Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông tại trường trung học cơ sở thống nhất, quận ba đình, hn
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.67 MB, 108 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
TRẦN THỊ LAN HƯƠNG
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN TRONG BỐI CẢNH
ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THƠNG
TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỐNG NHẤT,
QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
HÀ NỘI - 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
TRẦN THỊ LAN HƯƠNG
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN TRONG BỐI CẢNH
ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THƠNG
TẠI TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỐNG NHẤT,
QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số: 8140114
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS TRẦN HUY HOÀNG
HÀ NỘI - 2020
i
LỜI CẢM ƠN
Để thực hiện tốt đề tài nghiên cứu này, đầu tiên tác giả muốn tỏ lòng
biết ơn sâu sắc tới tập thể các thầy cô giáo trường Đại học Giáo dục – Đại
học Quốc gia Hà Nội đã quan tâm, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho
tác giả trong q trình học tập và hồn thành luận văn.
Tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến:
PGS.TS Trần Huy Hồng đã nhiệt tình giúp đỡ và hướng dẫn cho tác
giả trong việc hoàn thiện luận văn.
Tác giả cảm ơn Ban giám hiệu và toàn thể đội ngũ Cán bộ, giáo viên,
nhân viên của trường THCS Thống Nhất đã nhiệt tình hỗ trợ, cung cấp số liệu
trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn tại nhà trường.
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới gia đình, cơ quan, bạn bè và
đồng nghiệp đã giúp đỡ nhiệt tình trong quá trình học tập tại trường Đại học
Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội.
Mặc dù đã cố gắng, song do sự hạn hẹp về thời gian, điều kiện nghiên
cứu, luận văn khơng tránh khỏi những sai sót. Tác giả kính mong nhận được
sự quan tâm chỉ dẫn, đóng góp ý kiến của các thầy giáo, cô giáo, các bạn đồng
nghiệp để kết quả nghiên cứu được hoàn chỉnh hơn.
Hà Nội, tháng 6 năm 2020
Tác giả luận văn
Trần Thị Lan Hương
ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BGH
:
Ban giám hiệu
CB-GV
:
Cán bộ, giáo viên
CBQL
:
Cán bộ quản lý
CNTT
:
Công nghệ thông tin
CSVC
:
Cơ sở vật chất
GD & ĐT
:
Giáo dục & Đào tạo
GV
:
Giáo viên
HT
:
Hiệu trưởng
QL
:
Quản lý
QLGD
:
Quản lý giáo dục
SHCM
:
Sinh hoạt chuyên môn
TCM
:
Tổ chuyên môn
THCS
:
Trung học cơ sở
TT
:
Tổ trưởng
TTCM
:
Tổ trưởng chuyên môn
XHCN
:
Xã hội chủ nghĩa
iii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... i
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................. ii
DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii
DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2
3. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................... 2
4. Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................... 2
5. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................... 2
6. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3
7. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 3
8. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 3
9. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 4
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ
CHUYÊN MÔN TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH GIÁO
DỤC PHỔ THƠNG TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ............. …5
1.1. Tổng quan nghiên cứu ................................................................................ 5
1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài ............................................................................ 5
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước ................................................................................ 8
1.1.3. Bàn luận..............................................................................................................10
1.2. Các khái niệm ........................................................................................... 10
1.2.1. Quản lý và quản lý giáo dục .............................................................................10
1.2.2. Tổ chuyên môn ...................................................................................................15
1.3. Trường THCS trong hệ thống giáo dục quốc gia..................................... 20
iv
1.4. Đổi mới chương trình giáo dục phổ thơng và những nhiệm vụ mới của tổ
chuyên môn trong trường THCS..................................................................... 21
1.4.1. Những đổi mới cơ bản trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 ..............21
1.4.2. Những nhiệm vụ mới của tổ chuyên môn ........................................................22
1.4.3. Mối quan hệ giữa hiệu trưởng với tổ trưởng TCM ........................................22
1.5. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong trường THCS trong bối cảnh đổi
mới chương trình giáo dục phổ thơng ............................................................. 23
1.5.1. Quản lý cơng tác xây dựng kế hoạch hoạt động của TCM ...........................23
1.5.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động của tổ chuyên môn...........................25
1.5.3. Chi đạo tổ chuyên môn thực hiện kế hoạch hoạt động ..................................27
1.5.4. Kiểm tra đánh giá việc thực hiện kế hoạch của tổ chuyên môn ....................29
1.6. Các yếu tố tác động tới quản lí hoạt động tổ chuyên mơn trong bối cảnh
đổi mới chương trình giáo dục phổ thông ....................................................... 31
1.6.1. Nhân tố khách quan...........................................................................................31
1.6.2. Nhân tố chủ quan...............................................................................................32
Tiểu kết Chương 1 ........................................................................................... 35
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHUYÊN MÔN VÀ
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUN MƠN TẠI TRƯỜNG THCS
THỐNG NHẤT, QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI TRONG BỐI
CẢNH ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THƠNG ................ 36
2.1. Khái qt về tình hình kinh tế - văn hóa - giáo dục của quận Ba Đình
thành phố Hà Nội và trường THCS Thống Nhất ............................................ 36
2.1.1. Khái quát về thực trạng giáo dục của quận Ba Đình – Hà Nội ....................36
2.1.2. Thực trạng giáo dục THCS tại quận Ba Đình ................................................38
2.2. Thực trạng giáo dục tại trường THCS Thống Nhất, quận Ba Đình .............. 39
2.2.1. Giới thiệu khái quát về đội ngũ giáo viên trường THCS Thống Nhất, quận
Ba Đình .........................................................................................................................39
2.2.2. Thực trạng cơ sở vật chất của trường THCS Thống Nhất ............................41
v
