(Luận Văn Thạc Sĩ) Thẩm Quyền Của Tòa Án Trong Việc Giải Quyết Tranh Chấp Kinh Doanh, Thương Mại Ở Việt Nam Hiện Nay.pdf

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

HOÀNG TỐ NGUYÊN

THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH THƢƠNG
MẠI
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Chuyên ngành : Luật kinh tế
Mã số

: 60 38 50

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Phan Thị Thanh Thủy

Hà Nội – 2013


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tơi. Các
kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào
khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác,
tin cậy và trung thực.
NGƢỜI CAM ĐOAN

HOÀNG TỐ NGUYÊN

ii

MỤC LỤC
Lời cam đoan ........................................................................................... ii
Mục lục.................................................................................................... iii
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt................................................... v
Danh mục các bảng ................................................................................. vi
Mở đầu ..................................................................................................... 1
Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN
CỦA TOÀ ÁN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH
DOANH, THƢƠNG MẠI ................................................................................ 7
1.1. Khái quát về thẩm quyền của Toà án trong hệ thống pháp luật ................. 7
1.2. Tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và thẩm quyền của Tòa án
trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại ................................ 8
1.2.1. Tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại........................................................ 8
1.2.2. Vai trò của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh,
thƣơng mại....................................................................................................... 14
1.3.Pháp luật nƣớc ngoài về phân định thẩm quyền của Toà án trong
việc giải quyết giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại ....................... 22
Chƣơng 2 PHÁP LUẬT VỀ THẨM QUYỀN TOÀ ÁN TRONG
VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI
VÀ THỰC TIỄN THỰC THI PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM ......................... 25
2.1. Thẩm quyền của Toà án trong việc giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thƣơng mại theo pháp luật hiện hành .................................................. 25
2.1.1. Thẩm quyền theo loại việc của Tòa án ................................................. 25
2.1.2. Thẩm quyền theo cấp xét xử của Toà án .............................................. 30
2.1.3. Thẩm quyền theo lãnh thổ của Toà án .................................................. 32
2.1.4. Thẩm quyền theo sự lựa chọn của nguyên đơn của Toà án .................. 35
2.2. Thực tiễn thực thi thẩm quyền của Toà án trong việc giải quyết
tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại ở Việt Nam hiện nay .............................. 38

iii


2.2.1. Đánh giá chung về tình hình giải quyết tranh chấp kinh doanh
thƣơng mại thơng qua Tịa án ở Việt Nam..................................................... 38
2.2.2. Những vƣớng mắc trong quy định của pháp luật về xác định thẩm
quyền của Toà án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng
mại ................................................................................................................... 41
2.2.3. Những khó khăn nảy sinh trong thực tiễn thực hiện thẩm quyền
của Tịa án ....................................................................................................... 50
Chƣơng 3 :HỒN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THẨM QUYỀN
CỦA TOÀ ÁN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH
DOANH, THƢƠNG MẠI .............................................................................. 62
3.1. Phƣơng hƣớng và yêu cầu của việc xây dựng và hoàn thiện pháp
luật về thẩm quyền của Toà án trong việc giải quyết TCKDTM ................... 62
3.1.1. Đáp ứng các yêu cầu của nền kinh tế thị trƣờng trong bối cảnh cải
cách tƣ pháp, xây dựng nhà nƣớc pháp quyền của Việt Nam......................... 62
3.1.2. Đảm bảo đƣợc yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế .................................. 65
3.1.3. Đảm bảo sự đồng bộ giữa pháp luật nội dung và pháp luật tố tụng
nhằm đảm bảo hiệu lực của pháp luật tố tụng trong giải quyết tranh chấp ...... 66
3.2. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền của Toà án trong
việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại ........................................ 68
3.2.1. Giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật về thẩm quyền
của Toà án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại ............ 68
3.2.2. Các giải pháp hỗ trợ, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong
việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại thơng qua Tịa án ........... 75
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 91
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 93

iv


DANH MỤC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
1) KÝ HIỆU QUỐC TẾ
ICC

