Giáo trình bảo dưỡng hệ thống an toàn

BỘ LAO ĐỘNG - THƢƠNG BINH VÀ XÃ HỘI
TỔNG CỤC DẠY NGHỀ

Dự án giáo dục kỹ thuật và dạy nghề (VTEP)

Bảo dƣỡng hệ thống an toàn
Mã số: MO 13N3

NGHỀ :NGỤỘI SỬA CHỮA MÁY CƠNG CỤ
Trình độ cấp 2

Hà Nội - 2004

1


Tuyên bố bản quyền:
Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình
Cho nên các nguồn thơng tin có thể được
phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham
khảo
Mọi mục đích khác có ý đồ lệch lạc hoặc
sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành
mạnh sẽ bị nghiêm cấm.
Tổng Cục Dạy nghề sẽ làm mọi cách để bảo vệ bản quyền của mình.
Tổng Cục Dạy Nghề cám ơn và hoan nghên các thông tin giúp cho việc tu sửa
và hoàn thiện tốt hơn tàI liệu này.

Địa chỉ liên hệ:
Dự án giáo dục kỹ thuật và nghề nghiệp
Tiểu Ban Phát triển Chương trình Học liệu

................................................................

Mã tàI liệu: ..........
Mã quốc tế ISBN: ..............

2


Lời tựa
(Vài nét giới thiệu xuất xứ của chương trình và tài liệu)
Tài liệu này là một trong các kết quả của Dự án GDKT-DN
(Tóm tắt nội dung của Dự án)
(Vài nét giới thiệu quá trình hình thành tài liệu và các thành phần tham gia)
(Lời cảm ơn các cơ quan liên quan, các đơn vị và cá nhân đã tham gia)
(Giới thiệu tài liệu và thực trạng)
TàI liệu này được thiết kế theo từng mô đun/môn học thuộc hệ thống mơđun/mơn
học của một chương trình, để đào tạo hồn chỉnh.
nghề Nguội sửa chữa máy cơng cụ ở cấp trình độ lành nghề và được dùng làm Giáo
trình cho học viên trong các khố đào tạo, cũng có thể được sử dụng cho đào tạo ngắn hạn
hoặc cho các công nhân kỹ thuật, các nhà quản lý và người sử dụng nhân lực tham khảo.
Đây là tài liệu thử nghiệm sẽ được hồn chỉnh để trở thành giáo trình chính thức
trong hệ thống dạy nghề.
Hà nội, ngày …. tháng …. năm …..
Giám đốc Dự án quốc gia

3


Mục lục
Đề mục

Trang

Tuyên bố bản quyền

2

Lời tựa

3

Mục lục
Giới thiệu về mô đun
Bài 1: Công tác chuẩn bị trước khi bảo dưỡng cơ cấu an

4
5
Mã bài: Mo 12 N 2 l1

11

Bài 2: Tháo cơ cấu an toàn

Mã bài: Mo 12 N 2l2

16

Bài 3: Làm sạch và kiểm tra chi tiết sau khi tháo

Mã bài: Mo 12N2L3

19

Bài 4: Bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ và chuẩn bị chi tiết thay thế

Mã bài: Mo 12 N 2L4

27

Bài 5: Lắp các cơ cấu an toàn

Mã bài: Mo 12 N 5L5

34

Bài 6: Thử cơ cấu an tồn

Mã bài: Mo 15 N 5L6

43

tồn

Các thuật ngữ chun mơn và tài liệu tham khảo

47

4

Giới thiệu về mô đun: Bảo dƣỡng hệ thống an tồn

Vị trí, ý nghĩa, vai trị mơ đun :
Trong các loại máy cơng cụ nói riêng và các thiết bị cơ khí nói chung, hệ thống an
tồn là một trong những bộ phận không thể thiếu, với chức năng phanh ổn định tốc độ
của các cơ cấu chuyển động khi làm việc nhằm tăng năng suất trong sản xuất. Hệ thống
an tàn cịn có ý nghĩa nữa là khi máy đang làm việc với tốc độ cao, nếu có sự cố mất an
tồn xẩy ra, nhờ có hệ thống an mà máy ít bị ảnh hưởng.
Hệ thống an tồn là những hệ thống hộ trơ người thợ đứng máy khi cần thay đổ
hành trình chuyển động của bộ phận máy hoặc thực hiện vai trị khóa lẫn giữa các cơ
cấu để đảm bảo an tồn cho máy.
Trong q trình làm việc khi có hiện tượng hư hỏng của hệ thốngan toàn sẽ đẫn
đến những hiện tượng máy làm việc mất an toàn và làm tăng sự chú ý của người thợ
cũng như các thao tác phụ. Bởi vậy việc bảo dưỡng các hệ thống an tồn là u cầu
khơng kém phần quan trọng trong nhiệm vụ sửa chữa máy công cụ nói riêng và các thiết
bị cơ khí khác nói chung.
Muốn thực hiện tốt các công việc bảo dưỡng hệ thống an tồn của máy, trước hết
học viên phải thơng hiểu về cấu tạo, nguyên lý làm việc và đặc điểm lắp ghép của từng
cơ cấu, trên cơ sở đó luyện tập và hình thành các kỹ năng tháo, bảo dưỡng, lắp và kiểm
tra một số hệ thống an toàn có tính điển hình, sau này vận dụng sự hiểu biết và kỹ năng
vào việc bảo dưỡng hệ thống an tồn trên các máy cơng cụ đạt u cầu kỹ thuật đặt ra.

