những câu chuyện của tomkins trong thuyết tương đối và vương quốc nguyên tử

NHÛÄNG CÊU CHUYÏåN PHIÏU LÛU CUÃA MR. TOMPKINS
TRONG VÛÚNG QUÖËC TÛÚNG ÀÖËI VAÂ VÛÚNG QUÖËC NGUYÏN TÛÃ
MR TOMPKINS IN PAPERBACK.
© Cambridge University Press 1965, 1993.
Xët bẫn theo húåp àưìng nhûúång quìn búãi the Press of the
University of Cambridge, England.
Bẫn tiïëng Viïåt © 2009 Nhâ xët bẫn Trễ
BIỂU GHI BIÊN MỤC TRƯỚC XUẤT BẢN ĐƯC THỰC HIỆN BỞI THƯ VIỆN KHTH TP.HCM
Gamow, George, 1904-1968
Những cuộc phiêu lưu của Mr Tompkins / George Gamow. ng.d. Phạm Văn Thiều -
Nguyễn Trần Kiều - T.P. Hồ Chí Minh : Trẻ, 2009.
253tr.; 21 cm. - (Khoa học và khám phá).
Nguyên bản : Mr Tompkins in paper back. 1. Vật lý học. I. Ts: Mr Tompkins in paper back.
539 — dc 22
G194
4
Nhỷọng cờu chuyùồn phiùu lỷu cuóa Mr. Tompkins
Tựồng Ronald Mansbridge,
ngỷỳõi baồn vaõ ngỷỳõi xuờởt baón cuóa tửi
5
Phêìn múã àêìu
Lúâi giúái thiïåu
Tưi vư cng vui mûâng biïët rùçng hai viïn ngổc ca George
Gamow – hai cêu chuån kïí vïì cấc cåc phiïu lûu ca Mr.
Tompkins trong hai thïë giúái k diïåu àûúåc ph phếp lâm cho vêån
tưëc ấnh sấng nhỗ ài hay hùçng sưë Planck lúán lïn – giúâ àêy lẩi àûúåc
in chung vâo mưåt têåp. Mùåc d, ngây nay sau khi khoa hổc àậ cố
nhiïìu tiïën bưå, ngûúâi ta cố thïí tòm thêëy nhûäng chi tiïët nây nổ àïí
bùỉt bễ, nhûng vúái tưi, sûå phêën khđch ca nhûäng cêu chuån th
võ sêu xa nây vêỵn côn tûúi múái nhû lêìn àêìu tiïn tưi àûúåc àổc nố

nùm mûúi nùm trûúác. Mùåc d vêåt l àậ phất triïín vư cng àa dẩng,
nhûng vêåt l cú bẫn ca thuët tûúng àưëi vâ cú hổc lûúång tûã vêỵn
khưng thay àưíi. Bùçng mưåt nghïå thåt kïí chuån àiïu luån,
Gamow àậ biïën mưåt sưë àiïìu bđ êín khố hiïíu vâ tùm tưëi ca cấc
phêìn vêåt l cú bẫn nây – mâ thûåc chêët hiïån vêỵn côn lâ vêåt l hiïån
àẩi – thânh nhûäng cêu chuån thêìn thoẩi àêìy quën r àưëi vúái
trễ em.
Tưi côn nhúá mònh àậ àổc nhûäng cêu chuån vïì Mr. Tompkins
hưìi côn rêët nhỗ, nhûng tưi xin àẫm bẫo rùçng cấi ma thåt ca
nhûäng cêu chuån àố, úã mưåt mûác àưå rêët àấng kïí, vêỵn côn lâ ngìn
hûng phêën mậnh liïåt mâ vêåt l cú bẫn àậ mang lẩi cho tưi trong
phêìn côn lẩi ca cåc àúâi. Tưi vêỵn côn nhúá nhû in nhûäng con hưí
trong cấc cấnh rûâng rêåm lûúång tûã vâ nhûäng cấi hưåp ca ưng thúå
mưåc vúái nhûäng viïn bi mâu bđ êín (tûác cấc nuclon), chiïëc xe àẩp
6
Nhûäng cêu chuån phiïu lûu ca Mr. Tompkins
bõ co ngùỉn lẩi do hiïåu ûáng tûúng àưëi tđnh vâ võ giấo sû hết lïn
“Hậy nùçm xëng vâ quan sất” khi ưng vâ Tompkins nhòn thêëy
cấi v tr bế xđu ca hổ co sêåp lẩi. Chđnh lâ Mr. Tompkins àậ
lâm cho mưn vêåt l trúã nïn sưëng àưång vâ hiïån thûåc àưëi vúái tưi
hưìi côn nhỗ vâ tưi tin chùỉc rùçng ưng sệ vêỵn tiïëp tc côn lâm nhû
vêåy àưëi vúái rêët nhiïìu nhûäng àûáa trễ khấc.
Àûúåc viïët vâo àêìu nhûäng nùm 1940 (vâ àûúåc cêåp nhêåt vâo nùm
1965), mưëi quan têm ch ëu ca Gamow lâ nhûäng ngun l
tưíng quất ca thuët tûúng àưëi vâ v tr hổc, ca thuët lûúång
tûã vâ vêåt l hẩt. Liïåu nhûäng giẫi thđch ca ưng hiïån cố trúã nïn lưỵi
thúâi? Ngoẩi trûâ mưåt sưë chi tiïët, côn thò nhûäng nết cú bẫn ca cấc
phêìn vêåt l nây lâ khưng thay àưíi vâ do àố nhûäng mư tẫ ca
Gamow, cho túái ngây hưm nay, vïì cú bẫn vêỵn côn lâ hiïån àẩi. Cố
lệ nhûäng con àûúâng phất triïín ch ëu ca vêåt l tûâ thúâi ca