2.3. Giới thiệu khảo sát ................................................................................... 44
2.3.1.Mục đích khảo sát ...............................................................................................44
2.3.2. Nội dung khảo sát ..............................................................................................45
2.4. Kết quả khảo sát thực trạng hoạt động tổ chuyên môn ............................ 45
2.5. Kết quả khảo sát thực trạng quản lý hoạt động tổ chun mơn trong bối
cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thơng tại trường THCS Thống Nhất,
Quận Ba Đình, thành phố Hà Nội ................................................................... 46
2.5.1. Kết quả khảo sát về thực trạng quản lí xây dựng kế hoạch hoạt động của tổ
chuyên môn ...................................................................................................................46
2.5.2. Khảo sát thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động của tổ chuyên
môn trong bối cảnh đổi mới giáo dục ........................................................................49
2.5.3. Khảo sát thực trạng về việc chỉ đạo thực hiện các hoạt động tổ chuyên
môn tại trường THCS Thống Nhất .............................................................................54
2.5.4. Khảo sát thực trạng việc kiểm tra, đánh giá các hoạt động của tổ
chuyên môn .............................................................................................. 57
2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động của tổ chuyên môn trong
trường THCS Thống Nhất, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội ....................... 61
2.6.1. Điểm mạnh .........................................................................................................61
2.6.2. Điểm hạn chế .....................................................................................................61
2.6.3. Nguyên nhân ......................................................................................................62
Tiểu kết chương 2............................................................................................ 63
CHƯƠNG 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ
CHUYÊN MÔN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THỐNG NHẤT,
QUẬN BA ĐÌNH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI
GIÁO DỤC ..................................................................................................... 64
3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp ................................................................... 64
3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại trường THCS Thống
Nhất, Quận Ba Đình, Thành phố Hà Nội ........................................................ 65
vi
3.2.1. Tổ chức bồi dưỡng năng lực cho tổ trưởng tổ chuyên môn trong việc quản
lý hoạt động dạy học tại trường đáp ứng chương trình giáo dục mới ....................65
3.2.2. Đổi mới công tác xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt động của tổ
chuyên môn đáp ứng chương trình giáo dục mới .....................................................68
3.2.3. Chỉ đạo sinh hoạt chuyên môn theo hướng phát triển năng lực học tập của
học sinh đáp ứng chương trình giáo dục mới............................................................73
3.2.4. Đổi mới cách đánh giá kết quả hoạt động tổ chuyên mơn đáp ứng chương
trình giáo dục mới ........................................................................................................75
3.2.5. Đổi mới công tác thi đua khen thưởng giáo viên dựa vào kết quả đánh giá
định kỳ đáp ứng chương trình giáo dục mới .............................................................77
3.3. Mối quan hệ giữa các giải pháp ............................................................... 80
3.4. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp ............81
Tiểu kết Chương 3 ........................................................................................... 85
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 86
1. Kết luận ....................................................................................................... 86
2. Khuyến nghị ................................................................................................ 87
2.1. Đối với Sở giáo dục và đào tạo Hà Nội ................................................... 87
2.2. Đối với Hiệu trưởng trường THCS Thống Nhất ................................................88
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 90
vii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1:
Tình hình phân bổ nhân sự tại trường THCS Thống Nhất,
quận Ba Đình, thành phố Hà Nội ............................................... 40
Bảng 2.2:
Thực trạng cơ sở vật chất và thư viện của trường THCS
Thống Nhất ................................................................................. 41
Bảng 2.3:
Cơ cấu độ tuổi trong mẫu điều tra .............................................. 45
Bảng 2.4:
Thống kê cơ cấu giới tính của đội ngũ giáo viên tổ chun
mơn theo mẫu điều tra ................................................................ 46
Bảng 2.5:
Những tiêu chí quản lý tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch
trong bối cảnh mới tại trường THCS Thống Nhất ..................... 47
Bảng 2.6:
Kết quả khảo sát thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch hoạt
động tổ chuyên môn tại trường THCS Thống Nhất ................... 50
Bảng 2.7:
Kết quả đánh giá thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch hoạt
động của tổ chuyên môn tại trường THCS Thống Nhất ............ 54
Bảng 2.8:
Kết quả khảo sát hoạt động kiểm tra đánh giá tổ chuyên
môn tại trường THCS Thống Nhất ............................................. 57
Bảng 3.1:
Kết quả đánh giá mức độ cần thiết của các biện pháp ............... 82
Bảng 3.2:
Đánh giá tính khả thi của các biện pháp ..................................... 83
viii
DANH MỤC CÁC HÌNH
Biểu đồ 2.1: Biểu đồ khảo sát việc quản lý hoạt động lập kế hoạch của
tổ chuyên môn trong bối cảnh đổi mới giáo dục ..................... 49
Biểu đồ 2.2: Tổ chức xây dựng chương trình bồi dưỡng tổ chuyên môn
tại trường THCS Thống Nhất .................................................. 54
Biểu đồ 2.3: Chỉ đạo thực hiện các hoạt động của tổ chuyên môn tại
trường THCS Thống Nhất ....................................................... 57
Biểu đồ 2.4: Kiểm tra đánh giá hoạt động của tổ chuyên môn tại trường
THCS Thống Nhất ................................................................... 60
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phát triển giáo dục là mục tiêu chung của mỗi quốc gia nhằm nâng cao
chất lượng dân trí và từ đó có thể góp phần tăng trưởng cho đất nước. Giáo dục
cũng đóng vai trò đặc biệt trong việc đào tạo nguồn nhân lực cho đất nước. Giáo
dục góp phần tạo ra nguồn lao động có kỹ thuật và góp phần tăng cường chất
lượng cho giáo dục. Luật giáo dục cũng cũng đã đưa ra “Nhà giáo giữ vai trò
quyết định trong việc đảm bảo chất lượng giáo dục” và “cán bộ quản lý giữ vai
trò quan trọng trong việc tổ chức, quản lý, điều hành các hoạt động giáo dục.”
