(Luận văn thạc sĩ) Cho vay ưu đãi đối với hộ nghèo tại Ngân hàng chính sách xã hội tỉnh Phú Thọ

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LÊ THỊ THU HẰNG

CHO VAY ƢU ĐÃI ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO
TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI
TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LÊ THỊ THU HẰNG

CHO VAY ƢU ĐÃI ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO
TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI
TỈNH PHÚ THỌ
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60.34.04.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. PHẠM THÁI QUỐC

THÁI NGUYÊN - 2014

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

i
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu
trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng, kết quả của luận văn là trung
thực và chƣa đƣợc ai cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Phú Thọ, ngày.........tháng........năm 2014
Tác giả luận văn

Lê Thị Thu Hằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ii
LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành luận văn, tơi đã dƣợc sự giúp đỡ của các tập thể và cá nhân.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến sự giúp đỡ q báu đó.
Trƣớc hết tơi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng đào tạo của trƣờng
Đại học Kinh tế và quản trị kinh doanh, Khoa sau Đại học, Đại học Thái Ngun.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến sự giúp đỡ của các thầy cơ giáo trong
q trình giảng dạy, đã trang bị cho tôi những kiến thức khoa học. Đặc biệt là thầy

giáo - PGS.TS. PHẠM THÁI QUỐC ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn giúp đỡ tôi trong
suốt thời gian nghiên cứu và học tập.
Tôi xin chân thành cám ơn các ban ngành nơi tơi cơng tác và nghiên cứu
luận văn, cùng tồn thể các đồng nghiệp học viên lớp cao học quản lý kinh tế khóa
9, gia đình bạn bè đã tạo điều kiện, cung cấp tài liệu cho tơi hồn thành chƣơng
trình học của mình và góp phần thực hiện tốt hơn cho công tác thực tế sau này.
Tôi xin chân thành cảm ơn !
Phú Thọ, ngày 19 tháng 6 năm 2014
Tác giả luận văn

Lê Thị Thu Hằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

iii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii
MỤC LỤC ................................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..........................................................................vii
DANH MỤC BẢNG ............................................................................................... viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ............................................................................................. ix
DANH MỤC HÌNH ................................................................................................... ix
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 3

4. Những đóng góp mới của đề tài .............................................................................. 3
5. Bố cục của luận văn ................................................................................................ 3
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CHO VAY ƢU ĐÃI
ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO TẠI NHCSXH TỈNH PHÚ THỌ ....................... 4
1.1. Tín dụng và vấn đề xóa đói giảm nghèo .............................................................. 4
1.1.1. Những vấn đề cơ bản về tín dụng và tín dụng ƣu đãi đối với hộ nghèo ................ 4
1.1.2. Những vấn đề cơ bản về nghèo đói ................................................................... 8
1.1.3. Đặc điểm tín dụng ƣu đãi đối với hộ nghèo .................................................... 13
1.1.4. Vai trò của tín dụng ƣu đãi đối với hộ nghèo ................................................. 17
1.2. Các nhân tố ảnh hƣởng tới hoạt động cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo ........... 19
1.2.1. Nhân tố khách quan ......................................................................................... 19
1.2.2. Nhân tố chủ quan ............................................................................................ 21
1.3. Kinh nghiệm cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo của NHCSXH ở một số địa phƣơng ... 23
1.3.1. Kinh nghiệm của một số địa phƣơng .................................................................. 23
1.3.2. Bài học kinh nghiệm có thể áp dụng đối với NHCSXH Chi nhánh tỉnh Phú Thọ... 28
Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 31
2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 31
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

iv
2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu.................................................................................... 31
2.2.1. Phƣơng pháp thu thập thông tin ...................................................................... 31
2.2.2. Phƣơng pháp xử lý thông tin ........................................................................... 33
2.2.3. Phƣơng pháp tổng hợp thông tin ..................................................................... 33
2.3. Hệ thống chỉ tiêu phân tích ................................................................................ 34
2.3.1. Đối với ngân hàng ............................................................................................ 34
2.3.2. Chỉ tiêu đối với hộ nghèo.................................................................................. 36
2.3.3. Chỉ tiêu đối với xã hội ................................................................................... 36