Gamow àïìu liïn quan àïën vêåt l hẩt. Ngây nay ngûúâi ta àậ biïët
nhiïìu hẩt hún so vúái thúâi ca Gamow vâ cng cố nhiïìu l thuët
tưët àïí mư tẫ nhûäng hẩt àố. Chng ta àậ biïët mưåt àiïìu gò àố vïì
cêëu trc bïn trong ca cấc hẩt nuclon (qua cấc hẩt quark) vâ vïì
cấc tûúng tấc mẩnh vâ ëu ca cấc hẩt (qua cấc l thuët chín),
cú súã ca mưåt l thuët mâ ngây nay gổi lâ mư hònh chín. Sûå
tưìn tẩi ca hẩt nútrino, hưìi Gamow viïët cën sấch nây, côn àêìy
bđ hiïím, thò ngây nay ngûúâi ta àậ hiïíu nố khấ rộ cẫ vïì mùåt l
thuët lêỵn thûåc nghiïåm. Àưëi vúái thuët tûúng àưëi, nhûäng mư tẫ
ca Gamow vïì chiïëc xe àẩp vâ nhûäng khưëi phưë bõ co ngùỉn lẩi àậ
hưỵ trúå rêët tưët cho trûåc giấc ca chng ta, nhûng chng khưng biïíu
diïỵn cấi mâ mưåt ngûúâi quan sất cố thïí thûåc sûå nhòn thêëy. Khi
tđnh àïën sûå hûäu hẩn ca vêån tưëc, cấc vêåt nhỗ sệ trònh hiïån lâ bõ
quay chûá khưng phẫi bõ ngùỉn lẩi, khi chng chuín àưång rêët
nhanh. Cën sấch nây cng àûúåc viïët trûúác khi ngûúâi ta hiïíu vïì
cấc lưỵ àen, vâ cùn cûá vâo sûå tuåt vúâi mâ ưng àậ sûã dng chng
7
Phêìn múã àêìu
trong cấc cêu chuån ca mònh, thò àêy lâ quẫ lâ àiïìu àấng tiïëc.
Sûå khưng thïí trấnh khỗi vâ bẫn chêët ca cấc k dõ xët hiïån trong
cấc lưỵ àen vâ Big Bang giúâ àêy àậ dêỵn chng ta àïën sûå nghi ngúâ
bẫn chêët dao àưång ca V tr àống. Nhûng nhûäng biïån minh cố
tđnh chêët tiïn tri ca Gamow liïn quan àïën v tr hổc vâ ngìn
gưëc ca V tr thò àậ vûúåt qua àûúåc sûå thûã thấch ca thúâi gian.
Mưåt àiïìu hiïån côn chûa quët àõnh àûúåc, cng nhû chđnh bẫn
thên Gamow cng khưng quët àõnh àûúåc, lâ V tr lâ múã hay
àống vïì mùåt khưng gian, nhûng v tr dûâng thò àậ cấo chung,
nhû Gamow àậ tiïn àoấn vâ bûác tranh Big Bang ca ưng vïì ngìn
gưëc ca V tr thò ngây hưm nay àậ chiïën thùỉng mưåt cấch àêìy
sûác thuët phc.

R
OGER
P
ENROSE
*
Thấng 10 nùm 1992
* Roger Penrose lâ nhâ toấn hổc vâ vêåt l l thuët nưíi tiïëng, giấo sû thåc Viïån Toấn
hổc, trûúâng Àẩi hổc Oxford, Anh qëc. Ưng nưíi tiïëng vïì cấc cưng trònh vêåt l toấn,
àùåc biïåt lâ nhûäng àống gốp ca ưng (cưång tấc vúái S. Hawking) trong l thuët
tûúng àưëi rưång vâ v tr hổc. Ưng cng lâ tấc giẫ ca nhiïìu cën sấch phưí biïën
khoa hổc nưíi tiïëng nhû Bưå ốc múái ca Hoâng àïë (nhẩi lẩi tïn mưåt cêu chuån ca
Andersen Bưå qìn ấo múái ca Hoâng àïë) (ND).
8
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
9
Phêìn múã àêìu
Lúâi nối àêìu
Ma àưng nùm 1938 tưi àậ viïët mưåt truån ngùỉn viïỵn tûúãng
trïn quan àiïím khoa hổc (khưng phẫi truån khoa hổc viïỵn
tûúãng), trong truån ngùỉn nây tưi àậ thûã giẫi thđch mưåt cấch dïỵ
hiïíu cho nhûäng ngûúâi khưng chun vïì nhûäng tûúãng cú bẫn
ca l thuët vïì khưng gian cong vâ V tr giận núã. Tưi cho rùçng
cấch tưët nhêët lâ phống àẩi mẩnh quy mư ca cấc hiïån tûúång tûúng
àưëi àang tưìn tẩi khấch quan, vâ nhû vêåy lâm cho nhên vêåt ca
tưi, Mr. C. G. H. Tompkins
1
, mưåt nhên viïn ngên hâng bònh
thûúâng, mưåt ngûúâi quan têm àïën khoa hổc hiïån àẩi, cố thïí dïỵ
dâng quan sất.
Bẫn thẫo tưi àậ gûãi àïën toâ soẩn tẩp chđ Harpers Magazine vâ

