004.
+ Phương pháp khảo sát theo tuyến và OTC: Sử dụng phương pháp nghiên cứu theo
tuyến và OTC của Hoàng Chung [7]. Cụ thể OTC có kích thước 20x20m2 để đo đếm tầng
cây cao, thành phần loài, độ tàn che, sinh trưởng. Điều tra cây tái sinh theo ơ dạng bản
2x2m2 tại những nơi có cây con và đo đếm chất lượng, nguồn gốc cây tái sinh. Và sử dụng
phương pháp điều tra ô 6 cây để nghiên cứu mối quan hệ giữa các loài cây thường đi kèm
với lồi Khơi Nhung. Ngồi ra cịn đo đếm tổng số lượng lồi Khơi Nhung có trong ô
20x20m2.
+ Phương pháp nghiên cứu vùng phân bố: Xác định tọa độ ghi nhận bằng máy định
vị Garmin 62Sc sau đó đánh dấu trên bản đồ địa hình UTM.
7
+ Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm Mapinfo và bản đồ địa hình UTM
để thể hiện sự phân bố của lồi Khơi Nhung.
4. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu là lồi Khơi Nhung hay cịn gọi là Khơi Tía, Cơm nguội, có tên
khoa học là Ardisia silvestris Pit.. , thuộc chi Ardisia, họ Đơn nem (Myrsinaceae).
5. Phạm vi nghiên cứu:
Qua khảo sát trên 4 tuyến nghiên cứu tại Bán đảo Sơn Trà, phường Thọ Quang, Thành
phố Đà Nẵng ở những nơi ven suối và đất ẩm với độ cao tối thiểu 400m đã phát hiện 3 khu
vực có Khơi Nhung và lập ơ tiêu chuẩn điều tra, cụ thể:
Ô tiêu chuẩn 1: Tọa độ: 0209689/1783698.
Ô tiêu chuẩn 2: Tọa độ: 0205922/1785960.
Ô tiêu chuẩn 3: Tọa độ: 0207668/1784707.
Hình 1. Bản đồ thiết lập các ơ tiêu chuẩn điều tra Khôi Nhung tại KBTTN Sơn trà.
8
CHƯƠNG 1.
TỔNG QUAN TÀI LIỆU.
1.1. Một số đặc điểm về lồi Khơi Nhung ở Việt Nam:
1.1.1. Đặc điểm hình thái:
Khơi Nhung (Ardisia sylvestris Pitard) cịn gọi Cơm nguội rừng, Khơi tía thuộc họ
Đơn nem (Myrsinaceae), bộ Anh Thảo (Primulalales). Là cây tiểu mộc cao 0,5-2m, khơng
lơng, có thân rễ bị, rỗng xốp, có vỏ màu xám, ít phân nhánh hay khơng phân nhánh, gần
trên ngọn có nhiều lá. Lá mọc so le, phiến lá thon ngược, dài đến 25-40 x 6-12cm, đầu nhọn
hoặc tù, giảm dần và men xuống gốc, đáy từ từ hẹp thành cuống có cánh, màu lục sẫm ở
trên, nhạt màu hơn ở dưới hoặc có màu đỏ tím, bìa có răng nhọn mịn, đều nhau; có lông
màu nâu trên các gân, nhiều hơn ở mặt dưới; gân bên 28-35 đơi, gân cấp 3 hình mạng nổi
rõ ở mặt dưới [11] [9] [23].
Hình 1.1. Khơi Nhung mọc ngoài tự nhiên (Ảnh:Lê Viết Mạnh)
9
Hình 1.2. Ảnh mẫu Khơi Nhung (Ảnh:Lê Viết Mạnh)
Ra hoa tháng 4 – 7. Hoa mọc thành chùm, dài 10-15cm, hoa rất nhỏ, chùm kép ngoài
nách lá; cọng hoa 10-12mm; lá đài cao 1,5mm; cánh hoa 3mm, màu trắng pha hồng tím 5
lá đài 5 cánh hoa. Lá đài hình tam giác hoặc thn, nhọn, hợp ngắn ở gốc, có điểm tuyến và
lơng mi. Cánh hoa màu hồng, hình mác, dài 3mm, đầu tù hoặc nhọn, có điểm tuyến. Nhị ngắn
hơn cánh hoa, bao phấn hình mác nhọn, chỉ nhị rất ngắn. Bầu hình trứng, vịi mảnh, đầu nhụy
hình chấm [11] [22] [23].