Chƣơng 3. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CHO VAY ƢU ĐÃI ĐỐI VỚI
HỘ NGHÈO TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI TỈNH
PHÚ THỌ ................................................................................................... 38
3.1. Lịch sử hình thành và cơ cấu tổ chức của Ngân hàng chính sách xã hội tỉnh
Phú Thọ ........................................................................................................ 38
3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh
Phú Thọ ........................................................................................................ 38
3.1.2. Mơ hình quản lý của Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh ................................ 40
3.1.3. Tóm lƣợc hoạt động cho vay ƣu đãi của NHCSXH tỉnh Phú Thọ giai
đoạn 2003-2013............................................................................................ 46
3.2. Thực trạng cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo của ngân hàng chính sách xã
hội trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ...................................................................... 51
3.2.1. Nguồn vốn ....................................................................................................... 51
3.2.2. Hoạt động cho vay .......................................................................................... 52
3.2.3. Phƣơng thức cho vay đang đƣợc áp dụng ....................................................... 57
3.2.4. Lãi suất đang áp dụng ..................................................................................... 58
3.2.5. Thời hạn cho vay ............................................................................................. 60
3.2.6. Tình hình xử lý rủi ro ...................................................................................... 61
3.2.7. Tỷ lệ sử dụng vốn sai mục đích ...................................................................... 61
3.2.8. Mức độ đáp ứng nhu cầu vay vốn ................................................................... 62
3.3. Kết quả hoạt động cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo tại NHCSXH Phú Thọ ... 63
3.3.1. Những kết quả đạt đƣợc .................................................................................. 63
3.3.2. Tồn tại và nguyên nhân ................................................................................... 64

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

v
Chƣơng 4. GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG HOẠT ĐỘNG CHO

VAY ƢU ĐÃI ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH
SÁCH XÃ HỘI TỈNH PHÚ THỌ ............................................................ 71
4.1. Phƣơng hƣớng, nhiệm vụ, mục tiêu của Ngân hàng chính sách xã hội
tỉnh Phú Thọ ................................................................................................ 71
4.1.1. Phƣơng hƣớng, mục tiêu tổng quát của NHCSXH tỉnh đến năm 2020................ 71
4.1.2. Nhiệm vụ và mục tiêu cụ thể .......................................................................... 71
4.2. Các giải pháp nâng cao chất lƣợng hoạt động cho vay ƣu đãi đối với hộ
nghèo của Ngân hàng chính sách xã hội tỉnh Phú Thọ ................................ 72
4.2.1. Hồn thiện mơ hình tổ chức của Ngân hàng Chính sách xã hội ..................... 73
4.2.2. Tăng cƣờng cơng tác kiểm tra, kiểm sốt nội bộ; kiểm tra, giám sát việc
sử dụng vốn vay ........................................................................................... 73
4.2.3. Phối hợp chặt chẽ hoạt động Ngân hàng Chính sách xã hội với các Ban
ngành, tổ chức đơn vị có liên quan trong công tác đánh giá và cung ứng
vốn chính sách .............................................................................................. 75
4.2.4. Tăng năng lực tài chính cung ứng vốn vay chính sách ................................... 76
4.2.5. Mở rộng phƣơng thức cho vay, mức cho vay, thời hạn cho vay linh hoạt
theo dự án và đối tƣợng vay vốn ở từng vùng ............................................. 78
4.2.6. Củng cố, hoàn thiện, nâng cao chất lƣợng hoạt động của Tổ tiết kiệm và
vay vốn ......................................................................................................... 80
4.2.7. Nâng cao chất lƣợng ủy thác ........................................................................... 81
4.2.8. Kết hợp cung ứng vốn tín dụng ....................................................................... 82
4.2.9. Nâng cao năng lực quản trị điều hành ............................................................. 83
4.2.10. Nâng cao chất lƣợng cán bộ tín dụng............................................................ 84
4.3. Kiến nghị với Chính phủ, Ngân hàng Nhà nƣớc và các cơ quan liên quan ... 84
4.3.1. Kiến nghị với Chính phủ ................................................................................. 84
4.3.2. Kiến nghị với các cơ quan ngang bộ, Ngân hàng nhà nƣớc ........................... 85
4.3.3. Kiến nghị với NHCSXH Việt Nam ................................................................ 87
4.3.4. Kiến nghị với Ủy ban nhân dân tỉnh và các hội đoàn thể ............................... 88
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 91
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 92