nhû têët cẫ cấc tấc giẫ múái vâo nghïì, sau àố khưng lêu bẫn thẫo
ca tưi bõ trẫ lẩi cng vúái lúâi tûâ chưëi. Tưi àậ thûã gûãi cho gêìn mưåt
chc toâ soẩn cấc tẩp chđ khấc, nhûng kïët quẫ thò vêỵn nhû vêåy.
Sau àố tưi àậ nhết bẫn thẫo nây vâo ngùn kếo rưìi qụn bùéng ài.
Ma hê cng nùm àố tưi àûúåc dûå hưåi nghõ qëc tïë vïì vêåt l l
thuët tưí chûác tẩi Varsava dûúái sûå bẫo trúå ca Hưåi qëc liïn. Tẩi
àêy cố mưåt lêìn, trong khi thûúãng thûác cưëc mêåt ong tuåt vúâi ca
Ba Lan, tưi àậ trô chuån vúái Mr. Charles Darwin, lâ chấu ca
1
Cấc chûä viïët tùỉt tïn ca Tompkins bùỉt ngìn tûâ k hiïåu ca ba hùçng sưë cú bẫn
ca vêåt l: c lâ vêån tưëc ấnh sấng, G lâ hùçng sưë hêëp dêỵn vâ h lâ hùçng sưë Plank. Àïí
mưåt ngûúâi “ngoẩi àẩo” cố thïí thêëy àûúåc nhûäng hùçng sưë nây, cêìn phống àẩi chng
lïn nhiïìu lêìn.
10
Nhûäng cêu chuån phiïu lûu ca Mr. Tompkins
chđnh Charles Darwin – tấc giẫ ca cën Ngìn gưëc cấc loâi. Lc
àố cêu chuån bân vïì viïåc phưí biïën khoa hổc. Tưi àậ kïí cho Mr.
Darwin vïì thêët bẩi ca tưi trïn con àûúâng phưí biïën khoa hổc, vâ
ưng àậ cho tưi lúâi khun:
- Anh Gamow, tưi nối vúái anh thïë nây nhế. Vïì túái M anh hậy
tòm lẩi bẫn thẫo rưìi gûãi cho tiïën sơ Charles Snow. Hiïån nay ưng
êëy lâ ch biïn ca tẩp chđ khoa hổc àẩi chng Discovery do Àẩi
hổc Cambridge xët bẫn.
Tưi àậ lâm àng nhû vêåy. Vâ sau mưåt tìn Snow àậ gûãi àiïån
cho tưi. Trong bûác àiïån ghi: “Bâi ca ưng sệ àûúåc àùng trong sưë
sau. Àïì nghõ ưng gûãi tiïëp.”. Khưng lêu sau àïìu àùån trong cấc sưë
ca tẩp chđ Discovery àậ xët hiïån nhûäng truån ngùỉn vïì Mr.
Tompkins trònh bây mưåt cấch phưí thưng vïì l thuët tûúng àưëi
vâ vïì cú hổc lûúång tûã. Tiïëp nûäa tưi àậ nhêån àûúåc thû ca Nhâ
xët bẫn Àẩi hổc Cambridge àïì nghõ tưi bưí sung thïm vâi ba bâi

nûäa vâo sưë nhûäng bâi àậ àùng cho à sưë trang vâ xët bẫn thânh
mưåt cën sấch nhỗ vïì Mr. Tompkins. Cën sấch nây vúái cấi tïn
Mr. Tompkins trong vûúng qëc k diïåu àậ àûúåc Nhâ xët bẫn
Àẩi hổc Cambridge êën hânh nùm 1940 vâ àïën nay àậ tấi bẫn túái
16 lêìn. Tiïëp theo cën sấch àố lâ quín Mr. Tompkins nghiïn
cûáu ngun tûã. Quín sấch thûá hai xët bẫn lêìn àêìu nùm 1944
vâ àïën nay àậ tấi bẫn 10 lêìn. Cẫ hai cën sấch àậ àûúåc dõch ra
tiïëng ca têët cẫ cấc nûúác chêu Êu, cng nhû ca Trung qëc vâ
tiïëng Hindi.
Cấch àêy khưng lêu Nhâ xët bẫn Àẩi hổc Cambridge àậ quët
àõnh xët bẫn gưåp cẫ hai cën sấch lâm mưåt vâ àậ àïì nghõ tưi
thay múái nhûäng phêìn àậ lẩc hêåu vâ bưí sung vâi chuån vïì nhûäng
sûå kiïån múái trong vêåt l vâ cấc lơnh vûåc khoa hổc kïì cêån trong
thúâi gian kïí tûâ lêìn xët bẫn àêìu tiïn nhûäng truån ngùỉn ca tưi.
Thïë lâ tưi àậ phẫi bưí sung thïm cấc chuån vïì phên chia vâ tưíng
11
Phêìn múã àêìu
húåp hẩt nhên, vïì V tr dûâng vâ vïì nhûäng vêën àïì l th ca vêåt
l cấc hẩt cú bẫn. Têët cẫ nhûäng vêën àïì trïn àûúåc gưåp lẩi thânh
nưåi dung ca cën sấch nây.
Tưi khưng thïí khưng nối vâi lúâi vïì nhûäng hònh minh hổa. Toân
bưå minh hổa cho cấc bâi bấo ca tưi trong tẩp chđ Discovery vâ
trong cën sấch thûá nhêët lâ do hổa sơ John Hookeham thûåc hiïån
vâ àậ tẩo cho Mr. Tompkins nhûäng nết chên dung nhêët àõnh. Khi
tưi viïët xong cën thûá hai thò Mr. Hookeham khưng côn lâm viïåc
nûäa, vâ tưi àậ phẫi tûå minh hổa cën sấch ca mònh theo tinh
thêìn ca Hookeham. Nhûäng minh hổa múái trong cën sấch trònh
àưåc giẫ nây cng do tưi thûåc hiïån. Nhûäng cêu thú vâ ca khc do
Barbara, vúå tưi, viïët.
G

EORGE
G
AMOW
Àẩi hổc Colorado Boulder, bang Colorado, M
12
Nhûäng cêu chuyïån phiïu lûu cuãa Mr. Tompkins
13
Phêìn múã àêìu
MC LC
Vêån tưëc bõ hẩn chïë 17
Bâi giẫng vïì thuët tûúng àưëi mâ Mr. Tompkins ng gêåt
khưng nghe àûúåc 28
Mr. Tompkins xin nghó phếp 42
Bâi giẫng ca giấo sû vïì khưng gian cong, lûåc hêëp dêỵn vâ v tr 58
V tr mẩch àưång 74
Vúã ca kõch v tr 88
Nhûäng viïn bi-a lûúång tûã 101
Nhûäng cấnh rûâng rêåm lûúång tûã 127
Con qu ca Maxwell 140
Bưå lẩc vui nhưån ca cấc Electron 163
Phêìn bâi giẫng hưm trûúác, mâ Mr. Tompkins àậ ng qụn 184
Bïn trong hẩt nhên 194
Ngûúâi thúå khùỉc gưỵ 210
Nhûäng lưỵ trưëng trong chên khưng 231
Mr. Tompkins lâm quen vúái êím thûåc Nhêåt Bẫn 245
14
Nhûäng cêu chuån phiïu lûu ca Mr. Tompkins
Lúâi cẫm ún
Tưi xin bây tỗ lông biïët ún ca tưi túái Nghiïåp àoân êm nhẩc
Edward B. Marx àậ cho phếp sao lẩi bẫn nhẩc bâi thấnh ca Hậy

