Xuy van gia dai

Bài: Xuý Vân giả dại
(Trích chèo Kim Nham)
Thời gian: 2 tiết
Ngời soạn: Mai Thị Lừng

A.Mục tiêu cần đạt:
1. Hiểu đợc néi dung – ý nghÜa cđa vë chÌo "Kim Nham" qua
đoạn trích
2. Thấy đợc nghệ thuật thể hiện đặc sắc nội tâm của Xuý Vân
trong đoạn trích.
3. Có thái độ trân trọng đối với nghệ thuật truyền thống độc
đáo của dân tộc.
B.Phơng tiện thực hiện:
- Sách giáo khoa, sách giáo viên.
- Thiết kế bài học.
- Đĩa hình về vở chèo Kim Nham và một số vở chèo khác
nh Quan Âm Thị Kính ( Cảnh Thị Mầu lên chùa ...).
C. Cách thức tiến hành:
- Giáo viên dành thời gian thích hợp để giới thiệu sơ lợc về
nghệ thuật chèo, vở chèo "Kim Nham" kết hợp cho học sinh
xem lớt trên đĩa hình.
- Chú ý: Chèo là nghệ thuật biểu diễn dân gian vì vậy khi
tìm hiểu thể loại này không chỉ quan tâm đến phần văn
bản mà cần quan tâm đến cả đặc trng của nghệ thuật
sân khấu.
- Tìm hiểu đoạn trích bằng phơng pháp đọc sáng tạo, trao
đổi thảo luận trả lời các câu hỏi, so sánh.
D.Tiến trình tổ chức dạy học:
1. ổn định.
2. Kiểm tra bài cũ.
3. Bài mới

Dẫn dắt: Bữa ấy ma xuân phơi phới bay
Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy
Hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ
Mẹ bảo thôn Đoài hát tối nay.
Những câu thơ của Nguyễn Bính đa ngời đọc trở về với
những đêm hội dân gian, những đêm hát chèo mùa xuân một nét
văn hoá truyền thống bao đời ở những làng quê Bắc Bộ của Việt
Nam. Đến với nghệ thuật chèo là đến với môn nghệ thuật truyền
thống của dân tộc. Trích đoạn " Xuý Vân giả dại trong vở chèo "Kim
1


Nham sẽ giúp các em phần nào nhận thấy những nét đặc sắc của
chèo cổ Việt Nam.

Hớng dẫn của giáo viên và
Yêu cầu cần đạt
hoạt động của học sinh
Gv: Theo dõi phần tiểu dẫn SGK, I.Tìm hiểu chung:
cho biết tiểu dẫn đà trình bày 1.Vài nét về chèo cổ:
những nội dung gì?
Chèo cổ còn đợc gọi là chèo
Hs: - Đọc phần tiểu dẫn, kết hợp truyền thống, chèo sân đình, là
phần tri thức đọc - hiểu để một thể loại sân khấu kịch hát
nắm bắt những nét chính về dân gian đặc sắc, sản phẩm
nghệ thuật chèo cổ.
nghệ thuật của nông thôn các
- Tóm tắt nội dung vở chèo tỉnh đồng bằng Bắc Bộ. Sân
Kim Nham
khấu chèo giầu tính chất dân dà ở

cả hình thức biểu diễn lẫn văn
bản tác phẩm.
Trớc đây chèo thờng đợc
biểu diễn ở sân đình hay bÃi
rộng, sự ngăn cách giữa diễn viên
và khán giả chỉ là một cái chiếu
rộng.Diễn viên chèo thờng là
những nông dân, khi mùa màng
bận rộn thì cày cấy, khi nông
nhàn làng mở hội thì họp thành
các chiếng chèo đi biểu diễn
nhiều nơi.
Nghệ thuật chèo là loại nghệ
thuật tổng hợp phối hợp nhuần
nhuyễn giữa kịch bản, lời hát,
động tác múa và âm nhạc
+ Đạo cụ quan trọng nhất của
chèo là chiếc quạt
+ Nhạc cụ gồm : Sáo, nhị và
không thể thiếu một chiÕc trèng
con
+ PhÇn quan träng nhÊt cđa mét
2


