LA GIOCONDA Bức họa nổi tiếng nhất trong lịch sử doc

LA GIOCONDA
Bức họa nổi tiếng nhất
trong lịch sử

LA GIOCONDA: Phần 1 – Ai cũng nói đến nó

Bài viết của Họa sĩ Đức Hòa đăng trên Soi.com



Tranh La Gioconda đầy đủ cả khung dát vàng ngày nay.



Tranh đã 500 tuổi và giờ đây hầu như cả thế giới mặc nhiên
coi đó là bức tranh đẹp nhất. Nhưng nếu bỗng có câu hỏi
rằng: “Thế nó đẹp ở chỗ nào?” thì chắc gì đã có ai dám đứng
ra trả lời đến nơi đến chốn, bởi cái đẹp là tùy mỗi người, nào
ai cân-đong-đo-đếm làm gì. Tuy nhiên, trừ những người cùn
hoặc cố tình trả lời qua quýt, còn với những thầy dạy môn
Lịch sử Mỹ thuật thì đây là chuyện hết sức nghiêm túc và cần
có lý giải thỏa đáng.

Do có may mắn nhiều lần được xem tranh trực tiếp, lại đọc
nhiều sách có liên quan cũng như đã giảng dạy môn Lịch sử
Mỹ thuật được vài năm nên chúng tôi xin mạo muội thử liều
góp sức lý giải câu hỏi hóc búa trên đây. Rất mong các đồng
nghiệp cùng tham gia tranh biện và chỉ bảo…

Nhưng trước hết, thiết tưởng ta phải xem Hồ sơ Tác giả và
Tác phẩm trước đã chứ?



Hồ sơ tác giả LEONARDO DA VINCI
(Tiểu sử tóm tắt)

1. Họ tên: Leonardo da Vinci (tiếng Ý), nghĩa là Leonardo
đến từ Vinci.
Leonard de Vinci (tiếng Pháp, cũng nghĩa như trên), là tên
mà người Việt quen dùng do được biết đến vĩ nhân này từ
thời Pháp thuộc, phiên âm ra là Lêôna đờ Vanhxi.
Nhưng Leonardo di ser Piero da Vinci mới là tên chuẩn và
đầy đủ, nghĩa là Leonardo, con trai của ngài Piero, đến từ
Vinci.

2. Vinci là một thị trấn – trước đây 5 thế kỷ còn là một làng,
cách 30km về phía Tây thành phố Firenzé (tiếng Pháp gọi là
Florence- trung tâm trọng yếu về văn hóa, khoa học, nghệ
thuật thời Phục Hưng), nay thuộc tỉnh Firenzé, xứ Tuscany,
vùng Trung-Bắc nước Ý. Chính xác hơn thì Leonardo không
sinh ra ở Vinci mà tại trang trại Anchiano cách đó 3km.


Thị trấn Vinci ngày nay.


3. Sinh: 15. 4. 1452 tại Anchiano, ngoại vi Vinci, tỉnh

Firenzé, xứ Tuscany, Ý.

4. Mất: 2. 5. 1519 tại Amboise, tỉnh Indre-et-Loire, vùng
Trung tâm nước Pháp.

5. Tình trạng hôn nhân: độc thân suốt đời, không có bạn
gái.

6. Nghề nghiệp: họa sĩ, nhà điêu khắc, kiến trúc sư, kỹ sư
công binh, nhà giải phẫu, nhà toán học, hóa học, vật lý học,
triết học, thiên văn học, nhà thơ, nhà văn, nhạc công, ca sĩ,
nhà phát minh-sáng chế … nghề nào ông cũng thuộc loại giỏi
nhất nhì thời Phục Hưng.

7. Nguồn gốc gia đình: con ngoài giá thú của công chứng
viên giàu có Piero (năm đó 25 tuổi) và cô thôn nữ Catarina
(năm đó 22 tuổi). Vì không môn đăng hộ đối nên bố không
lấy mẹ, mẹ đi lấy chồng khác. Ông ngoại nuôi từ khi cai sữa,
ông nội nuôi từ tuổi nhi đồng đến tuổi thiếu niên trong khi bố
kết hôn 4 lần và có nhiều con khác.


Ngôi nhà nơi Leonardo đã sinh ra.


8. Từ 1469 đến 1477 (có tài liệu là từ 1466): được bố đưa
đến Florence, theo học vẽ nội trú tại xưởng của Andrea del
Verrocchio – một họa sĩ, nhà điêu khắc khá nổi tiếng thời đó.