Chính vì vậy việc xây dựng, phát triển và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ
quản lý và giáo viên là nhiệm vụ cấp thiết của ngành giáo dục.
Chất lượng giáo dục THCS là kết quả hoạt động giáo dục của nhà
trường, trong đó chất lượng hoạt động của tổ chun mơn đóng vai trị quyết
định. Những đơn vị chịu trách nhiệm chính trong các hoạt động chuyên môn
của trường là các tổ chun mơn. Nếu tổ chun mơn hoạt động tốt thì các
hoạt động chuyên môn của nhà trường mới được đảm bảo. Vì thế quản lý nhà
trường phải coi trọng cơng tác quản lý tổ chuyên môn, coi tổ chuyên môn là
hoạt động cơ bản trong hoạt động chuyên môn của nhà trường phổ thông.
Trong những năm qua, hoạt động chuyên mơn của trường THCS Thống
Nhất quận Ba Đình đã đạt được nhiều thành tích tốt đẹp đáng khích lệ. Tuy
nhiên khi chương trình giáo dục phổ thơng mới được ban hành với rất nhiều
thay đổi từ mục tiêu, nội dung, hình thức tổ chức dạy học, phương pháp dạy
học và nhất là kiểm tra đánh giá học sinh thì hoạt động tổ chuyên môn gặp
nhiều lúng túng, bất cập. Hiện nay, quản lý hoạt động tổ chuyên môn của
trường THCS Thống Nhất phần lớn quản lý bằng kinh nghiệm, chưa có
những cơ sở khoa học vững chắc. Chính vì thế, việc quản lý hoạt động của tổ
chuyên môn vẫn chưa phát huy hết năng lực chuyên môn của đội ngũ giáo
viên, nhất là trong việc nâng cao chất lượng chuyên môn của trường THCS
2
Thống Nhất. Như vậy, vấn đề cấp thiết nhất trong hoạt động của tổ chuyên
môn là vấn đề quản lý. Quản lý tổ chuyên môn là yếu tố quan trọng góp phần
nâng cao chất lượng giáo dục của trường THCS Thống Nhất và để đáp ứng
đầy đủ những yêu cầu của đổi mới giáo dục.
Xuất phát từ những lý do trên, nhận thức được tính tất yếu của vấn đề đổi
mới công tác giáo dục, quản lý nhà trường trong bối cảnh đổi mới hiện nay, việc
tìm ra một số giải pháp quản lý chất lượng hoạt động sinh hoạt tổ chun mơn
của trường THCS Thống Nhất sẽ góp phần tích cực trong việc nâng cao hoạt
động sinh hoạt tổ chun mơn. Chính vì thế, tơi đã lựa chọn đề tài “Quản lý
hoạt động tổ chuyên môn trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ
thơng tại trường THCS Thống Nhất, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội”.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và khảo sát thực tế thực trạng
hoạt động quản lý tổ chuyên môn tại trường THCS Thống Nhất để từ đó đề
xuất một số giải pháp quản lý hoạt động tổ chun mơn trong bối cảnh đổi
mới chương trình giáo dục phổ thông tại trường Trung học cơ sở Thống Nhất,
quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.
3. Khách thể nghiên cứu / Đối tượng nghiên cứu
- Khách thể nghiên cứu: Hoạt động của tổ chuyên môn
- Đối tượng nghiên cứu: Quản lý hoạt động quản lý tổ chuyên môn tại
trường THCS Thống Nhất, Ba Đình, Hà Nội.
4. Câu hỏi nghiên cứu
Hoạt động tổ chuyên môn trong trường Trung học cơ sở trong bối cảnh
đổi mới chương trình giáo dục phổ thơng đang đặt ra cho các nhà quản lí
những vấn đề gì?
5. Giả thuyết nghiên cứu
Trong một cơ sở giáo dục Trung học cơ sở, tổ chuyên môn là đơn vị
chủ yếu trong việc thực hiện nhiệm vụ dạy học – nhiệm vụ trung tâm của nhà
3
trường. Trong bối cảnh đổi mới chương trình và sách giáo khoa, hoạt động tổ
chuyên môn bộc lộ nhiều lúng túng, bất cập. Nếu nghiên cứu vị trí, vai trị,
nhiệm vụ tổ chun mơn trong bối cảnh mới có thể đề xuất các biện pháp
quản lý giúp tổ chuyên môn có thể hồn thành tốt chức trách của mình, đảm
bảo chất lượng của quá trình dạy học theo chương trình mới.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lí hoạt động tổ chun mơn trong
bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thơng.