Mục tiêu của mô đun:
Giúp cho học viên có kiến thức cơ bản về hệ thống an tồn làm chủ về kỹ năng
tháo, lắp, bảo dưỡng hệ thống phanh, cữ theo đúng quy trình và tiêu chuẩn.
5


Mục tiêu thực hiện:
Sau khi học xong mô đun này học viên có khả năng:

- Tự chủ hoặc phối hợp với đồng nghiệp để tháo, bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ và lắp hồn
chỉnh hệ thống an tồn của máy cơng cụ theo phiếu công nghệ.
- Vận hành, kiểm tra và xử lý được tình trạng kỹ thuật của hệ thống an toàn. trước và
sau khi lắp đảm bảo yêu cầu kỹ thuật.
- Làm việc cẩn thận, an toàn và năng suất.
Nội dung chính của mơ đun:
- Cấu tạo, ngun lý làm việc và vật liệu chế tạo của hệ thống an tồn.
- Nội dung cơng tác bảo dưỡng hệ thống an tồn.
- Chất liệu bơi trơn và chế độ bơi trơn cho hệ thống an toàn.
- Chất liệu và phương pháp làm sạch chi tiết.
- Làm sạch các chi tiết sau khi tháo theo phiéu công nghệ.
- Bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ hệ thống an tồn theo phiếu cơng nghệ.
- Lắp hệ thống an tồn theo phiếu cơng nghệ.
- Chạy thử, kiểm tra và điều chỉnh hệ thống an toàn trước và sau khi lắp.
- An toàn và vệ sinh cơng nghiệp trong q trình bảo dưỡng hệ thống an tồn. Cơng
tác chuẩn bị trước khi bảo dưỡng hệ thống an toàn.
- Tháo hệ thống an toàn.
- Làm sạch và kiểm tra chi tiết sau khi tháo.
- Bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ và chuẩn bị chi tiết thay thế.
- Lắp hệ thống an toàn.
- Thử hệ thống an toàn.

6


Khối các môn chung
Nhập môn nguội sửa chữa
máy công cụ

Kỹ thuật an toàn

và bảo hộ lao
động

Chuẩn bị cho bảo dưỡng
và sửa chữa máy

Nâng cao hiệu qủa lao
động

Khối kỹ thuật cơ sở

Lựa chọn phương án công nghệ và vạch dấu chi
tiết cần cho sửa chữa

Tháo rời máy có cấp chính xác
thường
Bảo dưỡng hệ thống bôi
trơn làm mát

Gia công các chi tiết cần sửa chữa có sự
hỗ trở của máy

Gia cơng các chi tiết cần sửa chữa
bằng dụng cụ cầm tay

Bảo dưỡng hệ thống an
toàn
Sửa chữa
chi tiết
trục

Bảo dưỡng hệ thống
phanh cữ

Sửa chữa
các loại
hộp

Sửa chữa chi tiết
thanh truyền và
càng gạt

Sửa chữa
chi tiết
bạc

Sửa
chữa mặt
trượt

Sửa chữa
chi tiết dạng
đĩa

Bảo dưỡng hệ thống hiển
thị
Bảo dưỡng hệ thống điều
khiển

Lắp và điều chỉnh máy có cấp chính xác thường

Bảo dưỡng hệ thống
truyền lực cơ khí

Bằng tốt nghiệp trình độ lành nghề + THPT hoặc tương đương

C3

Quản lý sản xuất và
bồi dưỡng thợ bậc thấp

Các môn chung

Lắp và điều chỉnh máy
có cấp chính xác cao

Sửa chữa các bộ phận
chính của hệ thống
thuỷ lực - khí nén
(M036K)

Tháo rời máy có cấp
chính xác cao

Chẩn đoán và xử lý
các hư hỏng của máy

Kiểm tra chất lượng
công việc

Công nghệ chuyên môn

Bảo dưỡng cơ cấu chấp
hành

Thiết kế cơ bản

Bảo dưỡng hệ thống
truyền lực bằng khí nén
(M018N8)

Khối Văn hoá bổ trợ

Bảo dưỡng hệ thống
truyền lực bằng thuỷ lực
(M017N7)

7


Ghi chú:
Theo sơ đồ về mối liên hệ giữa các mô đun, môn học của nghề Nguội sửa chữa máy
công cụ đã được thiết lập. Để học Mô đun bảo dưỡng hệ thống phanh, cữ học viên phải
hoàn thành các môn học chung, các môn học thuộc khối kiến thức cơ sở và các mơ đun:
Kỹ thuật an tồn và bảo hộ lao động, nhập môn nguội sửa chữa máy công cụ, chuẩn bị bảo
dưỡng và sửa chữa máy, nâng cao hiệu quả lao động, tháo rời máy có cấp chính xác
thường.
Những mơn học và mơ đun trên là điều kiện để học viên bước vào học mô đun: Bảo
dưỡng hệ thống an toàn đạt được kết quả học tập tồn diện theo các tiêu chí về: Kiến thức,
kỹ năng, thái độ và được cơng nhận theo cấp trình độ sơ cấp nghề để tham gia vào quá

trình sản xuất khi có nhu cầu hoặc tiếp tục học tập để đạt trình độ cao hơn.

8


Các hoạt động học tập chính trong mơ đun
Hoạt động 1: Học trên lớp
Lĩnh hội những kiến thức cơ bản về:
- Nội dung công tác chuẩn bi để bảo dưỡng hệ thống an toàn.
- Cấu tạo, chức năng, nguyên ýlý làm việc của một số hệ thống an toàn thường dùng trong
máy công cụ.
- Vận dụng kiến thức vào quá trình tháo, lắp và bảo dưỡng đảm bảo yêu cầu kỹ thuật và an
toàn.
Hoạt động 2: Học thực xưởng
Luyện tập kỹ năng lập các phiếu công nghệ tháo, lắp và bảo dưỡng hệ thống an tồn của
máy điển hình, Trên cơ sở đó vận dụng để lập được các phiếu cơng nghệ tháo, lắp và bảo dưỡng
hệ thống an tồn của các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật.
Hoạt động 3: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng chuẩn bị các loại dụng cụ tháo, lắp và bảo dưỡng hệ thống an toàn
đảm bảo khi thực hiện các cơng việc tháo, lắp, bảo dưỡng được an tồn và có chất lượng theo
yêu cầu kỹ thuật.
Hoạt động 4: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng tháo hệ thống an toàn, vận dụng được kỹ năng vào quá trình tháo hệ
thống an tồn trên các máy cơng cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật.
Hoạt động 5: Học trên lớp
Lĩnh hội kiến thức về:
Cấu tạo, nguyên lý của các thiết bị làm sạch, chất liệu làm sạch thường dùng, vận dụng
được kiến thức vào quá trình làm sạch chi tiết sau khi tháo để bảo dưỡng, sửa chữa.
Hoạt động 6: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng làm sạch các chi tiết của hệ thống an toàn của máy điển hình, vận