10
Hình 1.3. Hoa Khơi Nhung (Ảnh:Lê Viết Mạnh)
Quả mọng, hình cầu, khi chín màu đỏ, có điểm tuyến, đường kính 7-8mm. Hạt 1, hình
cầu, lõm ở gốc. Tái sinh bằng hạt và chồi. Có quả tháng 9-12 và 1-2 năm sau [11] [9] [23].
11
Hình 1.4. Quả Khơi Nhung khi chín (Ảnh:Lê Viết Mạnh)
Hình 1.5. Giải phẫu quả Khôi Nhung (Ảnh:Lê Viết Mạnh)
12
1.1.2. Phân bố, thu hái và chế biến:
Cây Khôi Nhung ưa bóng, mọc hoang tại những khu rừng rậm miền thượng du, nơi
râm mát, tán rừng ẩm, nhiều mùn, ven suối, trong rừng hay ven rừng nguyên sinh ở độ cao
400 - 1200m các tỉnh Thanh Hóa (Thạch Thành, Ngọc Lạc, Lang Chánh), Nghệ An (Phủ
Quỳ), Ninh Bình (Nho Quan, Cúc Phương), Hà Tây (Ba Vì), Lào Cai (Sa Pa), Lạng Sơn
(Hữu Lũng), Quảng Ninh, Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Hòa Bình, Quảng Nam, Thừa Thiên –
Huế, Đà Nẵng. Ngồi ra cây còn phân bố ở Trung Quốc (Hải Nam, Quảng Tây).
Thường hái lá và ngọn vào mùa hạ, phơi nắng cho tái rồi phơi và ủ trong râm [11]
[23].
1.1.3. Thực trạng:
Khơi nhung là lồi cây đang bị khai thác nhiều dẫn đến số lượng bị giảm sút. Được
đưa vào Sách Đỏ IUCN đề nghị bảo vệ [11].
Tuy lồi có khu phân bố rộng, nhưng số lượng cá thể ít do tái sinh hạt kém, lại bị khai
thác làm dược liệu với số lượng lớn nên mất nguồn hạt để tái sinh. Mặt khác những nơi có
cây con mọc lại bị chặt phá rừng nên có thể bị tuyệt chủng vì khơng cịn mơi trường sống
thích hợp [23].
Phân hạng: VU A1a,c,d+2d [23].
1.1.4. Thành phần hóa học:
Các lồi thực vật thuộc chi Ardisia họ Myrsinaceae đã được nghiên cứu từ rất sớm
trên thế giới. Ngay từ năm 1968, Ogawa Hideko và các cộng sự đã tìm thấy các hợp chất
ardisiaquinon A, B, C từ loài Ardisia sieboldi của Nhật Bản [12]. Trong nghiên cứu về các
hợp chất Triterpene Saponins chiết suất từ Ardisia crispa của Jansakul C. (1986) đã phân
lập trong rễ Ardisia crispa có 19 hợp chất tritecpen saponin trong đó 2 hợp chất
ardisiacrispin A & B cịn được tìm thấy từ loài A. crispa, A. brevicaulis [3] [10]. Năm 1987,
từ rễ và thân loài A. cornudentata, lần đầu tiên đã phân lập được 2 hợp chất 1,4-benzoquinon
trong bài nghiên cứu Quinones từ Ardisia cornudentata của Tian Z [15]. Tiếp theo đó ChunPo Chang và cộng sự năm 2010 cũng đã nghiên cứu phân lập gốc rễ Ardisia Cornudentata
Mez và phát hiện 3 hợp chất mới là: 3-methoxy-2-methyl-5-pentylphenol, 3-methoxy-213
methyl-5-(1′-ketopentyl)phenol và cornudoside cùng với 26 hợp chất khác đã được biết đến
[4].
Ngồi ra Viện đơng y và Bộ mơn dược lý Trường đại học y dược có thí nghiệm sơ bộ
trên lồi Khơi Nhung (Ardisia sylvestris Pitard) nhưng mới thấy có ít tanin và glucozit. Đây
là 2 chất chủ yếu có tác dụng tốt trong việc phịng, ngừa và hỗ trợ điều trị các bệnh về dạ
dày [11].