9. Từ 1477: trở thành họa sĩ độc lập, có xưởng vẽ riêng, được

đăng ký tên trong Phường thợ vẽ của thành Florence.


Bảo tàng Leonardo da Vinci tại thị trấn Vinci.


10. 1482 – 1483: được nhà cầm quyền Medici ở Florence bảo
trợ.

11. Từ 1483: đi Milan làm tượng đài kỵ sĩ cho nhà cầm
quyền Sforza (không hoàn thành).

12. 1495- 1497: vẽ tranh tường nổi tiếng Bữa ăn tối cuối
cùng (còn gọi là The Last Supper, La Cène, Bữa tiệc ly, Cuộc
hội kín…) trong nhà thờ Santa Maria della Grazie do Sforza
đặt hàng (nay cả nhà thờ lẫn tranh đều được UNESCO công
nhận là Di sản Văn hóa thế giới). Năm 1499 vua Pháp Louis
XII chiếm Milan, định sai cưa tường đem tranh về Pháp vì
thích quá (nhưng bất thành).


Bức tranh tường nổi tiếng “Bữa ăn tối cuối cùng”.


13. 1503- 1506 (có tài liệu cho là 1503- 1516): vẽ chân dung
nổi tiếng La Gioconda, còn gọi là Mona Lisa.

14. 1504: cha mất, sau đó phải về Florence nhiều lần để ra
tòa về việc phân chia tài sản thừa kế với 7 anh em trai cùng
cha khác mẹ.

15. Từ 1507: chính thức trở thành kỹ sư và họa sĩ của vua
Pháp Louis XII nhưng vẫn làm việc tại Milan (do Pháp chiếm
đóng). Nghiên cứu giải phẫu cùng Marcantonio della Torre.
Vẽ chân dung tự họa bằng sanguine (chì sáp nâu đỏ) khi gần
60 tuổi (hiện trong sưu tập của Thư viện Hoàng gia
Biblioteca Reale ở Torino).


Chân dung tự họa của Leonardo da Vinci, chì sáp nâu
(sanguine) trên giấy.



16. 1512 đến Roma, vẽ tại tòa thánh Vatican.

17. Từ 1516 sang Pháp theo lời mời của vua Pháp, ở lâu đài
Cloux (Clos-Lucé) ở Amboise. Thực hiện một số công trình
kỹ thuật và vẽ 2 bức tranh nổi tiếng khác là: Leda và Đức Mẹ
đồng trinh trong hang đá.

18. 1518: vua Pháp Francois I mua bức La Gioconda qua môi
giới của Salai- học trò của ông (theo tài liệu của Bảo tàng
Louvre công bố năm 2005).

19. 1519: chết, thọ 67 tuổi. Đã làm di chúc trước khi qua đời
để chia thừa kế cho các học trò đã tận tuỵ theo thầy đến cùng.
Trò ngoan Francesco Melzi được thừa kế toàn bộ tài liệu và
các cuốn sổ tay ghi chép nghiên cứu của thầy (theo sách
Leonard de Vinci của tác giả E. Crispino, NXB Grund 2003).

Trò hư Salai được thừa kế bức tranh La Gioconda, ngay năm
đó đã bán cho vua Pháp Francois I lấy 4000 đồng tiền vàng
(theo Wikipedia, bản tiếng Việt).


Hồ sơ tác phẩm “LA GIOCONDA” của Leonardo da
Vinci


1. Tên tranh: La Gioconda (tiếng Ý) nghĩa là: Bà vợ ông
Giocondo.
La Joconde (tiếng Pháp), cũng nghĩa như trên.
Mona Lisa nghĩa là: Quý bà Lisa.
Lisa del Giocondo nghĩa là: bà Lisa, vợ ông Giocondo.
Hiểu đầy đủ hơn thì đó là: Chân dung bà Lisa Gherardini, vợ
ông Francesco del Giocondo.

2. Mục đích vẽ: theo đơn đặt hàng, vẽ bà vợ yêu của ông
Giocondo – nhà buôn tơ lụa của thành Florence – để treo
mừng nhà mới.


Leonardo da Vinci đang vẽ La Joconde, tranh khắc đồng của
Charles Lemoine (1845).