6.2. Khảo sát và phân tích thực trạng hoạt động và thực trạng quản
lý hoạt động tổ chuyên môn trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục
phổ thơng tại trường Trung học cơ sở Thống Nhất, quận Ba Đình, thành
phố Hà Nội.
6.3. Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động tổ chun mơn trong bối
cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông tại trường Trung học cơ sở
Thống Nhất, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.
7. Phạm vi nghiên cứu
7.1. Thời gian nghiên cứu: tháng 6/2017 – tháng 6/2019.
7.2. Địa bàn nghiên cứu: trường THCS Thống Nhất, quận Ba Đình,
Hà Nội.
8. Phương pháp nghiên cứu
8.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
Tổng kết, hồi cứu các cơng trình nghiên cứu về quản lý hoạt động tổ
chun mơn, từ đó đưa ra khung lý luận cho luận văn.
8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Điều tra bằng bảng hỏi.
Quan sát, đàm thoại, nghiên cứu tài liệu liên quan đến công tác quản lý
hoạt động sinh hoạt tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học ở trường
Trung học cơ sở Thống Nhất, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.
4
8.3. Phương pháp hỗ trợ
Thống kê
Xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS
9. Cấu trúc luận văn
Luận văn bao gồm những phần như sau:
Phần mở đầu
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong bối
cảnh đổi mới đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.
Chương 2: Thực trạng hoạt động tổ chuyên môn và thực trạng quản lý
hoạt động tổ chuyên môn trong bối cảnh mới tại trường Trung học cơ sở
Thống Nhất, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.
Chương 3: Một số biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong
bối cảnh đổi mới đổi mới chương trình giáo dục phổ thơng tại trường Trung
học cơ sở Thống Nhất, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.
Phần Kết luận
5
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUN MƠN
TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC
PHỔ THÔNG TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
1.1. Tổng quan nghiên cứu
1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài
Hoạt động tổ chuyên môn là một trong những hoạt động đặc trưng
trong các trường học. Chính vì thế có nhiều nghiên cứu về hoạt động tổ
chuyên môn, nhất là tổ chuyên trong trường THPT, THCS. Nhà nghiên cứu
về quản lý giáo dục Eaker, R., & Keating, J. (2011) trong tác phẩm “Every
school, every team, every classroom: District leadership for growing
professional learning communities at work TM” 11 đã cho rằng kết quả
hoạt động của nhà trường phụ thuộc phần lớn vào việc tổ chức đúng đắn và
hợp lý công tác hoạt động của đội ngũ giáo viên. Trong tác phẩm của mình
ơng đã tổng kết những kinh nghiệm thành công cũng như thất bại trong việc
quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại trường THPT. Theo ơng thì thành cơng
lớn nhất là phải phân công công việc một cách hợp lý giữa các thành viên
trong ban giám hiệu, hiệu trưởng và phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn,
tổ trưởng tổ chuyên môn.
Jonhson (2003) cho rằng tổ chuyên môn là nơi tập hợp các giáo viên
trong cùng một lĩnh vực, qua đó họ có thể trao đổi, sinh hoạt để nâng cao
năng lực chuyên môn của bản thân. Jonh (2003) cũng khẳng định rằng chỉ khi
nâng cao được trình độ chun mơn thì giáo viên mới có thể cải thiện tình
hình học tập của học sinh và đáp ứng các nhu cầu của xã hội. Trách nhiệm
của giáo viên nói chung và của tổ chun mơn nói riêng là những cam kết
trong việc cải thiện tình hình học tập của học sinh và đáp ứng các nhu cầu của
xã hội. Một tổ chuyên mơn hoạt động có hiệu quả là nơi giáo viên có thể tiếp
6
nhận những kiến thức mới về dạy và học, giúp họ nâng cao được kết quả dạy
học và quản lý được việc dạy học trong trường. Ông cũng chỉ ra các hoạt
động của tổ trưởng tổ chun mơn :
+) Tìm hiểu những thách thức và cản trở trong việc dạy học của nhà
trường trên cơ sở thu thập những thông tin thực tế trong việc dạy và học
của học sinh sinh viên. Các nhà lãnh đạo cần thường xuyên xem xét kết quả
học tập rèn luyện của HS, mối quan hệ của HS với các giáo viên trong
trường, thái độ hành vi của học sinh, thái độ hành vi của giáo viên và nhân
viên trong trường.
+) Nhà trường cần xây dựng các kế hoạch dài hạn để từ đó có thể khắc
phục và chủ động đối phó với những khó khăn trong việc dạy và học của học
sinh và giáo viên. Bên cạnh những kế hoạch dài hạn thì kế hoạch ngắn hạn
cũng cần thiết nhằm giúp giáo viên tập trung cố gắng và nỗ lực hơn nữa cho
các mục tiêu cuối cùng 16.
