Skkn dạy học tác phẩm “lão hạc” của nam cao (ngữ văn 8 – tập 1) theo hướng rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu cho học sinh

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
DẠY HỌC TÁC PHẨM “LÃO HẠC” CỦA NAM CAO
THEO HƯỚNG RÈN LUYỆN NĂNG LỰC ĐỌC – HIỂU
CHO HỌC SINH

Quảng Bình, tháng 5 năm 2020.

skkn


CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM:
DẠY HỌC TÁC PHẨM “LÃO HẠC” CỦA NAM CAO
THEO HƯỚNG RÈN LUYỆN NĂNG LỰC ĐỌC – HIỂU
CHO HỌC SINH

Họ và tên: Nguyễn Thị Hà ( B)
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THCS Liên Thủy

DẠY HỌC TÁC PHẨM “LÃO HẠC” CỦA NAM CAO
Quảng Bình, tháng 5 năm 2020.

skkn

1. PHẦN MỞ ĐẦU
1.1 Lý do chọn đề tài
Văn chương là nghệ thuật của cái đẹp, dùng ngôn từ làm chất liệu để xây dựng
hình tượng, phản ánh và biểu hiện đời sống. Dạy học văn phải hướng học sinh đến
khả năng giải mã những tín hiệu thẩm mĩ, phát hiện thông điệp mà tác giả gửi gắm
qua tác phẩm bằng chính năng lực của bản thân, chứ khơng phải dựa vào những kiến
giải, thẩm bình của sách tham khảo hay giáo viên. Vì vậy, trong những năm gần đây,
vấn đề đổi mới dạy học văn đặt ra, trở thành một vấn đề thời sự được quan tâm. Làm
thế nào để dạy học văn thực sự tác động đến cảm xúc của học sinh, khơi dậy trong các
em niềm đam mê, hứng thú học tập; làm thế nào để phát huy tối đa tính tích cực, chủ
động, sáng tạo của các em trong những giờ học Văn; làm thế nào để bồi dưỡng cho
các em năng lực tự học, tự nghiên cứu, biết phát hiện giá trị văn chương để hướng tới
Chân, Thiện, Mĩ, làm phong phú thêm đời sống tư tưởng, tình cảm của bản thân và có
kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn…đó ln là những nỗi trăn trở lớn.
Dạy văn trong nhà trường phổ thông chủ yếu là dạy tác phẩm văn thơ. Dạy tác
phẩm văn chương như một phương tiện, một cách thức để đạt đến một mục đích lớn
hơn là phát triển năng lực thẩm mĩ của học sinh, hình thành ở các em cách cảm, cách
nghĩ mang đậm tính sáng tạo, tính cá nhân. Dạy học Văn nói chung và dạy học văn
bản nói riêng hướng đến ba mục tiêu chính:
1. Hình thành và phát triển ở học sinh các năng lực: năng lực giao tiếp ngơn
ngữ ở tất cả các hình thức: đọc, viết, nói và nghe, trong đó bao gồm cả năng lực tìm
kiếm và xử lí thơng tin; năng lực tiếp nhận văn bản, cảm thụ thẩm mỹ; năng lực tư
duy, đặc biệt là tư duy suy luận, phản biện, biết đánh giá tính hợp lí và ý nghĩa của
những thông tin và ý tưởng được tiếp nhận; năng lực tưởng tượng và sáng tạo, sự tự
tin, năng lực tự lập, năng lực hợp tác và tinh thần cộng đồng…
2. Hình thành và phát triển phương pháp học tập, nhất là phương pháp tự học
để có thể tự học suốt đời và biết ứng dụng những kiến thức và kĩ năng học được vào
cuộc sống. Nhờ được trang bị kiến thức, kĩ năng và có kinh nghiệm đọc nhiều kiểu

skkn

văn bản (VB) khác nhau trong nhà trường, khi trưởng thành, HS có thể tự đọc sách để
khơng ngừng nâng cao vốn tri thức và văn hóa cần thiết cho cuộc sống và công việc.
3. Bồi dưỡng tâm hồn và phát triển nhân cách HS. Thông qua việc giảng dạy
tác phẩm, giáo viên có thể khơi dậy ở học sinh tình u đối với cái đẹp, lịng nhân ái,
khát khao lí tưởng cũng như những hiểu biết về thế giới, về xã hội và nhất là về con
người, sự đồng cảm, sẻ chia, biết vươn đến những giá trị Chân, Thiện, Mĩ của đời
sống.
4. Trang bị những kiến thức phổ thông, cơ bản, hiện đại, có tính hệ thống về
ngơn ngữ và văn học phù hợp với trình độ phát triển của lứa tuổi và yêu cầu của đất
nước.
Rèn luyện kĩ năng, năng lực là mục tiêu quan trọng và đặc thù của mơn
Ngữ văn và đó là mục tiêu “mở đường” cho các mục tiêu khác. Học sinh phải
có kĩ năng và hứng thú đọc thì qua hoạt động đọc đó, văn học mới thật sự có tác động
đối với người học. Và ngược lại, văn học thông qua những áng văn đặc sắc về tư
tưởng, tình cảm và nghệ thuật ngơn từ sẽ tác động tích cực đến hứng thú đọc sách của
học sinh, sau đọc là viết và thảo luận, trao đổi với nhau, nhờ đó các kĩ năng giao tiếp
được rèn luyện và cũng nhờ đó mà các mục tiêu khác của môn Ngữ văn mới đạt được.
Thực tế, trong những năm qua, nhiều phương pháp đổi mới dạy học đã được áp
dụng và có những tín hiệu khả quan. Vai trị tích cực, chủ động của học sinh đã phần
nào được phát huy. Thế nhưng, giờ học văn vẫn nặng về trang bị cho các em những
kiến thức theo “Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng”, hướng vào các yêu
cầu cần đạt về nội dung, nghệ thuật, ý nghĩa văn bản. Dạy học văn nặng về về trang bị
kiến thức hơn là yêu cầu rèn kĩ năng, năng lực nhất là tư duy sáng tạo, tự học, tự
nghiên cứu, năng lực thực hành và giải quyết vấn đề cuộc sống.
Khái niệm đọc - hiểu đã trở nên quen thuộc đối với giáo viên dạy Ngữ Văn ở
nhà trường những năm gần đây. Hiện nay, hầu như mọi người đều thay từ “giảng
văn”, “phân tích” bằng từ “đọc - hiểu”. Tuy vậy, hiểu một cách thấu đáo về khái niệm

