Skkn biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh lớp 5 trong dạng toán tính diện tích
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (146.24 KB, 15 trang )
BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC
SINH LỚP 5 TRONG DẠNG TỐN TÍNH DIỆN TÍCH
I. NỘI DUNG CỦA BIỆN PHÁP
1. Lý do chọn biện pháp
Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ thực hiện
chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học – từ
chỗ quan tâm tới việc học sinh học được gì đến chỗ quan tâm tới việc học sinh làm
được cái gì qua việc học. Để thực hiện được điều đó, nhất định phải thực hiện
thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều”
sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng, hình thành năng
lực và phẩm chất.
Cùng với các mơn học và hoạt động giáo dục khác, mơn Tốn góp phần giúp
học sinh hình thành, phát triển phẩm chất, năng lực chung và phát triển các năng
lực đặc thù cơ bản của mơn Tốn: Năng lực tư duy và lập luận tốn học; Năng lực
mơ hình hóa tốn học; Năng lực giải quyết vấn đề toán học; Năng lực giao tiếp
toán học; Năng lực sử dụng cơng cụ tốn học.
skkn
Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là cách thức tổ chức
q trình dạy học thơng qua một chuỗi các hoạt động trải nghiệm, từ đó giúp người
học tự mình khám phá ra kiến thức.
Qua việc đi dự giờ đồng nghiệp, tôi thấy rằng sự sáng tạo trong việc đổi mới
phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh ... chưa nhiều. Cho
nên một bộ phận học sinh học thụ động, thiếu sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề
trong học tốn cịn hạn chế.
Nhằm nâng cao năng lực giải quyết vấn đề hướng đến cải thiện chất lượng
dạy học Toán, tôi tập trung nghiên cứu và thực hiện “Biện pháp phát triển năng
lực giải quyết vấn đề cho học sinh lớp 5 trong dạng tốn tính diện tích”.
2. Mục đích của biện pháp
Biện pháp này giúp học sinh trải nghiệm, khám phá, biết tư duy, lập luận để
nhận biết được vấn đề cần giải quyết và đưa ra các cách giải quyết phù hợp trong
các bài tốn về diện tích, từ đó phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh
để vận dụng giải quyết các tình huống trong thực tiễn.
3. Biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh lớp 5
trong dạng Toán tính diện tích
3.1. Đặc điểm của phương pháp dạy học giải quyết vấn đề
skkn
- Học sinh được đặt vào tình huống có vấn đề, chứ không phải được thông báo
dưới dạng tri thức có sẵn.
- Học sinh tích cực, chủ động, tự giác tham gia hoạt động học, tự mình tìm ra tri
thức cần học chứ không phải được thầy cô giảng một cách thụ động, học sinh là
chủ thể sáng tạo ra hoạt động học.
- Học sinh không những được học nội dung học tập mà còn được học con đường
và cách thức tiến hành dẫn đến kết quả đó. Học sinh được học cách phát hiện và
giải quyết vấn đề.
3.2. Quy trình dạy học Giải quyết vấn đề
Dạy học giải quyết vấn đề được thực hiện qua 5 bước:
- Bước 1: Tạo tình huống có vấn đề (nhận biết vấn đề).
- Bước 2: Đưa ra các phương án giải quyết.
- Bước 3: Quyết định phương án giải quyết.
- Bước 4: Thực hiện phương án (giải quyết vấn đề).
- Bước 5: Phân tích, đánh giá kết quả.
3.3. Cách thiết kế và tổ chức dạy học Giải quyết vấn đề trong bài toán
dạng tìm cơng thức tính diện tích của 1 số hình học phẳng ở lớp 5 (hình tam
giác, hình thang, ...)
skkn
*Mục đích:
- Huy động vốn hiểu biết, kinh nghiệm có sẵn của học sinh về cách tính diện tích
các hình đã học để vận dụng tìm cơng thức tính diện tích của hình mới.
- Học sinh trải qua tình huống có vấn đề, trong đó chứa đựng nội dung kiến thức,
những thao tác cắt, ghép hình để làm nảy sinh kiến thức mới.
- Học sinh đưa ra được phương án để giải quyết vấn đề đặt ra.
- Học sinh biết sử dụng các đồ dùng học tập, biết vận dụng kiến thức tính diện tích
các hình đã học vào trong tình huống mới để rút ra được cơng thức tính diện tích
của hình đang học.