vở chèo là kịch bản .
* Nội dung: thờng là những
bài
học giáo huấn về đạo lý
* Ngôn ngữ giản dị, mộc mạc,

có khi rất giầu giá trị văn chơng
+ Sự hÊp dÉn cđa chÌo cßn ë
nghƯ tht biĨu diƠn: Lêi hát, các
động tác múa
Gv: Nhấn mạnh hai ý bên

2.Tóm
tắt
vở
chèo
Kim
Nham(SGK)
- Hôn nhân của Xuý Vân Kim
Nham là cuộc hôn nhân
không có tình yêu, không
chung lý tởng.
- Cuộc đời đa đẩy Xuý Vân
đến số phận bất hạnh

Hớng dẫn của giáo viên và
hoạt động của học sinh

Yêu cầu cần đạt

Gv: Xác định vị trí đoạn trích? 3.Vị trí đoạn trích:
Hs: Nêu vị trí đoạn trích.
+ Kể về việc Xuý Vân giả dại
buộc Kim Nham phải trả nàng về
nhà để đi theo Trần Phơng.
Gv: Sử dụng đĩa hình cho học 4.Đọc kịch bản Giải nghĩa từ

sinh xem trích đoạn Xuý Vân
giả dại
Lu ý học sinh các chú thích SGK
Gv chuyển: Nh trên đà nói chèo
là loại nghệ thuật tổng hợp phối
hợp kịch bản, lời hát, động tác
múa, âm nhạc, trong đó phần
quan trong nhất của vở chèo là II. Đọc - Hiểu
kịch bản ,vì vây cần phải đọc
hiểu kịch bản.
Gv: Đoạn trích là lời hát của Xuý
Vân khi giả dại, có phải tất cả
đều là những lời điên dại
3


không? Lời nào trong đoạn trích
là lời nói thật?
Hs: Theo dõi đoạn trích, tự
đánh dấu những lời cho là lời
nói thật của Xuý Vân
GV: Gọi một học sinh đọc những
câu tự đánh dấu.
Những học sinh khác bổ sung.
GVnhận xét và chuyển ý: Trong
lời hát của Xuý Vân khi giả dại ,
những câu điên dại không
nhiều. Ngợc lại, phần lớn những
câu nói và hát trong đoạn trích
lại là những câu nói thực. Trong

lời nói khi điên dại, khi bóng gió
đà bộc lộ tâm trạng thực của
Xuý Vân
GV: Những câu hát của Xuý
Vân thể hiện những nét tânm
trạng nào của nàng? Lý giải tâm
trạng đó?
Hs: Trao đổi, thảo luận, bổ
sung ý kiến cho nhau

Hớng dẫn của giáo viên và
hoạt động của học sinh
Các gợi ý của giáo viên:
- Vì sao Xuý Vân lại cảm thấy
mình lạc lõng trong gia đình
Kim Nham? Giữa nàng và Kim
Nham có sự đồng cảm, chia sẻ
không?

1.Tâm trạng của nhân vật Xuý
Vân
+ Tâm trạng đau khổ vì tự thấy
mình đà lỡ làng, dang dở: Tôi
càng chờ càng đợi, càng
tra chuyến đò, Chả nên gia thất
thì về ở
làm chi mÃi cho chúng chê, bạn cời. Hình ảnh cô gái càng chờ đợi
càng không thấy con đò tới đà cụ
thể hoá sự bẽ bàng, lỡ dở của Xuý
Vân.