skkn


“đọc - hiểu”, nhất là khi sử dụng khái niệm này trong lĩnh vực dạy học chưa phải ai
cũng hiểu đầy đủ.
Trong thực tế, sử dụng phương pháp đọc – hiểu và việc hướng tới rèn luyện
năng lực đọc hiểu trong giờ học văn bản mới chỉ dừng lại ở nhận thức là chính. PGS.TS Đỗ Ngọc Thống nhận xét: “Tư tưởng và phương pháp đọc – hiểu nhìn chung
mới dừng lại ở nhận thức là chính. Trong thực tế dạy học tư tưởng đó chưa được hiện
thực hóa một cách toàn diện, đồng bộ và hiệu quả”. Mong muốn những kinh nghiệm
của bản thân trong thiết kế quy trình dạy học tác phẩm “Lão Hạc” của Nam Cao theo
hướng rèn luyện kĩ năng đọc hiểu cho học sinh sẽ góp phần xây dựng và nâng cao
chất lượng của việc đổi mới dạy học tác phẩm nói riêng và dạy học Văn nói chung, tơi
đã chọn đề tài : Dạy học tác phẩm “Lão Hạc” của Nam Cao (Ngữ văn 8 – Tập 1)
theo hướng rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu cho học sinh.
1.2.Điểm mới của đề tài
Vấn đề đổi mới dạy học văn đã được đặt ra nhiều năm nay. Đặc biệt, trong thời
gian gần đây, dạy học theo hướng đọc hiểu lại được quan tâm. Xây dựng một chương
trình giảng dạy hợp lí và ứng dụng phương pháp đọc hiểu trong dạy học tác phẩm văn
chương đang được đặt ra. Có nhiều bài viết có sự đầu tư trong nghiên cứu vấn đề sử
dụng phương pháp đọc – hiểu trong dạy học tác phẩm như: “Câu hỏi hướng dẫn học
sinh đọc hiểu văn bản” của Nguyễn Thị Hồng Nam, Đọc hiểu văn bản là thế nào? Và
Đọc hiểu văn bản - một khâu đột phá trong nội dung và phương pháp dạy văn hiện
nay của Trần Đình Sử,
Đây là những bài viết có sự phân tích khá sâu về vấn đề sử dụng phương pháp
đọc – hiểu trong dạy học tác phẩm. Tuy nhiên, những bài viết đó chưa làm nổi bật
cách thức tổ chức triển khai, xây dựng quy trình, thiết kế bài dạy cụ thể theo phương
pháp rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu cho học sinh trong dạy học tác phẩm ở chương
trình THCS.
Trên cơ sở tiếp thu những ưu điểm của các tài liệu nói trên và kinh nghiệm của
bản thân qua quá trình áp dụng thực tiễn giảng dạy, đề tài này sẽ đi sâu vào cách thiết

skkn


kế quy trình dạy học tác phẩm “Lão Hạc” của Nam Cao theo hướng rèn luyện kĩ năng
đọc – hiểu cho học sinh.
1.3. Phạm vi áp dụng đề tài
Đề tài có thể áp dụng cho tất cả các giáo viên dạy môn Ngữ văn ở trường THCS.
Trong phạm vi của đề tài nghiên cứu này, chúng tôi trao đổi kinh nghiệm dạy học
tác phẩm “Lão Hạc” của Nam Cao (Ngữ văn 8 – Tập 1) theo hướng rèn luyện kĩ
năng đọc – hiểu cho học sinh.

skkn


2. NỘI DUNG
2.1. Thực trạng của đề tài nghiên cứu
Thực tế, trong những năm qua, nhiều phương pháp đổi mới dạy học đã được áp
dụng và có những tín hiệu khả quan. Vai trị tích cực, chủ động của học sinh đã phần
nào được phát huy. Thế nhưng, giờ học văn vẫn nặng về trang bị cho các em những
kiến thức theo “Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng”, hướng vào các yêu
cầu cần đạt về nội dung, nghệ thuật, ý nghĩa văn bản. Dạy học văn nặng về về trang bị
kiến thức hơn là yêu cầu rèn kĩ năng, năng lực nhất là tư duy sáng tạo, tự học, tự
nghiên cứu, năng lực thực hành và giải quyết vấn đề cuộc sống.
Khái niệm đọc - hiểu đã trở nên quen thuộc đối với giáo viên dạy Ngữ Văn ở
nhà trường những năm gần đây. Hiện nay, hầu như mọi người đều thay từ “giảng
văn”, “phân tích” bằng từ “đọc - hiểu”. Tuy vậy, hiểu một cách thấu đáo về khái niệm
“đọc - hiểu”, nhất là khi sử dụng khái niệm này trong lĩnh vực dạy học chưa phải ai
cũng hiểu đầy đủ.
Đối với kiểu dạy học văn bản, việc dạy học còn đối mặt với một số vấn đề sau:

Về phía giáo viên: GV đã cố gắng theo hướng đổi mới nhưng việc thực hiện
chưa hoàn toàn, chưa triệt để. Q trình phân tích tác phẩm gắn liền với quá trình giáo
viên và học sinh cùng đọc tác phẩm. Trong thực tế, do hạn chế thời gian nên một số
giáo viên chỉ chú trọng phân tích tác phẩm không đầu tư thời gian đúng mức cho việc
đọc, làm giảm hiệu quả thẩm mĩ cũng như hiệu quả giáo dục của việc dạy học văn.
Học sinh cũng chưa được chú trọng đến năng lực đọc – hiểu, giờ học còn hướng nhiều
đến mục tiêu kiến thức hơn là rèn luyện kĩ năng tự đọc, tự nghiên cứu cho học sinh.
Việc đọc văn để hiểu văn cịn mang tính hình thức, chưa tác động được vào cảm xúc
và tư duy chủ động của người học. Dạy học văn bản chưa tạo được mơi trường tương
tác tích cực giữa thầy và trò (do điều kiện dạy học, do thái độ học sinh, do hạn chế
thời gian,…)
Về phía học sinh: Một bộ phận lớn học sinh chưa có đam mê, hứng thú với học
Văn. Thực trạng đó khơng chỉ do chương trình, sách giáo khoa hay giáo viên mà cịn

skkn


do chính bản thân học sinh đã thay đổi rất nhiều về tâm sinh lý và quan niệm sống.
Hiện nay, trên sách báo, internet, bên cạnh những tác phẩm tinh hoa, xuất hiện đầy
rẫy văn học thứ cấp. Đồng thời, thời đại cơng nghệ thơng tin làm văn hóa đọc mất dần
vị trí của nó so với văn hóa nghe nhìn. Học sinh chưa chủ động, tích cực trong học tập
như mong đợi, chỉ một số là thể hiện được tính chủ động. Mặt khác, bản thân học sinh
khơng coi trọng môn văn, các em chủ yếu soạn bài theo câu hỏi phần đọc hiểu một
cách qua loa. Theo tìm hiểu ở lớp, một số em soạn bài mà không đọc văn bản, chỉ
tham khảo câu trả lời ở những quyển sách học tốt, một số em đọc lướt qua văn bản.
Các em không xem trọng việc hiểu văn bản mà chỉ chú trọng học thuộc những giá trị
văn bản sau khi học xong ở lớp để phục vụ cho việc kiểm tra, thi cử
Thực trạng dạy học phân môn ngữ văn lớp 8 ở đơn vị mà tôi giảng dạy thể hiện
qua khảo sát của học sinh trước khi áp dụng đề tài như sau: Với đề bài kiểm tra 15
phút: Đọc truyện ngắn “ Lão Hạc”, em thấy Lão Hạc có phẩm chất, tính cách và số

phận như thế nào?
Kết quả như sau:

Khối

Tổng số

lớp

học sinh

KẾT QUẢ XẾP LOẠI
Giỏi
SL

Khá
%

SL

Tb

Yếu

Kém

%

SL

%

SL

%

SL

%

8A

44

4

9,1

6

13,6

19

43,2

15

34,1

0

0

8B

44

3

6,8

8

18,2

14

31,8

18

40,9

1

2,3

8C

45

4

8,9

6

13,3

18

40

17

37,8

0

0

Tổng

133

11

8,3

20

15

51

38,4

50

37,6

1

0,7

Qua kết quả khảo sát trên cho thấy tỉ lệ học sinh khá giỏi thấp (23,3%), trong
khi đó tỉ lệ yếu kém cao (38,3%). Xuất phát từ thực tế trên, nhận thức được vai trò,
trách nhiệm cũng như tầm quan trọng của việc đọc hiểu văn bản, bản thân tôi đã
mạnh dạn áp dụng đề tài “Dạy học tác phẩm “Lão Hạc” của Nam Cao theo hướng
rèn luyện kĩ năng đọc – hiểu cho học sinh.

skkn


Kĩ năng đọc – hiểu chưa được chú trọng đúng mức trong việc dạy học văn ở
nhà trường nhằm tích cực hóa hoạt động học sinh, khơi dậy hứng thú học văn và rèn
luyện cho các em năng lực tự học, tự nghiên cứu. Các em chưa có kĩ năng đọc văn, tự
mình hiểu văn và chủ động phát hiện, nắm bắt những thông tin, tầng nghĩa, giá trị tư
tưởng mà nhà văn gửi gắm trong tác phẩm. Trong khi đó, văn học vốn là một bộ mơn