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

vi
PHỤ LỤC ................................................................................................................. 93

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

vii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BĐD

: Ban Đại diện

CSHCM

: Cộng sản Hồ Chí Minh

CSXH

: Chính sách xã hội

CT-TTg

: Chỉ thị - Thủ tƣớng

HĐND

: Hội đồng nhân dân

HĐQT

: Hội đồng quản trị

NĐ-CP

: Nghị định - Chính phủ

NHCSXH

: Ngân hàng chính sách xã hội

NHNo&PTNT : Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn
NHTM

: Ngân hàng thƣơng mại

NQ-HNTW

: Nghị quyết - Hội nghị Trung ƣơng

ODA

: Official Development Assistance- Hỗ trợ phát
triển chính thức

QĐ-HĐQT

: Quyết định - Hội đồng quản trị

QĐ-NH

: Quyết định - Ngân hàng

QĐ-TTg

: Quyết định - Thủ tƣớng

QĐ-UB

: Quyết định - Ủy ban

TK &VV

: Tiết kiệm và vay vốn

TT-BTC

: Thông tƣ - Bộ tài chính

UBND

: Ủy ban nhân dân

VNĐ

: Việt Nam đồng

XĐGN

: Xóa đói giảm nghèo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

viii
DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1. So sánh nguồn vốn sau 10 năm hoạt động (2003-2013) ................ 46
Bảng 3.2. So sánh dƣ nợ tín dụng ở NHCSXH tỉnh Phú Thọ sau 10
năm hoạt động (2003-2013) ............................................................ 51
Bảng 3.3. Cơ cấu nguồn vốn cho vay hộ nghèo của NHCSXH tỉnh
Phú Thọ (2003-2013) ...................................................................... 52
Bảng 3.4. Một số chỉ tiêu chủ yếu trong cho vay hộ nghèo tại
NHCSXH tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003-2013 ................................ 53
Bảng 3.5. Đánh giá của hộ nghèo về lãi suất cho vay ƣu đãi ......................... 59
Bảng 3.6. Đánh giá của hộ nghèo đối với thời hạn cho vay ........................... 60
Bảng 3.7. Tỷ lệ hộ nghèo sử dụng vốn sai mục đích vay ............................... 61
Bảng 3.8. Mức độ đáp ứng nhu cầu vay vốn đối với hộ nghèo ...................... 62
Bảng 3.9. Kết quả mức độ đáp ứng nhu cầu vay vốn của hộ nghèo ............... 62

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ix

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Quy mô tăng trƣởng doanh số cho vay hộ nghèo ................................. 54
Biểu đồ 3.2. Số hộ nghèo vay vốn NHCSXH tỉnh Phú Thọ 2003-2013................... 55
Biểu đồ 3.3. Tốc độ tăng trƣởng dƣ nợ của NHCSXH tỉnh Phú Thọ giai đoạn
2003-2013 .............................................................................................. 56
Biểu đồ 3.4. Biểu đồ chất lƣợng cho vay hộ nghèo .................................................. 57

DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Sơ đồ quy trình cho vay hộ nghèo ............................................................16

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

x

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế, việc phát triển bền vững quốc gia vơ
cùng cần thiết và có ý nghĩa về mọi mặt. Phát triển bền vững là sự phát triển khơng
chỉ trong hiện tại mà cịn đảm bảo duy trì phát triển trong tƣơng lai. Muốn phát triển
bền vững thì việc phát triển kinh tế phải đi đơi với giải quyết đƣợc các vấn đề xã
hội. Chính vì lẽ đó chƣơng trình xóa đói giảm nghèo là một trong những giải pháp
quan trọng hàng đầu của chiến lƣợc phát triển kinh tế xã hội nƣớc ta.
Tích cực thực hiện cơng cuộc xố đói giảm nghèo, thu hẹp dần khoảng cách