àïën ài, nhûäng ngûúâi ngoan àẩo! (Ưi, ngun tûã ngun thy, trang
67) vâ bâi ca Anh qëc, hậy cai trõ! (V tr khưng àưåt nhiïn xët
hiïån, trang 71) tûâ tuín têåp Thúâi gian àïí hất vâ túái nhâ xët bẫn
McMilllan àậ cho phếp sao hònh A úã trang 175 ca cën sấch
Trẩng thấi tinh thïí ca U. G. Bragg vâ U. L. Bragg.
15
Phêìn múã àêìu
Múã àêìu
Tûâ thúâi thú êëu chng ta quen dêìn vúái thïë giúái xung quanh khi
chng ta tri giấc nố qua nùm giấc quan ca chng ta; vâ cng
chđnh úã giai àoẩn nây ca sûå phất triïín trđ nậo àậ hònh thânh
nïn nhûäng quan niïåm vïì khưng gian, thúâi gian vâ chuín àưång.
Trđ ốc ca chng ta nhanh chống thêëm nhìn nhûäng khấi niïåm
àố àïën nưỵi, vïì sau, chng ta cố khuynh hûúáng tin rùçng quan niïåm
ca chng ta vïì thïë giúái xung quanh dûåa trïn nhûäng khấi niïåm
nây lâ duy nhêët cố thïí, vâ bêët k nghơ nâo vïì sûå thay àưíi nhûäng
khấi niïåm àố àïìu lâ vư l cẫ. Song, sûå phất triïín nhûäng phûúng
phấp vêåt l chđnh xấc àïí quan sất vâ phên tđch ngây câng sêu
sùỉc hún nhûäng mưëi quan hïå quan sất àûúåc àậ àûa khoa hổc hiïån
àẩi túái kïët lån hoân toân chùỉc chùỉn rùçng cấi cú súã “cưí àiïín” àố
ca khoa hổc lâ hoân toân thêët bẩi, khi cêìn phẫi sûã dng chng
àïí mư tẫ chi tiïët cấc hiïån tûúång thûúâng khưng thïí tiïëp cêån àûúåc
àưëi vúái quan sất hùçng ngây ca chng ta vâ rùçng àïí mư tẫ àng
àùỉn vâ phi mêu thỵn kinh nghiïåm múái vâ tinh vi hún ca chng
ta, nhêët thiïët cêìn phẫi cố nhûäng thay àưíi nhêët àõnh trong cấc khấi
niïåm cú bẫn nhû khưng gian, thúâi gian vâ chuín àưång.
Tuy vêåy, sûå khấc biïåt giûäa nhûäng khấi niïåm dûåa trïn lệ phẫi
thưng thûúâng vâ cấc khấi niïåm do vêåt l hổc hiïån àẩi àûa ra sệ
lâ nhỗ khưng àấng kïí, chûâng nâo côn liïn quan túái kinh nghiïåm
sinh hoẩt hùçng ngây ca chng ta. Nhûng chó cêìn mûúâng tûúãng

àïën nhûäng thïë giúái khấc, núi cng bõ chi phưëi búãi nhûäng quy låt
16
Nhûäng cêu chuån phiïu lûu ca Mr. Tompkins
vêåt l nhû úã thïë giúái ca chng ta, nhûng vúái nhûäng trõ sưë khấc
ca cấc hùçng sưë vêåt l, nhûäng trõ sưë quy àõnh giúái hẩn ấp dng
ca nhûäng khấi niïåm c, thò lc nây nhûäng quan niïåm múái (vâ
àng àùỉn) vïì khưng gian, thúâi gian vâ chuín àưång, nhûäng khấi
niïåm mâ khoa hổc hiïån àẩi àậ phẫi trẫi qua nhûäng nghiïn cûáu
lêu dâi vâ cưng phu múái ài túái àûúåc, sệ trúã thânh nhûäng hiïíu biïët
thưng thûúâng. Cố thïí nối rùçng trong mưåt thïë giúái nhû vêåy thò ngay
cẫ con ngûúâi hoang dẩi ngun thy cng sệ biïët túái nhûäng
ngun l ca thuët tûúng àưëi vâ l thuët lûúång tûã, vâ sûã dng
chng àïí sùn bùỉt vâ àïí thoẫ mận nhûäng nhu cêìu hùçng ngây khấc.
Nhên vêåt ca nhûäng cêu chuån, mâ cấc bẩn sệ àổc trong cën
sấch nây, trong nhûäng giêëc mú ca mònh, sệ ài àïën mưåt vâi thïë
giúái nhû vêåy, trong àố nhûäng hiïån tûúång, mâ lệ phẫi thưng thûúâng
ca chng ta thûúâng khưng thïí tiïëp th àûúåc, sệ àûúåc phống àẩi
mẩnh lïn àïën mûác cố thïí quan sất àûúåc nhû nhûäng sûå kiïån trong
cåc sưëng hùçng ngây. Trong nhûäng giêëc mú viïỵn tûúãng, nhûng
hoân toân àng àùỉn vïì mùåt khoa hổc nây, nhên vêåt ca chng
ta sệ àûúåc mưåt võ giấo sû vêåt l giâ (cư Maud, con gấi ca ưng,
sau nây sệ lêëy nhên vêåt ca chng ta lâm chưìng) giẫng giẫi mưåt
cấch àún giẫn vâ dïỵ hiïíu nhûäng hiïån tûúång khấc thûúâng, mâ nhên
vêåt ca chng ta quan sất àûúåc trong thïë giúái ca thuët tûúng
àưëi, v tr hổc, cú hổc lûúång tûã, vêåt l ngun tûã vâ hẩt nhên, l
thuët cấc hẩt cú bẫn v.v
Chng tưi mong rùçng nhûäng chuën phiïu lûu k lẩ ca Mr.
Tompkins sệ gip àưåc giẫ ham hiïíu biïët hònh thânh mưåt bûác tranh
rộ râng hún vïì thïë giúái vêåt l hiïån thûåc, mâ trong àố chng ta
àang sưëng.