1.1.5. Tác dụng dược lý:
Trên cơ sở nghiên cứu của Phạm Bá Tuyến cho thấy Lá Khơi có tác dụng chống viêm,
giảm đau, trung hòa acid, chống loét dạ dày, làm lành vết loét dạ dày tá tràng trên thực
nghiệm cũng như trên lâm sàng [19].
Sơ bộ nghiên cứu trên thỏ, chuột bạch và khỉ cũng thấy có một số kết quả sau đây:
Làm giảm độ axit của dạ dày khỉ, làm giảm nhu động ruột cô lập của thỏ, làm yếu sự co
bóp của tim, làm giảm sự hoạt động bình thường trên chuột bạch.
Bệnh viện 108 thử nghiệm dùng trên lâm sàng (mới trên 5 bệnh nhân) thì 4 người
giảm đau 80-100%, dịch vị giảm xuống bình thường.
Ngồi ra Viện đông y áp dụng lá khôi chữa một số trường hợp đau dạ dày (dùng riêng
hay phối hợp với nhiều vị thuốc khác) đã sơ bộ nhận định như sau:
+ Với liều 100g lá khôi trở xuống uống hằng ngày thì có thể từ đỡ đau đến hết đau,
bệnh nhân ăn được ngủ được.
+ Nhưng với liều 250g một ngày thì làm bệnh nhân mệt, người uể oải, da tái xanh,
sức khỏe xuống dần nếu tiếp tục uống [11].
1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu lồi Khơi Nhung trên thế giới và Việt Nam:
Hiện tại chưa có nhiều nghiên cứu về lồi Khơi Nhung trên thế giới cũng như tại Việt
Nam. Đa phần các nghiên cứu hiện tại chủ yếu tập trung vào nhân giống và nuôi cấy mô
cây Lá Khơi. Ngồi ra, chỉ có một số ít nghiên cứu về thành phần hóa học của các lồi thuộc
chi Ardisia, họ Myrsinaceae.
1.2.1. Những bài nghiên cứu lồi Khơi Nhung trên thế giới:
14
Các nghiên cứu về cây Khôi Nhung (Ardisia sylvestris Pitard) trên thế giới chưa nhiều
và chưa có nghiên cứu chuyên sâu về đặc điểm, thành phần và tính chất dược lý loài này.
Hiện tại chỉ ghi nhận một số nghiên cứu về dược học của các loài cùng chi Ardisia. Trong
cuốn “Thực vật dược châu Á Thái Bình Dương: Dược phẩm cho tương lai” của Christophe
Wiart (2006) có giới thiệu về dược phẩm từ cây thuốc ở Châu Á Thái Bình Dương với hơn
400 cây dược liệu trong đó có chi Ardisia.
Hay các nghiên cứu về thành phần hóa học của hai loài thuộc chi Ardisia của Nguyen
Ha, Ripperger H, Schmidt J (2007) đã phát hiện được trong lá của Ardisia Silvestris có các
hợp chất 2-methyl-5-(Z-nonadec-14-enyl) và 5-(Z-nonadec-14-enyl), các diphenol cũng
thu được từ rễ của Ardisia gigantifolia. Ngoài ra bài nghiên cứu phân lập Antitubercular
Resorcinol Analogs và Benzenoid C-Glucoside từ rễ cây Ardisia cornudentata của ChunPo Chang và cộng sự (2010) đã phân lập gốc rễ của Ardisia Cornudentata Mez thành ba
hợp chất mới và 26 hợp chất khác đã được biết đến, 13 trong số những hợp chất này cho
thấy các hoạt động chống vi trùng, 2 hợp chất cho kết quả chống lại tế bào ung thư [4] [5].
1.2.2. Những bài nghiên cứu lồi Khơi Nhung ở Việt Nam:
Các nghiên cứu cây Lá Khôi ở Việt Nam trong thời gian qua đã có nhiều bước phát
triển. Đặc biệt các nghiên cứu cơ bản về phân bố và tri thức sử dụng lồi Lá Khơi trong
chăm sóc chữa bệnh. Trong đó phải kể đến Nghiên cứu tác dụng của chế phẩm HPmax
trong điều trị loét hành tá tràng có Helicobacter pylori của Phạm Bá Tuyến (2014) với việc
kết hợp cây Cao khô Chè dây, Dạ cẩm và Lá Khôi; kết quả Hpmax có tác dụng chống loét
dạ dày tá tràng, giảm đau, liền sẹo, giảm thể tích dịch rỉ viêm, chống viêm mạn tính [19].