nghệ thuật có những đặc trưng riêng, muốn hiểu văn phải bắt đầu từ việc đọc văn để
cảm văn, nắm bắt được những giá trị của tác phẩm, bồi dưỡng phong phú thêm đời
sống tư tưởng, tình cảm và phát triển nhân cách cho chủ thể người học. Dạy học văn
chính là dạy đọc văn, dạy năng lực hiểu văn của chủ thể học sinh.
2.2. Giải pháp
Dạy đọc hiểu tác phẩm trong nhà trường là trang bị cho học sinh cách thức tiếp
cận tác phẩm văn chương, hình thành cho học sinh phương pháp đọc, kĩ năng đọc,
năng lực đọc để học sinh có thể đọc và cảm nhận bất cứ văn bản nào, có thể tự học,
học suốt đời.
Hoạt động đọc hiểu đòi hỏi người học phải rèn luyện kĩ năng và hình thành cho
mình năng lực đọc hiểu: đọc đúng, đọc hay, đọc diễn cảm và hiểu cặn kẽ những thông
điệp gửi gắm trong tác phẩm và biến nó thành những giá trị vận dụng trong đời sống.
Trong dạy học tác phẩm văn chương, đọc hiểu không dừng lại ở phương pháp dạy học
mà nó cịn là hoạt động mang tính nội dung. Dạy Văn không chỉ là dạy kiến thức, khả
năng cảm thụ văn chương mà còn dạy năng lực sáng tạo, tự học, tự nghiên cứu và vận
dụng.
Các bước chuẩn bị cho dạy đọc hiểu:
- Xác định thể loại và đặc trưng thể loại
- Xác định bố cục
- Định hướng, xác định cảm hứng chung cho việc phân tích

skkn


Trong giờ dạy học đọc hiểu, học sinh là trung tâm của hoạt động học. Giáo viên
có thể phối hợp các biện pháp dạy học tích cực, hiện đại và biện pháp khơi gợi để
hướng dẫn học sinh đọc – hiểu theo các cấp độ:
BẢNG PHÂN LOẠI HOẠT ĐỘNG VÀ NĂNG LỰC ĐỌC –
HIỂU TÁC PHẨM VĂN HỌC
Hoạt động

đọc – hiểu
của học sinh

Hướng dẫn
của giáo viên

Mục đích

- Ghi nhớ và tái hiện lại kiến
thức có sẵn trong sách giáo
1. Đọc và tái khoa hoặc kiến thức đã học, đã
hiện
biết.
- Tóm tắt được nội dung văn
bản
- Thường được sử dụng trong
phần đọc – hiểu chú thích để
nắm những nét chính về cuộc
đời tác giả, xuất xứ, hoàn cảnh
ra đời của tác phẩm

- Cho HS đọc phần chú thích *
sau mỗi văn bản trong sách
giáo khoa.
- Yêu cầu học sinh:
 Nêu...?
 Trình bày...?
 Tóm tắt...?
 Chỉ ra...?

- Học sinh đọc văn bản và tự
bộc lộ trực cảm, cảm xúc
2. Đọc và chung, ấn tượng chung về tồn
trình bày ấn bộ thế giới hình tượng của tác
tượng thẩm phẩm như một chính thể.
mĩ
- Nhận thức bằng trực cảm
nhưng đóng vai trị chỉ đạo,
định hướng cho những bước
đọc – hiểu tiếp theo.

- Gọi HS đọc văn bản (đọc
diễn cảm, đọc theo từng phần
hoặc đọc phân vai…) và gợi
mở qua các câu hỏi:
 Cảm nhận ban đầu (chung)
về...?
 Ấn tượng của em về...?
 Đọc tác phẩm này, em có
cảm giác như thế nào?

- Đọc bám sát văn bản, chỉ ra
bố cục của văn bản, ý chính
của mỗi đoạn
- Đọc và phát hiên được những
3. Đọc và tìm tín hiệu thẩm mĩ trong văn
tịi, phát hiện bản, phát hiện cái hay, cái đẹp
của văn bản
ở ngôn ngữ, kết cấu, ngôi kể,

- Cho học sinh đọc văn bản
(đọc thầm, đọc nhanh...) và
hướng dẫn học sinh phát hiện
qua các dạng câu hỏi gợi mở:
 Tìm những chi tiết, hình
ảnh...?
 Phát hiện biện pháp nghệ
thuật...?

skkn


khơng gian, thời gian, hình  Nhận xét về...?
tượng nghệ thuật, biện pháp tu
từ...
- Giúp học sinh khám phá vẻ
đẹp nội dung và nghệ thuật
của tác phẩm thông qua thao
4. Đọc và tác phân tích những chi tiết có
phân tích vấn vai trò đầu mối của chỉnh thể.
đề
- Đặt ra tình huống mới có
vấn đề, kích thích sự sáng tạo,
tư duy của học sinh để giải
quyêt vấn đề bằng một phương
thức, có lời giải mới.

- Tổ chức cho HS tự đọc
nhanh, đọc thầm và hoạt động
nhóm để phân tích

- Giáo viên sử dụng các dạng
câu hỏi:
 Phân tích...?
 ....như thế nào?
 Tại sao...?

- Ôn lại kiến thức cũ, khắc sâu
kiến thức mới.
- Cảm nhận cái đặc sắc, riêng
5. Đọc và so biệt ở từng văn bản, từng tác
sánh,
liên giả làm cho việc tiếp thu kiến
tưởng
thức vừa sâu sắc, vừa có hệ
thống.
- Tạo trường liên tưởng phong
phú để trí tưởng tượng các em
phát huy, nhập hồn vào tác
phẩm.

- Tổ chức cho HS tự đọc lướt
theo nhân vật, chủ đề hay kết
cấu… và hoạt động nhóm:
So sánh (đối chiếu) A với B?
 A, B: các yếu tố nội dung,
nghệ thuật trong cùng một
tác phẩm hoặc trong các tác
phẩm khác nhau.
 ...gợi em liên tưởng đến
hình ảnh, chi tiết, nhân vật,

câu thơ... nào đã học?

