Chuyện Về Bảo Tượng A Di Đà Chùa Phật Tích pot

Chuyện Về Bảo Tượng A
Di Đà Chùa Phật Tích

Viết bởi Nam Hưng

Phiên bản pho tượng A Di Đà
tại Bảo tàng Mỹ thuật VN.
NDĐT- Hiện ở Bảo tàng Lịch sử Quốc gia và Bảo tàng Mỹ
thuật Việt Nam đang trưng bày 2 phiên bản pho tượng Phật A
Di Đà nổi tiếng tại Chùa Phật Tích. Nhưng ít ai biết được
giữa hai "phiên bản" này lại có nhiều chi tiết sai khá cơ bản
đối với nguyên bản hiện đặt tại chùa Phật Tích, Bắc Ninh.

A Di Đà - bảo tượng cổ nhất Việt Nam

Để tìm hiểu chúng tôi đã tìm gặp nhà điêu khắc, họa sỹ
Nguyễn Thiện, ông nguyên là Trưởng phòng Phục chế, trang
trí trưng bày của Bảo tàng Mỹ Thuật Việt Nam, đồng thời
cũng là người chỉ huy trực tiếp tham gia đúc phiên bản pho
tượng A Di Đà hiện đặt tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.

Ông Thiện cho biết: "Pho tượng A Di Đà chùa Phật Tích có
niên đại 1057, là một công trình điêu khắc cổ, đẹp bởi tỷ lệ
và dáng vẻ thanh thoát mềm mại thể hiện sự tinh hoa ở điêu
khắc đá thời Lý, có vị thế vô cùng quan trọng đối với nền mỹ
thuật, xứng đáng là một kiệt tác, một báu vật của nghệ thuật
Phật giáo Việt Nam. A Di Đà được coi là bảo vật quốc gia,
đã được Trung tâm kỷ lục Việt Nam công nhận là kỷ lục Phật
giáo.

Tượng được tạc bằng đá xanh nguyên khối, có kích thước
tương đối lớn, cao 1,85m, nếu tính cả bệ là 2,7m. Thân tượng
biểu đạt một vị Phật đang ngồi tọa thiền, mắt khép hờ trong
thiền định, khí sắc thanh tịnh tươi nhuần. Vẻ mặt thể hiện nội
tâm cân bằng giữa động và tĩnh. Đầu tượng kết tóc xoắn ốc,
vầng trán mở rộng thể hiện trí tuệ, tuổi thọ vô lượng. Hai bên
má đầy đặn trông phúc hậu, nhân ái. Hai tai dài rộng, dái tai
tròn mọng chảy sệ xuống. Sống mũi thẳng, nảy nở, thể hiện
sự bao dung rộng lượng.

Thân tượng mặc áo pháp rộng rãi, cách điệu kiểu lá sen,
những nếp áo mảnh đồng thời cũng là gân lá sen, bàn tay trái
đặt lên lòng bàn tay phải, nương nhẹ vào đan điền làm nên
nét uyển chuyển. Hai chân xếp bằng theo lối kiết già vững
chãi. Chiêm bái pho tượng chính là để cảm nhận và thực tập
triết lý sống thanh tịnh, từ bi, hỉ xả muôn đời bất diệt ".

Ông Thiện bùi ngùi, đáng tiếc là trong kháng chiến chống
Pháp, bức tượng đã bị bắn gẫy phần đầu và cổ nên tính
nguyên vẹn của nó đã bị mai một do khi phục dựng lại không
còn theo nguyên bản. Bởi thế, khi tiến hành phục chế các
phiên bản trưng bày tại bảo tàng quốc gia hiện nay có phần
khác nhau.

Và sự khác nhau giữa hai "phiên bản"

Theo họa sỹ, nhà điêu khắc Nguyễn Thiện, chính vì pho
tượng có chiếm vị thế quan trọng đối với nền mỹ thuật nên
ngay từ sau khi thực dân Pháp rút 1954, năm 1956-1957, Bộ

Văn hóa- Thông tin đã cho tiến hành phục chế lại pho tượng
để trưng bày phục vụ công tác nghiên cứu, thăm quan và học
tập. Tuy nhiên, theo họa sỹ Nguyễn Thiện trong hai "phiên
bản duy nhất" của pho tượng A Di Đà hiện đặt tại 2 bảo tàng
lớn là Bảo tàng Lịch sử quốc gia và Bảo tàng Mỹ thuật Việt
Nam lại có sự khác nhau?