Phòng thƣơng mại quốc tế

ICSID

Trung tâm giải quyết tranh chấp đầu tƣ quốc tế

UNCITRAL

Luật thƣơng mại quốc tế

WTO

Tổ chức thƣơng mại thế giới

2) CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CHXHCNVN

Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam

BLTTDS

Bộ luật tố tụng dân sự

KDTM

Kinh doanh, thƣơng mại

TCKDTM

Tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại

v


DANH MỤC CÁC BẢNG
Stt bảng

Tên bảng

Trang

Tình hình thụ lý và giải quyết các loại vụ án nói
Bảng 2.1

chung ở cấp sơ thẩm của ngành Tịa án từ năm

38

2006 đến 2011
Tình hình thụ lý và giải quyết các tranh chấp
Bảng 2.2

trong kinh doanh, thƣơng mại ở cấp sơ thẩm của

38

ngành Tòa án từ năm 2006 đến 2011
Tình hình thụ lý và giải quyết các tranh chấp
Bảng 2.3

kinh doanh, thƣơng mại ở cấp sơ thẩm của Tòa

39

án Hà Nội từ năm 2006 đến 2011
Tình hình thụ lý và giải quyết các tranh chấp kinh
Bảng 2.4

doanh, thƣơng mại ở cấp sơ thẩm của Tịa án thành
phố Hồ Chí Minh từ năm 2006 đến 2011

vi

39


MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trong điều kiện kinh tế ngày càng phát triển đặc biệt khi nƣớc ta đã
gia nhập Tổ chức Thƣơng mại Thế giới (WTO), các quan hệ kinh doanh,
thƣơng mại (KDTM) ngày càng đa dạng, phong phú và mang những diện mạo
sắc thái mới. Tƣơng ứng với sự đa dạng phong phú của các quan hệ này, các
tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại (TCKDTM) ngày càng mn hình mn

vẻ và với số lƣợng lớn.
Đáp ứng yêu cầu giải quyết các TCKDTM của cá nhân, tổ chức trong
nền kinh tế thực tiễn đã hình thành nhiều phƣơng thức giải quyết TCKDTM
nhƣ: thƣơng lƣợng, hòa giải, giải quyết theo thủ tục Trọng tài, giải quyết theo
thủ tục tƣ pháp. Ở Việt Nam các đƣơng sự thƣờng lựa chọn hình thức giải
quyết TCKDTM bằng Tồ án nhƣ một giải pháp cuối cùng để bảo vệ có hiệu
quả các quyền và lợi ích của mình khi thất bại trong việc sử dụng cơ chế
thƣơng lƣợng, hoà giải. Tuy nhiên, việc giải quyết tranh chấp bằng con đƣờng
Tồ án vẫn cịn nhiều vấn đề đáng quan tâm đó là: vƣớng mắc từ phía pháp
luật chƣa phù hợp, dẫn đến việc áp dụng khơng đạt đƣợc tính thuyết phục;
hƣớng dẫn của ngành không thống nhất, quan điểm giải quyết khơng thống
nhất giữa các cấp giải quyết, điều đó làm cho hoạt động xét xử của Toà án
gặp nhiều khó khăn vƣớng mắc. Mặc dù năm 2011 Bộ luật Tố tụng dân sự đã
đƣợc sửa đổi, bổ sung, nhƣng các quy định của pháp luật về thẩm quyền giải
quyết TCKDTM của Tòa án vẫn chƣa đƣợc khắc phục. Hơn nữa, trong Nhà
nƣớc pháp quyền cũng đòi hỏi hoạt động xét xử của Tồ án phải đảm bảo
cơng minh, nhanh chóng, chính xác và kịp thời tránh tình trạng tồn đọng án,
giải quyết án kéo dài, dễ gây phiền hà, mệt mỏi cho các bên đƣơng sự.
Trong giai đoạn hiện nay, cùng với việc tiếp tục đẩy nhanh quá trình cải
cách kinh tế và cải cách nền hành chính quốc gia, công cuộc cải cách tƣ pháp

1


cũng đang đƣợc Đảng và Nhà nƣớc tích cực triển khai, coi đây nhƣ là khâu đột
phá quan trọng, thúc đẩy q trình xây dựng và hồn thiện Nhà nƣớc pháp quyền
Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Điều này đƣợc thể hiện rõ nét trong Nghị quyết số
49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 về “chiến lƣợc cải cách tƣ pháp đến
năm 2020”. Công cuộc cải cách tƣ pháp ở nƣớc ta đã và đang đặt ra một loạt
vấn đề lý luận và thực tiễn cần đƣợc giải quyết một cách hợp lý và thoả đáng,