Yêu cầu cần đạt
+ Tâm trạng tự thấy mình lạc
lõng, vô nghĩa trong gia đình
Kim Nham: Con gà rừng ở lẫn với
công - Đắng cay chẳng có chịu đợc,
ức! "
+ Xuý Vân ớc mơ có một gia đình
bình thờng, đầm ấm anh đi
gặt, nàng mang cơm nhng sự
thật Kim Nham mải mê đèn sách,
thi cử, bỏ mặc nàng cô đơn với
4


- Ngoài Kim Nham, những ngời
khác xung quanh Xuý Vân có sự
thông cảm đối với nàng không?
Điều này khiến nàng rơi vào
tâm trạng nh thế nào?

Gv: Từ việc thể hiện tâm trạng
của Xuý Vân, em có nhận xét
gì về nội tâm của nàng lúc
này?
Hs: Nhận xét về cách thể hiện
tâm trạng của nhân vật Xuý
Vân ở trên và đánh giá nội tâm
nhân vật.

gánh nặng gia đình.
Những câu hát Bông bông dắt,
bông bông díu Xa xa lắc, xa xa
líu lặp lại nhiều lần đà phản ánh
bằng hình ảnh cụ thể tâm trạng
thất vọng, buồn tủi của Xuý Vân.
Nhân duyên khiến nàng và Kim
Nham phải dắt díu, ràng buộc
nhau nhng thế giới tâm hồn,
những ao ớc của hai ngời lại khác xa
nhau, không thể đồng cảm và chia
sẻ.
+ Câu hát Con cá rô nằm vũng
chân trâu - Để cho năm bảy cần
câu châu vào! bóng gió nói về
không gian cạn, hẹp đầy bất trắc.
Đó cũng là tình cảnh của Xuý Vân.
Sau mỗi lời bộc bạch là điệp ngữ
Láng
giềng ai hay, ức bởi xuân huyên
cho thấy nỗi cô đơn và khát khao
hạnh phúc của Xuý Vân không thể
chia sẻ với láng giềng, cũng không
đợc sự đồng cảm của cha mẹ, của
cộng đồng.
Tâm trạng đầy ấm ức, bế tắc,
cô đơn.
+ Những câu hát ngợc cuối đoạn
trích vừa thể hiện trạng thái điên
dại của Xuý Vân, vừa gợi hình ảnh

trớ trêu, ngợc đời, điên đảo, đúng
sai, thực giả lẫn lộn mà nàng đÃ
chứng kiến diễn tả sự bế tắc,
mất phơng hớng của Xuý Vân.
Tâm trạng Xuý Vân đợc thể
hiện đặc sắc qua những hình
ảnh ẩn dụ khi thì kín đáo, khi thì
bóng bẩy, khi thì giấu giữa những
câu hát, trận cời điên dại tởng nh
vô nghĩa, khi lại là những câu nói
ngợc,cho thÊy néi t©m phong
5


phú, rối bời, đầy tính bi kịch của
nàng.
Hớng dẫn của giáo viên và
Yêu cầu cần đạt
hoạt động của học sinh
Gv chuyển ý: Vì sao Xuý Vân
lại phải sống trong tâm trạng bi
kịch? Có phải do tình cảnh trớ 2) Tình cảnh của Xuý Vân và
trêu nào đó.
thái độ của tác giả dân gian
Gv: Tình cảnh của Xuý Vân đợc
thể hiện qua những chi tiét nào
của đoạn trích?
Hs: Trao đổi, thảo luận, nêu ý
kiến, bổ sung cho nhau.
Các gợi ý của giáo viên:

- Cuộc hôn nhân của Xuý Vân
và Kim Nham xuất phát từ đâu?
- Qua lời hát, múa cho biết Xuý
Vân là cô gái nh thế nào? Nàng
có mong ớc gì? Mong ớc ấy có
chính đáng không?
-

+ Cuộc hôn nhân của nàng với Kim
Nham là do cha mẹ sắp đặt chứ
không xuất phát từ tình yêu.