*Cách làm:
- Giáo viên đưa ra bài tốn có vấn đề liên quan đến kiến thức tính diện tích các
hình đã học mà hướng giải quyết sẽ là:
+ Tìm cơng thức tính diện tích hình tam giác thơng qua cơng thức tính diện tích
hình bình hành, hình chữ nhật.
+ Tìm cơng thức tính diện tích hình thang thơng qua cơng thức tính diện tích hình
tam giác.
skkn
- Giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận cặp đơi, thảo luận theo nhóm, hoặc các
hình thức sáng tạo khác để đưa ra những phương án giải quyết vấn đề phù hợp (Vẽ
hình, cắt, ghép thành các hình đã học).
- Học sinh thực hành vẽ, cắt, ghép hình, phân tích, suy luận để tìm được cơng thức
tính diện tích hình mới.
*Một số lưu ý khi dạy học giải quyết vấn đề:
- Tình huống đưa ra cần gần gũi, phù hợp với năng lực học sinh và tạo hứng thú cho
học sinh.
- Khi tìm trung điểm của các cạnh, phải tìm chính xác, tránh tìm sai vị trí trung
điểm.
- Các nhát cắt phải thẳng, không xiên xẹo. Khi ghép, phải ghép trùng khít, khơng
xơ lệch thì mới tìm được chính xác diện tích hình ghép được.
- Khuyến khích học sinh diễn đạt theo ngơn ngữ, cách hiểu của chính các em,
khuyến khích học sinh tập phát biểu, tập diễn đạt bước đầu có lí lẽ, có lập luận khi
trình bày kết quả của mình.
+ Giáo viên chuẩn bị những câu hỏi gợi mở, câu hỏi phân tích, đánh giá để giúp
học sinh thực hiện tiến trình phân tích và tìm ra được phương án giải quyết vấn đề
(nếu học sinh gặp khó khăn).
skkn
Ví dụ: Khi dạy bài Diện tích hình tam giác, để phát triển năng lực giải
quyết vấn đề cho học sinh, tơi tổ chức như sau:
- Mục đích: Tạo tình huống có vấn đề, giúp học sinh khám phá cách tính diện tích
hình tam giác bằng cách cắt ghép hình, rút ra được cơng thức.
- Chuẩn bị: Học sinh chuẩn bị hai hình tam giác bằng nhau.
- Giáo viên đưa ra tình huống: Vận dụng kiến thức đã học và một số đồ dùng (keo,
thước kẻ,...) thảo luận, đưa ra phương án nên chia, cắt 2 hình tam giác (hoặc 1 hình
tam giác) như thế nào và ghép như thế nào để tạo thành các hình có dạng em đã
được học về cách tính diện tích sau đó tìm ra cách tính diện tích hình tam giác.
- Học sinh lựa chọn phương án: Từ tình huống được đưa ra, học sinh sẽ suy nghĩ,
thảo luận trong nhóm cách cắt, ghép hình như thế nào để tạo thành các hình đã học
(hình bình hành, hình chữ nhật) sau đó phân tích và tìm ra mối quan hệ của hình
tam giác với hình ghép được để tìm cơng thức tính diện tích hình tam giác. Các
phương án học sinh đưa ra:
+ Phương án 1: Sử dụng 2 hình tam giác bằng nhau, rồi ghép lại với nhau tạo thành
một hình bình bình hành.
+ Phương án 2: Sử dụng 2 hình tam giác bằng nhau, cắt một hình tam giác rồi ghép
với hình tam giác cịn lại thành hình chữ nhật.
skkn
+ Phương án 3: Sử dụng 1 hình tam giác, tìm trung điểm của hai cạnh bên hình tam
giác, cắt đơi hình tam giác theo trung điểm và ghép thành hình chữ nhật.
Từ các phương án đưa ra, mỗi nhóm lựa chọn cho mình một phương án
thích hợp nhất để thực hiện giải quyết vấn đề.
- Giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận, trình bày cách làm theo phương án đã
chọn: Dựa trên cách tính diện tích các hình mà các em đã ghép được, tìm mối quan
hệ giữa các kích thước của hình ghép được và hình tam giác để tìm cách tính diện
tích của hình tam giác.
+ Nhóm thực hiện phương án 1: Diện tích hai hình tam giác ghép lại chính là diện
tích của hình bình hành. Dựa vào cách tính diện tích hình bình hành đó là độ dài
cạnh đáy nhân với chiều cao, mà cạnh đáy của hình bình hành là cạnh đáy của hình
tam giác, chiều cao của hình bình hành chính là chiều cao của hình tam giác nên
em rút ra được cách tính diện tích hình tam giác: độ dài cạnh đáy nhân với chiều
cao (cùng đơn vị đo) rồi chia cho 2.