- Học sinh tự bộc lộ những
cảm nhận, những kiến giải của
6. Đọc và bản thân, tự khái quát, tổng
khái
quát, hợp những kết quả phát hiện,
tổng hợp
phân tích
- Thể hiện sự chuyển hóa của
văn bản vào sự tiếp nhận tinh
thần của người đọc.
- Thường được sử dụng ở phần
tổng kết

- Tổ chức cho HS tự quan sát
văn bản và tổng kết được:
 Đặc sắc nghệ thuật, ý nghĩa
tư tưởng của tác phẩm?
 Nhận định, đánh giá khái
quát ?
 Nhận xét chung...?

- Phát huy khả năng liên hệ
qua lại với những gì đọc hiểu
7. Đọc và liên được với bản thân học sinh.
hệ, ứng dụng - Phát triển trường hiểu biết và
vận dụng sáng tạo trong thực

- Từ vấn đề....trong tác phẩm

em có suy nghĩ gì?
- Liên hệ cuộc sống bản thân
em?
- Rút ra bài học, ý nghĩa...?

skkn


tiễn.
2.2.1. Xác định mục tiêu bài dạy theo định hướng đề tài
Về kiến thức, giáo viên hướng dẫn học sinh đọc để tìm tịi, hiểu được:
- Tình cảnh khốn cùng, nhân cách cao quý, tâm hồn đáng trân trọng của người
nơng dân qua hình tượng nhân vật lão Hạc
- Lịng nhân đạo sâu sắc của nhà văn Nam Cao trước số phận đáng thương của
người nông dân cùng khổ.
- Thấy được nghệ thuật viết truyện bậc thầy, tài năng nghệ thuật xuất sắc của
nhà văn Nam Cao trong việc xây dựng tình huống truyện, miêu tả, kể truyện, khắc
hoạ hình tượng nhân vật trong truyện ngắn Lão Hạc.
Về kỹ năng, học sinh có các kĩ năng:
- Đọc diễn cảm, hiểu, tóm tắt được tác phẩm truyện viết theo khuynh hướng
hiện thực.
- Vận dụng kiến thức về sự kết hợp các phương thức biểu đạt trong văn bản tự
sự để phân tích tác phẩm tự sự viết theo khuynh hướng hiện thực.
- Hình thành phương pháp đọc để có thể đọc hiểu các tác phẩm cùng thể loại
Về thái độ:
- Biết cảm thông, chia sẻ với nỗi khổ đau, số phận của con người
- Biết trân trọng những giá trị cuộc sống, giá trị con người
2.2.2.. Tổ chức dạy học trên lớp
*. Dự kiến thời gian lên lớp:
- Tiết 1:

+ Hướng dẫn học sinh tìm hiểu phần tiểu dẫn sách giáo khoa, giáo viên lưu ý về
cuộc đời, sự nghiệp và phong cách nghệ thuật (đặc điểm truyện ngắn) của Nam Cao.
+ Hướng dẫn học sinh đọc diễn cảm văn bản, yêu cầu HS chia bố cục, tìm hiểu
nguồn cảm hứng sáng tác trong tác phẩm và trình bày cảm nhận chung.

skkn


+ Hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản tìm hiểu tình cảnh của lão Hạc trong đoạn
trích.
- Tiết 2:
+ Hướng dẫn học sinh đọc – hiểu văn bản, tìm hiểu tâm trạng của lão Hạc khi bán
chó Vàng để làm nổi bật vẻ đẹp của nhân vật lão Hạc và tấm lịng của nhân vật ơng
giáo
+ Hướng dẫn học sinh tổng kết nghệ thuật và nội dung, rút ra ý nghĩa văn bản.
* Tổ chức các hoạt động dạy học văn bản Lão Hạc theo hướng đọc – hiểu
Hoạt động 1: Giới thiệu bài
Hoạt động 2: Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu chung văn bản
Hướng dẫn học sinh đọc chú thích và hiểu một số nét về tác giả Nam Cao và tác
phẩm của ông
- Giáo viên gọi học sinh đọc phần chú thích về tác giả, tác phẩm. Sau đó cho các em
tóm tắt những hiểu biết của mình về tác giả Nam Cao.
- Hỏi các em về một số tác phẩm của Nam Cao mà các em biết và đề tài thể hiện
chủ yếu trong các tác phẩm là gì.
- Trình chiếu giới thiệu một số hình ảnh về tác giả, tác phẩm của Nam Cao.
Hướng dẫn học sinh đọc diễn cảm văn bản
Truyện ngắn Lão Hạc cho thấy nghệ thuật viết truyện bậc thầy của Nam Cao và
nguồn cảm hứng của ông khi viết về số phận của người nông dân trong xã hội cũ. Vì
vậy, trong quá trình, giáo viên nhấn mạnh các đặc điểm: Nam Cao là cây bút hiện
thực xuất sắc khi viết về người nông dân nghèo khổ trong xã hội cũ với tấm lòng nhân