Về thành phần hóa học của các loài trong chi Aridisia, theo Lưu Tuấn Anh (2013), đã
Nghiên cứu thành phần hóa học lồi Ardisia balansana thuộc họ Đơn nem (Myrsinaceae)
ở Việt Nam, kết quả đã thành công trong việc phân lập và xác định cấu trúc hóa học của
các hợp chất phân lập được từ lá, thân, rễ cây Ardisia balansana. Mới đây trong nghiên cứu
về thành phần hóa học và hoạt tính sinh học một số loài Ardisia thuộc họ Myrsinaceae ở
Việt Nam của Trịnh Anh Viên (2017) đã phân lập và xác định được cấu trúc của 40 hợp
chất trong đó có 2 hợp chất mới, 12 hợp chất lần đầu tiên được phân lập từ chi Ardisia;
15
ngồi ra trong nghiên cứu cịn thăm dị các hoạt tính kháng nấm, kháng khuẩn, kháng virut
và hoạt tính gây độc tế bào của một số hợp chất phân lập được [2] [22].
Các nghiên cứu về nhân giống cây Khôi Nhung trong thời gian qua đã ghi nhận nhiều
kết quả tích cực. Trong nghiên cứu nhân giống và trồng thử nghiệm cây Lá khôi tại Vườn
Quốc gia Bái Tử Long của KS Nguyễn Đình Ưng năm 2009. Kết quả trong thời gian thực
hiện 36 tháng (tháng 10.2009 - 9.2012) đề tài đã nhân giống được 4.000 cây Lá khôi và xây
dựng thành cơng mơ hình trồng thử nghiệm cây lá Khơi trên diện tích 1 ha, tỷ lệ sống đạt
92,5%, chiều cao cây trung bình đạt 99,6 cm, đường kính gốc 2,6 cm. Đồng thời nhóm thực
hiện đề tài cũng đã xây dựng được bản hướng dẫn kỹ thuật nhân giống và trồng cây lá Khôi.
Kết quả thu được của đề tài đã góp phần bảo tồn nguồn gen lồi cây dược liệu quý này tại
Vườn Quốc gia Bái Tử Long [20].
16
CHƯƠNG 2.
ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
2.1. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu là lồi Khơi Nhung hay cịn gọi là Khơi Tía, Cơm nguội, có tên
khoa học là Ardisia silvestris Pitard , thuộc chi Ardisia, họ Đơn nem (Myrsinaceae), bộ Anh
Thảo (Primulalales).
2.2. Nội dung nghiên cứu:
Từ mục tiêu nghiên cứu, đề tài thực hiện các nội dung nghiên cứu sau:
-
Điều tra, ghi nhận vùng phân bố và chụp ảnh của loài ngoài thực địa ở Bán đảo
Sơn Trà.
-
Nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái của lồi: Mơ tả sinh cảnh thường gặp của
lồi (trạng thái rừng, thành phần loài, độ dốc, độ cao), phẫu diện đồ sinh cảnh,
trạng thái sinh trưởng, phát triển (mức độ sinh trưởng, trạng thái ra hoa, kết quả)
của loài.
-
Nghiên cứu khả năng tái sinh tự nhiên của loài.
2.3. Phương pháp nghiên cứu:
2.3.1. Phương pháp kế thừa:
Tham khảo và nghiên cứu tài liệu, các bài báo, bài nghiên cứu về lồi Khơi Nhung
trong nước và thế giới.
2.3.2. Phương pháp nhận dạng:
Xác định tên khoa học theo phương pháp so sánh hình thái, theo các khóa phân loại
trong các bộ Thực vật chí và đối chiếu với các tài liệu “Cây cỏ Việt Nam” (Phạm Hoàng
Hộ, 1999-2003); tài liệu “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” (Đỗ Tất Lợi, 2004) [11]
[9].