dụng được kỹ năng vào quá trình tháo hệ thống an tồn trên các máy cơng cụ khác đạt yêu cầu
kỹ thuật.
Hoạt động 7: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ các chi tiết của hệ thống an toàn của máy
điển hình, vận dụng được kỹ năng vào quá trình bảo dưỡng, sửa chữa nhỏ hệ thống an toàn trên
các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật.
Hoạt động 8: Học thực hành tại xưởng

9


Luyện tập kỹ năng lắp các chi tiết của hệ thống an tồn của máy điển hình, vận dụng
được kỹ năng vào q trình lắp hệ thống an tồn trên các máy công cụ khác đạt yêu cầu kỹ
thuật.
Hoạt động 9: Học thực hành tại xưởng
Luyện tập kỹ năng thử và kiểm tra hệ thống an toàn của máy điển hình sau khi bảo
dưỡng, sửa chữa nhỏ và lắp hồn chỉnh vào máy, vận dụng được kỹ năng vào quá trình tháo hệ
thống an tồn các máy cơng cụ khác đạt yêu cầu kỹ thuật.
Hoạt động 10:

Thi kết thúc mô đun

Thực hiện các nội dung của bài thi về thực hành và lý thuyết đạt điều kiện cơng nhận
hồn thành mơ đun: Bảo dưỡng hệ thống an tồn
u cầu về đánh giá hồn thành mơ đun
a.Về kiến thức:
Trả lời được 75% câu hỏi trắc nghiệm khách quan về:
- Cấu tạo, ngun lý và cơng dụng của hệ thống an tồn.
- Nội dung cơng tác bảo dưỡng hệ thống an tồn của máy công cụ.
b. Về kỹ năng:

- Tháo, làm sạch, kiểm tra được tất cả các chi tiết trong hệ thống an toàn.
- Phát hiện, bảo dưỡng và xử ýlý được những thiếu sót, hư hỏng nhỏ của chi

tiết cho

hệ thống an toàn
- Vận hành và kiểm tra được các chỉ tiêu kỹ thuật của hệ thống an toàn
Được đánh giá bằng "Quan sát sự thực hiện có bảng kiểm". Học viên đạt yêu cầu khi đạt
75% các tiêu chí của bảng kiểm.

10


Bài 1
Tên bài:

Công tác chuẩn bị trước khi bảo dưỡng cơ cấu an toàn

Mã bài: Mo 12 N 2L1

Giới thiệu:
Nội dung bài học có tính quyết định đến chất lợng, năng suất cũng như cơng tác an tồn
cho ngời và thiết bị trớc khi thực hiện các công việc bảo dỡng các cơ cấu an tồn của máy cơng
cụ.
Mục tiêu thực hiện:
Học xong bài này học viên có khả năng:
- Trình bày cấu tạo, ngun ýlý làm việc, cơng dụng và các đặc tính lắp ghép trong các cơ
cấu an tồn.
- Lập phiếu cơng nghệ tháo lắp, bảo dưỡng cơ cấu an toàn phù hợp với điều kiện của phân
xưởng.

- Chuẩn bị dụng cụ, phương tiện, chất liệu cần cho việc bảo dưỡng theo phiếu đã lập.
- Kiểm tra, xem xét và ghi được những mất mát, hư hỏng hoặc tình trạng khơng bình thường của bộ phận cần bảo dưỡng.
Nội dung chính:
1. Cấu tạo, nguyên ýlý làm việc các cơ cấu an tồn.
2. Lập phiếu cơng nghệ tháo lắp, bảo dưỡng cơ cấu an toàn.
3. Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị, vật cho tháo, lắp và bảo dưỡng.
4. Xem xét thực trạng bên ngoài, bên trong của cơ cấu an toàn trước khi bảo dưỡng.
Hoạt động 1: Học lý thuyết
Cấu tạo, nguyên lý làm việc của các cơ cấu an toàn
1. Cơ cấu an toàn kiểu bi chốt vát
a. Cấu tạo

Hình 1. Sơ đồ cơ cấu an tồn của máy T616
1. trục vít có gắn nửa ly hợp cố định
2. nửa ly hợp di động
11


3. vít điều chỉnh áp lực của lị xo
4. viên bi cầu
5. chốt vát
6. tay gạt
7. lò xo
b. Nguyên lý làm việc
Nhờ áp lực của lò xo (7) đẩy viên bi cầu đè lên mặt trên của chốt vát (5), do chốt vát (5)
lắp lên thành thân hộp bằng mối ghép chốt làm cho chốt (5) có thể quay được quanh chốt, do đó
thanh gạt của chốt (5) gạt nửa ly hợp di động sang trái làm cho các vấu lượn sõng của hai nửa ly
hợp khớp vào nhau và truyền động được nối từ trục (I) sang trục (II) và truyền chuyển động lên
cho bánh vít Z45. Khi bị quá tải, tức là lực tác dụng ngược trở lại cho bánh vít có xu hướng giữ
bánh vít lại, trong khi đó trục (I) vẫn quay, các vấu tỳ lượn sóng sẽ trượt lên nhau đẩy ly hợp di