17
Vêån tưëc bõ hẩn chïë
Chûúng 1
Vêån tưëc bõ hẩn chïë
Ngây hưm àố têët cẫ cấc ngên hâng àïìu àống cûãa vò lâ ngây
nghó, vâ Mr. Tompkins, mưåt nhên viïn bònh thûúâng ca mưåt ngên
hâng têìm cúä ca thânh phưë, àậ thûác dêåy mån hún mổi ngây rưìi
thong thẫ dng bûäa sấng. Àậ àïën lc phẫi nghơ àïën viïåc thû giận
vâ Mr. Tompkins quët àõnh ài xem phim vâo bíi ban ngây. Giúã
trang bấo quẫng cấo vïì nhûäng trô giẫi trđ, ưng àậ chùm ch
nghiïn cûáu chûúng trònh chiïëu phim ca cấc rẩp. Khưng mưåt bưå
phim nâo ưng cẫm thêëy hêëp dêỵn cẫ. Mr. Tompkins khưng thïí nâo
chõu àûúåc nhûäng trô nhẫm nhđ ca Hollywood vúái nhûäng thiïn
tònh sûã vư têån do cấc ngưi sao àiïån ẫnh nưíi tiïëng trònh diïỵn.
Chó cêìn cố mưåt phim thưi vúái cưët chuån àûúåc lêëy tûâ cåc sưëng
thûåc tïë, trưån thïm mưåt cht gò àố k lẩ hóåc thêåm chđ mưåt cht
mú tûúãng hậo huìn thò côn àúä! Nhûng, than ưi, nhûäng phim nhû
vêåy cng chùèng cố! Bưỵng nhiïn Mr. Tompkins nhòn thêëy mưåt thưng
bấo nhỗ in têån gốc trang bấo. Thưng bấo cho biïët, tẩi trûúâng Àẩi
hổc Tưíng húåp ca thânh phưë cố tưí chûác mưåt loẩt nhûäng bâi giẫng
vïì nhûäng vêën àïì ca vêåt l hiïån àẩi, kđnh múâi têët cẫ nhûäng ai
quan têm àïën dûå. Vâ bâi giẫng àêìu tiïn vâo tưëi nay trònh bây vïì
thuët tûúng àưëi ca Einstein. Àêy múái lâ viïåc àấng giấ! Mr.
18
Nhûäng cêu chuån phiïu lûu ca Mr. Tompkins
Tompkins thûúâng nghe ngûúâi ta nối rùçng trïn thïë giúái nây may
ra chó cố àûúåc khoẫng mûúi ngûúâi lâ thêåt sûå hiïíu àûúåc l thuët
ca Einstein thưi! Biïët àêu ưng, Mr. Tompkins, trúã thânh ngûúâi
thûá mûúâi mưåt cng nïn! Thïë lâ Mr. Tompkins quët àõnh sệ ài
nghe. Àêy àng lâ viïåc mâ ưng cêìn lâm!

Khi Mr. Tompkins bûúác vâo hưåi trûúâng, thò giẫng viïn àậ bùỉt
àêìu trònh bây. Toân bưå hưåi trûúâng chêåt nđch sinh viïn (ch ëu
lâ thanh niïn), hổ àang thêåt sûå chùm ch lùỉng nghe mưåt ưng giâ
tốc bẩc, dong dỗng cao àûáng cẩnh chiïëc bẫng àen, àang cưë gùỉng
giẫi thđch cho thđnh giẫ nhûäng tûúãng cú bẫn ca thuët tûúng
àưëi. Chó túái lc nây, Mr. Tompkins múái biïët àûúåc rùçng àiïìu cú bẫn
trong l thuët ca Einstein lâ trong thiïn nhiïn tưìn tẩi mưåt vêån
tưëc cûåc àẩi, àố lâ vêån tưëc ca ấnh sấng, mâ khưng cố mưåt vêåt thïí
nâo cố thïí chuín àưång vûúåt quấ vêån tưëc êëy, rùçng àiïìu nây àậ
dêỵn túái nhûäng hïå quẫ rêët k lẩ vâ khấc thûúâng. Tuy nhiïn, giấo
sû cng lûu rùçng do vêån tưëc ca ấnh sấng lâ 300.000 kilomet
Toân nhûäng trô nhẫm nhđ ca Hollywood!
19
Vêån tưëc bõ hẩn chïë
trong mưåt giêy, nïn cấc hiïåu ûáng tûúng àưëi (nghơa lâ cố liïn quan
àïën thuët tûúng àưëi) khố cố thïí quan sất àûúåc trong cấc hiïån
tûúång ca cåc sưëng hùçng ngây
1
. Nhûng bẫn chêët ca nhûäng hiïån
tûúång khấc thûúâng nây thûåc sûå khố hiïíu hún rêët nhiïìu, vâ Mr.
Tompkins cẫm thêëy rùçng têët cẫ nhûäng gò võ giấo sû kia nối mêu
thỵn hoân toân vúái lệ phẫi thưng thûúâng. Ưng cưë gùỉng tûúãng
tûúång cấi thûúác kễ co ngùỉn lẩi vâ àưìng hưì chẩy mưåt cấch k lẩ,
nghơa lâ ưng àang cưë hònh dung nhûäng hiïåu ûáng mâ sệ phẫi xẫy
ra, nïëu chng chuín àưång vúái vêån tưëc cúä vêån tưëc ấnh sấng, nhûng
àng lc nây thò àêìu ưng tûâ tûâ ngẫ hùèn xëng vai.
Khi Mr. Tompkins múã mùỉt, ưng thêëy mònh àang ngưìi khưng phẫi
trong hưåi trûúâng ca trûúâng Tưíng húåp, mâ trïn chiïëc ghïë úã bïën
xe but. Xung quanh lâ thânh phưë cưí àểp tuåt vúâi vúái nhûäng
toâ nhâ ca trûúâng trung hổc xêy tûâ thúâi Trung cưí nùçm dổc theo

