Đặc điểm kiểu truyện người đội lốt vật trong truyện cổ tích thần kỳ việt nam

12345679

12345671
6
KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN



ĐẶC ĐIỂM KIỂU TRUYỆN “NGƯỜI ĐỘI LỐT VẬT”
TRONG TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KỲ VIỆT NAM

KHĨA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC

NGUYỄN TRÚC LY

Hậu Giang – Năm 2014


12345679

12345671
6
KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN



KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
CHUYÊN NGÀNH VĂN HỌC

ĐẶC ĐIỂM KIỂU TRUYỆN “NGƯỜI ĐỘI LỐT VẬT”
TRONG TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KỲ VIỆT NAM

Giáo viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

TS. TRẦN VĂN NAM

NGUYỄN TRÚC LY
MSSV: 1056010006
Lớp: Đại học Ngữ văn
Khóa: 3

Hậu Giang – Năm 2014


LỜI CẢM ƠN




Mới đó thời gian bốn năm đại học sắp trôi qua, bảng đen, giảng đường, hai
buổi đến trường giờ chỉ cịn trong tơi là kỉ niệm. Cũng như bao bạn bè cùng trang
lứa, giờ tôi đang trong quá trình thực hiện và hồn thành luận văn tốt nghiệp của
mình, một cơng việc với tơi đầy sự mới mẽ, gặp nhiều khó khăn nhưng đổi lại vơ
cùng bổ ích nó giúp tơi tích lũy và hồn thiện nhiều hơn kiến thức cịn hạn hẹp của
mình.
Trên thực tế chẳng có sự hồn thiện nào mà khơng trãi qua sự cố gắng của
bản thân cũng như sự giúp đỡ, hỗ trợ dù ích hay nhiều, trực tiếp hay gián tiếp của
những người xung quanh. Trong quá trình thực hiện luận văn, tơi đã gặp khơng ít khó
khăn nhưng nhờ sự giúp đỡ của gia đình, th ầy cơ và bạn bè tơi đã hồn thành tốt luận văn.
Lời đầu tiên tơi xin gửi lời cảm ơn cha mẹ đã luôn ủng hộ tinh thần và tạo điều
thuận lợi để tơi hồn thành tốt luận văn này.
Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám Hiệu trường Đại học Võ Trường Toản và quý

thầy cô Khoa cơ bản đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi khi làm luận vă n này.
Tôi xin chân thành cảm ơn thầy Trần Văn Nam, người đã tận tình giúp đỡ, hướng
dẫn và giải quyết nhữ ng khó khăn vướng mắc cho tơi trong suốt q trình làm luận văn tốt
nghiệp.
Tơi xin cả m ơn bạn bè những người luôn động viên và giúp đỡ tôi rất nhiều trong
thời gian tôi nghiên cứu đề tài.

Sinh viên thực hiện
(Kí và ghi rõ họ tên)

Nguyễn Trúc Ly

i


LỜI CAM ĐOAN


Tôi xin cam đoan rằng đề tài này là do chính tơi thực hiện, các số liệu thu
thập và kết quả phân tích trong đề tài là trung thực, đề tài không trùng với bất cứ đề
tài nghiên cứu khoa học nào.

Sinh viên thực hiện
(Kí và ghi rõ họ tên)

Nguyễn Trúc Ly

ii


MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1
2. Lịch sử vấn đề .........................................................................................................2
3. Mục đích nghiên cứu...............................................................................................5
4. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................6
5. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................6
Chương 1. TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KỲ NGƯỜI VIỆT VÀ KIỂU
TRUYỆN “NGƯỜI ĐỘI LỐT VẬT”........................................................................8
1.1. KHÁI QUÁT VỀ TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KỲ ............................................8
1.1.1. Khái niệm ....................................................................................................8
1.1.2. Đặc điểm chung ...........................................................................................9
1.1.3. Phân loại truyện cổ tích thần kỳ ................................................................10
1.1.3.1. Nhóm truyện về nhân vật tài giỏi dũng sĩ .........................................10
1.1.3.2. Nhóm truyện về các nhân vật bất hạnh .............................................13
1.2. KIỂU TRUYỆN “NGƯỜI ĐỘI LỐT VẬT” ......................................................16
1.2.1. Khái niệm kiểu truyện ...............................................................................16
1.2.2. Khái niệm về kiểu truyện “người đội lốt vật” ..........................................17
Chương 2. ĐẶC ĐIỂM NỘI DUNG CỦA KIỂU TRUYỆN
“NGƯỜI ĐỘI LỐT VẬT” .......................................................................................18
2.1. SỰ CHIẾN THẮNG CỦA CÁI THIỆN VÀ TÌNH YÊU TỰ DO ....................18
2.1.1. Sự chiến thắng của cái thiện ......................................................................18
2.1.2. Sự chiến thắng của tình yêu tự do .............................................................25
2.2. SỐ PHẬN CỦA NHỮNG CON NGƯỜI THẤP HÈN .....................................28
2.2.1. Kiểu nhân vật bất hạnh ..............................................................................28
2.2.2. Kiểu nhân vật xấu xí mà có tài ..................................................................30
Chương 3. ĐẶC ĐIỂM NGHỆ THUẬT TRUYỆN “NGƯỜI ĐỘI LỐT VẬT” .37
3.1. CỐT TRUYỆN ..................................................................................................37
3.1.1. Type truyện ................................................................................................38
3.1.2. Các Motif truyện........................................................................................41