động (2) sang phải và nén lò xo (7), viên bi cũng trượt trên mặt vát phía trên của chốt (5) sau đó
chốt ( 5) quya lên phía trên và viên bi cầu tiếp xúc với mặt dưới của chốt (5) làm cho truyền
động từ trục (I) sang trục (II) bị ngắt vì các vấu của hai nửa ly hợp lúc này bị tách rời nhau.
Muốn nối lại truyền động ta phải dùng tay ấn mạnh lên tay gạt (6) để nén lị xo và đưa chốt (5)
trở lại vị trí ban đầu.
Loại ly hợp an tồn này trong máy cơng cụ thường được lắp ở các cơ cấu chấp hành
như: hộp bàn dao của máy tiện, máy phay.v. v.
2. Cơ cấu an toàn kiểu bi mặt đầu:
a. Cấu tạo

12


Hình 2. Cơ cấu an tồn kiểu bi mặt đầu
1. nửa ly hợp cố định nối với trục truyền động (I)
2. nửa ly hợp di động lắp trên phần then hoa của trục (II)
3. các viên bi lắp trên mặt đầu của hai nửa ly hợp
4. thanh gạt lắp vào rãnh của nửa ly hợp di động (2) và chốt (5)
5. chốt trụ
6. lị xo áp lực
7. vít điều chỉnh áp lực của lị xo
8. trục vít
9. bánh vít
b. Ngun lý làm việc
Bình thường khi làm việc nhờ áp lực của lò xo (6) đẩy lên thanh gạt (4), thanh gạt (4) có
thể quay quanh chốt ( 5) do đó thanh gạt (4) đẩy nửa ly hợp di động lên phía trên làm cho các
viên bi trên hai nửa ly hợp cài vào nhau và truyền động từ trục (I) truyền sang cho trục (II). Khi
bị quá tải, tức là lực tác dụng ngược trở lại cho bánh vít có xu hơứng giữ bánh vít lại, trong kho
đó trục (I) vẫn quay, các viên bi cầu trượt lên nhau và nén lò xo (6) để đẩy nửa ly hợp (2) xuống
phía dưới, khi hai viên bi trên nửa ly hợp (1) vượt qua đỉnh của hai viên bi trên nửa ly hợp (2)

thì truyền động từ trục (I) sang cho trục (II) bị ngắt hồn tồn và sau ẵ vịng quay của trục (I)
các viên bi lại cài vào nhau để truyền chuyển động bình thường. Đây là kiểu ly hợp tự ngắt và
nối truyền động một cách tự động, nó thường được lắp tại các bộ phận của máy mà hiện tượng
xẩy ra sự cố không phải xử lý lâu như giảm lực cắt khi khoan hay các bộ phận có cơng suất nhỏ.
13


3. Ly hợp an tồn kiểu ma sát
a. Cấu tạo:

Hình 3. Ly hợp ma sát an toàn
1.

trục truyền chủ động

2.

trục truyền bị động

3.

đĩa ma sát có các vẩu khớp với rãnh của trục trên truch (2)

4.

đĩa ma sát có vấu khớp với rãnh của trục (1)

5.

vành điều chỉnh khe hở giữa các tấm đĩa ma sát

b. Nguyên lý làm việc:
Bình thường khi làm việc nhờ vào lực tỳ tiếp xúc giữa các mặt đầu của các đĩa để truyền
chuyển động từ trục (1) là trục chủ động sang cho trục ( 2) là trục bị động. Khi bị quá tải ( lực
cắt Pc) lớn hơn ( lực truyền động Pt) thì các đĩa trượt lên nhau và như vậy sẽ đảm bảo an toàn
cho trcj và các chi tiết lắp trên trục ( 2).
4. Ly hợp vấu an tồn

Hình 4. Ly hợp ma sát vấu
a. Cấu tạo
- Trục truyền động (1)
- Trục truyền động (2)
- Vành điều chỉnh (3)
- Lò xo áp lực (4)
- Nửa ly hơpự vấu di động (6)
14


- Bánh răng (7) có vấu (5) trên mặt đầu của may ơ
b. Nguyên lý làm việc
Bình thường khi làm việc, nhờ áp lực của lò xo (4) đẩy cho nửa ly hợp vấu di động tiến
về bên phải và khớp với vấu trên may ơ của bánh răng (7) nhờ vậy truyền động được truyền từ
trục (1) sang trục (2). Khi bị quá tải, tức là lực tác dụng ngược trở lại có xu hướng giữ bánh
răng (7) lại; vì các vấu có mặt vát nên trượt lên nhau và đẩy nửa ly hợp (6) sang trái, đồng thời
ép lò xo (4) và truyền động sang trục (2) bị ngắt.
Hoạt động 2: Thực hành
Chuẩn bị cho bảo dƣỡng các cơ cấu an tồn
Địa điểm: Xƣởng thực hành máy cơng cụ
Yêu cầu:
Vận dụng những kiến thức đã học vào việc chuẩn bị điều kiện về cơ sở vật chất, trang

thiết bị và dụng cụ cho các công việc bảo dưỡng các cơ cấu an toàn trong máy đảm bảo yêu cầu
đặt ra và an toàn, hiệu quả.
Vật tƣ, dụng cụ, trang thiết bị:
- Tài liệu phát tay về các cơ cấu an toàn cần bảo dưỡng
- Tài liệu phát tay về tính năng, thao tác sử dụng các loại dụng cụ
- Bản vẽ khai triển các cơ cấu an toàn sẽ bảo dưỡng
- Vật tư, phụ tùng thay thế
- Dụng cụ các loại cần cho công việc bảo dưỡng
Nguồn lực liên quan:
- Xưởng sửa chữa
- Các cơ cấu an toàn phải bảo dưỡng 1. Công tác chuẩn bị:
a. Chuẩn bị tài liệu: Theo hướng dẫn của giáo viên
b. Nhiên cứu bản vẽ khai triển của cơ cấu an toàn sẽ bảo dưỡng
2. Trình tự thực hiện:
a. Lập phiếu cơng nghệ tháo, lắp và bảo dưỡng cơ cấu an tồn
b. Trình duyết và chỉnh sửa phiếu công nghệ
c. Khảo sát cơ cấu an toàn sẽ bảo dưỡng
d. Lập bản dự trù vật tư, phụ tùng thay thế
e. Chuẩn bị dụng cụ
g . Bố trí nơi làm việc ngăn nắp và vệ sinh, an tồn khi làm việc
3. Kết thúc cơng việc chuẩn bị:
15