mức sống giữa nông thôn và thành thị, xây dựng xã hội văn minh, thể hiện bản chất
ƣu việt của chế độ ta. Chính phủ đã cùng một số Bộ, Ngành đề ra nhiều chính sách
giúp đỡ ngƣời nghèo khắc phục khó khăn, làm ăn có hiệu quả, góp phần xố đói
giảm nghèo. Một trong những chính sách đó là thực hiện cơ cấu lại hệ thống ngân
hàng, tách biệt tín dụng chính sách ra khỏi tín dụng thƣơng mại, từng bƣớc lành
mạnh hóa hoạt động của ngân hàng. Ngày 4/10/2002, Thủ tƣớng Chính phủ đã ký
Quyết định 131/2002/QĐ-TTg thành lập Ngân hàng chính sách xã hội trên cở sở tổ
chức lại Ngân hàng phục vụ ngƣời nghèo. Cho vay hộ nghèo là nghiệp vụ cho vay
truyền thống của hệ thống NHCSXH nói chung và chi nhánh NHCSXH tỉnh Phú
Thọ nói riêng.
Phú Thọ là tỉnh miền núi trung du, dân số đông, lao động nông nghiệp nhàn
dỗi, tỷ lệ hộ nghèo tƣơng đối cao; Theo chuẩn mới quy định đến cuối năm 2013 là
46.916 hộ chiếm tỷ lệ 12,52% (năm 2006 là khoảng 25%), so với tỷ lệ hộ nghèo
bình quân của cả nƣớc cao hơn khoảng 1,07%.. Đƣợc giao thực hiện nhiệm vụ
chính trị quan trọng là giúp ngƣời dân xóa đói giảm nghèo, phát triển kinh tế và an
sinh xã xã hội. Trong đó Ngân hàng CSXH tỉnh Phú Thọ là một tổ chức tín dụng
chính thống đƣợc thành lập theo Quyết định số 27/QĐ - HĐQT ngày 14/01/2003
của Chủ tịch HĐQT NHCSXH nhằm tập trung các nguồn vốn tín dụng ƣu đãi để
đầu tƣ cho chƣơng trình mục tiêu xóa đói giảm nghèo của tỉnh. Sau hơn 10 năm
hoạt động Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh Phú Thọ đã trở thành cơng cụ hữu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

2
hiệu, quan trọng, giúp hàng chục ngàn lƣợt hộ nghèo đƣợc tiếp cận nguồn vốn ƣu
đãi, góp phần xóa đói giảm nghèo cho địa phƣơng. Đã đạt đƣợc những thành tích
đáng ghi nhận: Dƣ nợ ban đầu khi mới thành lập là 185 tỷ đồng với 1 chƣơng trình
tín dụng là cho vay hộ nghèo, đến cuối năm 2013 dƣ nợ đã lên tới 2.803,8 tỷ đồng
với 10 chƣơng trình tín dụng,

Tuy nhiên, nhiệm vụ xóa đói giảm nghèo nói riêng và sự nghiệp phát triển
đất nƣớc vẫn còn nhiều việc phải làm, với nhiệm vụ ngày càng khó khăn, phức tạp,
trong đó lĩnh vực cho hộ nghèo cịn nhiều vấn đề tồn tại nhƣ: cơ chế tạo lập nguồn
vốn chƣa có tính ổn định lâu dài, hiệu quả xóa đói giảm nghèo chƣa cao, hoạt động
tín dụng chính sách chƣa đƣợc đồng đều giữa các địa phƣơng, công tác điều tra xác
nhận hộ nghèo chƣa đƣợc quan tâm đúng mức cịn mang nặng bệnh thành tích...
Những vấn đề trên là phức tạp nhƣng chƣa có mơ hình thực tiễn và chƣa đƣợc
nghiên cứu đầy đủ. Để giải quyết tốt vấn đề nâng cao chất lƣợng hoạt động cho vay
ƣu đãi địi hỏi phải đƣợc nghiên cứu một cách có hệ thống, khách quan và khoa học,
phải có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị cũng nhƣ tồn xã hội.
Mặc dù Ngân hàng Chính sách xã hội đã và đang nỗ lực rất lớn, tuy nhiên,
cịn có nhiều vấn đề nảy sinh cả từ phía ngân hàng và ngƣời đi vay. Từ thực tiễn cho
vay ƣu đãi đối với hộ nghèo trong những năm qua, đồng thời là ngƣời trực tiếp làm
việc tại Ngân hàng CSXH, tôi nhận thấy hoạt động cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo
cần quan tâm.
Với những lý do nêu trên, tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài “Cho vay ưu đãi
đối với hộ nghèo tại Ngân hàng chính sách xã hội tỉnh Phú Thọ” làm luận văn
tốt nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Đánh giá thực trạng hoạt động cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo của Ngân
hàng CSXH tỉnh Phú Thọ, từ đó đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lƣợng cho
vay ƣu đãi đối với hộ nghèo tại NHCSXH tỉnh Phú Thọ.
2.2. Mục tiêu cụ thể
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