+ Lúc mới về nhà chồng, Xuý Vân
cũng muốn làm một ngời vợ tốt.
Màn múa điệu quay tơ, dệt cửi,
vớt bèo, khâu vá...nói lên công việc
lao động hàng ngày của nàng,
chứng tỏ Xuý Vân hay lam, hay
làm,đảm đang, khéo léo, đẹp
ngời, đẹp nết.
+ Là một cô gái lao động, mong ớc
của Xuý Vân cũng thật nhỏ
bé,bình thờng, cụ thể. Đó là có
một gia đình, có vợ, có chồng
đầm ấm, chồng cày, vợ cấy, đến
mùa lúa chín thì chồng đi gặt, vợ
- Theo em, nếu đợc tự do lựa mang cơm: Chờ cho bông lúa
chọn, Xuý Vân có chọn chàng chín vàng - Để anh đi gặt, để
Kim Nham không? Vì sao?
nàng mang cơm ớc mơ thật

đẹp, giản dị, chính đáng.
Nếu đợc tự do lựa chọn, chắc
chắn nàng không chọn chàng Kim
6


Nham dài lng tốn vải.
Ca dao có câu:
- Một bên chữ nghĩa văn chơng
Một bên chèo đẩy, em thơng
bên nào
- Chữ nghĩa em vứt xuống ao
Còn bên chèo đẩy, chân sào em
thơng
Hớng dẫn của giáo viên và
hoạt động của học sinh

- Mong ớc trên của Xuý Vân có
thể thực hiện đợc không? Vì
sao?
-Thái độ của em đối với việc Xuý
Vân phụ Kim Nham, say đắm
Trần Phơng?

- Bi kịch của Xuý vân là gì ?

Yêu cầu cần đạt
Câu hát không có ý coi thờng chữ
nghĩa, nhng nó thể hiện cách lựa
chọn ngời bạn trăm năm cùng hội,

cùng thuyền, cách lựa chọn ăn
chắc mặc bền của ngời bình
dân.
+ Những ớc mơ khiêm nhờng của
Xuý Vân không có sự gặp gỡ với
mộng công danh, học hành, đỗ đạt
làm quan của Kim Nham và gia
đình chàng. Chính điều đó đẩy
nàng vào bi kịch.
+ Đang trong hoàn cảnh trớ trêu
nàng gặp Trần Phơng .
Nàng tự nhận mình là ngời không
trăng gió nhng không có tình yêu
với chồng, trong khi Trần Phơng lại
ra sức quyến rũ khiến nàng yêu
Trần Phơng thực sự và tởng gặp
đợc ngời tri kỷ, thông cảm với
mình. Nàng dám vợt qua lễ giáo
chạy theo tiếng gọi của tình yêu
(điều mà xà hội phong kiến không
thể chấp nhận). Đó là hành động
dũng cảm của một con ngời yêu tự
do. Nếu Trần Phơng không phải kẻ
lừa gạt, biết đâu Xuý Vân đà hạnh
phúc?

Gv: Thái độ của em đối với tình
cảnh của Xuý Vân? Nàng có Bi kịch của nàng chính là Phụ
7