+ Nhóm thực hiện phương án 2: Hai hình tam giác trên được cắt ghép tạo thành
một hình chữ nhật. Dựa vào cách tính diện tích hình chữ nhật đó là chiều dài nhân
chiều rộng mà chiều dài chính là cạnh đáy của hình tam giác, chiều rộng chính là
skkn
chiều cao của hình tam giác, nên em rút ra được cách tính diện tích hình tam giác
là: độ dài cạnh đáy nhân với chiều cao (cùng đơn vị đo) rồi chia cho 2.
+ Nhóm thực hiện phương án 3: Hình tam giác trên được cắt ghép tạo thành một
hình chữ nhật. Dựa vào cách tính diện tích hình chữ nhật đó là chiều dài nhân
chiều rộng mà chiều dài bằng cạnh đáy của hình tam giác, chiều rộng bằng 1/2
chiều cao của hình tam giác, nên em rút ra được cách tính diện tích hình tam giác
là: độ dài cạnh đáy nhân với chiều cao (cùng đơn vị đo) rồi chia cho 2.
- Giáo viên và học sinh thống nhất kết quả và đưa ra kết luận: Muốn tính diện tích
hình tam giác, ta lấy độ dài đáy nhân với chiều cao (cùng đơn vị đo) rồi chia cho 2.
3.4. Cách thiết kế và tổ chức dạy học các bài tốn hợp về tính diện tích
các hình
* Mục đích
- Học sinh nhận ra được vấn đề trong bài toán tính diện tích một hình mà khơng có
cơng thức tính thì phải tìm cách cắt, ghép hình đó thành các hình có dạng đã học
mới có thể tính được diện tích của hình đó.
- Học sinh biết quan sát, phân tích số đo các kích thước đã cho, biết tư duy, sáng
tạo để chia, cắt, ghép thành các hình mà có thể tính được diện tích với số đo các
kích thước đã cho.
skkn
* Cách làm:
- Giáo viên lựa chọn các bài toán với tình huống: tính diện tích một hình (kèm theo
số đo một số kích thước) mà khơng có cơng thức tính.
- Tổ chức cho học sinh quan sát, thảo luận cách cắt, ghép hình đã cho thành các
hình đã được học và dựa vào số đo các kích thước để tích được diện tích.
- Có thể tổ thức học cá nhân, nhóm đơi, nhóm lớn tùy theo độ khó của bài toán.
* Một số lưu ý với học sinh khi tiến hành giải quyết vấn đề đối với các bài
toán hợp về tính diện tích:
- Phải biết dựa vào số đo các kích thước đã cho để chia, cắt hình phù hợp (khơng
nên chia q nhiều hình nhỏ).
- Khi cắt: các nhát cắt phải thẳng, khơng xiên xẹo.
- Phải tính được diện tích các hình nhỏ mình đã cắt để tính tổng diện tích các hình
đó chính là diện tích hình cần tìm.
Ví dụ: Giáo viên đưa ra bài tốn: Bác Na có một mảnh ruộng có dạng
hình vẽ sau. Bác muốn tính diện tích của mảnh ruộng. Em hãy giúp bác Na
tính diện tích mảnh ruộng đó biết: AB = 35m; FC = 95m; AE = 75m.
A
F
skkn
B
C
D
E
- Giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận theo nhóm, lựa chọn các phương án và
tính diện tích mảnh ruộng.
3.5. Cách thiết kế và tổ chức trò chơi về tính diện tích các hình
* Mục đích
- Kích thích sự tò mò, khơi dậy hứng thú của học sinh; giúp học sinh được trải
nghiệm bằng nhiều hình thức khác nhau.
- Rèn kỹ năng cắt, ghép hình để giải quyết vấn đề trong bài tốn tính diện tích.
- Khơng khí lớp học vui, tị mị, chờ đợi, thích thú với những điều sắp diễn ra.
* Cách làm:
B
A
- Giáo viên đưa ra tình huống: Cắt, ghép, đo để tính tổng diện tích các hình đã cho
C
F
B
A
F
skkn
E
D
C
- Tổ chức cho học sinh thảo luận tìm phương án cắt, ghép hình, đo hình và tính
diện tích các hình 1 cách nhanh nhất.
- Có thể tổ thức theo nhóm lớn.
Ví dụ: Trị chơi: Ai nhanh, ai đúng
- Tình huống: Giáo viên đưa ra nhiều mảnh ghép có kích thước khác nhau. Yêu cầu
học sinh đo, tính tổng diện tích các hình đã cho.