3
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về tín dụng ƣu đãi đối với hộ nghèo

của ngân hàng chính sách xã hội.
- Phân tích, đánh giá tình hình cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo tại NHCSXH
tỉnh Phú Thọ giai đoạn 2003-2013.
- Làm rõ thực trạng cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo tại ngân hàng để thấy rõ
đƣợc những thuận lợi, khó khăn, những mặt làm đƣợc và những mặt cịn thiếu sót.
- Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lƣợng cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo
tại NHCSXH tỉnh Phú Thọ.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tƣợng nghiên cứu: Hoạt động cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo tại chi
nhánh NHCSXH tỉnh Phú Thọ
- Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu hoạt động cho vay hộ nghèo tại chi
nhánh Ngân hàng chính sách xã hội tỉnh Phú Thọ từ năm 2003-2013 và định
hƣớng đến năm 2020.
4. Những đóng góp mới của đề tài
Đề tài góp phần làm rõ một số nội dung về lý luận và thực tiễn liên quan đến
cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo.
Đánh giá thực trạng hoạt động chất lƣợng cho vay đối với hộ nghèo, đồng
thời đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lƣợng cho vay đối với hộ nghèo tại
Ngân hàng chính sách xã hội tỉnh Phú. Đề tài có thể là tài liệu tham khảo đối với
những ngƣời làm chuyên ngành và những ngƣời muốn tìm hiểu về hoạt động cho
vay ƣu đãi đối với hộ nghèo trên địa phƣơng có điều kiện tƣơng tự.
5. Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
Luận văn đƣợc chia thành 04 chƣơng:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo tại
NHCSXH tỉnh Phú Thọ.
Chương 2: Phƣơng pháp nghiên cứu.
Chương 3: Thực trạng hoạt động cho vay ƣu đãi đối với hộ nghèo tại Ngân
hàng Chính sách xã hội tỉnh Phú Thọ.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

4
Chương 4: Giải pháp nâng cao chất lƣợng hoạt động cho vay ƣu đãi đối với
hộ nghèo của Ngân hàng chính sách xã hội tỉnh Phú Thọ.

Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA CHO VAY ƢU ĐÃI
ĐỐI VỚI HỘ NGHÈO TẠI NHCSXH TỈNH PHÚ THỌ
1.1. Tín dụng và vấn đề xóa đói giảm nghèo
1.1.1. Những vấn đề cơ bản về tín dụng và tín dụng ưu đãi đối với hộ nghèo
1.1.1.1. Những vấn đề cơ bản về tín dụng
- Nội dung của tín dụng:
Tín dụng là một phạm trù kinh tế thể hiện mối quan hệ giữa ngƣời cho vay
và ngƣời vay. Trong quan hệ này ngƣời cho vay có nhiệm vụ chuyển giao quyền sử
dụng tiền hoặc hàng hoá cho ngƣời đi vay trong một thời gian nhất định, khi tới thời
hạn trả nợ ngƣời đi vay có nghĩa vụ hồn trả số tiền hoặc giá trị hàng hoá đã vay
kèm theo một khoản lãi.
Theo nội dụng kinh tế, tín dụng thực chất là quan hệ kinh tế về sử dụng vốn
tạm thời nhàn dỗi giữa ngƣời đi vay và ngƣời cho vay theo nguyên tắc có hồn trả
dựa trên cơ sở sự tín nhiệm.
Tín dụng là một hiện tƣợng kinh tế, nảy sinh trong điều kiện nền sản xuất
hàng hoá. Sự ra đời và phát triển của tín dụng khơng chỉ nhằm thoả mãn nhu cầu
điều hồ vốn trong xã hội mà cịn là một tác động thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế và
gần đây tín dụng đƣợc xem nhƣ một công cụ quan trọng trong chiến lƣợc xố đói
giảm nghèo.
- Bản chất của tín dụng:
Tín dụng đƣợc hiểu là một phạm trù kinh tế hoạt động rất đa dạng và phong

phú, nó thể hiện quan hệ giữa hai mặt: ngƣời sở hữu tiền, hàng hoá cho ngƣời khác
sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định và phải hoàn trả với một giá trị lớn
hơn số vốn ban đầu cho ngƣời sở hữu. Phần chênh lệch đó gọi là lợi tức tín dụng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