àûúâng phưë. Thoẩt àêìu, Mr. Tompkins tûúãng mònh àang ng mï,
nhûng ưng rêët ngẩc nhiïn thêëy xung quanh khưng cố gò khấc
thûúâng cẫ, ngay cẫ viïn cẫnh sất àûáng úã gốc phưë bïn kia cng
giưëng nhû mổi viïn cẫnh sất khấc. Chiïëc àưìng hưì lúán trïn thấp úã
cëi phưë àang chó nùm giúâ, côn àûúâng phưë thò vùỉng tanh, hêìu
nhû khưng cố ngûúâi. Chó cố mưåt ngûúâi ài xe àẩp tûâ xa àang tûâ tûâ
tiïën àïën. Khi xe àẩp àïën gêìn hún, Mr. Tompkins ngẩc nhiïn trưë
mùỉt nhòn vò chiïëc xe àẩp cng ngûúâi thanh niïn ngưìi trïn xe àïìu
bõ co lẩi theo hûúáng chuín àưång mưåt cấch quấi lẩ, giưëng nhû
àûúåc nhòn qua mưåt thêëu kđnh tr. Chng àưìng hưì trïn thấp àiïím
nùm tiïëng, vâ ngûúâi ài xe àẩp, cố lệ àang vưåi ài àêu àố, nïn àậ
àẩp mẩnh hún lïn bân àẩp. Mr. Tompkins nhêån thêëy rùçng khưng
vò thïë mâ vêån tưëc xe àẩp tùng lïn nhiïìu, nhûng nưỵ lûåc àố khưng
phẫi lâ khưng mang lẩi kïët quẫ gò: ngûúâi ài xe àậ co ngùỉn lẩi nhiïìu
1
Vò trong cấc hiïån tûúång nây vêån tưëc chuín àưång thûúâng rêët nhỗ so vúái vêån tưëc
ấnh sấng. (ND)
20
Nhûäng cêu chuån phiïu lûu ca Mr. Tompkins
hún vâ anh ta tiïëp tc xi xëng phưë giưëng hïåt nhû mưåt hònh
nhên àûúåc cùỉt ra tûâ mẫnh bòa vêåy. Àïën àêy Mr. Tompkins cẫm
thêëy niïìm tûå hâo trâo dêng, búãi vò ưng àậ hiïíu àûúåc, àiïìu gò àậ
xẫy ra vúái ngûúâi ài xe àẩp: àố chđnh lâ hiïån tûúång cấc vêåt thïí bõ
co ngùỉn lẩi theo hûúáng chuín àưång ca vêåt àố, àiïìu mâ giấo sû
vûâa múái trònh bây. “Khưng nghi ngúâ gò nûäa, vêån tưëc giúái hẩn tûå
nhiïn úã àêy nhỗ hún úã núi ưng sinh sưëng”, Mr. Tompkins nghơ,
“chđnh vò thïë mâ viïn cẫnh sất àûáng úã gốc phưë nhòn múái lûúâi nhấc
nhû vêåy: anh ta chùèng cêìn phẫi mêët cưng theo dội àïí phẩt nhûäng
kễ vûúåt quấ vêån tưëc giúái hẩn”. Quẫ lâ nhû vêåy, àng lc àố, mưåt
chiïëc taxi xët hiïån vâ lâm nấo loẩn cẫ àûúâng phưë, nhûng cng

chùèng chuín àưång nhanh hún chiïëc xe àẩp lâ bao vâ cố thïí nối
khưng ngoa lâ nố cng nhû sïn bô. Mr. Tompkins quët àõnh àíi
theo ngûúâi ài xe àẩp, anh châng xem ra lâ ngûúâi tûã tïë, àïí hỗi vïì
mổi chuån cho ra lệ. Thêëy viïn cẫnh sất quay mùåt nhòn vïì phđa
khấc, Mr. Tompkins vúá ln lêëy chiïëc xe àẩp ca ai àố àïí trïn
vóa hê rưìi phống thùèng. Ưng nghơ rùçng mònh cng sệ bõ co ngùỉn
lẩi theo chiïìu chuín àưång, vâ ưng thêëy phêën khúãi hùèn lïn, vò
gêìn àêy ưng bùỉt àêìu bếo ra vâ àiïìu àố àậ gêy cho ưng àưi cht
phiïìn hâ.
Nhûng ưng hïët sûác ngẩc nhiïn, khi thêëy rùçng bẫn thên ưng
cng chiïëc xe àẩp ca ưng khưng cố gò thay àưíi cẫ. Nhûng trong
khi àố thò bûác tranh xung quanh ưng àậ hoân toân thay àưíi. Lc
nây, cấc àûúâng phưë trúã nïn ngùỉn lẩi, cûãa sưí cấc cûãa hâng cûãa
hiïåu nhòn chó nhû nhûäng khe hểp, côn viïn cẫnh sất biïën thânh
mưåt ngûúâi gêìy àết mâ ưng chûa bao giúâ thêëy ai gêìy thïë.
“Lẩy trúâi!”, Mr. Tompkins mûâng rúä reo lïn, “Tưi àậ hiïíu ra rưìi!
Chđnh àêy lâ núi mâ tûâ tûúng àưëi phẫi cố mùåt. Têët cẫ nhûäng gò
chuín àưång àưëi vúái tưi, tưi àïìu cẫm thêëy bõ co ngùỉn lẩi, d ai
àẩp xe cng vêåy!”
21
Vêån tưëc bõ hẩn chïë
Ngûúâi ài xe àẩp vâ chiïëc xe àẩp bõ co lẩi
mưåt cấch khưng thïí tin nưíi.
Mr. Tompkins ài xe àẩp khấ cûâ nïn ưng cưë gùỉng hïët sûác àïí
àíi kõp châng thanh niïn kia. Nhûng ưng àậ nhêån ra rùçng tùng
tưëc trïn chiïëc xe ùn cùỉp nây khưng phẫi lâ chuån dïỵ dâng. Mùåc
d Mr. Tompkins cưë gùỉng àẩp hïët sûác, nhûng vêån tưëc tùng lïn
khưng àûúåc lâ bao. Chên ưng àậ bùỉt àêìu àau nhûâ, nhûng khưng
sao vûúåt qua àûúåc chiïëc cưåt àiïån úã gốc phưë vúái tưëc àưå nhanh hún
nhiïìu so vúái khi ưng múái bùỉt àêìu. Cố vễ nhû mổi cưë gùỉng ca