3.1.2.1. Motif sinh nở thần kỳ ........................................................................42
iii


3.1.2.2. Motif mang hình hài dị dạng, xấu xí .................................................43
3.1.2.3. Motif thử thách ..................................................................................43
3.1.2.4. Motif tài năng....................................................................................45
3.1.2.5. Motif kết hôn .....................................................................................47
3.1.2.6. Motif gây tai họa và kẻ gây tai họa ...................................................47
3.1.2.7. Motif về phù trợ và vật phù trợ .........................................................48
3.1.2.8. Motif đồn viên.................................................................................49
3.2. NHÂN VẬT .......................................................................................................50
3.2.1. Nhân vật chính diện ...................................................................................50
3.2.2. Nhân vật phản diện ....................................................................................55
3.3. XUNG ĐỘT TRUYỆN ......................................................................................59
3.4. KHƠNG GIAN VÀ THỜI GIAN NGHỆ THUẬT ...........................................62
3.4.1. Khơng gian nghệ thuật ...............................................................................62
3.4.2. Thời gian nghệ thật ....................................................................................65
KẾT LUẬN ..............................................................................................................69
TÀI LIỆU THAM KHẢO

iv


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ai trong chúng ta mà không từng trải qua những kỉ niệm ngọt ngào của tuổi
thơ hồn nhiên nhí nhảnh, cái thời con nít vơ tư, bình thản hay ngồi lặng n trên
chiếc võng lắng nghe những câu chuyện cổ tích qu a lời kể ấm áp yêu thương của bà,
của mẹ. Những câu chuyện ấy là cả một chân trời mới đầy ấp những điều kỳ thú lạ

lẵm mà vui tươi rồi từ lúc nào cái thế giới cổ tích thần tiên kỳ lạ ấy đưa tơi chìm sâu
vào giấc ngủ.
Năm tháng tuổi thơ dần qua đi, tuổi thơ ấy cũng trôi dần vào q khứ, nhưng
tơi làm sau có thể nào qn được những câu chuyện của thế giới truyện cổ tích với
mn hình vạn vẽ của thế giới thần tiên, những giấc mơ, những nhân vật diệu kỳ
trong mỗi câu chuyện kể, bao hình ảnh ấy ln sống dậy trong tơi như chưa một lần
mai một. Lớn lên được bước chân vào cánh cửa đại học tơi được tiếp xúc, tìm hiểu
với rất nhiều thể loại văn học khác nhau vậy mà tình u cổ tích trong tơi vẫn âm ĩ
cháy trong lịng khi nhớ về những sự tích của tuổi thơ từng nghe nào là sự tích
Trầu cau, cơ Tấm diệu hiền trong truyện Tấm cám, Nàng Tơ Thị hóa đá chờ chồng
hay anh chồng tội nghiệp trong Ai mua hành tơi… bao hình ảnh ấy dần đi vào thế
giới của tuổi thơ tơi. Từ đó tơi u truyện cổ tích vì thế giới thần tiên diệu kỳ, với
chất thơ bay bổng, với ước mơ lãng mạn, đến với cổ tích ta tìm thấy ước mơ khao
khát hạnh phúc cuộc sống mà ở hiện thực ta khơng tìm thấy đồng thời qua đó tơi
cịn học được về cách đối nhân xử thế, bài học nhân sinh quý giá qua mỗi câu
chuyện kể.
Là một thể loại tương đối đồ sộ, truyện cổ tích được chia thành nhiều mảng
nhỏ, nhiều tiểu loại, nhiều kiểu khác nhau, mỗi kiểu điều có nét hấp dẫn, thu hút, lơi
cuốn riêng của nó. Trong đó truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật “người đội lốt vật ”
là một kiểu truyện nhỏ của truyện cổ tích, kiểu truyện này đã đem đến cho tôi sự say
mê bởi thế giới kỳ lạ của con người khi mang hình dạng nửa người nửa vật mà lại
biết nói tiếng người, biết hành động, yêu thương như người hay những con người có
bề ngồi xấu xí mà chất chứa m ột tấm lòng cao đẹp.
Là một sinh viên chuyên ngành Ngữ văn tơi có điều kiện tìm hiểu sâu hơn về
truyện cổ tích đặc biệt là cổ tích thần kỳ với thế giới thơ mộng do vậy tôi không
1


ngần ngại khi chọn cho mình đề tài đặc điểm kiểu truyện “người đội lốt vật” trong
truyện cổ tích thần kỳ Việt Nam để làm luận văn tốt nghiệp cho mình. Mong rằng

trong q trình nghiên cứu tơi sẽ có dịp tìm hiểu rõ và sâu sắc hơn để hồn thiện
phần kiến thức cịn hạn chế của mình đồng thời giúp tơi chuẩn bị tốt vốn kiến thức
cho q trình giảng dạy sau này định hướng cho học sinh hiểu đúng tinh thần và ý
nghĩa của truyện cổ tích mà cha ông đã để lại.