3. Chất liệu: sơn dầu trên gỗ dương (poplar hay peuplier: cây
dương, còn gọi là dương lá rung hay bạch dương, một loại
thực vật xứ lạnh, hạt kín, có hoa, rụng lá về mùa đông nhưng

không phải thông. Gỗ dương cứng, màu trắng hơi ngà, thớ
mịn, nhẹ mà bền. Hy Lạp cổ đại và châu Âu trung cổ dùng
làm khiên, bảng pha màu, ván ép, đàn guitar, đàn harp, bột
giấy. Ấn Độ hiện đại dùng làm gỗ dán).

4. Kích thước: 77 x 53cm, tấm gỗ dày 1,3cm, tranh theo
chiều đứng.

5. Địa điểm vẽ: ban đầu tại xưởng vẽ của Leonardo ở
Florence. Hàng ngày xe ngựa chở bà Lisa đến để vẽ trực tiếp.
Về sau tác giả chỉnh sửa tiếp không cần mẫu nữa.

6. Đặc điểm nhân vật: không phải là thiếu nữ 18 mà là thiếu
phụ, đã qua thời xuân sắc nhưng vẫn còn đằm thắm, duyên
thầm. Sắc đẹp chỉ vào loại trung bình khá, không sắc sảo rực
rỡ, không có lông mày. Nhân đây xin lưu ý các độc giả: giá
trị nghệ thuật không phải ở chỗ cứ vẽ nhân vật đẹp nhất thì
thành kiệt tác, ngược lại cũng chẳng phải vì vẽ người xấu
nhất mà tranh vứt vào sọt rác. Kiệt tác không căn cứ vào
nhan sắc của người mẫu mà tùy thuộc vào tài năng của tác
giả.

7. Quá trình vẽ: 1503- 1506 vẽ tại xưởng của tác giả ở
Florence, sau đó bỏ bẵng 4 năm rồi sửa tiếp. Hoàn thành năm
1516. Giả thiết khác cho biết tác giả còn chỉnh sửa đến tận
1519.

8a. 1518 (theo sách La Joconde do Bảo tàng Louvre và tạp
chí Connaissance des Arts hợp tác xuất bản năm 2005) vua
Pháp Francois I mua thông qua môi giới là học trò Salai (theo

thầy từ Ý sang Pháp), không rõ giá cả. Như vậy là mua trước
khi tác giả mất.

8b. 1519 (theo từ điển trên mạng Wikipedia, bản tiếng Việt)
vua Pháp Francois I mua lại của người thừa kế Salai (sau khi
tác giả mất) với giá 4000 đồng florin vàng (tài liệu khác là
đồng écu vàng) rồi treo trong lâu đài Fontainebleau. Vua
Louis XIV cho chuyển tranh tới cung điện Versailles. Sau
Cách mạng Tư sản 1789 được đưa tới cung điện Louvre để
thành lập Bảo tàng quốc gia. Từ cuối 1799 Napoleon yêu
thích tới mức sai lấy về treo trong phòng ngủ tại cung điện
Tuileries. Từ 1804 trở lại Louvre đến nay.

9. Được đưa đi cất giấu nhiều lần tại các nơi trên đất Pháp
vào thời chiến tranh Pháp- Phổ (1870- 1871), Đại chiến thế
giới I (1914- 1918), Đại chiến thế giới II (1939- 1945).

10. Được công chúng Pháp biết đến rộng rãi từ nửa cuối
thế kỷ XIX sau khi phái Biểu tượng (Symbolisme) ca ngợi
hết lời trên các báo chí. Nổi tiếng khắp châu Âu sau vụ mất
trộm năm 1911- 1913. Nổi tiếng khắp thế giới sau khi triển
lãm tại Mỹ (1962- 1963) và Nhật, Nga (1974).

11. Hiện có 4 bức Gioconda và Mona Lisa khác:

1/ Prado Gioconda,
2/ Isleworth Mona Lisa,
3/ Vernon Mona Lisa,
4/ Reynolds’s Mona Lisa

Với nhiều nghi vấn: hoặc là bản vẽ thử của tác giả, hoặc là
bản chép của các học trò, hoặc là bản chép có phần phóng tác
hồi các thế kỷ XVI, XVII, XVIII. Các bản này đều giống về
loại sơn và cách vẽ nhưng lại có ít nhiều khác biệt so với bản
gốc về nền toan, đặc điểm nhân vật, trang phục, phong
cảnh… Tất nhiên là không thèm kể vô số tranh chép ở nửa
cuối thế kỷ XX.

1. Prado Gioconda


2. Isleworth Mona Lisa