đạo cao cả.Văn phong tự sự của Nam Cao vừa triết lí vừa trữ tình, kể chuyện tự nhiên,
hấp dẫn. Giáo viên định hướng học sinh đọc bám sát văn bản để làm rõ những đặc
điểm đó.
Hướng dẫn học sinh đọc – hiểu theo đặc trưng của một truyện ngắn hiện đại mang
đậm phong cách Nam Cao. Hướng dẫn học sinh đọc và thể hiện được giọng điệu biến
hóa đa dạng của tác phẩm: lúc thì lạnh lùng, lúc thì trữ tình xót thương, lúc thì triết lí

skkn


sâu sắc. Tâm trạng, tình cảm của nhân vật thể hiện qua ngôn ngữ đối thoại và độc
thoại. Lời lão Hạc lúc thì chua chát, xót xa, lúc thì ngậm ngùi, kể lể; lời vợ ơng giáo
lạnh lùng, dứt khốt; lời của ơng giáo từ tốn, lúc thì trữ tình ấm áp, lúc đầy xót
thương, cảm thơng. Đồng thời, trong khi đọc, học sinh cần thể hiện được nhịp điệu lời
văn: đoạn đầu thì chậm rãi, vừa phải, đoạn cuối nói về cái chết lão Hạc thì gấp gáp.
Đọc đúng, đọc diễn cảm, đọc sâu sẽ giúp học sinh thực sự thâm nhập tác phẩm.
Giáo viên có thể đọc mẫu diễn cảm một vài đoạn và tổ chức cho học sinh đọc diễn
cảm, lớp chú ý lắng nghe và có nhận xét, góp ý.
Hướng dẫn học sinh hiểu chung về văn bản
- Giáo viên cho học sinh tóm tắt văn bản
- Giáo viên đàm thoại với học sinh qua các câu hỏi như Cảm nhận ban đầu của em
về truyện ngắn này là gì? Đọc truyện xong, em có cảm xúc gì? Em có ấn tượng với
nhân vật nào trong truyện? và cho học sinh tự do nêu cảm nhận của mình
- GV cần hướng dẫn học sinh đọc nhanh, đọc lướt, đọc thầm và xác định được bố
cục, nhân vật chính và ngơi kể của truyện. Giáo viên phát vấn câu hỏi để kiểm tra
mức độ hiểu của học sinh.
Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản qua các tín hiệu thẩm mĩ
Trong q trình tìm hiểu văn bản, giáo viên tổ chức cho học sinh đọc một số
đoạn quan trọng theo các hình thức đọc. Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc kĩ từng
cảnh theo bố cục, nhân vật hay chủ đề, cố gắng phát hiện, gạch chân chân các cứ liệu

mà các em cho là tiêu biểu, quan trọng.
Học sinh đọc và hiểu ý chính của văn bản rõ ràng, lơ gic. Từ đó, tạo điều kiện
cho học sinh đi sâu khám phá, chiếm lĩnh nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu nhân vật lão Hạc
- GV cho HS đọc thầm nhanh đoạn chữ nhỏ và tóm tắt lại tình cảnh của lão Hạc
- Giáo viên phát vấn câu hỏi đàm thoại với học sinh:
? Cảnh ngộ của Lão Hạc được giới thiệu như thế nào?

skkn


? Qua đọc đoạn trích, em hiểu được con chó Vàng có vị trí như thế nào đối với
lão Hạc?
? Vậy vì sao lão Hạc lại quyết định bán đi cậu chó Vàng?
- Cho HS đọc thầm và lướt nhanh đoạn kể về tâm trạng của lão Hạc khi sang nhà
ơng giáo kể về chuyện bán con chó vàng
- Gv nêu câu hỏi gợi mở, gợi tìm hướng dẫn học sinh phát hiện chi tiết, nêu nhận
xét, hình dung và tưởng tượng của bản thân để từ đó, nắm được nội dung:
? Em hãy đọc và tìm những chi tiết miêu tả thái độ, tâm trạng của nhân vật lão Hạc
khi nói về chuyện bán cậu Vàng với ơng giáo.
? Em thử hình dung diễn biến nội tâm của lão khi quyết định bán chó?
? Em có cảm nhận gì về lời lẽ, giọng điệu của lão Hạc khi nói chuyện với ơng giáo?
Cùng với câu hỏi gợi tìm kiến thức, giáo viên phát vấn câu hỏi để học sinh thấy
cái hay của nghệ thuật trong việc thể hiện tâm trạng nhân vật vừa trực tiếp, vừa gián
tiếp, thể hiện qua ngơn ngữ, giọng điệu. GV cho HS giải thích một số từ láy như ầng
ậng, móm mém, hu hu…, tích hợp kiến thức từ láy để thấy được nghệ thuật tả ngoại
hình để thể hiện nội tâm của nhân vật
- Giáo viên nêu vấn đề, cho học sinh thảo luận nhóm để giải quyết những vấn đề đặt
ra như:
Tại sao lão Hạc lại cảm thấy vừa đau đớn vừa - ân hận khi bán con chó Vàng?

Theo em, lão Hạc nếu muốn sống có thể chọn cách nào để tiếp tục sống không?
Vậy tại sao lão lại chọn cái chết và là một cái chết đầy đau đớn như vậy?
- HS thảo luận, nêu ý kiến và các nhóm khác bổ sung. Từ đó, giáo viên
- hướng dẫn để học sinh đi đến kết luận: Em có cảm nhận gì về số phận và nhân
cách của lão Hạc?
- Sau khi học sinh nêu kết luận về nhân vật lão Hạc, giáo viên cho học sinh chia sẻ
cảm xúc của bản thân về nhân vật.
Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu tấm lịng nhân đạo của nhà văn qua nhân
vật ông giáo.