đáng bị phê phán không? Kim Nham, say đắm Trần Phơng
Những bất hạnh của nàng là do nhng lại gặp phải kẻ phụ tình để
ai gây ra?
đến nỗi điên cuồng, rồ dại
+ Xuý Vân là một cô gái trong
trắng, khát khao hạnh phúc, dũng
Hs: Trao đổi, phát biểu bổ cảm tìm đến hạnh phúc nhng cuối
sung ý kiến cho nhau
cùng phải chết. Đó không phải là tội
lỗi của nàng. Nàng rất đáng thơng.
Nguyên nhân chính là do xà hội.
Bởi khát vọng tình yêu tự do hạnh
phúc của nàng là chính đáng, nhng không thể thực hiện đợc trong
chế độ phong kiến gia trởng Cha
mẹ đặt đâu con ngồi đấy. XÃ
hội đó với chế độ tam tòng (tại
gia tòng phụ, xuất giá tòng phu,
phu tử tòng tử) trói buộc chặt chẽ
ngời phụ nữ từ lúc sinh ra cho đến
lúc xuôi tay, không có chỗ cho một
Xuý Vân tự do tháo cũi sổ lồng,
tự do yêu đơng để đợc hởng hạnh
phúc
Hớng dẫn của giáo viên và
Yêu cầu cần đạt
hoạt động của học sinh
Gv: Qua cảnh Xuý Vân giả dại Tác giả dân gian đà thể hiện thái
em có nhận xét gì về thái độ, độ cảm thông với những đau khổ,
cách nhìn của tác giả dân gian bế tắc của Xuý Vân. Đây cũng

đối với nhân vật?
chính là sự đồng tình với những
Hs: Suy ngẫm về thái độ, t tởng khát vọng tự do yêu đơng, khát
nhân văn cao đẹp của ngời vọng hạnh phúc chính đáng của
bình dân
con ngời. Tìm hiểu nguyên nhân
dẫn đến bi kịch của Xuý Vân
cũng chính là thanh minh cho
nàng, thể hiện cách nhìn nhận,
đánh giá con ngời mang tính
nhân đạo sâu sắc của ngời bình
dân
Giá trị nhân văn cao đẹp
của tích truyện.
3. Nghệ thuật diễn tả tâm
GV: HÃy phân tích nghệ thuật trạng Xuý Vân
diễn tả tâm
- Mở đầu đoạn trích là lời gọi đò
trạng phức tạp của Xuý Vân qua tha thiết, đúng hơn đây là lời tự
8


lời hát của nhân vật?
(Đoạn trích mở đầu bằng những
lời nh thế nào? Những câu hát
tiếp theo đà diễn tả tâm trạng
của Xuý Vân bằng cách nào?)
Hs: Tìm hiểu xem tác giả dân
gian đà dùng những biện pháp
nghệ thuật nh thế nào để diễn

tả tâm trạng của Xuý Vân.

Gv:Nhận xét nghệ thuật diễn tả
tâm trạng nhân vật qua đoạn
trích?
Hs: Nhận xét nghệ thuật diễn tả
tâm trạng nhân vật. So sánh với
một số nhân vật khác trong chèo
cổ Việt Nam để thấy rõ sự độc
đáo của nghệ thuật miêu tả
tâm trạng nhân vật trong đoạn
trích.
Gv: Qua trích đoạn Xuý Vân
giả dại, tác giả dân gian muốn
gửi gắm điều gì?
Hs: Rút ra chủ đề của đoạn
trích.

than đau thiết, thiệt van....
Hình ảnh ẩn dụ Tôi kêu đò, đò
không tha. Tôi càng chờ đợi càng tra chuyến đò diễn tả chính xác
hoàn cảnh lỡ dở, bẽ bàng của Xuý
Vân.-> Nghệ thuật ẩn dụ, so sánh
là lối nói phổ biến trong văn học
dân gian, đặc biệt là ở ca dao,
dân ca.
- Những câu hát tiếp theo đều rất
giầu hình ảnh, nhiều ngụ ý, thể
hiện tâm trạng bối rối, đầy mâu
thuẫn của Xuý Vân: Muốn bỏ Kim