22
Nhûäng cêu chuån phiïu lûu ca Mr. Tompkins
ưng àïí ài nhanh hún àïìu vư đch. Bêy giúâ ưng àậ hiïíu rêët rộ, tẩi
sao ngûúâi ài xe àẩp vâ chiïëc taxi mâ ưng vûâa gùåp lẩi chuín
àưång chêåm nhû sïn bô. Mr. Tompkins cng nhúá lẩi lúâi ca giấo
sû rùçng khưng mưåt vêåt nâo cố thïí chuín àưång nhanh hún vêån
tưëc giúái hẩn, tûác lâ vêån tưëc ấnh sấng. Thûåc ra, Mr. Tompkins àậ
nhêån ra rùçng cấc khu phưë ngây câng co lẩi nhiïìu hún vâ cẫm
thêëy lâ khoẫng cấch túái ngûúâi ài xe àẩp phđa trûúác cng khưng
côn xa lùỉm nûäa. ÚÃ ngậ tû sau àố, Mr. Tompkins àậ àíi kõp
ngûúâi ài xe àẩp, vâ àng thúâi àiïím, khi hai ngûúâi ài sống àưi
nhau, ưng àậ rêët ngẩc nhiïn thêëy rùçng anh ta nhòn rêët bònh
thûúâng vúái vốc dấng rêët thïí thao. “Cố lệ àố lâ vò chng tưi khưng
chuín àưång àưëi vúái nhau”, – Mr. Tompkins nghơ vêåy rưìi quay
sang nối vúái anh thanh niïn:
Cấc khu phưë trúã nïn co hểp lẩi
23
Vêån tưëc bõ hẩn chïë
- Xin lưỵi! Anh cố thêëy rùçng cåc sưëng trong thânh phưë cố vêån
tưëc giúái hẩn thêëp nhû thïë nây cố húi phiïìn toấi khưng?
- Ưng nối vïì vêån tưëc giúái hẩn nâo cú ẩ? – Châng thanh niïn
ngẩc nhiïn hỗi lẩi. – ÚÃ thânh phưë ca chng tưi hoân toân khưng
hẩn chïë vêån tưëc. Tưi cố thïí ài bêët cûá àêu vúái bêët k vêån tưëc nâo
mâ tưi mën, hóåc đt nhêët lâ tưi cố thïí nïëu tưi cố mưåt chiïëc xe
mấy, chûá khưng phẫi cấi xe câ khưí nây!
- Nhûng khi anh ài qua tưi, – Mr. Tompkins nối tiïëp, – tưi thêëy
anh ài chêåm lïì dïì cú mâ. Tưi àậ àïí thêëy nhû vêåy.
- ƯÌ, ưng thêëy thïë sao? – Anh thanh niïn tûå ấi ra mùåt khi nghe
thêëy lúâi nhêån xết nhû vêåy. – Tưi cho rùçng ưng àậ khưng nhêån
thêëy àiïìu àố vò rùçng lêìn àêìu tiïn ưng bùỉt chuån vúái tưi, khi chng

ta úã cấch àêy nùm khu phưë. Ưng khưng thêëy ài thïë khưng phẫi
lâ à nhanh sao?
- Nhûng tûâ lc àố àûúâng phưë àậ trúã nïn ngùỉn ài rêët nhiïìu, –
Mr. Tompkins vêỵn kiïn trò khùèng àõnh.
- Thïë thò cố gò khấc nhau, chng ta chuín àưång nhanh hún hay
lâ àûúâng phưë co ngùỉn lẩi? Tưi cêìn ài qua mûúâi khu phưë àïí àïën
bûu àiïån, vâ nïëu tưi cưë gùỉng àẩp hún, thò cấc khu phưë ngùỉn lẩi
nhiïìu hún vâ tưi sệ àïën bûu àiïån nhanh hún. Â mâ chng ta àậ
àïën núi rưìi àêy nây. Nối àoẩn, anh thanh niïn nhẫy xëng xe.
Mr. Tompkins ngûúác nhòn àưìng hưì trïn nhâ bûu àiïån: lc nây
lâ nùm giúâ rûúäi.
- Àêëy, anh thêëy khưng, – Mr. Tompkins àùỉc thùỉng nối, – àïí ài
qua mûúâi cấi khu phưë kia chng ta àậ phẫi mêët nûãa tiïëng àưìng
hưì. Khi lêìn àêìu tiïn tưi nhòn thêëy anh àưìng hưì chó àng nùm giúâ
mâ!
- Thïë ưng cố cẫm thêëy nûãa tiïëng àậ trưi qua rưìi khưng? – Anh
thanh niïn hỗi lẩi. Mr. Tompkins àậ phẫi cưng nhêån, lâ ưng cẫm
24
Nhûäng cêu chuån phiïu lûu ca Mr. Tompkins
thêëy múái chó cố vâi pht thưi. Hún nûäa, nhòn vâo àưìng hưì àeo
tay ca mònh, ưng thêëy lc àố múái chó cố nùm giúâ nùm pht.
- Thïë ra àưìng hưì ca bûu àiïån chẩy nhanh â? – Mr. Tompkins
chó thưët lïn àûúåc nhû vêåy.
- Dơ nhiïn rưìi, hóåc àưìng hưì bûu àiïån chẩy nhanh, hóåc àưìng
hưì ca ưng chẩy quấ chêåm, búãi vò ưng ài vúái vêån tưëc quấ nhanh.
Â, mâ ưng lâm sao vêåy? Ưng cố phẫi rúi tûâ mùåt trùng xëng khưng
àêëy? – Anh thanh niïn nối xong rưìi ài thùèng vâo nhâ bûu àiïån.
Sau cêu chuån àố Mr. Tompkins cẫm thêëy tiïëc lâ võ giấo sû
giâ khưng cố mùåt úã àêy àïí giẫi àấp cho mònh nhûäng sûå kiïån k
quấi nây. Anh châng thanh niïn lc nậy cố lệ lâ thưí dên úã àêy,