Phiên bản pho tượng A Di Đà tại
bảo tàng lịch sử VN.
Lý giải về sự khác nhau giữa hai phiên bản này, ông Thiện
cho biết: Năm 1956-1957, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam là cơ
quan đầu tiên tiến hành phục dựng và đúc phiên bản đầu tiên
pho tượng. Những người tham gia đều là họa sỹ, nhà điêu
khắc được đào tạo khá bài bản và cộng tác nhiều năm với
Viện Viễn Đông Bác cổ của Pháp. Công việc làm khuôn pho
tượng được những người thợ lành nghề làm không có gì đáng
bàn, nhưng đến khâu hoàn thiện thì gặp khá nhiều khó khăn.
Vì đây là bức tượng cổ thời Lý, có giá trị và chiếm vị thế
trong nền mỹ thuật nên phục chế đúc phiên bản cần độ chính
xác cao, phải tuân thủ tính khoa học nguyên vẹn theo nguyên
mẫu. Do pho tượng nguyên mẫu tại Chùa Phật Tích bị phá
hủy trong kháng chiến, phần đầu và cổ trong quá trình phục
dựng đã không còn như ban đầu, nên khi hoàn thiện phiên
bản pho tượng tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã lúng túng khi
xử lý phần cổ và tai pho tượng. Thay vì phục dựng theo
nguyên mẫu, những người tham gia đã làm sai hai chi tiết
quan trọng là phần cổ và tai bức tượng phật.

Ở phần cổ pho tượng những người có trách nhiệm khi đó đã
cho tiến hành phục dựng bằng cách "vạch" ra ba "nét ngang"
nên vô hình đã biến cổ pho tượng không còn là "cổ kiêu ba
ngấn" nữa mà thành "bốn ngấn" sai cả về ước lệ, sai cả về
nhân chủng học. Tương tự phần tai pho tượng, theo tài liệu
của Viễn đông Bác cổ lưu giữ thì "hai tai dài rộng, dái tai
tròn mọng chảy sệ xuống", nhưng ở bức phiên bản đã biến
"dái tai" của đức phật "xoắn tít" và "chạm dính" vào phần
vai.

Chính cố họa sỹ Nguyễn Đỗ Cung khi ấy còn công tác tại bảo
tàng đã phát hiện ra chi tiết sai đó. Ông đã nhiều lần trao đổi
với và chỉ ra sự sai sót để những người có trách nhiệm khi đó
sửa nhưng rốt cuộc hơn 50 năm đã trôi qua, Bảo tàng Lịch sử
quốc gia vẫn trưng bày phiên bản có chi tiết sai đó.

Pho tượng A Di Đà “nguyên mẫu”
tại chùa Phật Tích, Bắc Ninh.

Thật may mắn, năm 1962 khi thành lập Bảo tàng Mỹ thuật
Việt Nam để sửa cái sai đó, cố họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung khi
đó được chỉ định là Viện trưởng đầu tiên đã gọi tôi lên giao
nhiệm vụ, phải thực hiện đúc lại phiên bản pho tượng Phật A
Di Đà đúng theo nguyên mẫu. Ông Cung cũng nói rõ đó là
một trong những hiện vật cần phải có trước khi Bảo tàng mở
cửa phục vụ vào năm 1966.

Họa sỹ Nguyễn Thiện nói tiếp: Để thực hiện nhiệm vụ tôi đã
phải lục tìm kho tư liệu cũ tại Thư viện Khoa học xã hội
nguyên là Trung tâm lưu trữ của Viện Viễn Đông Bác cổ.

Phải thừa nhận công tác lưu trữ của người Pháp để lại khá tốt.
Tôi đã không khó khăn khi tìm được những công trình nghiên
cứu ghi chép tỉ mỉ, các bức ảnh tư liệu chụp về ngôi chùa
Phật Tích và đặc biệt là những bức ảnh đen trắng chuẩn mực
các góc pho tượng Phật A Di Đà của người Pháp chụp trước
Cách mạng tháng Tám trước khi bị phá hủy.
Cùng với việc dùng chính khuôn đúc pho tượng tại Bảo tàng
Lịch sử, kết hợp đối chiếu với tài liệu và căn cứ vào những
bức ảnh tư liệu quý đó, sau hơn 3 tháng thi công liên tục,
chúng tôi đã đúc ra một "phiên bản A Di Đà" chuẩn mực
dưới sự chỉ huy, giám sát trực tiếp của cố họa sỹ Nguyễn Đỗ
Cung. Có thể nói với phiên bản này, Bảo tàng Mỹ thuật Việt
Nam đã trở thành nơi lưu giữ, trưng bày duy nhất "phiên bản"
có những chi tiết đảm bảo tình nguyên vẹn so với nguyên
mẫu "bảo tượng" - báu vật quốc gia đặt tại chùa Phật Tích.

Ông Thiện cũng tỏ ra băn khoăn khi đề cập đến việc tới đây,
để kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, tỉnh Bắc Ninh
sẽ cho tiến hành quy hoạch tổng thể chùa Phật Tích, trong đó
có việc dựng một Đại Phật Thành cao 27m theo nguyên mẫu
pho tượng A Di Đà của chùa. nên khi tiến hành "phiên bản"
bức Đại Phật Thành cần có sự đối chiếu bằng cứ liệu khoa
học chính xác để tránh lặp lại một phiên bản có những chi tiết
sai không đáng có.