+) Tăng cường hơn nữa các hình thức hoạt động nhằm nâng cao hiệu
quả hoạt động của tổ chun mơn. Các hình thức bao gồm: hội thảo, huấn
luyện, đào tạo chuyên môn, thảo luận bài học, tổ chức các buổi semina trao
đổi kinh nghiệm, quan sát giờ dạy…
+) Hỗ trợ cho giáo viên cả vật chất và tinh thần để giáo viên có thể n
tâm cơng tác và tập trung vào công việc chuyên môn của họ.
+) Hội thảo là một trong những hoạt động quan trọng trong hoạt động
tổ chuyên môn. Trong các buổi hội thảo, các giáo viên có cơ hội chia sẻ kế
hoạch hoạt động và phát triển của nhà trường. Những vấn đề mà hội thảo có
thể bàn luận bao gồm: xây dựng và phát huy vai trò lãnh đạo của giáo viên,
xây dựng môi trường làm việc hiệu quả trong nhà trường, lãnh đạo của giáo
viên trong quá trình dạy học, chỉ đạo và đánh giá các hoạt động của tổ chuyên
môn, phân quyền cho tổ trưởng tổ chuyên môn để quản lý hoạt động của tổ
chun mơn. Có thể thấy, để quản lý tốt hoạt động của tổ chun mơn thì các
7
hiệu trưởng phải có kiến thức, có kĩ năng lãnh đạo, là người biết lắng nghe và
chia sẻ tư vấn cho giáo viên trong việc dạy và học để nâng cao thành tích học
tập và giúp giáo viên trong việc giải quyết những vấn đề phát sinh trong quá
trình dạy và học 14.
Những đặc trưng cơ bản của tổ chuyên mơn cũng được 15 phân tích
rõ ràng như các thành viên trong tổ chun mơn cần tìm hiểu về nguồn gốc
ra đời và mục đích hoạt động của tổ chuyên mơn. Mục đích của tổ chun
mơn là tạo ra một mơi trường học thuật, nơi đó các giáo viên có thể trao đổi
về chuyên môn, hỗ trợ lẫn nhau trong các vấn đề chun mơn nhằm đến mục
đích cuối cùng là tạo ra một mơi trường học tập an tồn, hỗ trợ lẫn nhau, giải
đáp thắc mắc lẫn nhau. Đặc trưng thứ hai của tổ chuyên môn là các thành
viên trong tổ phải luôn lắng nghe, tin tưởng và chia sẻ lẫn nhau giữa các
thành viên trong nhóm. Tổ trưởng tổ chuyên môn pahir là người biết lắng
nghe, hỗ trợ và lãnh đạo các thành viên trong nhóm với tinh thần trách
nhiệm cao và sự hợp tác nhất trí cao.
Trong bài tạp chí “Principal Leadership for Professional Development
to Build School Capacity” 17 của tác giả Youngs, P., & King, M. B (2002)
đã sử dụng nghiên cứu nhiều năm ở các trường tiểu học trong khu vực đô thị
để xem xét về cách thức lãnh đạo tổ chuyên môn tại 4 trường thì ơng phát
hiện ra rằng lãnh đạo tổ chun mơn có thể duy trì những những người có
năng lực cao bằng cách tạo ra niềm tin, tạo ra cấu trúc thúc đẩy việc học tập
của giáo viên và kết nối cá nhân với tổ chun mơn, có thể thúc đẩy hoạt
động của tổ chuyên môn. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy trong quá trình
chuyển đổi trong các lãnh đạo nhà trường, các hiệu trưởng phải nhận thức
được các tiêu chuẩn và giá trị chung giữa các tổ chuyên mơn trong khi đưa
các chương trình mới vào giảng dạy. Cuối cùng, kết quả nghiên cứu cũng đã
chỉ ra rằng tổ chun mơn chính là yếu tố trung gian giúp gắn kết giữa lãnh
đạo nhà trường và thành tích của học sinh.
8
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước
Những nghiên cứu về tổ chuyên môn và quản lý tổ chuyên môn cũng
tương đối phong phú. Trong tác phẩm “Phương pháp dạy học truyền thống
và hiện đại”, tác giả Thái Duy Tuyên [4] đã phân tích rằng tổ chun mơn
ln đóng vai trị quan trọng nhất trong việc triển khai công tác quản lý dạy
và học trong các trường THCS nói riêng. Đây cũng là nền móng cơ bản để
thực hiện các quyết định, các chủ trương của Hiệu trưởng. Tổ chuyên môn
cũng là địa điểm học tập và thử nghiệm những phương pháp dạy học mới.
Chính vì vậy, để quản lý tốt chất lượng của tổ bộ mơn thì cần cụ thể hóa các
chương trình đổi mới dạy học thành quy định nội bộ để tổ chức thực hiện.
Hiệu trưởng có thể ủy quyền cho hiệu phó trong việc đưa ra những kế hoạch
và phương pháp giảng dạy cho mỗi năm học. Ngoài ra, hiệu trưởng phải chịu
trách nhiệm trong việc chỉ đạo đổi mới những hoạt động của tổ chuyên môn,
chỉ đạo thwjch iện kế hoạch và cuối cùng chỉ đạo việc đánh giá kiểm tra của
mỗi tổ chun mơn. Đó chính là một trong những khâu then chốt giúp cho
việc nhận thức tầm quan trọng của tổ chuyên môn trong các hoạt động giáo
dục của nhà trường.
Tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc cũng đưa ra khái
niệm về tổ chuyên môn dưới dạng một “đội” công tác trong một tổ chứ 6.