5
Sự hoàn trả cả vốn lẫn lãi là đặc trƣng bản chất của tín dụng để có thể phân biệt với
các phạm trù kinh tế khác.
Cùng với sự phát triển của nền kinh tế hàng hoá là sự phát triển của thị trƣờng
vốn năng động và đa dạng. Quá trình hình thành và phát triển của tín dụng là một thể
thống nhất của nhiều hình thức. Mỗi hình thức gắn với một điều kiện kinh tế xã hội cụ
thể, chúng bổ sung cho nhau và có thể phủ nhận nhau trong tiến trình phát triển.
- Hình thức tín dụng:
Có nhiều loại tài liệu nghiên cứu về các hình thức tín dụng trong nền kinh tế
thị trƣờng, đã phân loại tín dụng theo nhiều tiêu thức khác nhau:
- Căn cứ theo thời hạn cho vay, tín dụng bao gồm các hình thức: Tín dụng
ngắn hạn (thời gian từ 1 năm trở xuống), tín dụng trung hạn (thời gian từ 1 - 5 năm)
và tín dụng dài hạn (trên 5 năm)
- Căn cứ theo hình thức biểu hiện vốn vay, tín dụng bao gồm các hình thức:
tín dụng bằng tiền và tín dụng bằng hiện vật
- Căn cứ theo chủ thể trong quan hệ tín dụng, tín dụng bao gồm: Tín dụng
thƣơng mại, tín dụng ngân hàng, tín dụng Nhà nƣớc và tín dụng quốc tế
- Căn cứ theo phƣơng diện tổ chức tín dụng, tín dụng có thể bao gồm tín
dụng chính thống và tín dụng khơng chính thống.
Tín dụng chính thống là các tổ chức tài chính có đăng ký hoạt động công
khai theo luật, chịu sự giám sát, quản lý của các cấp chính quyền Nhà nƣớc… Tín
dụng chính thống giữ vai trị chủ đạo trong hệ thống tín dụng của quốc gia.

Tín dụng khơng chính thống là tín dụng do các tổ cho cá nhân nằm ngoài các
tổ chức tín dụng chính thống trên nguyên tắc nhất định giữa ngƣời cho vay và ngƣời
đi vay để tránh những rủi ro về tín dụng.
- Hoạt động tín dụng:
Sự vận động của vốn tín dụng trải qua ba giai đoạn sau:
+ Phân phối tín dụng dƣới hình thức cho vay (giai đoạn cho vay). Ở giai
đoạn này vốn tiền tệ hoặc giá trị vật tƣ hàng hoá đƣợc chuyển từ ngƣời cho vay
sang ngƣời đi vay. Nhƣ vậy, khi cho vay, giá trị vốn tín dụng đƣợc chuyển sang
ngƣời đi vay, đây là đặc điểm cơ bản khác với việc mua bán hàng hố thơng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