2. Lịch sử vấn đề
Với một kho tàng đồ sộ truyện cổ tích trở thành một thể loại quan trọng nhất
trong văn học dân gian, từ lâu truyện cổ tích đã được ghi chép, sưu tầm. Dõi theo
q trình nghiên cứu ta biết được nhiều cơng trình nghiên cứu, được ghi chép cơng
phu. Từ thế kỉ XV, một số truyện đã được biên soạn và được giới thiệu trong Lĩnh
Nam chích quái. Trước Cách mạng tháng Tám, tập truy ện cổ tích có dung lượng
phong phú hơn cả là tập Truyện cổ nước Nam gồm 2 tập (xuất bản lần đầu năm
1928) của Nguyễn Văn Ngọc. Sau Cách mạng, việc sưu tầm, giới thiệu và nghiên
cứu truyện cổ tích Việt Nam rất được chú ý. Hàng loạt cơng trình biên soạn, ngh iên
cứu truyện cổ tích các dân tộc đã được xuất bản đáng lưu ý là bộ Kho tàng truyện cổ
tích Việt Nam của Nguyễn Đổng Chi gồm 5 tập với 201 truyện cùng nhiều dị bản
được in và tái bản nhiều lần , Truyện cổ dân tộc Mèo, Truyện cổ Vân Kiều, Truyện
cổ Bana, Truyện cổ các dân tộc thiểu số miền Nam, Sợ bộ tìm hiểu những vấn đề
của truyện cổ tích Việt Nam qua truyện Tấm Cám.
Trên cơ sở những thành tựu sưu tầm, cơng việc nghiên cứu truyện cổ tích bắt
đầu từ những bài, những chương sách có tính chất giới thiệu chung nhất về thể loại
này. Có thể kể đến những bộ giáo trình về văn học dân gian của các trường đại học
và hàng loạt những chuyên khảo mở ra các hướng tiếp cận nhằm đi cụ thể vào các
vấn đề của truyện cổ tích.
Trong những vấn đề nghiên cứu của truyện cổ tích V iệt Nam, vấn đề kiểu
truyện cổ tích là vấn đề quan trọng góp phần phân chia ranh giới một cách cụ thể
chuyên biệt của các kiểu, các loại truyện cổ tích. Tuy nhiên, kiểu truyện cổ tích thần
kỳ về nhân vật “người đội lốt vật” là một kiểu nhỏ của tiểu loại truyện cổ tích thần
kỳ. Tìm hiểu, khảo sát về kiểu truyện này chưa được mấy ai quan tâm nghiên cứu.

2


Những cơng trình có tính chất khởi đầu cho việc nghiên cứu nhân vật truyện
cổ tích có liên quan đến vấn đề này, có thể kể đến bài báo cáo có nhan đề
Người nơng dân trong truyện cổ tích của nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan đăng trên
tạp chí nghiên cứu văn học (bài viết này sau đó được in trong sách Những trang văn
do NXB Văn học, ấn hành năm 1976).
Nhà nghiên cứu Phan Đăng Nhật với việc tìm hiểu bước đầu truyện cổ t ích
về người đội lốt vật xấu xí và truyện cổ tích về người mồ cơi với truyền thống dân
chủ trong cơng trình Văn học các dân tộc thiểu số Việt Nam.
Đặc biệt từ sau cách mạng tháng Tám năm 1945 những bài viết, những cơng
trình nghiên cứu về đề tài này ngày càng nhiều và có tính chất ngày càng chun
sâu như:
Cuốn sách Văn học dân gian - Những cơng trình nghiên cứu do Bùi Mạnh
Nhị chủ biên là một cuốn sách tập hợp những cơng trình nghiên cứu về những vấn
đề lý luận chung cũng như những vấn đề cụ thể của từng t hể loại, đề tài, tác phẩm,
nhân vật… Trong đó liên quan đến truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật “người xấu xí
mà có tài” có hai bài nghiên cứu:
Bài nhân vật lý tưởng và cốt truyện cổ tích thần kỳ của Nguyễn Tấn Phát và
Bùi Mạnh Nhị. Tuy nhiên ở bài viết này không chỉ dành riêng trang viết của mình
cho kiểu truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật “người xấu xí mà có tài ” mà ở đây đề
cập đến loại truyện cổ tích thần kỳ.
Cuốn Văn học dân gian Việt Nam , Lê Chí Quế đã tìm hiểu, nhận xét truyện
cổ tích thần kỳ Việt Nam theo tiến trình lịch sử làm sáng rõ một số vấn đề:
Những truyện về gia đình: tác giả tập trung vào mãng bi kịch qua mối quan
hệ huyết thống xoay quanh nhân vật nam - nữ qua hai truyện cổ tích sự tích Trầu
cau voi và sự tích Đá Vọng phu.
Truyện những đứa trẻ mồ côi: là một đề tài nổi bật trong hệ thống truyện cổ
tích thần kỳ. Đó là những sự phản ánh xung đột xã hội, phản ánh mối quan hệ giữa

người với người thay cho sự xung đột giữa người với thiên nhiên.

3


Loại nhân vật đội lốt thú: rất phổ biến họ thường được thụ phép thần linh nên
đã làm được những việc phi thường vượt qua mọi thử thách cuối cùng họ đạt được
những điều họ ước muốn.
Loại truyện về người dũng sĩ: Ông đã xoay quanh những nhân vật dũng sĩ,
u qi, cơ gái. Trong truyện cịn có yếu tố thần thoại và những nghi lễ cổ truyền.
Nhân vật xấu xí mà có tài trong truyện cổ tích các dân tộc Việt Nam của tác
giả Nguyễn Thị Huế là một bài viết thật sự chuyên sâu vào kiểu truyên cổ tích thần
kỳ về nhân vật “người xấu xí mà có tài”. Bài viết đã đưa ra được những tuyến nhân
vật phổ biến của kiểu truyện cổ tích này và nhận xét về tính chất, về kết cấu cũng
như nội dung của truyện.
Đặc biệt là cơng trình Nhân vật xấu xí mà tài ba trong truyện cổ tích Việt
Nam của tác giả Nguyễn Thị Huế (NXB Khoa học và Xã hội, 1999), là một cơng
trình cơng phu, đặc sắc, đã đưa ra những đánh giá, nhận định xác đáng, có ý nghĩa
quan trọng về kiểu truyện cổ tích này. Ngồi phần mở đầu và kết luận, cơng trình
gồm 3 chương. Trong đó:
Chương 1: Kiểu truyện và những nhân vật chính của kiểu truyện “nhân vật
xấu xí mà tài ba”. Ở chương này bằng việc khảo sát những tác phẩm được coi là dị
bản, tác giả đã lựa chọn những dị bản có cùng một nội dung cốt truyện , tên gọi… và
đã xác lập được mơ hình kết cấu cốt truyện với tuyến nhân vật mà trong đó nhân vật
xấu xí mà tài ba đóng vai trị là nhân vật chính.
Chương 2: Những motif chính trong kết cấu hình tượng “nhân vật xấu xí mà
tài ba”. Trong chương này, tác giả đã đưa ra và phân tích một cách có hệ thống
những motif chính trong q trình diễn biế n cốt truyện.
Chương 3: Một số truyện nước ngoài tương đồng với kiểu “nhân vật xấu xí
mà tài ba” của Việt Nam. Đây chính là chương mà tác giả đi sâu vào việc so sánh,