trong đó có vấn đề xây dựng và hồn thiện pháp luật kinh tế nói chung cũng
nhƣ tạo lập khuôn khổ pháp lý điều chỉnh pháp luật bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp, chính đáng cho các chủ thể kinh doanh, kể cả việc giải quyết vấn
đề đặt ra về tố tụng kinh tế, dân sự nói riêng sao cho thích hợp hiện cũng cần
đƣợc quan tâm thích đáng nhằm tìm ra phƣơng hƣớng giải quyết đúng đắn,
nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật, đáp ứng yêu cầu mới đặt ra trong
giai đoạn hiện nay. Nói một cách khác, vấn đề đặt ra là làm thế nào để nâng
cao hiệu lực và hiệu quả của hoạt động xét xử của Toà án đối với việc giải
quyết các TCKDTM. Đây là một trong số những nội dung cơ bản, quan trọng
trong việc cải cách và trên nền tảng đó, hồn thiện cơ chế bảo vệ quyền lợi ích
hợp pháp của cơng dân, cơ quan, tổ chức, góp phần thúc đẩy phát triển kinh
tế, giữ vững an ninh chính trị và hội nhập quốc tế.
Trƣớc những yêu cầu của thực tiễn, việc tiếp tục nghiên cứu các quy
định của pháp luật về thẩm quyền của Tịa án trong việc giải quyết TCKDTM
nhằm góp phần làm sáng tỏ thêm về lý luận cũng nhƣ thực tiễn, tìm ra những hạn
chế, vƣớng mắc trong quy định pháp luật và thực tiễn thi hành, từ đó đề xuất các
giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả công tác giải quyết các vụ
án kinh tế theo tinh thần cải cách tƣ pháp là hết sức cần thiết và vẫn có tính thời
sự, rất đƣợc quan tâm trong khoa học pháp lý ở Việt Nam hiện nay.
Do vậy, tác giả đã chọn đề tài “Thẩm quyền của Tòa án trong việc
giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại ở Việt Nam hiện nay ” để
làm luận văn thạc sĩ Luật học của mình.

2


2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Trong lĩnh vực khoa học pháp lý đã có nhiều cơng trình, bài viết nghiên
cứu về vấn đề thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết TCKDTM theo
những khía cạnh khác nhau nhƣ:

Giáo trình Luật thương mại, Đại học Luật Hà Nội, năm 2006; Giáo
trình Luật kinh tế Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2001 … Các bài
tạp chí chuyên ngành luật học nhƣ: Giải quyết TCKDTM theo quy định của
BLTTDS 2004 (Viên Thế Giang, Tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật số 12/2005);
Thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh theo BLTTDS và các vấn
đề đặt ra trong thực tiễn thi hành (Phan Chí Hiếu, Tạp chí Nhà nƣớc và Pháp
luật số 6/2005); Giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng con đường
Tịa án (Nguyễn Vũ Hồng, NXB Thanh niên, năm 2003)... Các luận án tiến
sỹ nhƣ luận án “Pháp luật giải quyết tranh chấp kinh tế bằng con đường Toà
án ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh; luận án “Thẩm quyền xét
xử của Toà án nhân dân đối với các vụ việc KDTM theo pháp luật tố tụng dân
sự Việt Nam” của tác giả Nguyễn Văn Tiến. Một số luận văn thạc sĩ liên quan
đến vấn đề thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết TCKDTM nhƣ: “Một
số giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại
tại Tòa án nhân dân cấp huyện” của tác giả Nguyễn Vũ Hồng; “Giải quyết
tranh chấp thương mại bằng Tịa án theo tinh thần cải cách tư pháp ở Việt
Nam” của tác giả Vũ Quốc Hùng…
Các cơng trình trên đã góp phần quan trọng vào việc hoàn thiện hệ
thống pháp luật Việt Nam về thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết
TCKDTM trong thời gian qua. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu trên đều
chƣa tập trung đƣa ra các giải pháp để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu
quả của hoạt động giải quyết TCKDTM. Hơn nữa nhiều vấn đề lý luận và thực
tiễn đang tiếp tục đƣợc đặt ra và có nhu cầu giải quyết hoặc chƣa đƣợc cập

3


nhật trong pháp luật hiện hành. Đây là vấn đề cấp thiết đặt ra trong tiến trình
hồn thiện hệ thống pháp luật nói chung, hệ thống pháp luật kinh tế nói riêng
ở nƣớc ta.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích
Trên cơ sở nghiên cứu các quy định của pháp luật hiện hành liên quan
trực tiếp đến vấn đề thẩm quyền của Toà án trong việc giải quyết TCKDTM
mục đích của luận văn là đƣa ra các giải pháp để nâng cao hiệu quả của pháp
luật về thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết TCKDTM nói riêng và
pháp luật giải quyết TCKDTM nói chung nhằm đảm bảo mọi TCKDTM đều
đƣợc giải quyết một cách thuận lợi và triệt để.
3.2. Nhiệm vụ
Đề tài nghiên cứu có nhiệm vụ làm sáng tỏ các vấn đề cơ bản sau:
- Hệ thống đƣợc cơ sở lí luận, quan điểm khoa học, nhận thức chung về
thẩm quyền quyền xét xử của Toà án nhân dân trong việc giải quyết
TCKDTM. Đây là cơ sở khoa học làm cơ sở cho việc xác định thẩm quyền tƣ
pháp nói chung và thẩm quyền xét xử đối với các vụ việc KDTM nói riêng.
- Phân tích nội dung các quy định của pháp luật hiện hành về thẩm
quyền của Toà án trong việc giải quyết các TCKDTM. Thực tiễn thi hành
pháp luật, trên cơ sở đó chỉ ra những bất cập, hạn chế, vƣớng mắc trong thực
thi pháp luật về thẩm quyền của Toà án trong việc giải quyết các TCKDTM.
- Hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền của Toà án trong việc giải quyết
TCKDTM nhằm hồn thiện cơng cụ pháp lý trong lĩnh vực kinh doanh, tiền
đề cho cải cách tƣ pháp, tiến tới xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ
nghĩa, xã hội dân chủ, bình đẳng, văn minh.