nïn anh ta àậ quen thåc vúái hiïån trẩng tûå nhiïn nây côn trûúác
cẫ khi anh ta biïët ài. Mr. Tompkins khưng côn biïët lâm gò khấc lâ
phẫi tûå nghiïn cûáu cấi thïë giúái k qúåc xung quanh mònh. Ưng
àiïìu chónh lẩi àưìng hưì ca mònh cho àng vúái àưìng hưì nhâ bûu
àiïån vâ àïí chùỉc chùỉn lâ àưìng hưì ca ưng chẩy àng, ưng àậ àûáng
chúâ mûúâi pht. Àưìng hưì àeo tay ca ưng khưng chẩy chêåm. Sau
khi tiïëp tc rong ríi trïn àûúâng phưë, cëi cng Mr. Tompkins
àậ àïën nhâ ga vâ quët àõnh lẩi so àưìng hưì mưåt lêìn nûäa. Ưng
ngẩc nhiïn khi thêëy àưìng hưì ca mònh lẩi húi chêåm cht đt.
- Chùỉc hùèn cng lẩi lâ do mưåt hiïåu ûáng tûúng àưëi nâo àố àêy,
– Mr. Tompkins giẫ thiïët nhû vêåy vâ nghơ rùçng mònh nïn hỗi mưåt
ai àố thưng minh hún anh châng ài xe àẩp trễ mùng kia.
Dõp may àậ khưng phẫi àúåi lêu. Mưåt qu ưng tíi àưå bưën mûúi
vûâa xëng tâu vâ ài vïì phđa lưëi ra. Ưng ta àûúåc mưåt qu bâ khấ
cao tíi ra àốn, vâ Mr. Tompkins hïët sûác ngẩc nhiïn, khi nghe
thêëy qu bâ àố nối rộ râng: “Chấu châo ưng!”. Àưëi vúái Mr.
Tompkins thò àêy thêåt lâ chuån quấ qúỉt. Lêëy cúá gip mang hưå
hânh l, Mr. Tompkins xen vâo cêu chuån giûäa hai ngûúâi.
25
Vêån tưëc bõ hẩn chïë
- Tưi xin lưỵi vò àậ àûúâng àưåt can thiïåp vâo viïåc riïng ca gia
àònh, – Mr. Tompkins lõch sûå nối, – nhûng cố thêåt qu ưng àêy lâ
ưng ca c bâ khưng ẩ? Chuån lâ tưi múái úã núi khấc àïën, chûa
quen vúái têåp quấn ca àõa phûúng nây, vâ tưi cng chûa hïì bao
giúâ àûúåc
- Khưng sao, tưi rêët thưng cẫm vúái ưng, – qu ưng nổ móm cûúâi
trẫ lúâi. – Cố lệ ưng tûúãng tưi lâ mưåt tïn Do thấi lậng du hóåc àẩi
loẩi nhû vêåy chùng. Nhûng thûåc ra mổi viïåc hïët sûác àún giẫn.
Nghïì nghiïåp ca tưi båc tưi phẫi ài lẩi nhiïìu, phêìn lúán cåc àúâi
mònh tưi ài trïn tâu vâ vò vêåy tưi giâ ài chêåm hún so vúái nhûäng

ngûúâi hổ hâng ca tưi sưëng úã thânh phưë nây cng lâ lệ thûúâng
tònh thưi. Tưi rêët mûâng lâ àậ trúã vïì kõp àïí àûúåc gùåp cư chấu u
ca tưi côn sưëng! Nhûng xin lưỵi, cư chấu gấi àang àúåi tưi trong
taxi, – nối xong qu ưng liïìn bỗ ài, àïí Mr. Tompkins úã lẩi mưåt
mònh àưëi mùåt vúái nhûäng vêën àïì ca mònh. Àưi bấnh m kểp giùm
bưng mua trong qìy ùn nhâ ga àậ cng cưë thïm khẫ nùng tû
duy ca ưng, vâ trong suy nghơ ca mònh ưng àậ ài xa àïën nưỵi
ưng tun bưë lâ àậ phất hiïån ra mêu thỵn trong ngun l nưíi
tiïëng ca thuët tûúng àưëi.
- Nïëu mổi thûá àïìu tûúng àưëi, – Ưng Tompkins vûâa suy lån,
vûâa nhùỉp tûâng ngm nhỗ câ phï, – thò nhûäng ngûúâi thên ca
ngûúâi lûä khấch kia cng phẫi cẫm thêëy ưng ta rêët giâ, vâ ngûúåc
lẩi, ngûúâi lûä khấch phẫi cẫm thêëy nhûäng ngûúâi thên ca mònh
cng rêët giâ, mùåc d trong thûåc tïë cẫ hai bïn vêỵn côn khấ trễ.
Nhûng cấi àiïìu mâ tưi vûâa khùèng àõnh bêy giúâ lâ mưåt àiïìu vúá
vêín: khưng cố ai lẩi cố thïí cố “mấi tốc bẩc tûúng àưëi” àûúåc!
Àïën àêy Mr. Tompkins quët àõnh thûã tòm hiïíu mưåt lêìn cëi
xem thûåc hû lâ thïë nâo, vâ ưng àậ nhúâ àïën ngûúâi mùåc sùỉc phc
nhên viïn àûúâng sùỉt àang ngưìi mưåt mònh trong qìy ùn.