phân tích những điểm tương đồng và dị biệt của kiểu truyện này ở nước Việt Nam
chúng ta với các nước khác, đặc biệt là các nước trong khu vực Đông Nam Á. Từ
việc nghiên cứu đề tài, tác giả đã rút ra những kết luận khoa học đáng ghi nhận đó là
khẳng định kiểu truyện là phổ biến trong các truyện cổ tích các dân tộc Việt Nam.
Kiểu truyện là sự ph ản ánh hiện thực sâu sắc, phản ánh cuộc sống của xã hội.
4


Gần đây tập chí văn hóa dân gian, trong số 5 (119/2008) bài báo Nhân vật
“gây trở ngại” và kiểu truyện “người mang lốt” trong truyện cổ tích thần kỳ các
dân tộc Việt Nam của tác giả Phạm Anh Tuấn cũng là một bài viết liên quan đến
kiểu truyện của cổ tích thần kỳ về nhân vật “người xấu xí mà có tài”. Ở bài viết này
tác giả đã tập trung xem xét, tìm hiểu và rút ra kết luận đối với nhân vật “gây trở
ngại” trong mối quan hệ với nhân vật “người xấu xí mà c ó tài”. Từ việc phân tích,
bài báo đã chốt lại bốn đặc điểm chính của nhân vật “gây trở ngại” là: nhân vật
“gây trở ngại”, là kẻ có quyền lực và của cải, nhân vật có thái độ bất mãn, thù địch
với nhân vật “người xấu xí mà có tài ”, ln đưa ra những thử thá ch khó khăn nhằm
cản trở hơn nhân của nhân vật “người xấu xí mà có tài” và cuối cùng là nhân vật
này đã phải thay đổi thái độ, quy phục, thừa nhận nhân vật “người xấu xí mà có tài ”
hoặc phải chịu thất bại nặng nề do sự cố chấp của mình. Bài báo chính là một cơng
trình quan trọng giúp chúng ta có cái nhìn tồn diện, khách quan về nhân vật
“gây trở ngại và thử thách”, những ông bố vợ giàu sang, quyền lực của nhân vật
“người xấu xí mà có tài”.
Mặc dù chưa có một cơng trình nghiên cứu nào chọn vẹn, đầy đủ về k iểu
truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật “người xấu xí mà có tài”, các cơng trình chỉ đề
cập đến một khía cạnh nhỏ mà chưa đi sâu vào nghiên cứu một cách hoàn chỉnh,
dừng lại ở việc nghiên cứu kiểu nhân vật chứ chưa thật sự xem xét đầy đủ, trọn vẹn
kiểu truyện cổ tích này. Nhưng những gì mà các nhà nghiên cứu, các tác giả đề cập
đến đặc biệt là những ý kiến kết luận của tác giả Nguyễn Thị Huế trong cơng trình
“nhân vật xấu xí mà tài ba trong truyện cổ tích các dân tộc Việt Nam ” sẽ là những

tiền đề quan trọng, giúp người viết có những cơ sở để nghiên cứu, triển khai một
cách sâu rộng, cụ thể hơn trong khi nghiên cứu đề tài đặc điểm kiểu truyện
“người đội lốt vật ” trong truyện cổ tích thần kỳ Việt Nam.

3. Mục đích nghiên cứu
Khi thực hiện đề tài: Đặc điểm kiể u truyện “người đội lốt vật” trong truyện
cổ tích thần kỳ Việt Nam. Người viết muốn tìm hiểu sâu hơn về thế giới của truyện
cổ tích thần kỳ cũng như tìm ra những đặc điểm đặc sắc nổi bật về kiểu truyện này
để làm phong phú hơn cách vận dụng đặc điểm ấy tro ng sáng tác của tác giả dân
gian. Đồng thời làm nổi bật lên nội dung cũng như đặc điểm nghệ thuật kiểu truyện
5


“người đội lốt vật” trong truyện cổ tích của người Việt. Ngồi ra, đây cịn là dịp để
tơi rèn luyện những kỹ năng, vận dụng các phương pháp đã học để thực hiện một đề
tài nghiên cứu khoa học.
Tìm hiểu, nghiên cứu vấn đề này người viết mong rằng sẽ góp một phần nhỏ
của mình để cùng mọi người chung tay giữ gìn và phát huy những nét đẹp về văn
hóa truyền thống của dân tộc, để nước Việt Nam vương cao phá t triển trên con
đường hội nhập nhưng khơng hịa tan. Đó là mục đích mà người viết chọn và đi sâu
tìm hiểu, nghiên cứu vấn đề này.