4


4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn: Là các quy phạm pháp luật hiện
hành liên quan trực tiếp đến vấn đề thẩm quyền của Toà án trong việc giải
quyết TCKDTM mà đặc biệt là Bộ luật tố tụng dân sự 2004 đã đƣợc sửa đổi

bổ sung 2011 và những văn bản pháp luật có liên quan.
Phạm vi nghiên cứu của đề tài: nghiên cứu pháp luật thực định Việt
Nam về thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh,
thƣơng mại trong việc đối chiếu so sánh với pháp luật nƣớc ngồi về thẩm
quyền của Tịa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Đề tài đƣợc thực hiện trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa
triết học Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đƣờng lối, chính
sách của Đảng, Nhà nƣớc ta về phát triển kinh tế xã hội, về xây dựng và hoàn
thiện pháp luật trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
Các phƣơng pháp đƣợc sử dụng chủ yếu để nghiên cứu đề tài bao gồm
các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học nói chung và phƣơng pháp nghiên cứu
khoa học pháp lý nói riêng nhƣ phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, đối chiếu,
so sánh, hệ thống hóa pháp luật...
6. Tính mới và những đóng góp của đề tài
Đề tài nghiên cứu một cách toàn diện về cả lý luận và thực tiễn vấn
đề, xác định những hạn chế, bất cập của pháp luật Việt Nam về thẩm quyền
của Tòa án trong việc giải quyết TCKDTM, đồng thời phân tích kinh nghiệm
pháp luật một số quốc gia trên thế giới về vấn đề này. Tác giả của luận văn
với mong muốn đây là cơng trình nghiên cứu có ít nhiều giá trị về mặt lý luận
cũng nhƣ thực tiễn để làm tài liệu tham khảo cho các hoạt động giảng dạy
pháp lý cũng nhƣ tạo những gợi ý có giá trị cho các nhà lập pháp hoàn thiện
hơn hệ thống pháp luật về giải quyết TCKDTM.

5


7. Kết cấu
Ngồi lời nói đầu và kết luận, luận văn bao gồm 3 chƣơng:
Chƣơng 1. Những vấn đề lí luận về thẩm quyền của Toà án trong việc giải

quyết TCKDTM
Chƣơng 2. Pháp luật về thẩm quyền của Toà án trong việc giải quyết
TCKDTM và thực tiễn thực thi pháp luật ở Việt Nam
Chƣơng 3. Hoàn thiện pháp luật về thẩm quyền của Toà án trong việc giải
quyết TCKDTM

6


Chƣơng 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN
CỦA TỒ ÁN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
KINH DOANH, THƢƠNG MẠI
1.1. Khái quát về thẩm quyền của Toà án trong hệ thống pháp luật
Thẩm quyền là quyền xem xét để kết luận và định đoạt một vấn đề theo
pháp luật [48, tr922]. Về mặt pháp lý, thẩm quyền là một quyền năng thi hành
trao cho một cơ quan đƣợc thiết lập chính thức bởi pháp luật hay một lãnh đạo
chính trị để giải quyết và đƣa ra những tuyên bố về những vấn đề pháp lý và
để đảm bảo công lý trong phạm vi lãnh thổ cụ thể.
Thẩm quyền là giới hạn nhiệm vụ, quyền hạn của các chủ thể nhất định
(cá nhân, tổ chức) và đƣợc quyết định khi thực hiện các hoạt động thuộc thẩm
quyền. Thẩm quyền gắn liền với bộ máy nhà nƣớc và các cá nhân có thẩm
quyền khi thực hiện các hoạt động trong phạm vi, quyền hạn.
Thẩm quyền của Tòa án đƣợc quy định trong Hiến pháp 1992, Luật tổ
chức Toà án Nhân dân năm 2002, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2004
(BLTTHS 2004), Bộ luật Tố tụng Dân sự 2004 (BLTTDS 2004), Luật Tố
tụng hành chính năm 2010 (BLTTHC 2010) và các văn bản pháp luật khác.
Theo quy định của những văn bản pháp luật nêu trên thì Tồ án là cơ quan xét
xử duy nhất của nƣớc Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam
(CHXHCNVN), chức năng xét xử của Toà án là chức năng cơ bản và quan