6
thƣờng. Bởi vì trong quan hệ mua bán hàng hố thì giá trị chỉ thay đổi hình thái tồn
tại. Trong việc cho vay, chỉ có một bên nhận đƣợc giá trị, vì cũng chỉ có một bên
nhƣợng giá trị thơi
+ Sử dụng vốn tín dụng trong q trình tái sản xuất (giai đoạn sử dụng vốn
vay). Sau khi nhận đƣợc giá trị vốn tín dụng, ngƣời đi vay đƣợc sử dụng giá trị đó
để thoả mãn mục đích của mình.
Ở giai đoạn này, vốn vay đƣợc sử dụng trực tiếp. Tuy nhiên, ngƣời đi vay
khơng có quyền sở hữu về giá trị đó, mà chỉ tạm thời sử dụng trong một thời gian
nhất định. Ngƣời cho vay có quyền sở hữu nhƣng khơng có quyền sử dụng và ngƣời
đi vay có quyền sử dụng nhƣng lại khơng có quyền sở hữu.
+ Sự hồn trả vốn tín dụng (giai đoạn hồn trả). Đây là giai đoạn kết thúc
một vịng tuần hồn của vốn tín dụng. Sau khi vốn tín dụng đã hồn thành một chu
kỳ sản xuất để trở về hình thái tiền tệ thì vốn tín dụng đƣợc ngƣời đi vay hoàn trả lại
cho ngƣời cho vay.
Trên cơ sở sự vận động của vốn tín dụng, hoạt động tín dụng của các tổ chức
tín dụng đƣợc thể hiện thơng qua các hoạt động sau:

+ Hoạt động cho vay: Hoạt động này bao gồm các nghiệp vụ chính nhƣ thẩm
định các điều kiện của ngƣời vay và tiến hành giải ngân khi hợp đồng vay đƣợc
thiết lập. Nội dung của hoạt động cho vay bao gồm: phƣơng pháp cho vay (hình
thức vay, thủ tục, quy trình vay); mức cho vay, lãi suất cho vay, thời hạn cho vay…
+ Hoạt động sử dụng vốn vay: hoạt động này chủ yếu là quá trình sử dụng
trực tiếp vốn tín dụng của ngƣời đi vay. Trong qua trình này, ngân hàng cũng phải
theo dõi, giám sát, xử lý vi phạm và hỗ trợ ngƣời đi vay nếu cần thiết để đảm bảo
hạn chế mức độ rủi ro của vốn tín dụng.
+ Hoạt động thu hồi vốn vay: ngân hàng có nhiệm vụ tiến hành thu hồi các
khoản vốn tín dụng đến hạn, đề ra kế hoạch, biện pháp thu nợ thích hợp nhằm tránh
tình trạng nợ đọng vốn tín dụng, khơng thu hồi đƣợc nợ. Có những biện pháp kịp thời
xử lý các trƣờng hợp nợ q hạn, trây ì, khơng có khả năng thanh tốn vốn tín dụng.
1.1.1.2. Khái niệm tín dụng ưu đãi đối với hộ nghèo
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

7
Là những khoản tín dụng (cho vay) chỉ dành riêng cho những ngƣời nghèo,
có sức lao động, nhƣng thiếu vốn để phát triển sản xuất trong một thời gian nhất
định phải hoàn trả số tiền gốc và lãi; tuỳ theo từng nguồn vốn có thể hƣởng theo lãi
suất ƣu đãi khác nhau nhằm giúp ngƣời vay mau chóng vƣơn lên hồ nhập cùng
cộng đồng. Loại tín dụng này hoạt động theo những mục tiêu, nguyên tắc, điều kiện
riêng, nó chứa đựng những yếu tố cơ bản riêng biệt về mục tiêu, nguyên tắc cho
vay, điều kiện cho vay...
Theo Nghị định số 78/2002/NĐ-CP về tín dụng đối với ngƣời nghèo và các
đối tƣợng chính sách khác ban hành ngày 04/10/2002 thì tín dụng ƣu đãi đƣợc hiểu
nhƣ sau: Tín dụng đối với người nghèo và các đối tượng chính sách khác, là việc sử
dụng các nguồn lực tài chính do Nhà nước huy động để cho người nghèo và các đối
tượng chính sách khác vay ưu đãi phục vụ sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm, cải