4. Phạm vi nghiên cứu
Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam rất phong phú, đa dạng và có nhiều mảng
đề tài khác nhau để nghiên cứu tìm hiểu nhưng trong luận văn này, đối tượng mà
người viết đi sâu tìm hiểu, khảo sát và nghiên cứu là đặc điểm kiểu truyện
“người đội lốt vật” trong truyện cổ tích thần kỳ Việt Nam.
Trong đề tài này, có nhiều vấn đề cần khai thác và nghiên cứu. Song do hạ n
chế về thời gian, năng lực cũng như về tài liệu tham khảo, người viết chỉ có thể tập
trung nghiên cứu ở phạm vi:

Truyện cổ tích thần kỳ
Kiểu truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật “người đội lốt vật”.
Một số đặc điểm về nội dung và nghệ thuật của kiểu truyện cổ tích thần kỳ
về nhân vật “người đội lốt vật” của người Việt.

5. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này chúng tôi đã sử dụng kết hợp các phương pháp khác
nhau để có kết quả cao nhất, trong đó có một số phương pháp cơ bản:
Phương pháp phân tích tổng hợp: để làm nổi bật các luận điểm, luận đề cần
triển khai để làm sáng tỏ trong luận văn .
Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: đây có thể xem là phương pháp được sử
dụng rộng rãi trong công tác nghiên cứu của mọi vấn đề. Ở đây người viết đã thu
thập các tài liệu có liên quan đến luân văn để chọn lọc và ghi nhận nhữ ng nội dung
cần thiết để làm cơ sở dữ liệu cho luận văn.
6


Phương pháp hệ thống: phương pháp này giúp chúng tôi có được cái nhìn
tổng qt và có hệ thống đối với những truyện mà đã sưu tầm.
Ngoài các phương pháp cơ bản trên chúng tơi cịn sử dụng các phương pháp
liên ngành trong mối quan hệ giữa văn học dân gian với văn hóa học, dân tộc học
nhằm làm sáng tỏa những vấn đề nhận định được đưa ra.

7


Chương 1
TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KỲ NGƯỜI VIỆT VÀ
KIỂU TRUYỆN “NGƯỜI ĐỘI LỐT VẬT”
Truyện cổ tích là một thể loại tự sự dân gian, nảy sinh từ xã hội nguyên thủy

nhưng chủ yếu là phát triển trong xã hội có sự phân chia giai cấp, phân chia vị thế
xã hội. Với chức năng chủ yếu là phản ánh và lý giải các vấn đề xã hội , những số
phận cũng như đời sống của con người.
Là một phạm trù rộng lớn của văn học dân gian, truyện cổ tích bao gồm
nhiều tiểu loại khác nhau, việc phân loại truyện cổ tích ln là một vấn đề gây nhiều
tranh cải và hiện nay vấn đề này vẫn chưa được các nhà nghiên cứu thống nhất ý
kiến.
Về vấn đề này, người viết xin theo ý kiến của đa số các nhà nghiên cứu, đặc
biệt là các nhà nghiên cứu Chu Xuân Diên, Hồng Tiến Tựu, Lê Chí Quế trong việc
phân chia thể loại truyện cổ tích ra làm ba tiểu loại: truyện cổ t ích thần kỳ, truyện cổ
tích sinh hoạt và truyện cổ tích về lồi vật.

1.1. KHÁI QT VỀ TRUYỆN CỔ TÍCH THẦN KỲ
1.1.1. Khái niệm
Là một bộ phận quan trọng, phong phú nhất của truyện cổ tích, tiểu loại
truyện cổ tích thần kỳ chiếm một khối lượng tương đối đồ sộ trong kho tàng truyện
cổ tích Việt Nam cũng như kho tàng truyện cổ tích trên thế giới. Về khái niệm
truyện cổ tích thần kỳ thì cho đến nay ở Việt Nam việc quan niệm thế nào là truyện
cổ tích thần kỳ vẫn chưa phải là hồn tồn thống nhất.
Trong quyển Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam của mình, tác giả
Nguyễn Đổng Chi đã gọi truyện có “nhiều yếu tố huyễn tưởng” là truyện cổ tích
hoang đường.
Trong cuốn Từ điển văn hóa dân gian của tác giả Nguyễn Ngọc Khánh –
Phạm Minh Thảo – Nguyễn Vũ thì truyện cổ tí ch thần kỳ được định nghĩa: “Là
những truyện có nhiều yếu tố hoang đường, có sự tham dự của nhiều lực lượng siêu
nhiên (nhưng không phải là thần thoại)” [12; tr. 94].
8