Đây chính là những vấn đề cơ bản trong hoạt động của tổ chuyên môn trong
mỗi trường học. Theo tác giả thì thấy đội cơng tác hoạt động hiệu quả phải
dựa trên hai nguyên tắc: đầu ra và kết quả hoạt động của đội và sự thỏa mãn
cá nhân. Những nhân tố có tác động đến hoạt động hiệu quả của đội công tác
phải bắt đầu bằng những nhân tố như: cấu trúc tổ chức, chiến lược, mơi
trường văn hóa, chế độ khen thưởng cũng như khả năng làm việc tập thể của
các giáo viên trong trường. Để có thể nâng cao hiệu quả hoạt động của đội thì
Hiệu trưởng phải là nhân tố quan trọng, phải thay đổi mơ hình quản lý cho
phù hợp với “đội công tác”. Các đội trưởng sẽ là lực lượng tham mưu giúp
9
việc cho hiệu trưởng để quản lý thành công các hoạt động của tổ chuyên môn
trong việc xác định kết quả hoạt động của tổ chuyên môn, tổ chức tổ chuyên
môn phù hợp với từng môn học, xây dựng chiến lược phát triển tổ chuyên
môn cũng sẽ tạo điều kiện cho tổ chuyên môn, đội chuyên môn hoạt động
hiệu quả hơn.
Tác giả Phạm Viết Vượng cũng đã đưa ra những đánh giá cho rằng
quản lý chuyên môn là một khoa học, một nghệ thuật. Quản lý tốt tổ chyên
môn sẽ tạo ra những thành quả giáo dục có ý nghĩa quan trọng đối với hoạt
động giáo dục nói chung. Tác giả cũng khẳng định rằng trong quản lý giáo
dục thì quản lý tổ chuyên môn là quan trọng nhất nhằm tư vấn giám sát các bộ
phận trong trường học. Quản lý trường học bằng cách quản lý các tổ chuyên
môn là biện pháp quản lý có hiệu quả nhất hiện nay.
Ngồi ra, cũng có rất nhiều các đề tài luận văn thạc sĩ bàn về vấn đề
quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong trường trung học phổ thông. Tác giả
Phạm Thị Lan Anh (2015) với đề tài “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở
trường trung học phổ thông Nguyễn Bỉnh Khiêm thành phố Hải Dương” 1.
Trong đề tài này tác giả cũng đưa ra những thực trạng cơ bản về quản lý hoạt
động tổ chuyên môn tại trường trung học phổ thơng Nguyễn Bỉnh Khiêm để
từ đó đưa ra những kiến nghị và những giải pháp nhằm hoàn thiện hơn nữa
công tác quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại trường trung học phổ thông
Nguyễn Bỉnh Khiêm thành phố Hải Dương.
Đề tài luận văn của tác giả Đặng Thị Nguyệt (2016) đã đưa ra những cơ
sở lý luận cơ bản về hoạt động quản lý giáo dục 8 . Tác giả cũng đưa ra
những thực trạng cơ bản của việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại trường
để từ đó rút ra những thành cơng cũng như những hạn chế trong việc quản lý
hoạt động tổ chuyên mơn để từ đó đưa ra những giải pháp nhằm khắc phục
những hạn chế trong hoạt động quản lý tổ chuyên môn tại trường THCS Liên
Trung, huyện Đan Phượng thành phố Hà Nội.
10
1.1.3. Bàn luận
Có thể thấy những cơng trình nghiên cứu nêu trên đã đưa ra những
vấn đề xung quanh chủ đề hoạt động quản lý tổ chuyên môn. Hoạt động
quản lý tổ chuyên môn sẽ là mấu chốt trong việc hình thành nên chất lượng
thương hiệu của các trường học trong bối cảnh hiện nay. Hầu hết các tác
phẩm đều đã đề cập đến những khía cạnh khác nhau của hoạt động quản lý
tổ chuyên môn trong bối cảnh đổi mới giáo dục như hiện nay. Tuy nhiên,
chưa có tác phẩm nào nghiên cứu về vấn đề quản lý hoạt động tổ chuyên
môn tại trường THCS Thống Nhất, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội. Những
kết quả nghiên cứu của các tác phẩm trên sẽ được tác giả sử dụng như những
tài liệu tham khảo hữu ích trong việc tìm hiểu và nghiên cứu về vấn đề quản
lý hoạt động tổ chuyên môn.
1.2. Các khái niệm
1.2.1. Quản lý và quản lý giáo dục
1.2.1.1. Khái niệm cơ bản về quản lý
Khái niệm về quản lý rất phong phú. Theo tác giả Đặng Quốc Bảo
(2013) 2 thì hoạt động quản lý bao gồm hai quá trình quản và lý kết hợp.
Quá trình “quản” và “lý” là hai khái niệm riêng biệt nhưng đan xen lẫn nhau
và được hiểu là sự đổi mới, sắp xếp và nhờ đó mà có sự phát triển. Hai khái
niệm “quản” và “lý” dù tách rời nhưng vẫn hoạt động ở trạng thái bổ sung cho
nhau và tương tác lẫn nhau, cũng như sự tương tác giữa các nhân tố nội lực
với những nhân tố ngoại lực 2. Như vậy, có thể đưa ra khái niệm chung nhất
về quản lý: Quản lý chính là những tác động một cách định hướng đến chủ thể
quản lý đến đối tượng quản lý trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức có thể
vận hành và đạt được mục đích của tổ chức.