skkn


- Hướng dẫn học sinh đọc thầm, đánh dấu chi tiết, chú ý giọng điệu của nhân vật
ông giáo.
- Giáo viên gợi tìm: Đọc thầm và tìm những chi tiết, câu văn nói lên thái độ, tình
cảm của ơng giáo đối với lão Hạc? Em thấy thái độ, tình cảm của nhân vật “tôi”
đối với lão Hạc như thế nào?
- Giáo viên cho học sinh nêu suy nghĩ, cảm nhận về câu nói của ơng giáo ?“ Chao
ơi! Đối với những người ở quanh ta, nếu ta khơng cố tìm mà hiểu họ(…) khơng
bao giờ ta thương” rồi từ đó cho học sinh nêu cảm nhận về nhân vật ông giáo và
thấy được tấm lòng nhân đạo của nhà văn đối với những người nghèo khổ.
Hoạt động 4: Hướng dẫn học sinh tổng kết, khái quát giá trị nội dung, nghệ
thuật của văn bản
- Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc sâu và phát hiện đặc sắc trong nghệ thuật viết
truyện của Nam Cao. Sử dụng so sánh với văn bản Tức nước vỡ bờ của Ngô Tất
Tố để thấy được nét riêng trong phong cách của Nam Cao.
- Giáo viên nêu vấn đề, cho học sinh thảo luận để chứng minh ý kiến:
Chất trữ tình kết hợp với kể, tả, sự biến hóa giọng điệu lúc trữ tình, lúc triết lí là
đặc sắc của truyện Nam Cao. Hãy tìm vài đoạn tiêu biểu để chứng minh điều đó.

Có nhận định cho rằng: Truyện Lão Hạc là bức tranh hiện thực về số phận con
người và chứa chan tinh thần nhân đạo. Em hãy trình bày ý kiến của mình về nhận
định đó.
Học sinh dựa vào những kiến thức vừa tìm tịi, phát hiện để lý giải, chứng minh.
Giáo viên định hướng học sinh tổng kết
- Giáo viên tổ chức cho học sinh trình bày ý nghĩa của tác phẩm đối với bản thân
Hoạt động 5: Củng cố và dặn dò học sinh
2.3.. Kết quả của đề tài
Kết quả khảo sát là căn cứ quan trọng để đánh giá khả năng ứng dụng của bài
dạy theo hướng đọc – hiểu vào giờ dạy học tác phẩm. Giáo viên đã trực tiếp kiểm tra

skkn


học sinh bằng bài kiểm tra và khảo sát mức độ hứng thú, tích cực của học sinh trong
giờ học. Kết quả đạt được như sau:
- Về kiến thức: Học sinh nắm được các kiến thức cơ bản về văn bản và có khả
năng vận dụng vào phân tích nhân vật, nội dung, nghệ thuật hay một đoạn trích trong
văn bản.
Thống kê kết quả thực nghiệm ở ba lớp 8 và của trường:
Khối

Tổng số

lớp

học sinh

8A

KẾT QUẢ XẾP LOẠI
Giỏi

Khá

Tb

Yếu

Kém

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

44

6

13,6

7

15,9

19

43,2

12

27,2

0

0

8B

44

5

11,4

11

25

16

36,4

12

27,2

0

0

8C

45

5

11,1

10

22,2

19

42,2

11

24,5

0

0

Tổng

133

16

12

28

21,1

54

40,6

35

26,3

0

0

- Về phương pháp: Học sinh hình thành được phương pháp đọc – hiểu để tự
mình có thể tự đọc một văn bản cùng thể loại. Học sinh biết phối hợp, vận dụng các
kiến thức liên quan vào phân tích tác phẩm. Tiết dạy học kích thích được hứng thú,
tính tích cực chủ động của học sinh trong quá trình tìm hiểu, khám phá văn bản.
- Về thái độ: Học sinh biết chia sẻ, cảm thông với nỗi khổ của nhân vật, trân
trọng giá trị nhân cách đẹp. Từ đó, biết tu dưỡng tình cảm, sống yêu thương, biết chia
sẻ với mọi người.

3. Phần kết luận:
3.1. Ý nghĩa đề tài:

skkn


Kết quả khảo sát cho thấy giờ dạy văn bản theo hướng đọc hiểu cho kết quả cao
hơn, phát huy được tính chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh, nâng cao hiệu quả
của giờ dạy học văn trong nhà trường.
Sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, tương tác giữa học sinh với tác phẩm
đã tạo cho học sinh hứng thú, tích cực hơn trong giờ học. Các em tham gia thảo luận
sơi nổi, tích cực nêu suy nghĩ, cảm nhận của bản thân về tác phẩm và dễ dàng ghi nhớ
bài học, phát triển được kĩ năng, năng lực cho bản thân.
Đề tài có khả năng áp dụng trong giờ dạy học văn bản, phù hợp với yêu cầu đổi
mới phương pháp dạy học Văn trong nhà trường.
Đọc – hiểu là phương pháp, cũng là kĩ năng cần hướng tới, là hoạt động mang
tính nội dung của giờ học. Đọc cịn là hoạt động mang tính sáng tạo, khơng chỉ có

mục đích gói gọn trong nhà trường mà cịn có ý nghĩa rèn luyện cho học sinh năng
lực tự học, học suốt đời. Qua thiết kế bài dạy, tơi nhận thấy:
Về phía giáo viên
- Xây dựng một hệ thống câu hỏi phù hợp ở các cấp độ, dưới nhiều hình thức
như câu hỏi gợi mở, câu hỏi nêu vấn đề... để học sinh phát huy khả năng đọc – hiểu
qua q trình tương tác ngơn ngữ.
- Trong giờ học, hệ thống câu hỏi và quy trình lên lớp tạo được sự tương tác
giữa thầy và trò, thầy phát vấn câu hỏi gợi tìm, gợi mở, nêu vấn đề... để học sinh chủ
động suy nghĩ, tìm tịi, giải quyết vấn đề được nêu ra, từng bước chiếm lĩnh giá trị văn
bản một cách chủ động, tự giác và sáng tạo, khơi gợi cho các em niềm hứng thú, khả
năng tự học, tự nghiên cứu.
+ Chú ý quy trình dạy học đọc – hiểu một cách hợp lí, kết hợp linh hoạt các
phương pháp dạy học phù hợp.
+ Giáo viên chỉ là người hướng dẫn, tổ chức và thông qua hệ thống câu hỏi để
gợi hướng cho học sinh chiếm lĩnh tri thức chứ không cảm nhận hộ, cảm nhận thay
cho các em
Về phía học sinh