trọng nhất, nó bao trùm và xun suốt q trình hoạt động của Tồ án. Điều
127 Hiến pháp 1992 quy định Toà án Nhân dân tối cao, các Toà án Nhân dân địa
phƣơng, các Toà án Quân sự và các Toà án khác do luật định là những cơ quan
xét xử của nƣớc CHXHCNVN; Điều 1 Luật Tổ chức Toà án Nhân dân quy định
Tồ án xét xử những vụ án hình sự, dân sự, hơn nhân và gia đình, lao động, kinh
tế, hành chính và giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật.

7


Qua đó, thẩm quyền của Tịa án trong hệ thống pháp luật đƣợc hiểu với
những cấp độ và nội dung khác nhau. Cụ thể:
Thẩm quyền của Tòa án là phạm vi quyền hạn của Tòa án trong việc
thực hiện pháp luật mà trọng tâm là công tác xét xử các loại vụ án theo quy
định của pháp luật. Theo đó tùy thuộc vào quyền hạn do luật định, Tòa án các
cấp, các Tòa án khác nhau trong hệ thống Tòa án, có phạm vi quyền hạn khác
nhau trong việc xét xử các loại vụ án. Giới hạn thẩm quyền căn cứ vào nhu
cầu điều chỉnh pháp luật từ thực tiễn khách quan, khả năng điều kiện của các
Tòa án trong việc thực thi nhiệm vụ cũng nhƣ hiệu quả của hoạt động đó.
Bên cạnh đó, thẩm quyền của Tịa án còn là sự phân định quyền hạn
giữa Tòa án Nhân dân và các cơ quan chức năng khác trong hệ thống các cơ
quan nhà nước. Theo luật định mỗi hệ thống cơ quan nhà nƣớc có chức năng,
nhiệm vụ riêng thực hiện các cơng việc do nhà nƣớc giao phó. Sự phân cơng
này nhằm đảm bảo tính chun mơn, chun nghiệp hóa; phân định lĩnh vực
hoạt động của các cơ quan nhà nƣớc. Tòa án Nhân dân với chức năng là cơ
quan xét xử, có trách nhiệm giải quyết các xung đột trong đời sống xã hội
xâm phạm đến lợi ích nhà nƣớc, công dân đƣợc quy định trong pháp luật. Tịa
án khơng thực hiện chức năng điều hành quản lý nhà nƣớc nhƣ các cơ quan
hành chính hoặc chuyên môn khác thuộc hệ thống cơ quan nhà nƣớc.
Từ những phân tích trên, theo tác giả thẩm quyền của Tịa án là phạm

vi giới hạn hoạt động của Tòa án và quyền năng pháp lý của Tịa án có mối
liên quan chặt chẽ với nhau bao gồm thẩm quyền xét xử, phạm vi – giới hạn
xét xử và quyền hạn quyết định của Tòa án.
1.2. Tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại và thẩm quyền của Tòa án
trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thƣơng mại
1.2.1. Tranh chấp kinh doanh, thương mại
a ) Khái niệm tranh chấp kinh doanh, thương mại

8


Tranh chấp đƣợc hiểu là sự mâu thuẫn hoặc bất đồng (tranh cãi); sự mâu thuẫn
về các quyền yêu cầu hay quyền, sự đòi hỏi về quyền, yêu cầu hay đòi hỏi từ một bên
đƣợc đáp lại bởi một yêu cầu hay lập luận trái ngƣợc của bên kia 12, tr 9.
TCKDTM là một thuật ngữ pháp lý mới xuất hiện cùng với sự ra đời
của BLTTDS năm 2004 thay thế cho thuật ngữ tranh chấp kinh tế, “ một khái
niệm quen thuộc của cơ chế kế hoạch hóa đã ăn sâu vào tiềm thức và tƣ duy
pháp lý ngƣời Việt Nam”8, tr 427.
Tranh chấp kinh tế theo tƣ duy cũ quy định tại Điều 12 của Pháp lệnh
Thủ tục giải quyết các vụ án Kinh tế năm 1994, bao gồm:
- Các tranh chấp về hợp đồng kinh tế giữa pháp nhân với pháp nhân, giữa
pháp nhân với cá nhân có đăng ký kinh doanh.
- Tranh chấp giữa cơng ty với các thành viên của công ty, giữa các thành
viên của công ty với nhau liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể
công ty.
- Các tranh chấp liên quan đến mua bán cổ phiếu, trái phiếu.
- Các tranh chấp khác theo quy định của pháp luật.
Với quy định này, khái niệm tranh chấp kinh tế vẫn không bao quát hết
các tranh chấp phát sinh trong nền kinh tế thị trƣờng ở Việt Nam, ví dụ nhƣ
tranh chấp về hợp đồng có mục đích kinh doanh giữa hai doanh nghiệp tƣ