Bush (2002) đưa ra khái niệm khác về quản lý khi ông cho rằng
Quản lý là đưa ra những điều bạn muốn người khác làm và sau đó thấy
rằng họ đã hồn thành cơng việc một cách xuất sắc nhất”. 10
11
Tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lộc và Nguyễn Quốc Chí lại bàn về khái niệm
về quản lý như là tác động có định hướng, có chủ đích của người quản lý đến
người bị quản lý trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành một cách
trơn tru và cuố cùng có thể đạt được mục đích ngắn hạn và dài hạn trong mỗi
tổ chức” 6.
Theo tác giả Trần Khánh Đức thì quản lý lại là hoạt động có ý thức của
con người (người lãnh đạo, người chỉ huy) nhằm phối hợp các hành động của
một nhóm người hay một cộng đồng, một tập thể nhằm đạt được các mục tiêu
đề ra một cách hiệu quả nhất 3
Tác giả Phạm Viết Vượng cho rằng quản lý là những tác động có ý
thức của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm hướng dẫn và điều khiển
những hành ủa các cá nhân trong tổ chức hướng đến việc thực hiện một mục
đích chung và phù hợp với sự phát triển của tổ chức và phù hợp với quy luật
khách quan của tổ chức 9.
Tác giả Đặng Quốc Bảo thì lại đưa ra những định nghĩa cơ bản về quản
lý như: Quản lý là một quá trình thực hiện nhằm đạt được những mục tiêu của
tổ chức thông qua việc vận dụng các hoạt động cơ bản của tổ chức như kế
hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm tra 2.
Như vậy, bản chất chung nhất của hoạt động quản lý là một trong những
hoạt động được thực hiện trong tổ chức, với tác động của nhà quản lý nhằm
hướng đến mục đích chung của tổ chức với sự cố gắng của các cá nhân trong tổ
chức nhằm đạt được một cách tốt nhất những mục tiêu đã đề ra. Quản lý chính
là những hoạt động có ý thức của một cá nhân nhằm điều chỉnh hành động của
một nhóm người để đạt được các mục tiêu đề ra một cách có hiệu quả nhất.
Chủ thể quản lý trong hầu hết các tổ chức bao gồm: chủ thể cấp cao,
chủ thể cấp trung và chủ thể cấp cơ sở. Trong các cơ sở giáo dục như trường
THPT thì thường có hai cấp quản lý cơ bản bao gồm cấp trường và cấp tổ.
12
Khách thể của quản lý bao gồm các nhân viên. Trong hệ thống giáo dục thì
khách thể của quản lý bao gồm các giáo viên, nhân viên hành chính và học
sinh được đặt trong các điều kiện thực hiện giáo dục.
1.2.1.2. Quản lý giáo dục
Quản lý giáo dục là chuyên ngành được xây dựng dựa trên nền tảng của
khoa học quản lý nói chung. Chính vì vậy có thể dựa trên những khái niệm về
quản lý để đưa ra những quan điểm cơ bản về quản lý giáo dục. Ở cấp độ vĩ
mơ có thể hiểu quản lý giáo dục chính là những tác động một cách tự giác (có
ý thức, mục đích, kế hoạch và quy luật) của chủ thể quản lý đến tất cả các
khâu trong hệ thống giáo dục để nhằm mục đích cuối cùng là thực hiện có
chất lượng và hiệu quả mục tiêu phát triển giáo dục, đào tạo thế hệ tiếp sau
theo yêu cầu của xã hội 6.
Tác giả Ngô Thị Thùy Dương trong bài tạp chí về “Quản trị trường học
trước yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục” năm 2018 7 đã cho
rằng trong bối cảnh hiện nay, trước yêu cầu bấp bách của việc đổi mới toàn
diện giáo dục và đào tạo thì việc đổi mới trong quản trị nhà trường là xu thế
phát triển quan trọng. Đây là một trong những cách khả thi nhằm nâng cao
chất lượng giáo dục.
Ở cấp độ vi mơ có thể hiểu quản lý giáo dục cũng là những tác động
một cách tự giác của chủ thể quản lý (lãnh đạo trường, lớp, tổ..) đế tập thể
trong tổ chức giáo dục như giáo viên, nhân viên, học sinh, sinh viên và
cha mẹ học sinh cũng như các lực lượng xã hội liên quan trong và ngồi
trường nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của
nhà trường 4.
Như vậy, có thể thấy quản lý giáo dục nhằm tới mục đích cuối cùng
nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển nhân cách cho học sinh và đáp ứng
những mục tiêu về phát triển kinh tế - xã hội.
13
Nội dung cơ bản của quản lý giáo dục bao gồm những nội dung liên
quan đến việc quản lý các hoạt động dạy học, hoạt động giáo dục, hoạt động
quản lý cơ sở vật chất, quản lý văn hóa để tạo ra sự hợp tác giữa các cá nhân
trong trường học và quản lý tốt chất lượng giáo dục và quản lý tốt các nguồn
lực trong nhà trường.
Quản lý một tổ chức giáo dục cũng giống như quản lý các tổ chức khác.
