Bài Giảng Lý Luận Hình Thái Kinh Tế Xã Hội Và Con Đường Đi Lên Chủ Nghĩa Xã Hội Ở Việt Nam

BÀI GIẢNG
LÝ LUẬN HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘI VÀ
CON ĐƯỜNG ĐI LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM

1


I. LÝ LUẬN HÌNH THÁI KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ VAI TRỊ PHƯƠNG PHÁP
LUẬN CỦA LÝ LUẬN ĐĨ
1. Những tiền đề xuất phát để xây dựng lý luận hình thái kinh tế - xã hội

Nghiên cứu về xã hội, Marx xuất phát từ cuộc sống của con người hiện
thực. Marx nhận thấy, trong tất cả các hoạt động của con người, hoạt động sản
xuất vật chất giữ vai trò quyết định. Xuất phát từ hoạt động này, Marx phân tích
các mối quan hệ giữa các lĩnh vực trong đời sống và phát hiện ra những quy luật
chi phối sự vận động và phát triển của xã hội. Từ đó, Ông khái quát nên học thuyết
Hình thái kinh tế – xã hội.


Khái niệm “Hình thái kinh tế – xã hội”

Hình thái kinh tế – xã hội là phạm trù dùng để chỉ một xã hội trọn
vẹn trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể; có những quan hệ sản xuất
bị trình độ của lực lượng sản xuất quy định, những quan hệ sản xuất
này tạo nên kết cấu kinh tế (cơ sở hạ tầng) của xã hội và trên nó
được xây dựng nên một kiến trúc thượng tầng.


2. Cấu trúc của hình thái kinh tế xã hội
1. Lực lượng sản xuất;
2. Quan hệ sản xuất; (Những QHSX này tạo nên

kết cấu kinh tế hay cơ sở hạ tầng của xã hội);
3. Kiến trúc thượng tầng.
Trong đó, LLSX & QHSX cấu thành phương thức sản xuất.


3.

PHÉP BIỆN CHỨNG TRONG SỰ VẬN ĐỘNG, PHÁT TRIỂN CỦA
CÁC HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘI

a. Biện chứng giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất
Khái niệm Phương thức sản xuất
PTSX là cách thức sản xuất ra của cải vật chất của con người trong mỗi giai đoạn
lịch sử nhất định.
PTSX quyết định các mặt của đời sống XH; mỗi XH được đặc trưng bằng một
PTSX nhất định.


Cấu trúc của phương thức sản xuất
Bất kỳ một PTSX nào cũng gồm LLSX và QHSX.
- LLSX là toàn bộ các yếu tố tham gia vào quá trình sản xuất; nó
biểu hiện mối quan hệ giữa người với giới tự nhiên trong quá trình
sản xuất.
- QHSX là quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất.


* Lực lượng sản xuất
Cấu trúc của LLSX: Người lao động & Tư liệu sản xuất.
Tư liệu sản xuất gồm:
Tư liệu lao động & Đối tượng lao động.

Tư liệu lao động gồm:
Công cụ lao động & Phương tiện lao động.


Vai trò của các yếu tố cấu thành LLSX
Trong các yếu tố cấu thành LLSX thì:
-

Người lao động giữ vai trò quyết định vì người lao động là chủ thể của

các yếu tố còn lại.
- Công cụ lao động là yếu tố cực kỳ quan trọng vì CCLĐ quyết định năng
suất lao động và biểu hiện khả năng chinh phục giới tự nhiên của con người.


Tính chất của LLSX

LLSX là thường xuyên biến đổi theo chiều
nên nó là yếu tố động, mang tính cách mạng.

hướng phát triển


Quan hệ sản xuất
• Khái niệm
• Quan hệ sản xuất là quan hệ giữa người với người
trong quá trình sản xuất (sản xuất và tái sản xuất).