Ý kiến của nhà nghiên cứu Chu Xuân Diên, Hoàng Tiến Tụ và Lê Chí Quế

là: “Đó là việc coi truyện cổ tích thần kỳ là một tiểu loại của truyện cổ tích có
những đặc điểm riêng về nhiều mặt, phân biệt nó với những tiểu loại khác như
truyện cổ tích lồi vật hay truyện cổ tích sinh hoạt; thể hiện ở việc xây dựng nhân
vật, xây dựng cốt truyện, phương pháp phản ánh thực tại… trong đó tiêu chí cơ bản
phân biệt các tiểu loại với nhau là vai trò quan trọng của yếu tố thần kỳ trong việc
chi phối quá trình phát triển hệ thống tình tiết cốt truyện” [13; tr. 56].
Trong quyển Từ điển thuật ngữ văn học, các nhà nghiên cứu Lê Bá Hán,
Trần Đình Sử và Nguyễn Khắc Huy đã đưa ra định nghĩa truyện cổ tích thần kỳ như
sau: “Truyện cổ tích thần kỳ là một bộ phận quan trọng và tiêu biểu nhất của thể
loại cổ tích. Ở loại truyện này nhân vật chính vẫn là con người trong th ực tại,
nhưng các lực lượng thần kỳ, siêu nhiên có một vai trị quan trọng. Hầu như mọi
xung đột trong thực tại giữa người với người điều bế tắc, không thể giải quyết nổi
nếu thiếu yếu tố thần kỳ” [6; tr. 368].
Trong cuốn Đinh Gia Khánh tuyển tập, tập 1 – Văn học dân gian cũng như
trong quá trình Văn học dân gian Việt Nam (với hai tác giả Chu Xuân Diên và Võ
Quang Nhơn. NXB Giáo Dục 1998), nhà nghiên cứu Đinh Gia Khánh với quan
niệm truyện cổ tích nào cũng có ít hay nhiều yếu tố thần kỳ tham dự, đã khơng xếp
truyện cổ tích thần kỳ thành một tiểu loại riêng mà chỉ chia truyện cổ tích ra làm hai
loại: truyện cổ tích lịch sử và truyện cổ tích thế sự.
Từ ý kiến của các nhà nghiên cứu người viết xin đưa ra quan niệm của mình
về vấn đề truyện cổ tích thần kỳ:
Truyện cổ tích thần kỳ là một tiểu loại quan trọng và phong phú nhất của thể
loại truyện cổ tích, với nhân vật trung tâm, đối tượng chính của sự phản ánh, miêu
tả là con người. Ngồi ra, cịn có sự góp mặt của một đối tượng quan trọng, phân
biệt tiểu loại này với những tiểu loại truyện cổ tích khác (truyện cổ tích thế sự,
truyện cổ tích về lồi vật) đó chính là lực lượng thần kỳ.
1.1.2. Đặc điểm chung
Truyện cổ tích thần kỳ là một thể loại quan trọng và phong phú n hất của thể
loại truyện cổ tích. V ới nhân vật trung tâm, đối tượng chính của sự phản ánh, miêu
tả là con người. Là những mâu thuẫn trong gia đình phụ quyền như mâu thuẫn giữa

9


các chị em gái (truyện Lấy chồng Dê, truyện Tấm Cám, truyện Sọ Dừa…), giữa các
anh em trai (truyện Cây Khế , truyện Hai anh em và con chó đá, truyện Đực rựa …),
giữa mẹ ghẻ con chồng (truyện Tấm Cám, truyện Người dì ghẻ ác nghiệt hay là Sự
tích con Dế…), vấn đề tình u hơn nhân như Sự tích Trầu cau, Sự tích đá vọng
phu…, những quan hệ xã hội đặc biệt là quan hệ giữa giai cấp thống trị - những tên
cường hào ác bá và giai cấp thống trị - những người nghèo nàn, thiếu thốn về vật
chất phải đem thân ra làm thuê, làm mướn, đi ở đợ, những người nông dân chân lấm
tay bùn, chất phát, lương thiện, hiền lành ( Sự tích con Khỉ, truyện Cây tre trăm
đốt… ).
Ngoài đối tượng trung tâm là con người cịn có một yếu tố khơng kém phần
quan trọng trong diễn biến và kết thúc câu truyện đó chính là lực lượng thần kỳ.
Ngồi việc đóng vai trị quan trọng trong kết cấu của q trình dẫn dắt câu chuyện,
nó cịn là phương tiện hỗ trợ cho hoạt động của con người. Đó là những ơng Bụt, bà
Tiên, Hịn ngọc ước, cây gậy với những biến hóa thần kỳ làm thay đổi cuộc đời và
số phận của con người. Những ơng tiên, Ngọc Hồng đặc biệt là tầng số xuất hiện
cao của ông Bụt luôn là những vị cứu tinh xuất hiện kịp thời và đúng lúc của những
con người bất hạnh, nghèo nàn nhưng tốt bụng, lương thiện.
Tác giả dân gian đã dùng lực lượng thần kỳ để thắt nút, mở nút câu truyện
mà không cần biết có hợp lý hay khơng nhưng chính nó đã tạo nên bao điều kỳ thú,
bao cảm xúc ngọt ngào làm thi vị hóa cuộc đời đầy rẫy những bất công ngang trái
của chế độ phân chia giai cấp, chế độ người bó c lột người này.
1.1.3. Phân loại truyện cổ tích thần kỳ
Có nhiều cách để phân loại truyện cổ tích thần kỳ, ở đây người viết sẽ phân
loại kiểu truyện này theo đặc điểm của nhân vật chính trong truyện. Theo cách phân
loại này, truyện cổ tích thần kỳ được chia thành hai nhóm truyện khác nhau:
Nhóm truyện về nhân vật tài giỏi, dũng sĩ
Nhóm truyện về nhân vật bất hạnh

1.1.3.1. Nhóm truyện về nhân vật tài giỏi dũng sĩ
Truyện về nhân vật tài giỏi, dũng sĩ là một kiểu truyện khá hấp dẫn trong hệ
thống các nhóm truyện cổ tích. Như tên gọi của nhóm truyện, nhân vật chính trong
10