nhân với nhau không đƣợc xem là tranh chấp kinh tế mà xem là tranh chấp
dân sự. Điều này dẫn đến khơng có sự phân biệt rõ ràng giữa tranh chấp kinh
tế và tranh chấp dân sự.
Hiện nay ở Việt Nam chƣa có cách hiểu chuẩn xác và thống nhất về
TCKDTM. Việc xác định phạm vi của tranh chấp đƣợc coi là TCKDTM chủ
yếu căn cứ vào luật thực định.
Theo khoản 2 điều 4 Luật Doanh nghiệp 2005 thì: “kinh doanh là việc
thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các cơng đoạn của q trình đầu tư

9


từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị trường
nhằm mục đích sinh lợi”
Khoản 1 điều 3 Luật Thƣơng mại năm 2005 định nghĩa: “hoạt động
thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán hàng
hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm
mục đích sinh lợi khác”.
Khái niệm kinh doanh theo Luật Doanh nghiệp 2005 và khái niệm
thƣơng mại theo Luật thƣơng mại 2005 về cơ bản là tƣơng thích với nhau và
cũng phù hợp với khái niệm thƣơng mại theo luật mẫu về thƣơng mại điện tử
của UNCITRAL: “Thuật ngữ thƣơng mại đƣợc diễn giải theo nghĩa rộng để
bao quát các vấn đề nảy sinh từ mọi quan hệ thƣơng mại, dù có hay khơng có
hợp đồng. Các mối quan hệ mang tính thƣơng mại bao gồm nhƣng khơng
phải chỉ bao gồm, các giao dịch sau đây: bất cứ giao dịch thƣơng mại nào về
cung cấp hoặc trao đổi hàng hóa hoặc dịch vụ; thỏa thuận phân phối; đại diện
hoặc đại lý thƣơng mại; ủy thác hoa hồng, cho thuê dài hạn, xây dựng các
cơng trình; đầu tƣ; cấp vốn; ngân hàng; bảo hiểm; thỏa thuận khai thác hoặc
tô nhƣợng; liên doanh hoặc các hình thức về hợp tác cơng nghiệp hoặc kinh
doanh; chuyên chở hàng hóa hay hành khách bằng đƣờng biển, đƣờng không,

đƣờng sắt hoặc đƣờng bộ” [47].
Với cách định nghĩa trên hoạt động kinh doanh và hoạt động thƣơng
mại có nhiều nội hàm trùng nhau nhƣ về mục đích sinh lợi, về đầu tƣ, về cung
ứng dịch vụ, về tiêu thụ sản phẩm… Nhƣ vậy, có thể quan niệm TCKDTM là
những mâu thuẫn, bất đồng giữa các chủ thể phát sinh trong hoạt động thực
hiện liên tục một, một số hoặc tồn bộ q trình đầu tƣ từ sản xuất đến tiêu
thụ sản phẩm, cung ứng các dịch vụ trên thị trƣờng, xúc tiến thƣơng mại và
các hoạt động sinh lợi khác. Nói một cách ngắn gọn hơn, có thể định nghĩa

10


TCKDTM là những mâu thuẫn, bất đồng về quyền lợi giữa các chủ thể phát
sinh trong hoạt động KDTM.
Cách định nghĩa trên có hạn chế là tuy chỉ ra đƣợc bản chất của
TCKDTM là mâu thuẫn về quyền lợi phát sinh khi tham gia hoạt động
KDTM nhƣng lại không cho thấy biểu hiện của nó. Trong quan hệ kinh
doanh, giữa các bên luôn tồn tại đồng thời hai mối quan hệ vừa xung đột, vừa
hợp tác. Để xác định chính xác khi nào những xung đột lợi ích này chuyển
thành tranh chấp thì cần phải dựa vào những dấu hiệu biểu hiện của nó. Dấu hiệu
đó là khi một bên cho rằng quyền và lợi ích của mình bị vi phạm u cầu phía bên
kia khắc phục nhƣng khơng nhận đƣợc sự đồng ý. Vì vậy, theo cách này, cịn có
một cách định nghĩa khác đó là “TCKDTM xảy ra khi một bên trong quan hệ
KDTM khẳng định một trái quyền mà lại bị bên khác chống lại”. [49]
Từ các định nghĩa trên có thể nêu ra khái niệm TCKDTM nhƣ sau:
“TCKDTM là những mâu thuẫn, bất đồng về quyền lợi giữa các bên trong
quan hệ KDTM khi một bên khẳng định trái quyền của mình mà lại bị bên
khác chống lại”.
Mỗi cách định nghĩa đều có hạt nhân hợp lý của mình, vấn đề là sử
dụng thuật ngữ thống nhất trong tất cả các văn bản pháp luật. Và thuật ngữ đó