2.3.3. Phương pháp khảo sát theo tuyến và theo OTC:
Sử dụng phương pháp nghiên cứu theo OTC của Hoàng Chung [7]. Đặt OTC theo
phương pháp chọn điển hình trong quần xã. OTC điển hình được lựa chọn tại những khu
17
vực đại diện cho điều kiện của nơi sinh trưởng và có xuất hiện cây Khơi Nhung trên các
tuyến nghiên cứu.
Đề tài lập 3 OTC có kích thước 20x20m2, trong OTC tiến hành đo đếm các thông số
ở tầng cây cao có đường kính ngang ngực (D1.3) ≥ 6cm bao gồm thành phần loài cây, độ
tàn che, đo đếm sinh trưởng cây.
Điều tra tái sinh cây Khôi Nhung theo 8 ô dạng bản 2x2m2 tại những nơi có cây tái
sinh. Tiến hành đo đếm các chỉ tiêu về chất lượng cây tái sinh (Tốt – Trung bình – Xấu),
nguồn gốc cây tái sinh (chồi, hạt), đường kính, chiều cao vút ngọn, độ rộng tán của những
cây tái sinh trong ô [7].
Để nghiên cứu mối quan hệ giữa các loài cây thì sử dụng phương pháp điều tra ơ 6
cây để tìm hiểu các cây đi kèm. Cụ thể lấy cây Khơi Nhung làm tâm, sau đó xác định:
Khoảng cách, tên cây và đo đường kính (D), chiều cao vút ngọn (Hvn) và diện tích tán (Dt)
của 6 cây gần nhất xung quanh nó [17].
2.3.4. Phương pháp nghiên cứu vùng phân bố:
Vị trí bắt gặp lồi Khơi Nhung sẽ được ghi nhận và xác định bằng máy định vị Garmin
62Sc, sau đó đánh dấu trên bản đồ địa hình (UTM) tỷ lệ 1:25.000.
2.3.5. Phương pháp xử lý số liệu:
Sử dụng phần mềm Mapinfo phiên bản 10.5 và đánh dấu trên bản đồ địa hình (UTM)
tỷ lệ 1:25.000 để thể hiện sự phân bố của lồi Khơi Nhung trong Bán đảo Sơn Trà, phường
Thọ Quang, Thành phố Đà Nẵng.
a) Phương pháp xử lí số liệu đối với tầng cây cao [18]:
- Chỉ số giá trị quan trọng IVI (Importance Value Index): Chỉ số giá trị quan trọng IVI
được áp dụng để biểu thị cấu trúc, mối tương quan và trật tự ưu thế giữa các loài trong một
quần thể thực vật (Mishra,1968). Chỉ số này biểu thị tốt hơn, toàn diện hơn cho các tính
chất tương đối của hệ sinh thái so với các giá trị đơn tuyệt đối của mật độ, tần xuất, độ ưu
thế, vv... Thông qua chỉ số IVI có thể xác định được cấu trúc khơng gian, mối tương quan
và trật tự ưu thế giữa các loài trong một quần thể thực vật. Chỉ số IVI của một loài đạt giá
18
trị tối đa là 300 khi hiện trường nghiên cứu chỉ có duy nhất lồi cây đó. Chỉ số IVI của mỗi
lồi xác định theo cơng thức sau:
IVI = RD + RF + RBA.
Trong đó: RD là mật độ tương đối, RF là tần suất xuất hiện tương đối và RBA là tổng
tiết diện thân tương đối của mỗi loài.
Mật độ tương đối (RD) được xác định bằng tỷ số giữa mật độ trung bình (tổng số cá
thể của một lồi nghiên cứu xuất hiện ở tất cá các ơ mẫu nghiên cứu chia cho tổng số các ô
mẫu nghiên cứu) của loài nghiên cứu và tổng mật độ của tất cả các loài. Tần suất xuất hiện
tương đối (RF) là tỷ lệ % giữa tần suất xuất hiện của một loài nghiên cứu (tỷ số % giữa số
lượng các ơ mẫu có lồi xuất hiện và tổng số các ô mẫu nghiên cứu) và tổng số tần xuất
xuất hiện của tất cả các loài. Mức hay gặp là >50%; mức thường gặp: 25%- 50%; mức ít
gặp là <25%.
