Xã hội học nông thôn Hương ước và luật tục ở nông thôn Việt Nam

1.Hương ước
1.1.Khái niệm
1.2 Nội dung
1.3 Lịch sử hình thành và những chính sách của nhà nước
1.4 Những giá trị và hạn chế của hương ước
1.1.Khái niệm
Hương ước(HƯ) ra đời là sản phẩm của văn hóa làng
và việc dùng hương ước để quản lí xã hội từng có tiền lệ
trong lịch sử, không riêng ở Việt Nam mà cả các nước
như: Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật,, hương ước cũng
được chú trọng
•
Theo Đinh Gia Khánh –VHDG VN: “HƯ là bản ghi chép
cá điều lệ liên quan đến tổ chức xã hội cũng như đến đời
sống trong làng,các điều lệ hình thành dần trong lịch sử,
được điều chỉnh và bổ sung mỗi khi cần thiết.”
•
Theo:Lời giới thiệu của cuốn “Hương ước cổ Hà Tây”
của Nguyễn Tá Nhí dịch: “HƯ là những qui ước điều lệ
của 1 cộng đồng người cùng chung sống trong cùng 1
khu vực, để điêu hòa quan hệ giữa các cá nhân, cá
nhân với tập thể, tập thể này với tập thể khác.”
Vậy hương ước là 1 hệ thống các lệ làng, luật tục, là công
cụ để điều chỉnh mối quan hệ thống cộng đồng làng xã.
Hay dễ hiểu đó chính là pháp luật của 1 làng
1.2.Những nội dung chính
Nội dung chính
Liên quan đến
tổ chức nông
nghiệp và môi

trường sinh
thái
Cơ cấu tổ
chức và các
quan hệ xã
hội trong làng
Giữ gìn an
ninh, trật tự
Xã hội trong
làng
Văn hóa, giáo
dục, tổ chức
Thờ cúng
Bảo đảm các
nghĩa vụ sưu
thuế,binh dịch
của làng xã
với nhà nước
Khen thưởng
và xử phạt
trong việc tuân
thủ các qui
Ước của làng
•
Sự khác biệt giữa hương ước
pháp luật cổ ngày xưa
•
Nội dung của hương ước đơn giản và gọn nhẹ hơn pháp

luât
•
Trong văn bản pháp luật chỉ qui định các hình thức xử
phạt mà không có hình thức khen thưởng như hương
ước. Khung hình phạt của hương ước thường đơn giản
và ít mang tính nghiêm khắc hơn
•
Trong hương ước không có hình thức giảm tội cho bất kì
cho bất kì ai có hành vi, vi phạm, trong khi pháp luật
phong kiến có qui định cho 1 số giai tầng trong xã hội
được giảm mức hình phạt khi phạm tội
•
Hương ước có tính bảo lưu lâu dài ít thay đổi trở thành
thói quen, 1 nếp sống trong khi đó pháp luật được hình
thành do ý chí của giai cấp thống trị trong xã hội mang
tính cưỡng chế và dễ thay đổi khi thể chế thay đổi
1.4.Giá trị của hương ước
•
Hương ước có vai trò quan trọng đối với việc ổn định
nếp sống trong làng xã, sức mạnh của nó 1 phần dựa
vào hình phạt, 1 phần dựa vào phần thưởng. Các HƯ có
nhiều điều khoản với nội dung khác nhau có ý nghĩa lớn
trong việc bảo vệ an ninh làng xã, phát triển sản xuất,giữ
gìn thuần phong mĩ tục, văn hóa giáo dục
•
Phản ánh tâm lí của dân làng, quan điểm về điều hay lẽ
phải, đúng sai. Hương ước có ý nghĩa quan trọng trong
việc bổ sung luật pháp khi cần xử lí những vấn đề rất cụ
thể náy sinh từ nếp sống đặc thù của làng
•