- Mục đích: Học sinh thảo luận tìm ra được phương án nhanh nhất là tìm cách ghép
các mảnh đã cho thành một hình có cơng thức tính diện tích rồi đo và tính diện tích
hình vừa ghép được.
- Thời gian: Khoảng từ 5 đến 7 phút.
- Chuẩn bị: Giáo viên sẽ chuẩn bị một số mảnh ghép để khi ghép lại sẽ tạo được 1
hình có dạng đã học có cơng thức tính diện tích.
- Hình thức: Chơi theo nhóm lớn.
- Cách chơi: Giáo viên phát cho mỗi nhóm 1 bộ mảnh ghép giống nhau. Các nhóm
sẽ tiến hành thảo luận tìm phương án ghép, đo và tính tổng diện tích của các hình
đó. Nhóm nào tìm được diện tích đúng và nhanh nhất sẽ là nhóm chiến thắng.
- Kết quả trị chơi:
+ Nhóm 1: Ghép được hình tam giác. Diện tích: 400 cm2
skkn
+ Nhóm 2: Ghép được hình chữ nhật. Diện tích: 400 cm2
+ Nhóm 3: Ghép được hình vng. Diện tích: 400 cm2
+ Nhóm 4: Ghép được hình chữ nhật. Diện tích: 400 cm2
+ Nhóm 5: Ghép được hình vng. Diện tích: 400 cm2
Trong q trình dạy học, tơi nhận thấy các em rất hào hứng khi được trải
nghiệm, được phát huy hết khả năng sáng tạo, tư duy của bản thân để tìm ra các
phương án và giải quyết được vấn đề. Học sinh được chủ động thảo luận, trình bày
ý tưởng, giải thích cách làm nên các em được phát triển năng lực giao tiếp, hợp tác,
năng lục giải quyết vấn đề.
Để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh đòi hỏi người giáo
viên phải năng động, sáng tạo trong việc vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy
học, phải tạo điều kiện cho người học được khám phá, chủ động, sáng tạo trong
việc tìm kiếm kiến thức, giải quyết các vấn đề gắn với thực tiễn. Thay cho việc học
thiên về lí thuyết, học sinh được trải nghiệm, khám phá kiến thức qua hành động,
học qua “làm”, thì năng lực mới hình thành và phát triển bền vững.
Để tổ chức dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh đạt
hiệu quả cao thì giáo viên cần phải tạo được bầu khơng khí tươi vui, thoải mái cho
lớp học; ln tơn trọng ý kiến trả lời của học sinh, cần động viên học sinh kịp thời
skkn
để các em tự tin khám phá kiến thức. Giáo viên cần chuẩn bị các phương tiện, đồ
dùng dạy học một cách chu đáo. Tình huống đưa ra cần gần gũi, phù hợp với năng
lực học sinh và tạo hứng thú cho học sinh.Giáo viên cần phải gợi mở, tiếp sức để
học sinh hào hứng, tích cực hơn trong việc khám phá tri thức.
II. KẾT QUẢ CỦA BIỆN PHÁP
Tính từ đầu năm, khi tiến hành thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học
theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, tôi thu được
kết quả như sau:
Cần cố
Tốt
Đạt
gắng
Tiêu chí
SL
TL
SL
Đầu năm
SL
TL
3
11,1%
1
3,7%
5
18,5
51,9
10
Học sinh phân tích tình
TL
37%
14
%
huống và nhận biết được
Cuối HKI
vấn đề cần giải quyết.
55,6
15
40,7
11
%
Học sinh lựa chọn được Đầu năm
skkn
8
29,6
%
14
51,9
%
%
51,9
40,7
phương án và giải quyết
Cuối HKI
được vấn đề.
14
Đầu năm
11
%
%
33,3
55,6
9
%
Học sinh trình bày, giải
thích được kết quả.
15
Cuối HKI
2
7,4%
3
11,1%
1
3,7%
1
3,7%
0
0%
%
59,3
16
10
37%
%
Đầu năm
44,4
12
Năng lực phản biện của
học sinh.
Cuối HKI
51,8
14
%
%
66,7
33,3
18
9
%
%
Kết quả trên cho thấy: các biểu hiện của năng lực giải quyết vấn đề của học
sinh được cải thiện rõ rệt: số lượng học sinh cần cố gắng giảm đi; Số học sinh đạt
mức tốt và đạt đã tăng lên và chiếm tỉ lệ cao.
Người thực hiện
Lê Thị Thu
skkn
skkn