skkn


- Biết sử dụng nhiều hình thức đọc như đọc diễn cảm toàn bộ văn bản “Lão
Hạc” để thâm nhập vào thế giới nghệ thuật của tác phẩm, có những ấn tượng ban đầu
và bước đầu ghi nhớ những ý chính, tóm tắt được nội dung cơ bản của tác phẩm. Học
sinh cũng biết kết hợp các hình thức đọc thầm, đọc nhanh, đọc lướt, đọc sâu, đọc theo
nhân vật, đọc theo bố cục... để tìm tịi, phát hiện, liên tưởng, so sánh, phân tích, khái
quát, giải quyết vấn đề, liên hệ và ứng dụng... Nhờ đó, học sinh tích cực trong việc
chiếm lĩnh tri thức và trở thành những chủ thể sáng tạo đầy chủ động trong giờ học.
+ Học sinh cũng tương tác trong giờ học qua những hoạt động như suy nghĩ
theo cá nhân, nêu cảm nhận riêng, hoạt động nhóm để cùng bàn bạc, giải quyết một

vấn đề của bài học, tạo hứng thú với giờ học Văn.
Kết quả đã cho thấy những ưu thế của dạy học tác phẩm theo hướng đọc hiểu
là:
- Dạy học tác phẩm theo hướng đọc – hiểu là phương pháp dạy học tích hợp,
tích cực, phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học sinh.
- Dạy học theo hướng đọc hiểu phù hợp với tâm lí học lứa tuổi của học sinh. Nó
kích thích được sự hứng thú, tìm tòi, phát huy hết sức mạnh sáng tạo của các hoạt
động tâm lí: tưởng tượng, liên tưởng, suy tưởng... phù hợp với lứa tuổi.
- Dạy đọc hiểu cũng phù hợp với yêu cầu tự học, tự phát triển học sinh trong
thời kì đổi mới phương pháp dạy học
3.2. Kiến nghị đề xuất
Để đề tài thực sự có ích trong việc dạy học văn bản truyện, không chỉ đối với
việc dạy học tác phẩm Lão Hạc của Nam Cao, mà con chung cho việc dạy tác phẩm
truyện trong chương trình Ngữ văn THCS, tôi xin được đề nghị một số ý kiến sau:
3.2.1. Đối với giáo viên bộ môn
- Chú ý chuẩn kiến thức, kĩ năng để tránh quá tải cho học sinh trong giờ học,
biết hướng dẫn các em đọc hiểu đúng trọng tâm bài học.

skkn


- Giáo viên cần tạo khơng khí vui tươi, thoải mái trong giờ học, đừng quá khắt
khe, cứng nhắc. Giáo viên cần có thái độ mềm mỏng, cởi mở, tơn trọng ý kiến, suy
nghĩ, cảm nhận của học sinh để phát huy sự sáng tạo, tích cực của học sinh.
- Giáo viên cần linh hoạt phối hợp các phương pháp dạy học tích cực và xem
phương pháp đọc là một trong những phương pháp đó. Giáo viên phải là người tổ
chức, hướng dẫn vừa khoa học, vừa nghệ thuật. Phải có trái tim yêu thương đồng cảm
và sự sẻ chia trọn vẹn của một người thầy tâm huyết, nhiệt tình. Có như vậy, giờ văn
mới thực sự hứng thú với mỗi HS.
- Biết hướng dẫn học sinh tự đọc, soạn bài trước và xây dựng hệ thống câu hỏi

hợp lí để phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo ở học sinh, hình thành cho
các em năng lực đọc – hiểu, tự học và tự nghiên cứu.
3.2.2. Đối với các cấp quản lí giáo dục
Chương trình và sách giáo khoa cần được cải cách để dành cho học sinh cơ hội
được học trong một mơi trường có tính tương tác cao nhằm đạt đến những mục tiêu
căn bản của mơn học. Muốn vậy, chương trình và sách giáo khoa phải được thiết kế
và biên soạn theo cách lấy bốn kỹ năng giao tiếp đọc, viết, nghe, nói làm các trục
chính.
Các tác phẩm và đề tài được học phải làm cho học sinh thấy được tính thiết
thực của việc học hay khơi gợi được hứng thú của các em. Sự lựa chọn tác phẩm học
trong nhà trường cần có định hướng, nhưng là sự định hướng lấy người học làm trung
tâm.
Việc kiểm tra, đánh giá nên hướng nhiều hơn vào việc đánh giá năng lực và kĩ
năng của học sinh, chứ không kiểm tra kiến thức và khả năng ghi nhớ.
Bài viết này là những suy nghĩ, trăn trở của tơi trong q trình vận dụng
phương pháp đọc và mục đích hình thành, nâng cao năng lực đọc – hiểu văn trong dạy
học Văn. Mặc dù không thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót nhưng tơi hy vọng

skkn