Cảnh giác với hóc dị vật thực quản pdf

Cảnh giác với hóc dị vật
thực quản

Hóc dị vật thực quản ở nguời già là một “tai nạn” rất thường gặp ở các khoa tiêu
hóa trong bệnh viện. Riêng Khoa tiêu hóa – BV. Nguyễn Tri Phương, TP.HCM,
thời gian qua đã tiếp nhận 6 bệnh nhân lớn tuổi bị hóc dị vật thực quản với các
nguyên nhân: sơ ý uống thuốc còn nguyên vỉ có cạnh sắc, ăn cục thịt to, hạt ôliu,
cục gân bò Rất may, tất cả đều được nội soi gắp ra an toàn.
Trưa ngày 9/11/2012, ông Nguyễn Văn, T. 60 tuổi, trong lúc ăn bún bò, do mải mê
nói chuyện nên đã sặc và nuốt một miếng thịt rất to. Ngay sau đó, ông cảm giác
nghẹn, tức ngực, khó thở. Vì nghĩ rằng chỉ vì nuốt một miếng thịt khá to nên bệnh
nhân và người nhà đã tự tìm đủ mọi cách để nuốt xuống như uống nhiều nước, ưỡn
ngực, vươn vai, rồi lại tìm cách tự làm cho ói ra nhưng tất cả đều vô hiệu, thậm chí
còn nghẹn ngực và khó thở nhiều hơn, nên vào bệnh viện cấp cứu. Tại bệnh viện,
bác sĩ nhanh chóng nội soi bằng đường miệng cho bệnh nhân và phát hiện một cục
gân bò khá to (đường kính khoảng 5cm) kẹt lại ngay đoạn 1/3 trên của thực quản
làm thực quản giãn khá to. Vì cục gân khá to và dai kẹt lại gây giãn to thực quản
có thể gây vỡ thực quản, nên bác sĩ phải đưa dụng cụ qua máy nội soi để cắt nhỏ
miếng gân ra, rồi mới gắp ra ngoài an toàn.
Những chuyện khó tin
Thực quản chúng ta là đoạn đầu tiên của đường tiêu hóa, giống như một ống cao su
nối từ họng đến dạ dày và luôn dễ dàng cho thức ăn hoặc bất cứ vật gì đi xuống dạ
dày một chiều.
Trong thực tế làm việc của mình, chúng tôi đã từng gặp các dị vật kẹt lại trong thực
quản và dạ dày của bệnh nhân đến khó tin: tăm xỉa răng, bàn chải đánh răng, chai
dầu gió, nắp bia, cục gân bò to, hạt ôliu, hạt mít, chùm chìa khóa, đồng tiền xu, cây
viết Bic, thuốc còn trong vỉ có cạnh sắc nhọn.
Ngoài những bệnh nhân tâm thần không ý thức được hoặc do cố tình tự tử không

nhiều, đa phần các trường hợp chúng tôi gặp là do sơ ý tự gây ra cho mình khi ăn
hoặc uống thuốc, nhất là người lớn tuổi dễ bị lẫn không nhớ rõ mà lại không được
chăm sóc kỹ.
Có 2 nhóm dị vật:
Dị vật sắc nhọn: chìa khóa, dao lam, bút Bic, cọng kẽm… Những loại này rất ít
gặp chủ yếu là do cố tình tự tử hoặc bệnh nhân bị tâm thần. Ở người già thường là
do khả năng lừa thức ăn kém như em bé và người già hay quên nên thường chúng
tôi gặp dị vật là tăm tre dính trong thức ăn, xương cá, xương gà và thuốc còn
nguyên vỉ có cạnh sắc.
Dị vật không sắc nhọn: đồng xu, chai dầu, nắp bia, cục thịt to dai, hạt trái cây. Ở
người già, chúng tôi thường gặp là cục thịt to dai hay hạt trái cây vì người già răng
yếu, khả năng nhai kém thường nuốt miếng to và đôi khi không nhớ hoặc không
chú ý khi nuốt.
Triệu chứng và biến chứng
Các dị vật sắc nhọn thường kẹt lại và cắm vào thành thực quản, gây loét làm đau
ngực, nuốt khó, nuốt vướng, nuốt đau thậm chí ói ra máu hoặc nặng hơn là thủng
thực quản rồi lan sang các bộ phận nằm gần thực quản như: thủng cung động mạch
chủ gây mất máu ồ ạt và tử vong nhanh chóng, hoặc làm tràn khí màng phổi gây
khó thở, thậm chí tràn vào trung thất (khoang nằm trong lồng ngực giữa 2 lá phổi)
gây áp-xe trung thất, là biến chứng rất nặng và dễ tử vong. Nếu dị vật không kẹt ở
thực quản mà xuống dạ dày, ruột non và ruột già sẽ rất dễ gây thủng dạ dày, thủng
ruột làm trào dịch trong dạ dày hay trong ruột ra ngoài ổ bụng gây viêm màng
bụng cũng là biến chứng nặng, cần phải phẫu thuật.
Các dị vật không sắc nhọn, thường kẹt lại ở thực quản do kích thước to nhưng lại ít
gây loét và thủng, chủ yếu chèn ép các bộ phận ở gần thực quản. Triệu chứng chủ
yếu là nôn ói, sợ ăn, ăn uống có cảm giác nghẹn nặng ngực, trào ngược. Nếu chèn
ép vào khí quản thì sẽ có triệu chứng ho, khó thở khò khè giống hen suyễn hay
viêm phế quản, nếu chèn ép vào tim sẽ gây loạn nhịp tim, tức ngực hồi hộp, thậm
chí khó thở phải gối đầu cao giống suy tim. Đây là nhóm dị vật thường gặp ở
người lớn tuổi, bác sĩ cần hỏi kỹ bệnh nhân, đặc biệt là người nuôi, thăm khám kỹ