truyện là nhân vật có tài đặc biệt, phi thườ ng, kỳ vĩ về một hay nhiều lĩnh vực nào
đó.
Nội dung của truyện thường kể về những cuộc phiêu lưu ly kì, hấp dẫn của
các nhân vật chính. Cuối cùng nhân vật chính lập chiến cơng, tiêu diệt cái ác, bảo vệ
cái thiện, mưu cầu hạnh phúc cho con người. Trong kiể u truyện này, nhân vật chính
của truyện là nhân vật tài giỏi, dũng sĩ được chia ra làm hai dạng:
Dạng thứ nhất: nhân vật chính là nhân vật có nguồn gốc xuất thân thần kỳ
nên ln là những con người xuất chúng, hơn người bởi những khả năng và tài nghệ
phi thường của mình.
Cốt truyện dù đơn giản hay phức tạp, kết cấu của nó vẫn thường xoay quanh
trục gồm ba nhân vật chính: dũng sĩ, yêu quái và cơ gái đẹp. Trong đó, có sự xuất
hiện một số nét đặc trưng tương ứng của thần thoại và những nghi lễ cổ của con
người nguyên thủy: cuộc đấu tranh giữa người với yêu quái, tục bắt cóc phụ nữ, lễ
hiến tế… Tuy nhiên nó vẫn nằm trong khn khổ của truyện cổ tích về sự nổi bật
của yếu tố hoang đường, vì đối tượng chính của sự phản ánh vẫn là con người cùng
với kết thúc có hậ u của nó.
Tiêu diệt mãng xà, Bốn anh tài, Anh em sinh năm, Ba chàng thiện nghệ … là
những câu chuyện kể về những chiến công oanh liệt của những nhân vật chính,
những con người kỳ vĩ, phi thường, cộng với sự toàn vẹn về tài đức….
Trong kiểu truyện này, hấp d ẫn và thu hút người đọc, người nghe nhất không
thể không nhắc đến nhân vật Thạch Sanh và những chiến công kỳ vĩ, phi thường
của anh trong câu chuyện cùng tên. Thạch Sanh từ nhỏ đã sống trong cảnh mồ côi,
đơn độc và thiếu thốn. Vốn cô độc từ tấm bé cho nên khi được sự chăm sóc nhiệt
tình của Lý Thơng, Thạch Sanh đã vui vẻ nhận lời Lý Thông từ giã gốc đa về ở

dưới mái nhà họ Lý. Nhưng chàng đâu biết rằng, Lý Thông vốn là con người xảo
quyệt, gian tham và thủ đoạn. Hắn đã nhận thấy được sự thật thà của Thạch S anh và
có ý muốn lợi dụng chàng.
Truyện cịn lơi cuốn đọc giả bởi mâu thuẫn giữa một bên là mẹ con
Lý Thông, đại diện cho sự gian xảo, tham lam, đại diện cho cái ác và một bên là
Thạch Sanh, đại diện cho tài năng đức độ và cái thiện. Để bảo vệ cho quyền l ợi của
mình, Lý Thơng đã bao lần đẩy Thạch Sanh vào sự khó khăn, nguy hiểm và thậm
11


chí là cái chết. Triết lý: “ở hiền gặp lành” hay “ác lai ác báo” muôn đời nay đã
được nhân dân ta xem trọng và đưa và truyện cổ tích thần kỳ một cách linh hoạt và
hiệu quả, bằng triết lý ấy tác giả dân gian đã để cho Thạch Sanh nhiều lần thoát nạn,
cuối cùng được kết duyên cùng Quỳnh Nga cơng chúa. Lên ngơi vua trị vì đất nước
– một đất nước thanh bình, thịnh trị với một ông vua tài ba và lương thiện như
Thạch Sanh.
Còn Lý Thông, một tên đại gian, đại ác cùng với người mẹ cũng không kém
phần gian ác của hắn đã bị trừng trị một cách thích đáng. Nhưng tác giả dân gian đã
không cho Thạch Sanh, một con người đại diện cho sự toàn diện, toàn mỹ về nhân
phẩm ra tay trừng trị mẹ con Lý Thông mà để cho thần Sét đánh chết. Qua đó nhân
dân ta một lần nữa khẳng định sự lương thiện vị tha của Thạch Sanh đồng thời cũng
khẳng định tội ác của mẹ con Lý Thơng, tội ác ấy đến trời đất cịn nổi giận, cịn
khơng thể đứng n mà phải ra tay diệt trừ m ột cách thích đáng. Các nhân vật chính
trong các câu chuyện luôn là những nhân vật tiêu biểu, đại diện cho ước mơ và
nguyện vọng của nhân dân ta về một lý tưởng về đạo đức, tài năng, sức khỏe….
Dạng thứ hai: nhân vật chính lúc đầu vốn là những con người bì nh thường
vốn bản tính chất phát, lương thiện và hay giúp đỡ người khác. Nên họ đã nhận
được sự giúp đỡ của những lực lượng thần kỳ và đã được đổi đời.
Như nhân vật tên Triều trong câu chuyện Chiếc áo tàng hình vốn xuất thân
từ một anh chàng chày lưới nghè o khó nhưng bản tính lại lương thiện hay giúp đỡ

người khác nên đã được ơng tiên ban thưởng cho chiếc áo tàng hình. Và kể từ đấy,
những cuộc phiêu lưu ly kỳ, hấp dẫn của nhân vật liên tiếp diễn ra, nhân vật đã sử
dụng chiếc áo tàng hình của mình với mục đí ch là hướng thiện và diệt trừ cái ác:
“thấy người nghèo nhan nhản khắp phố phường, anh lẻn vào kho tàng của nhà vua
lấy của ra phân phát cho họ ”. Chiến công oanh liệt nhất của anh ở cuối truyện là
chiến công tiêu diệt được kẻ thù, tiêu diệt bọn giặc ngoại xâm giữ gìn nền độc lập
cho đất nước.
Tóm lại: Dù ở dạng thứ nhất hay dạng thứ hai thì nhân vật chính của truyện
những con người tài giỏi, dũng sĩ ấy luôn là những đại diện tiêu biểu nhất, sáng giá
nhất về đạo đức, về tài năng của con người. Những nhân vật chính này là đại diện