khơng thể bó hẹp nội dung cụ thể của tranh chấp mà mang tính bao quát, tiên
liệu các TCKDTM trong sự biến động của đời sống kinh tế hiện nay, nhƣng
lại xác định chính xác loại tranh chấp. Đặc biệt, xây dựng hệ thống pháp luật
giải quyết tranh chấp này thật hiệu quả là vấn đề thực tế đặt ra.
b) Giải quyết tranh chấp kinh doanh thương mại
TCKDTM là hệ quả phát sinh từ các quan hệ KDTM, các quan hệ có
tính tài sản với mục đích kinh doanh, kiếm lời. Khi tham gia các quan hệ
KDTM. các chủ thể đều hƣớng đến mục đích cao nhất là lợi nhuận, lợi ích
kinh tế. Do vậy, TCKDTM phát sinh trên cơ sở sự xâm phạm đến quyền lợi

11


kinh tế. Các tranh chấp này thƣờng có ảnh hƣởng đến không những quyền lợi
của các bên tranh chấp mà còn ảnh hƣởng đến sản xuất, kinh doanh của cả
cộng đồng kinh doanh. Đây chính là phản ứng dây chuyền của TCKDTM và
do vậy nếu nó khơng đƣợc giải quyết một cách khoa học, bảo đảm quyền lợi
của các bên trong quan hệ tranh chấp thì có thể ảnh hƣởng tiêu cực đến sự
phát triển của nền kinh tế đất nƣớc.
Giải quyết TCKDTM theo nghĩa chung nhất có thể hiểu là cách thức,
phƣơng pháp cũng nhƣ các hoạt động để khắc phục và loại trừ các tranh chấp
phát sinh, nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể kinh doanh,
bảo vệ trật tự kỷ cƣơng xã hội. [18, tr.287]
Hoạt động KDTM có những đặc thù riêng cho nên khi tranh chấp xảy
ra các bên tranh chấp ln mong muốn nhanh chóng chấm dứt xung đột để
bảo vệ hoặc khơi phục quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Do đó, việc giải
quyết TCKDTM cần đáp ứng một số u cầu sau:
- Nhanh chóng, thuận lợi, khơng làm cản trở các hoạt động kinh doanh
- Khôi phục và duy trì các quan hệ hợp tác, sự tín nhiệm giữa các bên
trong kinh doanh

- Giữ bí mật kinh doanh, uy tín của các bên trên thƣơng trƣờng
- Kinh tế nhất, ít tốn kém nhất cả về thời gian, tiền bạc, sức lực
Việc lựa chọn phƣơng thức giải quyết tranh chấp nói riêng cũng nhƣ
mọi vấn đề liên quan đến quá trình giải quyết các tranh chấp trong kinh doanh
nói chung dựa trên nguyên tắc quan trọng là quyền tự định đoạt của các bên.
Cơ quan nhà nƣớc và Trọng tài thƣơng mại can thiệp theo yêu cầu của các
bên tranh chấp, kể cả khi Tòa án hoặc Trọng tài đã can thiệp trong quá trình tố
tụng, quyền tự định đoạt biểu hiện bằng những hành vi đơn phƣơng hoặc thỏa
thuận của các bên luôn đƣợc ghi nhận và tôn trọng. Quyền tự định đoạt của
các bên đƣợc coi là một nội dung của quyền tự do kinh doanh và đƣợc pháp
luật bảo hộ.