thiện đời sống; góp phần thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xố đói giảm
nghèo, ổn định xã hội.
Tại Nghị định 78/2002/NĐ-CP có nêu:
- Thành lập Ngân hàng Chính sách xã hội để thực hiện tín dụng ƣu đãi đối
với ngƣời nghèo và các đối tƣợng chính sách khác trên cơ sở tổ chức lại Ngân hàng
Phục vụ ngƣời nghèo đƣợc thành lập theo Quyết định số 230/QĐ-NH5, ngày 01
tháng 9 năm 1995 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam.
- Hoạt động của Ngân hàng Chính sách xã hội khơng vì mục đích lợi nhuận,
đƣợc Nhà nƣớc bảo đảm khả năng thanh tốn; tỷ lệ dự trữ bắt buộc bằng 0% (khơng
phần trăm); không phải tham gia bảo hiểm tiền gửi; đƣợc miễn thuế và các khoản
phải nộp ngân sách Nhà nƣớc.
- Ngân hàng Chính sách xã hội đƣợc thực hiện các nghiệp vụ: Huy động vốn,
cho vay, thanh toán, ngân quỹ và đƣợc nhận vốn uỷ thác cho vay ƣu đãi của chính
quyền địa phƣơng, các tổ chức kinh tế, tổ chức chính trị - xã hội, các hiệp hội, các
hội, các tổ chức phi Chính phủ, các cá nhân trong và ngồi nƣớc đầu tƣ cho các
chƣơng trình dự án phát triển kinh tế - xã hội ở địa phƣơng.
Nhƣ vậy có thể thấy, việc thành lập Ngân hàng Chính sách xã hội là để thực
hiện tốt công tác sử dụng vốn ƣu đãi do Ngân sách nhà nýớc cấp cho vay ýu ðãi với
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

8
ngƣời nghèo và các đối tƣợng chính sách khác nhằm hoàn thành chiến lƣợc phát
triển đất nƣớc bền vững theo hƣớng Cơng nghiệp hóa hiện đại.
1.1.2. Những vấn đề cơ bản về nghèo đói
1.1.2.1. Khái niệm về nghèo đói
Tình trạng đói nghèo ở mỗi quốc gia đều có sự khác nhau về cấp độ và số
lƣợng, thay đổi theo thời gian. Ngƣời nghèo của quốc gia này có thể có mức sống
cao hơn mức sống trung bình của quốc gia khác. Bởi vậy, để nhìn nhận và đánh giá

đƣợc tình trạng đói nghèo của một quốc gia, một vùng và nhận dạng đƣợc hộ đói
nghèo, để từ đó có giải pháp phù hợp để XĐGN, đòi hỏi chúng ta phải có sự thống
nhất về khái niệm và các tiêu chí để đánh giá đói nghèo tại từng thời điểm.
Ở nƣớc ta trong những năm qua, thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng ta
khởi xƣớng và lãnh đạo, nền kinh tế nƣớc ta đã đạt đƣợc nhiều thành tựu đáng kể.
Tuy nhiên, bên cạnh sự tăng thu nhập và nâng cao đời sống của số đơng dân chúng,
vẫn cịn tồn tại một bộ phận dân chúng sống nghèo khổ, đặc biệt là những hộ nông
dân nghèo sống tập trung ở các vùng nông thôn, miền núi, hải đảo, vùng sâu, vùng
xa…Chính vì vậy, trong xã hội sự phân hố giàu nghèo đang diễn ra ngày một sâu
sắc, khoảng cách giàu, nghèo ngày càng rộng. Đây là một thách thức lớn đặt ra địi
hỏi phải có những chính sách và giải pháp phù hợp, đi đôi với phát triển kinh tế - xã
hội phải thực hiện thành cơng chƣơng trình, mục tiêu quốc gia về XĐGN. Muốn
XĐGN bền vững, thì điều đầu tiên là phải trả lời đƣợc câu hỏi: Quan niệm thế nào
là nghèo, ngƣời nghèo là ai và vì sao họ nghèo? Để trả lời đƣợc các câu hỏi này
chính xác, phải hiểu rõ đƣợc bản chất và nội dung của nghèo đói.
Phải khẳng định rằng khơng có định nghĩa duy nhất về đói, nghèo. Nghèo
đói là tình trạng kiệt quệ bao gồm nhiều khía cạnh, từ thu nhập hạn chế đến tính dễ
bị tổn thƣơng khi gặp phải những tai ƣơng bất ngờ và ít có khả năng tham gia vào
quá trình ra quyết định chung. Việt Nam thừa nhận định nghĩa chung về nghèo đói
tại Hội nghị chống đói nghèo khu vực Châu Á - Thái Bình Dƣơng do ESCAP tổ
chức tại Băng Cốc - Thái Lan tháng 9/1993: “Nghèo đói là tình trạng một bộ phận
dân cư khơng được hưởng và thỗ mãn các nhu cầu cơ bản của con người, mà
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>