a. Trao đổi nhóm nhỏ về các phiếu cơng nghệ và đưa ra giải pháp thực hiện
b. Kiểm tra lại lần cuối vị trí làm việc và các phương tiện, dụng cụ
Câu hỏi và bài tập bổ trợ
1. Trình bày chức năng của các cơ cấu an toàn dùng trong máy công cụ.
2. Viết các yêu cầu cần chú ý khi bảo dưỡng các cơ cấu an toàn.

Bài 2
Tên bài: Tháo cơ cấu an toàn

Mã bài: Mo 12 N 2L2

Giới thiệu:
Bài học nhằm cung cấp những hiểu biết về đặc điểm lắp ghép của các mối ghép trong cơ
cấu an toàn sẽ bảo dưỡng, luyện tập kỹ năng tháo cơ cấu an toàn ra khỏi máy và tháo rời được
các chi tiết trong cơ cấu an tồn theo phiếu cơng nghệ đã lập, đảm bảo an toàn. Trên cơ sở đó
học viên sẽ tự chủ được cơng việc tháo các cơ cấu an tồn trong các máy cơng cụ sau này.
Mục tiêu thực hiện:
Học xong bài này học viên có khả năng:
- Tháo được mối ghép liên kết của cơ cấu an toàn với máy và các bộ phận khác đúng theo
chỉ dẫn trong quy trình đã lập
- Tháo rời được các chi tiết của cơ cấu an toàn theo phiếu công nghệ
- Lập bảng kê khai số lượng và mã hiệu chi tiết sau khi tháo để tránh nhầm lẫn
Hoạt động 1: Học lý thuyết
Vị trí và đặc điểm lắp ghép của các cơ cấu an toàn trong máy
I. Vị tí lắp của cơ cấu an tồn trong máy.
Như ta đã tìm hiểu về cấu tạo và nguyên lý làm việc của một số cơ cấu an toàn, chúng
thường được lắp ở các bộ phận trong khâu chấp hành như: Hộp bàn dao của máy tiện, máy
phay, hộp trục chính máy tiện hay hộp chạy dao máy khoan .v.v.

2

7

2

2

1

8
16
5


Hình 5. Cơ cấu an tồn của bàn chạy dao
II. Đặc điểm lắp ghép của các chi tiết trong các mối ghép của cơ cấu an toàn
1. Ly hợp an toàn kiểu bi chốt vát
- Chốt (5) lắp lỏng với chốt trụ, thanh gạt của chốt (5) cũng lắp lỏng trong rãnh của nửa ly
hợp di động số (2).
- Vít điều chỉnh 3 có ren bước nhỏ lắp với ren trong lỗ của thành hộp.
- Nửa ly hợp di động số (2) lắp lỏng trên trục (I) và truyền chuyển động quay từ trục sang
nửa ly hợp này bằng miío ghép then bằng.
- Trục vít (1) được lắp lồng khơng trên trục (I).
- Bánh vít Z45 được lắp chặt trên trục có tâm vng góc với tâm trục vít (1).
2. Ly hợp an toàn kiểu bi mặt đầu
- Nửa ly hợp cố định (1) lắp với trục truyền (I) bằng mối ghép then bằng.
- Nửa ly hợp di động (2) lắp với trục truyền động (II) bằng mối ghép then hoa.
- các viên bi (3) lắp lên mặt đầu của hai nửa ly hợp bằng mối ghép chặt, một nửa chìm trong
mặt đàu của ly hợp.
- Thanh gạt (4) lắp lỏng với rãnh trên nửa ly hợp di động và lắp lỏng viứo chốt(5).
- Vít (7) có ren bước nhỏ lắp vịa lỗ trên thành hộp.
3. Ly hợp an tồn kiểu đĩa ma sát
- Các đĩa (3) và (4) lắp với rãnh trên trục ( 1) và (2) là mối ghép lỏng.
- Vành điều chỉnh (5) lắp ghép với lõi của trục (2) là mối ghép ren.
- Ngoài ra trong kiểu ly hợp này cịn có mối ghép then bằng hay then hoa.
4. Ly hợp vấu an toàn

- Vành điều chỉnh (3) lắp với trục (1) bằng mối ghép ren bước nhỏ.
- Nửa ly hợp di động (6) lắp then hoa với trục (1).
- Lò xo (4) lắp lỏng trên đường kính ngồi của nửa ly hợp di động (6).
- Bánh răng (7) có vấu ở đầu may ơ lắp trên trục (2) bằng môie ghép then hoa và cố định vị
trí bằng vịng chặn (8) lắp chốt với trục (2).
Câu hỏi bổ trợ
1. Hãy so sánh cấu tạo của bộ ly hợp đĩa ma sát với bộ ly hợp bi chốt vát, loại nào gia công
phức tạp hơn, khi làm viêvj loại nào an toàn hơn ?
2. Nếu tại cơ cấu chấp hành không lắp các cơ cấu an tồn thì điều gì sẽ xẩy ra ?
17