- Chỉ số đa dạng sinh học loài H (Shannon and Weiner’s Index): Tính đa dạng là một
phép thống kê có sự tổ hợp của cả 2 yếu tố: thành phần số lượng lồi và tính đồng đều phân
bố hay là khả năng xuất hiện của các cá thể trong mỗi loài (Shannon và Wiener, 1963;
Alekseiev, 2007). Chỉ số H không chỉ phụ thuộc vào thành phần số lượng loài mà cả số
lượng cá thể và xác xuất xuất hiện của các cá thể trong mỗi lồi, trong đó chỉ số H được
xác định theo công thức sau:
𝑛
H=-∑
𝑁
(𝑁𝑖 /𝑁) 𝑙𝑜𝑔2 ( 𝑖 )
𝑁
𝑖=1
Trong đó: H là chỉ số đa dạng sinh học hay chỉ số Shannon, Ni là số lượng cá thể của
loài thứ i, N là tổng số lượng cá thể của tất cả các loài trên hiện trường.
Ngoài ra, chỉ số H còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như đặc điểm khí hậu, vĩ độ,
độ cao tương đối, mức độ ô nhiễm môi trường. Các rừng mưa nhiệt đới ẩm thường có chỉ
số H rất cao từ 5,06 – 5,40, ngược lại rừng ôn đới hay rừng trồng nhiệt đới rất thấp 1,16 –
3,40 (Odum, 1971). Chỉ số H sẽ thấp dần từ các vùng núi thấp lên vùng núi cao. Chỉ số H
của các lưu vực nước ô nhiễm nặng chỉ là 1 hoặc nhỏ hơn, trong khi đó ở các lưu vực nước
sạch có thể là 2, 3 hoặc cao hơn.
-
Chỉ số mức độ chiếm ưu thế (Concentration of Dominance – Cd):
19
Chỉ số này được tính tốn theo Simpson (1949) như sau:
𝑚
Cd = ∑
𝑖=1
𝑁
( 𝑖)
2
𝑁
Trong đó: Cd là chỉ số mức độ chiếm ưu thế hay chỉ số Simpson, Ni là số lượng cá thể
của loài thứ i, N là tổng số lượng cá thể của tất cả các loài trên hiện trường. Chỉ số Simpson
thường được thể hiện là 1 - Cd, với 0 ≤ Cd ≤ 1.
Độ ưu thế của loài: Khả năng của loài chiếm trong quần xã, vai trị và ảnh hưởng của
nó đến sự phân phối năng lượng trong. Ở rừng ơn đới có thể có 1 – 2 lồi ưu thế, cịn ở rừng
nhiệt đới có đến hơn chục lồi ưu thế.
-
Mật độ lồi được tính theo cơng thức: [18]
N / ha =
N
x 10000
S
Trong đó: N / ha: là mật độ của loài / ha.
S: Là tổng diện tích (m2).
N: Là số lượng cá thể của lồi.
b) Phương pháp xử lí số liệu đối với ô 6 cây: [17]
Lấy cây cần nghiên cứu làm tâm ô sau đó xác định: Khoảng cách, tên cây và đo D,
Hvn và Dt của 6 cây gần nhất xung quanh nó. Sau đó tính tần suất xuất hiện của lồi theo
số ơ quan sát (fo) và theo số cây (fc). Căn cứ vào giá trị của fo và fc với mức ý nghĩa a=
0.05 chia các loài cây cùng xuất hiện với các lồi nghiên cứu theo các nhóm sau:
-
Nhóm 1: Rất hay gặp , gồm những lồi có f0 > 30% và fc > 7%
-
Nhóm 2: Hay gặp, gồm những lồi có 15% < fo < 30% và 3% < fc < 7%.
-
Nhóm 3: Ít gặp, gồm những lồi có fo < 15% và fc < 3%
Tần suất xuất hiện của từng lồi theo số ơ quan sát (f0) và theo số cá thể (fc):
f0 =
fc =
𝐷𝑖
𝐷
𝑁𝑖
𝑁
x100
x 100
20
Trong đó: Di là số điểm điều tra xuất hiện loài cây i
D là tổng số điểm điều tra
Ni là số cá thể loài i
N là tổng số cá thể điều tra.
