Điêu khắc nhà mồ Tây Nguyên pdf

Điêu khắc nhà mồ Tây
Nguyên



Năm tỉnh Gia Lai, Kon Tum, Đắk Lắk, Đăk Nông, Lâm
Đồng chiếm trọn cao nguyên phía tây Nam Trung Bộ, nếu
tính cao nguyên như là sự lan rộng của dẫy núi thì địa bàn
Tây Nguyên còn rộng hơn. Nơi đây không rõ lý do gì bảo lưu
một nền văn hoá rực rỡ của các dân tộc có nguồn gốc từ thổ
dân Đông Nam Á và Đa Đảo.



Hệ ngữ Môn – Khmer và Malayo – Polinesia đóng vai trò
chính trong ngôn ngữ Tây Nguyên cũng như tập tục tang ma
trọng thể thấy phổ biến ở dân hoang đảo quanh xích đạo địa
cầu. Tiêu biểu là lễ bỏ mả và làm nhà mồ của người Gia Rai
và Ba Na.


Trong đó, phần tạc tượng rào quanh nhà mồ rất quan trọng.
Những tượng nam – nữ giao hợp, tượng bà chửa, tượng
người ngồi khóc, tượng thú vật voi và chim cũng được đẽo
phạt từ tâm linh sâu thẳm đối với thế giới bên kia, nơi mà các
linh hồn sẽ trở về với tổ tiên và ông bà. Con thuyền tang lễ
được gắn vào nóc nhà mồ. Cột Klao, cột Kút dẫn linh hồn về
trời được dựng lên trong tiếng nhạc cồng, chiêng trầm hùng
và ai oán.

Theo lời kể của tộc người Banar thì tượng nhà mồ là để đưa
tiễn người sang thế giới xa xăm. Bởi vậy, khi sống cuộc đời
ra sao thì khi chết đi, con người chỉ đi xa nhưng cũng là một
cuộc sống không khác gì thế giới bên này. Họ có kiếp sống
của sinh thành, giao hoan, có giải trí và đương nhiên, những
súc vật cũng cần mang theo.



Lễ bỏ mả là một lễ hội gắn liền với hầu hết các tộc người
thiểu số có cuộc sống du canh, du cư trên địa bàn Tây
Nguyên. Họ quan niệm rằng, chỉ khi nào lễ bỏ mả được tổ
chức xong thì hồn ma mới thực sự trở về với tổ tiên, ông bà,
để bắt đầu một “cuộc sống” mới ở thế giới bên kia. Kể từ đó,
mối quan hệ giữa kẻ sống với người chết mới không còn.
Mang ý nghĩa thiêng liêng như thế, nên lễ bỏ mả là một lễ
lớn hàng năm, thu hút đông đảo người tham gia, thường diễn
ra vào mùa xuân tại nghĩa địa các buôn làng.



Để chuẩn bị tổ chức lễ, ngoài việc sửa sang nhà mồ, chuẩn bị
lương thực, thực phẩm, rượu cần…, người ta không quên làm
tượng để đặt ở nhà mồ. Ở những ngôi nhà mồ to đẹp, tượng
được làm bằng những loại gỗ quý như hương, cà chít, có thể
chịu được mưa nắng qua nhiều năm ở ngoài trời. Những cây
hương, cà chít phải trên 10 năm tuổi (dài khoảng 2 sải tay,

đường kính xấp xỉ 30cm) mới đủ tiêu chuẩn để làm tượng.
Trước khi đẽo tượng, người ta phải cúng thần nhà rông, thần
bến nước để xin phép.



Tượng nhà mồ thể hiện chủ yếu bằng các mảng, khối, chứ
không quá đi sâu vào chi tiết. Tư thế, thần thái của tượng thì
muôn hình muôn vẻ. Người bế con, người lấy nước, người
mang gùi, người ngồi khóc, người đánh trống đánh chiêng,
người chia phần cơm lam, người phụ nữ khoả thân, đôi trai
gái đang làm cái việc duy trì nòi giống một cách thật tự nhiên
giữa thanh thiên bạch nhật… Đó chính là sự tái hiện cuộc
sống thật một cách sinh động, phong phú. Các bức tượng còn
trở nên ấn tượng hơn khi được tô điểm màu sắc. Đủ các màu
xanh, đỏ, vàng, đen, trắng… đều có thể chế ra từ rễ, lá, vỏ
cây rừng. Các nét hoa văn trên trang phục tượng cũng được
phối màu rất linh hoạt.


Tượng nhà mồ có thể xếp làm 3 lớp. Đó là thế giới sinh thành
con người, có bào thai trong bụng mẹ, có giao hoan, giao
phối âm dương, có bụng mang dạ chửa. Con người thuở
nguyên sơ, phô bầy trong dáng khỏa thân, minh chứng sức
mạnh truyền đời của loài người với nét đẽo khô ráp nhưng
được cường điệu những bộ phận người cần được phô trương,
bởi thế đường nét mạnh mẽ, gây ấn tượng rất mạnh, rất khác
thường.

Nhóm tượng thứ hai là những con vật gần gũi với người như
voi, chó, trâu, bò và nhóm thứ ba là những sinh hoạt cộng
đồng như thể thao, săn bắn. Nhưng khi đến nhà mồ, lớp
tượng cổ sơ nhất vẫn là tiêu biểu cho nghệ thuật tượng nhà
mồ Tây Nguyên.

Tượng nhà mồ đa dạng cả về kích cỡ, người ta thường dùng
đơn vị đo là sải tay để ước lượng. Mỗi tượng trung bình được
tính bằng một sải rưỡi, trong đó có nửa sải chôn xuống đất,
một sải nhô lên là thân tượng. Tất cả tượng đều được chôn
bao quanh khu nhà mồ.

Tượng nhà mồ Tây Nguyên, qua bàn tay sáng tạo của các
nghệ nhân, chứa đựng những thông tin mang tính xã hội,
cộng đồng sâu sắc. Chúng vừa là những tác phẩm nghệ thuật,
vừa mang ý nghĩ tâm linh nhưng không hề tạo ra cảm giác
cách biệt mà trái lại, rất thân quen, gần gũi với mọi người.
Hầu như ở bất cứ buôn làng Gia Rai, Ba Na, Ê Đê, Xơ
Đăng… nào, chúng ta cũng có thể bắt gặp những quần thể
tượng nhà mồ. Vẻ quạnh hiu, u tịch của những bức tượng đã
dần dần bớt đi vì du khách bốn phương ngày càng lui tới
nhiều hơn để chiêm ngưỡng…