Hoạt động 2: Thực hành
Tháo các cơ cấu an toàn
Địa điểm: Xƣởng thực hành sửa chữa máy công cụ
Yêu cầu:
Vận dụng những kiến thức đã học vào việc tháo các cơ cấu an tồn để bảo dưỡng đúng
theo phiếu cơng nghệ đã lập, đảm bảo an toàn, sử dụng dụng cụ hợ lý.
Vật tƣ, dụng cụ, trang thiết bị:
- Tài liệu phát tay về các cơ cấu an toàn cần tháo.
- Tài liệu phát tay về tính năng, thao tác sử dụng các loại dụng cụ.
- Bản vẽ khai triển các cơ cấu an toàn cần tháo.
- Dụng cụ các loại cần cho công việc bảo dưỡng.
Nguồn lực liên quan:
- Xưởng sửa chữa.
- Máy có cơ cấu an tồn cần tháo.
1. Công tác chuẩn bị:
a. Chuẩn bị tài liệu: Theo hướng dẫn của giáo viên.
b. Nghiên cứu bản vẽ khai triển của cơ cấu an tồn sẽ tháo.
2. Trình tự thực hiện:

a. Tháo cơ cấu an toàn ra khỏi máy.
- Tháo các nắp đậy của bộ phận máy có cơ cấu an toàn.
- Tháo mối ghép liên kết cơ cấu an toàn với các bộ phận trong máy.
- Di chuyển cơ cấu an tồn đến vị trí bải dưỡng.
b. Kiểm tra xem xét toàn bộ cơ cấu an toàn sau khi đã tháo ra khỏi máy.
- Khi kiểm tra nếu thấy có gì thiếu sót phải ghi lại.
c. Tháo rời toàn bộ các chi tiết của cơ cấu an toàn.
d. Lập bảng kê chi tiết của cơ cấu an toàn đã tháo.
3. Kết thúc cơng việc tháo:
a. Rà sốt lại bảng kê chi tiết xem có cịn sai sót gì khơng?
b. Trình duyệt và chỉnh sửa phiếu cơng nghệ.
c. Khảo sát cơ cấu an toàn sẽ bảo dưỡng.
d. Lập bản dự trù vật tư, phụ tùng thay thế.
e. Chuẩn bị dụng cụ.
f. Bố trí nơi làm việc ngăn nắp và vệ sinh, an tồn khi làm việc.
3. Kết thúc cơng việc chuẩn bị:
a. Trao đổi nhóm nhỏ về các phiếu công nghệ và đưa ra giải pháp thực hiện ?
18


b. Kiểm tra lại lần cuối vị trí làm việc và các phương tiện, dụng cụ ?

Bài 3
Tên bài : Làm sạch và kiểm tra chi tiết sau khi tháo

Mã bài: Mo 12N2L3

Giới thiệu :
Bài học có nội dung cung cấp một số kiến thức cơ bản về dụng cụ, thiết bị và các chất liệu
làm sạch chi tiết của cơ cấu an toàn sau khi tháo ra khỏi máy.

Luyện tập kỹ năng làm sạch chi tiết tại xưởng thựch hành, trên cơ sở đó vận dụng cho thực
tiễn sau này trong nghề nghiệp khi cần làm sạch chi tiết đảm bảo yêu cầu kỹ thuật và an toàn.
Mục tiêu thực hiện:
Học xong bài này học viên có khả năng:
- Trình bày cấu tạo, nguyên ýlý và phương pháp sử dụng thiết bị, dụng cụ làm sạch chi tiết
của các bộ phận đã tháo.
- Làm sạch được các chi tiết hết bụi bẩn, mạt rỉ, dầu mỡ bằng các chất liệi và thiết bị, dụng
cụ rửa đã được trang bị trong xưởng.
- Kiểm tra xác định được các sai sót, khuyết tật hoặc hư hỏng của chi tiết trước khi bảo
dưỡng.
- Sắp xếp các chi tiết sau khi đã làm sạch và thổi khơ chi tiết.
Nội dung chính:
- Cấu tạo, nguyên ýlý làm việc và phương pháp sử dụng thiết bị, chất liệu làm sạch.
- Chất liệu làm sạch và phương pháp tẩy rửa chi tiết.
- Thổi khô chi tiết bằng khí nén.
- Kiểm tra chất lượng chi tiết sau khi làm sạch.
- Bố trí sắp xếp chi tiết tại vị trí bảo dưỡng.
- Cơng tác an tồn và vệ sinh công nghiệp khi làm sạch và kiểm tra.
Hoạt động 1: Học ýlý thuyết
Cấu tạo, nguyên ýlý làm việc và phƣơng pháp sử dụng thiết bị, chất liệu làm sạch
1. Cấu tạo, nguyên ýlý làm việc của thiết bị làm sạch thƣờng dùng
a. Thiết bị làm sạch
Trong một số trường hợp, do máy, thiết bị để lâu ngày, các chi tiết bị tạo thành màng ô
xúyt sắt bao bọc bên ngồi đo đó ta phải làm sạch màng ơ xít sắt đó.
Thiết bị và dụng cụ làm sạch thường dùng cho người thợ sửa chữa máy là:
- Máy cầm tay chạy bằng khí nén:

19

(a)

(b)

(c)

(d)

(e)

(f)

(i)

(g)
Hình 6. Các loại máy nén cầm tay

a. Máy nén cầm tay đứng để đánh rỉ, mài
b. Đá dung cho máy nén cầm tay dùng
c. Máy nén cầm tay dùng gia cơng các lỗ có kích thức nhỏ
d. Nỉ dùng để đánh bóng dùng cho máy nén cầm tay
e. Máy nén cầm tay ngang để đánh rỉ, mài
f. Cách sử dụng máy nén cầm tay để đánh bóng
g. Máy nén cầm tay dùng nằm để đánh bóng mặt cong
h. Máy nén cầm tay dùng nằm để đánh bóng mặt phẳng
20