Nham về theo tiếng gọi của tình
cảm riêng nhng lại sợ mọi ngời chê cời.
Khuyên ngời ta giữ lấy đạo hằng
nhng lại tự biết mình là con ngời
gió trăng
Đó là mâu thuẫn giũa
tình cảm thực, khát vọng đợc giải
phóng với ý thức về đạo đức của
ngời phụ nữ theo lt lƯ phong
kiÕn vµ d ln x· héi xa.
- Lối đan cài giữa những câu hát
tỉnh và những câu hát dại, đặc
biệt những câu hát ngợc ở cuối
đoạn trích
Cho ta thấy sống
động chân dung một Xuý Vân
đau khổ, bi kịch
Nghệ thuật diễn tả tâm trạng vừa
chân thực, cụ thể vừa tinh tế, sâu
sắc cho thấy nội tâm phong phú
với những mâu thuẫn phức tạp của
nhân vật, đồng thời để lại ấn tợng,
nỗi ám ảnh khó quên đối với ngời
đọc về nhân vật này.
III. Chủ đề
Qua trích đoạn Xuý Vân giả dại,
tác giả dân gian đà thể hiện t tởng
đề cao khát vọng tình yêu tự do,
khát vọng hạnh phúc chính đáng;
lên án chế độ hôn nhân phong

9


Gv: Sau khi học xong đoạn
trích, em thấy cần ghi nhớ điều
gì?
Hs: Rút ra kết luận cần ghi nhớ
Gv: Phát biểu cảm nghĩ của em
về nhân vật Xuý Vân sau khi
học xong đoạn trích?
Hs: Trao đổi, thảo luận, phát
biểu cảm nghĩ

GV:Qua đoạn trích, em hiểu
thêm điều ghì về đặc trng
của chèo cổ Việt Nam?
Hs: Nhắc lại vài điểm cần ghi
nhớ vỊ chÌo cỉ ViƯt Nam
Gv: Em cßn biÕt vë chÌo nào
ngoài vở Kim Nham vừa học ?
HÃy kể tên ?
Trong vở chèo cổ khá quen
thuộc, có một nhân vật nữ cũng
thờng bị phê phán gần giống
Xuý Vân, em có biết đó là
nhân vật nào,trong vở chèo nào
không? Nêu ý kiến của em về
nhân vật đó?
Hs: trao đổi thảo luận

kiến cùng với những luật lệ hà khắc
đà bóp nghẹt quyền sống, qun
h¹nh phóc cđa con ngêi.
IV. KÕt ln
Víi nghƯ tht diƠn tả nội tâm
đặc sắc, đoạn trích đà thể hiện
thành công bi kịch tình yêu và
những mâu thuẫn phức tạp trong
tâm hồn Xuý Vân.
E. Củng cố
- Xuý Vân đáng thơng hơn đáng
giận. Nàng là cô gái đảm đang,
khéo léo, khát khao hạnh phúc
chính đáng song những mong ớc
của nàng không thể thực hiện đợc
trong chế độ phong kiến gia trởng
với những luật lệ hà khắc . Nàng
đáng đợc bênh vực, cảm thông.
Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến
bi kịch của nàng qua đó có cách
nhìn nhận, đánh giá con ngời
mang tính nhân đạo sâu sắc.
- Chèo cổ Việt Nam đợc kết hợp ba
hình thức: dân ca, dân nhạc, dân
vũ
- Lu Bình - Dơng Lễ; Trơng Viên ;
Thoại Khanh Châu Tuấn

- Đó là nhân vật Thị Mầu trong vở
chèo Quan Âm Thị Kính. Ngời ta

thờng phê phán Thị Mầu là cô gái
lẳng lơ nhng không thể không nói
rằng đây là một cô gái ăm ắp sức
sống có tình yêu sôi nổi, dám phớt
Gv: Cho học sinh xem đĩa hình lờ cả tôn giáo, tập tục phong kiến
cảnh Thị Mầu lên chùa trong để bộc lộ tình yêu của mình.
vở Quan Âm Thị Kính.
G.Hớng dẫn thực hiện bài tập
nâng cao.
10


So sánh chèo với các loại hình kịch
hát khác
Các gợi ý: So sánh
- Nguồn gốc
- Phơng thức biểu diễn
- Vai trò, vị trí
F. Rút kinh nghiệm

11