HƯ không chỉ có ý nghĩa như 1 thứ luật pháp mà còn có
ý nghĩa như 1 hệ thống tiêu chuẩn đạo đức, có chứa
đựng giá trị văn hóa dân gian
* Hạn chế của hương ước
•
Hiện tại vẫn chưa thống nhất tên gọi là hương ước hay
qui ước. Trong lịch sử tên gọi này cũng có rất nhiều tên
gọi: khoán ước, hương khoán, lệ làng, hương ước.
•
Những hương ước hiện nay đã xây dựng đều chưa thể
hiện được sự kết hợp giữa yếu tố truyền thống và hiện
đại. Nhiều địa phương còn chưa lồng ghép nội dung
hương ước với xây dựng làng văn hóa
•
Sự lợi dụng hương ước để hà hiếp, cướp bóc dân của
bọn cường hào ác bá, sử dụng những yếu tố văn hóa
để làm những việc phi đạo đức
•
Trong quá trình xây dựng và thực thi hương ước chưa
có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, mang
nặng tính 1 chiều từ trên xuống, chưa phát huy đầy đủ
tính dân chủ của làng xã nên dễ rơi vào tính dập khuôn
1
4
2
4
3
II. Luật
tục
Nội dung

Khái
niệm
Hiện trạng
Đặc điểm
Về xâm phạm đến
tính mạng (xâm
phạm thân thể, tính
mạng người khác,
về các trọng tội, các
tội giết người…)
Quan hệ gia đình
(hôn nhân, quan
hệ nam nữ, cha
mẹ với con cái,
đính hôn, ly hôn,
tội ngoại tình…)
Những tội
phạm về tình
dục (tội giam
dâm, loạn
luân, những
điều cấm
kỵ…)
Quan hệ với cộng
đồng (các vi
phạm lợi ích
cộng đồng, về
trật tự an ninh xã

hội, không tôn
trọng phong tục
tập quán…)
Quan hệ với cộng
đồng (các vi
phạm lợi ích
cộng đồng, về
trật tự an ninh xã
hội, không tôn
trọng phong tục
tập quán…)
C
á
c

l
u
ậ
t

t
ụ
c

đ
ề

c
ậ
p

đ
ế
n

n
h
i
ề
u

m
ặ
t

t
r
o
n
g

c
u
ộ
c

s
ố
n
g

s
i
n
h

h
o
ạ
t

t
h
ư
ờ
n
g

n
g
à
y
:
Về tài sản và sở hữu
(quan hệ sở hữu, khai
hoang đất và quyền
sở hữu ruộng đất, về
của cải tài sản, tranh
chấp tài sản, giải
quyết nợ nần, về gia

súc, đất đai…)
Những quy định
chung về luật tục (các
quy định mở đấu, về
các tội và việc xét xử,
các điều tổng quát, kết
thúc một vụ việc…)
Về vai trò của người
đứng đầu làng (các tội
xúc phạm đến già làng,
trưởng thôn, về quan
hệ với thủ lĩnh, các tội
chống chủ làng…)
Phần 3: Luật tục trong xây dựng
hương ước.
•
Trong mỗi cộng đồng dân tộc thiểu số đều có LT riêng.
Những LT chứ đựng phong tục tập quán cổ hủ,lạc hậu
dần được xóa bỏ,những LT chứa những điểm tiến bộ
vẫn được giữ lại,nhằm mục đích tổ chức quản lý thôn
làng.
•
LT đóng một vai trò quan trọng trong việc đảm bảo các
nguyên tắc của việc xây dưng hương ước của đồng bào
dân tộc thiểu số.

•
Những LT tiến bộ, những phong tục tập quán tốt đẹp của
văn hóa cổ truyền của thôn, làng dân tọc thiểu số được
kế thừa và phát huy trong hương ước.
Một trong những yêu cầu xây dựng hương ước là những
LT lac hậu cần xóa bỏ.
•
> LT chính là những hình thức sơ khai của pháp luật.
Nền tảng đóng vai trò hình thành nên LT đó là các yếu
tố tín ngưỡng,văn hóa… Cùng với pháp luật Nhà
nước,LT vẫn tồn tại và đóng một vị trí quan trong trong
việc điều chỉnh các mối quan hệ trong đời sống của
đồng bào dân tộc thiểu số. Xây dựng hương ước là phải
bảo đảm kế thừa và phát huy phong tục,tập quán cổ
truyền,tạo dựng nếp sống văn hóa, văn minh.