Đó là một quy trình tác động có kế hoạch, có tổ chức của các cơ quan quản lý
giáo dục các cấp tới các đơn vị nhỏ hơn trong q trình dạy học với mục đích
vận hành hệ giáo dục một cách có hiệu quả và đạt được mục tiêu giáo dục mà
nhà nước đã đề ra 12.
Cũng như các khái niệm khác, quản lý giáo dục cũng có những chức
năng cơ bản. Những chức năng đó bao gồm:
+) Chức năng kế hoạch hóa là là việc đưa ra những mục tiêu có thể
thực hiện trong tương lai và những biện pháp để thực hiện những kế hoạch đã
đề ra đó.
+) Chức năng tổ chức thường được thực hiện sau khi kế hoạch đã lập
xong. Tổ chức là quá trình tạo ra những cơ cấu quan hệ giữa các các bộ phận
trong đơn vị làm cho họ thực hiện thành công các kế hoạch và đạt được
những mục tiêu tổng thể của tổ chức.
+) Chức năng lãnh đạo là một quá trình tập hợp và thực hiện liên kết
giữa các thành viên, giữa các bộ phận theo các hoạt động của bộ máy nhằm
hướng dẫn và điều chỉnh cơng việc hợp lý, động viên và khuyến khích người
lao động nhằm đạt được mục đích của tổ chức.
+) Chức năng kiểm tra là việc theo dõi và đánh giá các thành quả hoạt
động và tiến hành những hoạt động nhằm mục đích sửa chữa những cơng việc
đã thực hiện để tiến tới mục tiêu tốt đẹp hơn. Đây cũng là q trình tự điều
chỉnh và và mang tính chu kỳ.
14
Trong vịng trịn quản lý nêu trên thì cả tất cả các chức năng đều phải
thực hiện một cách liên tục, đan xen lẫn nhau đồng thời bổ sung cho nhau
nhằm tạo ra sợi dây liên kết từ chu kì này sang chu kì khác
Lập kế hoạch
Thơng tin phục
vụ cơng tác
quản lý
Kiểm tra
Tổ chức
Chỉ đạo
Hình 1.1. Quan hệ của các chức năng quản lý
Phương thức quản lý
Tâm lý: là những phương thức tác động vào đối tượng quản lý thông
qua yếu tố tình cảm của con người. Mỗi con người đều có những đặc trưng
tâm lý cơ bản và dựa trên những quy luật tâm lý đó để điều chỉnh các hành
vi của họ 13. Cốt lõi của phương pháp này là dung những biện pháp nhằm
vào đối tượng quản lý để họ nhận thức được sự đúng đắn và tự nguyện làm
theo các yêu cầu của nhà quản lý và có hành vi thái độ phù hợp với các yêu
cầu này.
Hành chính: Phương pháp này dựa trên cơ sở quyền lực và các quy
định về hành chính. Dựa trên những yếu tố này mà các tổ chức xây dựng nền
nếp kỉ cương kỷ luật tại cơ quan và nhà trường.
Kinh tế: là những tác động của chủ thể quản lý đối với các đối tượng
quản lý thông qua những lợi ích kinh tế. Dựa trên những quy luật kinh tế
thơng qua đó có thể tác động vào tâm lý của đối tượng quản lý.
15
1.2.2. Tổ chun mơn
1.2.2.1. Khái niệm và vai trị của tổ chuyên môn trong hệ thống trường
trung học cơ sở
Khái niệm về tổ chuyên môn
Tổ chuyên môn là tổ chức nhỏ nhất trong bộ máy hoạt động của mỗi
trường học. Tổ chuyên môn là nơi xây dựng kế hoạch giảng dạy chung của cả
tổ và từng thành viên trong tổ. Tổ chuyên môn cũng thực hiện việc đánh giá
kết quả thực hiện giảng dạy và giáo dục của mọi thành viên trong tổ. Tổ
trưởng tổ chuyên môn chịu trách nhiệm về hiệu quả giảng dạy của giáo viên
học sinh.
Vai trò của tổ chun mơn
Tổ chun mơn là đóng vai trị quan trọng trong cơ cấu tổ chức của nhà
trường. Tổ chun mơn cũng có vai trị giúp hiệu trưởng trong việc điều hành
các hoạt động liên quan đến nghiệp vụ sư phạm.
Tổ chun mơn có nhiều điểm giống với cơng tác “đội ”trong các tổ
chức khác và là cơ sở để xây dựng tổ chuyên môn theo hướng đội công tác.
Việc hình thành những đội cơng tác và phong cách làm việc của đội đóng
vai trị quyết định đến sự thành cơng của tổ chức. Để tổ chức có thể hoạt
động hiệu quả phương thức quản lý của các nhà quản lý phải phù hợp với
mơ hình đội cơng tác, tổ trưởng sẽ là người giúp việc cho hiệu trưởng và
quản lý trực tiếp cho các tổ chuyên môn. Hiệu trưởng cũng phải xây dựng
các tổ chuyên môn phù hợp qua chiến lược phát triển của trường, xây dựng
môi trường văn hóa và chế độ khen thưởng cho hoạt động của các tổ
chuyên môn.
1.2.2.2. Chức năng của TCM
Theo Thông tư số 13/2011/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục về Quy chế
tổ chức và hoạt động của trường tiểu học, trường trung học cơ sở, trường
trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học loại hình tư thục