12


Xuất phát từ quyền tự do kinh doanh, trong đó bao hàm quyền tự do lựa
chọn phƣơng thức giải quyết tranh chấp, các bên tranh chấp có quyền lựa
chọn phƣơng thức giải quyết tranh chấp phù hợp nhất cho mình. Có 4 phƣơng
thức giải quyết tranh chấp đó là: thƣơng lƣợng, hòa giải, Trọng tài và Tòa án.
Giải quyết TCKDTM bằng thương lượng là hình thức giải quyết
TCKDTM đƣợc tiến hành giữa các bên (hoặc đại diện của các bên) tranh chấp
để cùng tìm ra và đi đến những thỏa thuận thống nhất bằng những giải pháp
phù hợp với tất cả các bên nhằm chấm dứt những tranh chấp trong hoạt động
kinh doanh.
Giải quyết TCKDTM bằng hòa giải là phƣơng thức giải quyết
TCKDTM có sự tham gia của bên thứ ba giữ vai trò trung gian hòa giải nhằm
giúp cho các bên tranh chấp thu hẹp những bất đồng và đi đến giải pháp giải
quyết vụ tranh chấp. Bên thứ ba (hay còn gọi là hòa giải viên) do các bên
tranh chấp thỏa thuận lựa chọn làm trung gian hòa giải khơng có quyền quyết
định hay áp đặt ý chí của mình lên các bên tranh chấp. Tuy nhiên, hịa giải

viên là ngƣời am hiểu pháp luật, có kỹ năng hịa giải, có kiến thức chun
mơn liên quan đến lĩnh vực tranh chấp sẽ đóng vai trị quan trọng trong việc
giúp cho các bên tranh chấp tìm kiếm những giải pháp thích hợp cho việc giải
quyết tranh chấp, cịn giải pháp có đạt đƣợc hay khơng là do các bên tranh
chấp quyết định.
Giải quyết TCKDTM bằng Trọng tài là hình thức giải quyết tranh chấp
thông qua hoạt động của Trọng tài viên (hoặc Hội đồng Trọng tài), với tƣ
cách là bên thứ ba độc lập nhằm chấm dứt xung đột bằng việc đƣa ra một
phán quyết buộc các bên tranh chấp phải thực hiện. Cơ sở làm phát sinh thẩm
quyền của Trọng tài là sự thỏa thuận của các bên tranh chấp. Điều 5, khoản 1
của Luật Trọng tài thƣơng mại 2010 quy định: “Tranh chấp đƣợc giải quyết
bằng Trọng tài nếu các bên có thoả thuận Trọng tài. Thỏa thuận Trọng tài có

13


thể đƣợc lập trƣớc hoặc sau khi xảy ra tranh chấp”. Thỏa thuận Trọng tài phải
đƣợc lập thành văn bản, có thể ghi trong hợp đồng chính hoặc bằng văn bản riêng.
Giải quyết TCKDTM bằng Tòa án là phƣơng thức giải quyết tranh chấp
tại cơ quan xét xử nhân danh quyền lực nhà nƣớc, đƣợc tiến hành theo trình
tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ và bản án hay quyết định của Tịa án về vụ
tranh chấp nếu khơng có sự tự nguyện tuân thủ sẽ đƣợc đảm bảo thi hành
bằng sức mạnh cƣỡng chế của nhà nƣớc [8, tr465]. Tòa án là cơ quan tài phán
kinh tế duy nhất có quyền nhân danh quyền lực nhà nƣớc tiến hành xét xử các
vụ TCKDTM. Đặc điểm này thể hiện vai trò của nhà nƣớc trong việc tạo lập
nên những thiết chế quyền lực nhằm giải quyết những mâu thuẫn bất đồng
trong kinh doanh, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể trong nền
kinh tế, góp phần xây dựng mơi trƣờng kinh doanh lành mạnh.
1.2.2. Vai trị của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh,
thương mại

a) Vai trò của Tòa án so với các phương thức khác trong giải quyết tranh
chấp kinh doanh, thương mại
Có rất nhiều lý do để các bên tranh chấp trong KDTM lựa chọn những
hình thức giải quyết tranh chấp phù hợp với yêu cầu của mình:
Đối với phƣơng thức giải quyết TCKDTM bằng thƣơng lƣợng. Thông
thƣờng là phƣơng thức đƣợc các bên tranh chấp lựa chọn trƣớc tiên khi tranh
chấp xảy ra. Bởi vì nó đơn giản lại khơng bị ràng buộc bởi các thủ tục pháp lý
phiền phức, ít tốn kém về chi phí và thời gian cho các bên, không làm phƣơng
hại đến quan hệ hợp tác vốn có giữa các bên trong kinh doanh, và vẫn đảm
bảo đƣợc bí quyết kinh doanh và uy tín của các bên trên thƣơng trƣờng. Tuy
nhiên thƣơng lƣợng lại phụ thuộc vào khả năng cũng nhƣ kỹ năng đàm phán
thƣơng lƣợng, ý chí của các bên tranh chấp. Do đó, nếu một bên trong thƣơng
lƣợng khơng có thiện chí hợp tác, lợi dụng hình thức thƣơng lƣợng để kéo dài

14