và cho nội soi dạ dày để phát hiện. Các loại dị vật này, nếu quá to sẽ gây giãn to
thực quản và có thể gây vỡ thực quản gây viêm trung thất hoặc áp-xe trung thất,
còn nếu dị vật nhỏ hơn thì không gây giãn và vỡ thực quản ngay nhưng nếu không
phát hiện và để chèn ép thực quản lâu ngày cũng có thể gây lở loét và thủng thực
quản nhưng với tỉ lệ rất thấp. Nếu dị vật may mắn lọt qua khỏi thực quản xuống dạ
dày và ruột non sẽ dễ gây tắc ruột làm đau bụng dữ dội, căng trướng bụng cần phải
phẫu thuật cấp cứu.
Với phương tiện nội soi bằng ống mềm qua đường miệng, bác sĩ sẽ phát hiện dị vật
và có các dụng cụ để hỗ trợ gắp dị vật ra ngoài không cần phẫu thuật, thậm chí nếu
đã có biến chứng loét hoặc chảy máu, bác sĩ vẫn có thể vá lại bằng kẹp qua nội
soi, rồi sau đó sẽ dùng thuốc chích hỗ trợ thêm giúp lành loét. Thông thường trong
vòng 24 giờ sau khi gắp dị vật bệnh nhân nên được uống sữa lạnh và ăn cháo nguội
để tránh loét thực quản.
Xử trí khi nuốt nhầm dị vật
- Nếu không nhớ rõ, cần khai với bác sĩ rõ các triệu chứng bắt đầu và diễn tiến thật
chi tiết.
- Nếu biết rõ thì nên nhanh chóng đến bệnh viện có đủ điều kiện để được nội soi
gắp ra càng sớm càng tốt, tránh các biến chứng nặng nề.
- Không nên chữa mẹo, hay cố gắng làm nôn ói ra vì không có lợi mà chỉ dễ gây
biến chứng và làm chậm trễ thời gian đến bệnh viện.
- Chụp X-quang chỉ phát hiện được các dị vật kim loại như sắt, đồng, thép, kẽm,
vàng…
- Nội soi tiêu hóa qua đường miệng là phương pháp tốt nhất để chẩn đoán và xử lý
dị vật
- Phẫu thuật là biện pháp cuối cùng, đặc biệt là khi có biến chứng.
ThS.BS. TRẦN NGỌC LƯU PHƯƠNG
Cách phòng tránh hóc dị vật thực quản ở người lớn tuổi
Chăm sóc người già giống như chăm sóc trẻ nhỏ:
Nên ăn ở tư thế ngồi, đầu cao.
Nên cho ăn thức ăn mềm, nhuyễn.

Thức ăn nên được cắt ra từng miếng nhỏ.
Thận trọng khi cho người lớn tuổi ăn thức ăn có xương (cá, xuơng
gà…), trái cây có hạt.
Nên ăn chậm, nhai kỹ.
T
ập trung khi ăn uống, tránh nói chuyện khi đang nhai v
à nu
ốt.

Không nên ăn quá khô, thiếu canh.
Không nên ăn và nuốt miếng thức ăn quá to.
Khi uống thuốc cần thận trọng xem kỹ từng loại thuốc, bóc vỏ cẩn
thận.
Nên uống từng viên thuốc một.