10

* Quan hệ sản xuất
Những biểu hiện cơ bản của QHSX
- Quan hệ sở hữu tư liệu sản xuất;
- Quan hệ quản lý & phân công lao động;
- Quan hệ phân phối sản phẩm.


Vai trò của các quan hệ trong QHSX
Các quan hệ của QHSX có mối quan hệ mật thiết với
hệ sở hữu TLSX giữ vai trò

nhau, trong đó quan

quyết định đối với 2 quan hệ còn lại.

Tính chất của QHSX
QHSX ít thay đổi; nó là yếu tố tĩnh, mang tính bảo thủ.


* Biện chứng giữa LLSX và QHSX
Biện chứng giữa LLSX và QHSX thể hiện qua quy luật “QHSX phù hợp với
trình độ phát triển của LLSX”.
Trình độ của LLSX được xét ở:
- Sức khỏe và trí tuệ của người lao động;
- Hàm lượng khoa học trong CCLĐ & PTLĐ.
- Tính chất hợp lý trong khai thác ĐTLĐ.


* Nội dung của quy luật QHSX phù hợp với

trình độ phát triển của LLSX
Là yếu tố động, mang tính cách mạng, trình độ của LLSX thường
xuyên phát triển; song, khi nó phát triển đến một mức độ nhất định thì
QHSX phải thay đổi cho phù hợp với trình độ mới của LLSX. Khi đó, PTSX
mới ra đời. Trong toàn

bộ quá trình này, nếu QHSX phù hợp với trình độ

của LLSX thì nó sẽ thúc đẩy LLSX phát triển, SX phát triển, XH phát triển;
nếu không, nó sẽ kìm hãm toàn bộ sự phát triển ấy.


Trình độ của LLSX quyết định QHSX

* Lực lượng sản xuất là nội dung của quá trình sản xuất. Quan hệ SX là
hình thức xã hội của quá trình SX.
* Lực lượng SX là mặt năng động, thường xuyên biến đổi trong quá trình
sản xuất. Quan hệ SX là mặt ổn định của quá trình SX.


Quan hệ SX tác động đến lực lượng SX
* Nếu quan hệ sản xuất phù hợp với lực lượng SX, sẽ thúc đẩy
lực lượng SX phát triển
* Nếu quan hệ SX không phù hợp với lực lượng SX sẽ cản trở
sự phát triển của lực lượng SX. Sự ngăn cản đó không thể tồn tại mãi.
Đến một mức độ nào đó phải thay đổi QHSX.
* Quan hệ SX mới ra đời thay thế quan hệ SX cũ tức phương
thức SX mới ra đời.

* Ý nghĩa phương pháp luận
Để SX phát triển, XH phát triển:
- Phải đầu tư vào sự phát triển của LLSX; trong đó, trước hết và quan
trọng nhất phải đầu tư vào sự phát triển của người lao động và công cụ lao động.
- Phải từng bước hoàn thiện tất cả các quan hệ của QHSX (đặc biệt là
quan hệ sở hữu TLSX) để QHSX có thể tác động tích cực trở lại LLSX.


b. Biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
* Khái niệm “Cơ sở tạ tầng” và “Kiến trúc thượng tầng”
Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng là toàn bộ những quan hệ sản xuất hợp thành cơ cấu kinh
tế của một xã hội nhất định.


Toàn bộ những QHSX đó gồm:
- QHSX thống trị.
- QHSX tàn dư.
- QHSX mầm mống.
Trong 3 loại QHSX trên, QHSX thống trị giữ vai trò thống trị.


Kiến trúc thượng tầng

Là toàn bộ những quan điểm chính trị, pháp quyền, triết học, đạo đức, tôn giáo,
nghệ thuật ... Cùng với những thiết chế xã hội tương ứng như nhà nước, đảng phái,
giáo hội, các đoàn thể xã hội ... Được hình thành trên cơ sở hạ tầng nhất định.
Thiết chế tương ứng: Các tổ chức và các công cụ vật chất mà các tổ chức ấy sử
dụng để thực hiện hệ tư tưởng.