Có cấu tạo bên ngồi như máy khoan cầm tay; phía trong có động cơ khí nén. Nguồn khí
nén lấy từ hệ thống khí nén của nhà máy (nếu có) hoặc từ bình nén khí lư động. Dụng cụ làm

sạch là bánh chải có các sợi kim loại có đường kính từ 0,5 đến 0,7mm. Bánh chải được lắp vào
đầu trục của máy nhờ bầu cặp; chi tiết cần làm sạch được gá lên hai mũi tâm của thiết bị gá
chuyên dùng tại xưởng hoặc trên êtô của bàn nguội . Khi mở máy chạy đủ tốc độ quy định ta tỳ
nhẹ lực và di chuyển cho bánh chải qua lại trên vùng có màng ơ xúyt sắt bao bọc trên chi tiết .
b. Rửa chi tiết:
Ta có thể rửa chi tiết theo hai phương án sau:
- Rửa bằng tay:
Đổ dầu rửa vào khay đựng sao cho đủ ngập đủ chi tiết, sau đó cho chi tiết vào khay đã có chứa
dầu và ngâm trong khỏng 10 đến 15 phút. Thì lấy chi tiết ra đặt và khay có nắp sàn đột lỗ để
dầu trên chi tiết chảy xuống hết khay phía dưới.

Hình 7.

Hình 8.

Khay rửa

Khay chứa dầu sau khi ngâm chi tiết

Sau từ 3 đến 5 phút chờ cho dầu trên chi tiết đã chảy hết, lau chi tiết bằng dẻ sạch hoặc
thổi khơ bằng khí nén.
- Rửa chi tiết bằng máy rửa chuyên dùng
Để tiết kiệm chất liệu dùng rửa chi tiết và đảm bảo vệ sinh, trong quá trình sửa chữa ta
thường dùng thiết bị rửa chi tiết đơn giản sau:

3
7

3

1

4
3
Hình 9. Thùng rửa chi tiết bằng máy chuyên dùng
Các chi tiết cần rửa (CT) được đặt trên mặt bàn có đột lỗ của thùng rửa (1). Thùng rửa
(1) có chứa chất liệu làm sạch (đầu madút), thùng rửa (1) có các lỗ thơng với khoang chứa (3),
21


xung quanh thùng rửa có ắp các ống dẫn (5) có các vịi phun (6). Khi bơm (4) làm việc sẽ hút
dầu từ khoang chứa (3) đẩy vào ống dẫn (5) ta mở van (7) dầu sẽ phun theo vòi (6) ai vào các
chi tiết để làm sạch (áp lực phun khoảng 0,30,5at).
b. Chất liệu dùng để tẩy rửa chi tiết
Ta có thể sử dụng bảng dưới đây để chọn chất liệu khi rửa chi tiết của cơ cấu điều khiển
cho phù hợp với vật liệu chế tạo của chi tiết.
Thành phần dung dịch và chế độ làm việc của dung dịch tẩy dầu hóa học.
Thành phần dung dịch (g/l )

Kim loại tẩy
dầu mỡ

Na OH

Kim loại đen

20 - 60

Đồng và hợp
kim đồng

10 - 15

Nhơm kẽm chì

Na2CO3
20 - 30

50 - 60

20 - 25

Na3PO4.
12H2O
10 - 20

50 - 60

20 - 25

Nhiệt
Na2SiO3

độ oc

Thời gian

5 - 10
80 - 90

20 - 40

80 - 90

20 - 40

3-5

5 -10

2. Chuẩn bị phƣơng tiện, chất liệu làm sạch chi tiết
a. Kiểm tra các loại dụng cụ, phương tiện sẽ dùng làm sạch các chi tiết của cơ cấu an tồn.
b. Bố trí nơi làm việc để làm sạch chi tiết.

Hoạt động 2:

Thực hành
Làm sạch chi tiết

Địa điểm: Xưởng thực hành
u cầu: Làm sạch các màng ơ xít sắt có trên bề mặt của các chi tiết của cơ cấu an toàn bằng
bánh chải và máy mài cầm tay chạy bằng khí nén .
Vật tƣ, dụng cụ, trang thiết bị:
- Máy cầm tay chạy bằng khí nén, bình khí nén.
- Bánh chải.
- Bàn nguội, êtô.
Nguồn lực liên quan:
- Bản chỉ dẫn sử dụng máy cầm tay chạy bằng khí nén.
- Tài liệu phát tay về an toàn khi làmm sạch chi tiết bằng bánh chải kim loại.
22

1. Điều kiện an toàn:
- Chi tiết cần làm sạch phải gá lắp chắc chắn lên thiết bị gá kẹp.
- Khi làm sạch phải đeo khẩu trang, găng tay.
- Vị trí làm sạch phải bố trí ở cuối hướng gió để không ảnh hưởng đến người khác.
2. Công tác chuẩn bị:
a. Gá lắp chi tiết lên êtô.
b. Lắp ống nối dẫn khí nén của máy vào bình khí nén.
c. Gá lắp bánh chải vào máy.
d. chạy thử máy làm sạch.
3 Trình tự làm sạch:
a. Làm sạch màng ơ xít sắt trên các chi tiết trong cơ cấuân toàn của hộp chạy dao.
b. Làm sạch màng ơ xít sắt trên các chi tiết trong cơ cấu an toàn của hộp tốc độ.
Các chi tiết sau khi đã được làm sạch hết các màng ơ xúyt sắt phải được bố trí theo cơ
cấu và đúng vị trí quy định để thuận lợi cho công việc tẩy rửa dầu mỡ.
Hoạt động 3: Thực hành
Rửa các chi tiết của các cơ cấu an toàn
Địa điểm: Xưởng thực hành
Yêu cầu: Chọn đúng loại chất liệu dùng rửa sạch dầu, mỡ bám trên các chi tiết của các cơ cấu
an tồn bằng thùng rửa thơng dụng đảm bảo u các chi tiết khơng cịn dầu, mỡ bám trên bề
mặt.
Vật tƣ, dụng cụ, trang thiết bị:
- Thùng rửa.
- Chất liệu rửa dầu mỡ.
Nguồn lực liên quan:
- Bản chỉ dẫn sử dụng thùng rửa.
- Tài liệu phát tay về vật liệu chế tạo các chi tiết.
1. Điều kiện an toàn:
a. Khi rửa chi tiết phải deo găng tay cao su; khẩu trang.