21
CHƯƠNG 3.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
3.1. Một số đặc điểm phân bố và sinh trưởng của lồi Khơi Nhung tại Khu bảo tồn
thiên nhiên Sơn Trà:
3.1.1. Đặc điểm phân bố cây Khôi Nhung tại Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà:
Qua khảo sát trên 4 tuyến nghiên cứu và phát hiện 3 khu vực có Khơi Nhung phân bố
tại Bán đảo Sơn Trà, phường Thọ Quang, Thành phố Đà Nẵng đã cho thấy số lượng Khơi
Nhung cịn rất ít, phân bố ở độ cao từ 467m (OTC số 2) đến 540m (OTC số 1) và những
khu vực ẩm ướt như suối, nơi râm mát, tán rừng ẩm. Kết quả này tương đồng với những
công bố về đặc điểm khu vực phân bố lồi Khơi Nhung trước đó như trong sách Cây cỏ
Việt Nam (Phạm Hoàng Hộ, 2002), Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam (Đỗ Tất Lợi,
Tải bản FULL (58 trang): />Dự phòng: fb.com/KhoTaiLieuAZ
2005).
Bảng 3.1. Đặc điểm các ơ tiêu chuẩn có Khơi Nhung phân bố.
OTC
Trạng thái rừng
Số lượng cây
Độ cao (m)
Độ dốc
Khơi Nhung
1
Rừng kín thường xanh
13
540
25oBN
2
Rừng kín thường xanh
21
467
35oNB
3
Rừng kín thường xanh
10
476
27oBN
3.1.2. Đặc điểm sinh trưởng và phát triển của cây Khôi Nhung:
Một số đặc điểm về sinh trưởng của cây Khơi nhung được trình bày tại bảng 3.2.
Bảng 3.2. Một số đặc điểm sinh trưởng lồi Khơi Nhung trong mỗi ơ tiêu chuẩn.
Số thứ tự ơ
Số lượng lồi
D trung bình
Hvn trung bình
Khơi Nhung
(cm)
(m)
OTC 1
13
1.26
1.05
OTC 2
21
1
0.998
22
OTC 3
10
0.93
0.537
Tổng cộng
44
1.06
0.86
Chiều cao trung bình của cây Khơi Nhung ở các ơ tiêu chuẩn là 0,86m, đường kính
gốc trung bình là 1,06cm. Tổng số lượng cây Khơi Nhung trong 3 OTC là 44 cây. Như vậy,
số lượng cây Khôi Nhung trong khu vực nghiên cứu là khá ít
Qua khảo sát phát hiện hoa Khôi Nhung vào tháng 3, quả Khôi Nhung từ tháng 8 đến
tháng 3 năm sau. Kết quả này tương đồng với những công bố về đặc điểm ra hoa, kết quả
của lồi Khơi Nhung trước đó như trong sách Từ điển cây thuốc Việt Nam (Võ Văn Chi,
2012), Sách đỏ Việt Nam (2007) [6] [23].
3.2. Một số đặc điểm quần xã có Khơi Nhung phân bố:
3.2.1. Cấu trúc rừng và loài ưu thế trong tầng cây cao có sự phân bố của cây Khơi
Tải bản FULL (58 trang): />Dự phòng: fb.com/KhoTaiLieuAZ
Nhung:
Điều tra cấu trúc rừng, tổ thành lồi tầng cây cao (TCC) nơi có cây Khơi Nhung phân
bố được thể hiện ở bảng 3.3.
Bảng 3.3. Cấu trúc phân bố tầng cây cao trong các ô tiêu chuẩn
STT
Tên loài
Số cá
Mật độ
Tần suất
Tiết diện
thể
tương đối
tương đối
thân RBA
RD (m2)
RF (%)
(m2)
IVI
1
Bên bai
6
3.05
1.41
1.194
5.654
2
Bốc, Chôm chôm mật
3
1.52
1.41
8.719
11.649
3
Bời lời cuống ngắn
2
1.02
1.41
0.537
2.977
4
Bứa sp
1
0.51
1.41
0.09
2.01
5
Cà đuối
1
0.51
1.41
0.21
2.13
6
Cà đuối Ching
4
2.03
1.41
11.973
15.413
7
Cà đuối lục lam
2
1.02
1.41
0.6
3.03
23