b. Nắp thùng phải kiểm tra đảm bảo kín khít để khơng có sự văng té dầu ra ngoài.
c. Sau mỗi lần rửa , tắt bơm và để khoảng 5 phút để dầu trên chi tiết và thành thùng ngưng
đọng hết về khoang chứa mới lấy chi tiết ra .
Công tác chuẩn bị:
- Kiểm tra thùng rửa : Nắp thùng phải đảm bảo kín khít; các van xả ở vị trí khơng làm việc.
23


- Kiểm tra bơm và công tắc điện: Bơm làm việc đúng chiều quay, khơng có tiếng ồn.
- Đổ chất liệu đã chọn vào ngăn chứa: Đảm bảo lượng chất lỏng làm sạch chiếm 2/3 thể tích
ngăn chứa.
Trình tự thực hiện:
a. Rửa các chi tiết của cơ cơ cấu an toàn trong hộp tốc độ
- Sắp xếp các chi tiết vào dàn rửa của thùng: khoảng cách giyữa các chi tiết là 30mm.
- Đậy nắp thùng: Cài mấu giữ nắp thùng vào thân thùng.
- Mở bơm: Đóng cơng tắc động cơ điện cho bơm làm việc đạt vòng quay ổn định.
- Mở van xả: Thứ tự mở các van phía trước, tiếp tục mở van phía sau và van phía trên của
nắp thùng; mỗi van mở trongkhoảng 30 - 40 giây rồi đóng lại mới mở van tiếp theo.
- Xoay chi tiết ở vị trí rửa thứ hai: Sau khi phun rửa lần thứ nhất ta tắt động cơ điện để
ngừng hoạt động của bơm trong vòng 5 phút, sau đó mở nắp thùng và xoay chi tiết đi một
góc 1800 để rửa lần thứ hai.
- Lấy chi tiết ra: Các chi tiết rửa xong được lấy ra để vào nơi qui định.
b. các chi tiết của cơ cấu an tồn trong hộp chạy dao
Trình tự thực hiện các bước giống như khi rửa các chi tiết của cơ cấu điều khiểnhộp tốc độ.
c. kết thúc công việc rửa:
Sau khi rửa xong phải kiểm tra xem cịn có những chi tiết nào chưa sạch vì màng dầu,
mỡ bám quá chắc ta dùng mũi cạo để tẩy và rửa lại bằng tay.
Hoạt động 4: Thực hành
Thổi khô chi tiết
Địa điểm: Xưởng thực hành

Yêu cầu: Thổi khô các chi tiết của hệ thống điều khiển bằng khí nén đạt u cầu khơng còn
chất liệu làm sạch bám trên chi tiết.
Vật tƣ, dụng cụ, trang thiết bị:
- Máy cầm tay chạy bằng khí nén, bình khí nén.
- Bàn sửa chữa.
- Khay để chi tiết.
Nguồn lực liên quan:
- Bảng chỉ dẫn sử dụng máy nén khí.
- Tranh an tồn khi thổi khơ chi tết bằng khí nén.
1. Điều kiện an tồn:

24


a. Vị trí thổi khơ chi tiết bằng khí nén phải đúng nơi quy định; không được hướng thổi về phía
có người.
b. Căn cứ vào độ lớn của chi tiết để bố trí cách thổi cho phù hợp; khơng làm cho chi tiết va đập
vào nhau trong khi thổi.
c. Kết thúc việc thổi phải đóng van xả mới di chuyển hướng thổi (khơng được cầm vịi khí nén
quay quanh trong không gian làm việc).
2. Công tác chuẩn bị:
a. Kiểm tra nơi thổi bằng khí nén: Phải đảm bảo khơ ráo, khơng có người làm việc phía trước
hướng thổi.
b. Kiểm tra máy và bình khí nén: Dây dẫn từ bình đến vị trí thổi phải đủ, áp suất trog bình nén
khí phải đủ áp quy định.
3. Trình tự thực hiện
a. Thổi khơ các chi tiết của cơ cấu an tồn trong hộp tốc độ.
- Sắp xếp các chi tiết vào vị trí để thổi khí nén.
- Điều chỉnh áp suất cần để thổi khô các chi tiết.
- Thổi kho các chi tiết.

- Tắt máy thổi khí nén.
- Lấy các chi tiết ra khỏi vị trí thổi và để vào nơi quy định.
b. Thổi khô các chi tiết của cơ cấu an tồn trong hộp chạy dao
Trình tự thực hiện như khi thổi khô các chi tiết của cơ cấu điều khiển hộp tốc độ.
c. Kết thúc công việc thổi khô chi tiết: Các chi tiết sau khi đã được thổi khô phải kiểm tra lần
cuối sao cho trên bề mặt không cịn bụi bẩn, ẩm ướt; Nếu có phải dùng dẻ khơ lau sạch và
chuyển đến vị trí để kiểm tra.
Hoạt động 5: Thực hành
Kiểm tra chất lƣợng chi tiết
Địa điểm: Xưởng thực hành
Yêu cầu: Kiểm tra các chi tiết của các cơ cấu an toàn, xác định mức độ sai hỏng và phân loại ra
các dạng: Những chi tiết dùng lại, những chi tiết phải thay thế, những chi tiết cần bảo dưỡng và
sửa chữa nhỏ .
Vật tƣ, dụng cụ, trang thiết bị:
- Bàn sửa chữa.
- Khay đựng chi tiết.
- Thước cặp 1/20, Panme.
- Giẻ lau.
25