12


cho những ước mơ, khao khát về ý chí, sức mạnh và nhâ n cách mà nhân dân ta luôn
hướng tới.
Bằng sự ly kỳ hóa, bằng phủ thuật đặc thù, quan trọng của truyện cổ tích
thần kỳ. Tác giả dân gian đã cho các nhân vật dùng tài nghệ của mình lập
chiến cơng, những chiến cơng tiêu diệt cái ác, cái xấu bảo vệ cái thiện, bảo vệ hạnh
phúc chính đáng của con người.
Kết thúc có hậu, những chàng dũng sĩ, anh hùng được sánh duyên cùng với
các cô gái đẹp, được đứng ở những địa vị cao nhất của xã hội, t hậm chí trở thành
vua (như chàng Thạch Sanh ở cuối truyện đã được vua trao ngôi báu, trị vì
đất nước). Một trật tự xã hội mới được thiết lập, trong đó những người đứng đầu
ln là những con người toàn vẹn về tài năng và đạo đức. Đó thực sự là một trật tự
xã hội lý tưởng mà nhân dân ta luôn mơ ước và hy vọng.
1.1.3.2. Nhóm truyện về các nhân vật bất hạnh
Truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật bất hạnh là nhóm truyện tập trung hệ
thống nhân vật đa dạng và phong phú nhất, các nhân vật này có nguồn gốc xuất thân
khác nhau cũng như thuộc các tầng lớp xã hội khác nhau. Nhưng điểm nổi bật nhất,

điểm chung nhất của các nhân vật chính, nhân vật trung tâm của kiểu truyện này
chính là bản tính lương thiện, chất phát, cần cù. Họ gắn liền với cuộc đời nghèo
khổ, chịu nhiều thiệt thịi, bất cơng bởi họ là những con người “thấp cổ bé họng”,
những con người thuộc những tầng lớp thấp kém nhất trong xã hội có sự phân chia
giai cấp.
Những nhân vật nghèo khổ, ở đợ là những nhân vật cũng khơng kém phần
đau thương, khổ cực trong nhó m truyện về nhân vật bất hạnh của truyện cổ tích thần
kỳ. Họ là những con người thuộc tầng lớp thấp trong xã hội, tầng lớp những con
người vô sản. Cuộc đời của họ gắn liền với sự bất công, sự bóc lột đến cùng cực sứ c
lao động và sự đối đãi tàn nhẫ n, rẻ rúng của bọn địa chủ.
Nhân vật anh Khoai trong truyện Cây tre trăm đốt, cơ gái trong truyện sự
tích Con Khỉ … là những đại diện tiêu biểu cho kiểu nhân vật này. Với thân phận là
những người làm thuê, ở đợ, các nhân vật ln nhận thấy sự cơ cực, khốn khó về
đời sống bởi sự bóc lột dã mang của bọn địa chủ. Kết thúc của mỗi câu chuyện luôn
là sự đổi đời, sự giàu sang, sung sướng và hạnh phúc của nhân vật chính, cùng với
13


những hình phạt thích đáng cho bọn địa chủ - những con người đại diện cho giai cấp
thống trị.
Thân phận, số phận của con người mồ côi là đề tài gây được nhiều sự thương
cảm, sẽ chia của mọi người. Họ là những con người chịu nhiều thiệt thòi, bất hạnh
trong cuộc sống. Sống trong cảnh mồ côi, nhân vật phải sống trong sự thiếu thốn về
cơm ăn áo mặc lẫn sự an ủi, nâng đỡ, vỗ về và chăm sóc về tinh thần… Khơng
những thế nhân vật cịn phải một mình chiến đấu với nghịch cảnh và sóng gió của
cuộc đời. Cuộc chiến đấu này vất vã, cơ cực và nguy hiểm vơ cùng, ơng bà ta có
câu: “Thứ nhất mồ cơi mẹ cha, thứ nhì gá nh vả, thứ ba ngược đò” là thế.
Đa số họ phải chịu cảnh sống hẫm hiu, côi cút ngay từ tấm bé, thậm chí họ
cịn khơng biết mặt cha. Đặc biệt chua xót và đáng thương nhất, được phản ánh
nhiều nhất trong kiểu truyện này là những nhân vật mồ côi cả cha lẫn mẹ p hải sống

trong cảnh mẹ kế độc ác và tàn nhẫ n khơn lường. Câu nói của dân gian: “Mồ côi
cha ăn cơm với cá, mồ côi mẹ liếm lá dọc đường” đã phần nào phản ánh được
điều ấy.
Người dì ghẻ ác nghiệt hay là Sự tích Con Dế, Mụ dì ghẻ ác độc …là những
câu chuyện kể về sự độc ác, tàn nhẫn và thủ đoạn của mụ dì ghẻ với đứa con chồng.
Tiêu biểu cho kiểu tryện này là câu chuyện Tấm Cám , nhân vật cô Tấm ngoan hiền,
phúc hậu là nhân vật cổ tích để lại dấu ấn sâu đậm nhất tr ong tâm hồn mỗi người
Việt. Cô Tấm xinh đẹp, dịu hiền, nét na, tốt bụng là kiểu nhân vật mồ côi cả cha lẫn
mẹ, phải sống trong cảnh mẹ ghẻ con chồng ác nghiệt từ khi còn rất nhỏ “Mấy đời
bánh đút có xương, mấy đời mẹ ghẻ mà thương con chồng ” thật không ngoa
chút nào.
Cuộc sống của Tấm là những chuỗi ngày vất vã cơ cực: “Hằng ngày Tấm
phải làm lụng luôn canh, hết chăn trâu, gánh nước, đến thái khoai, v ớt bèo, đêm lại
còn xoay lúa giã gạo mà không hết việc ”. Ngược lại, Cám hiện lên với một hình
ảnh lười biếng, nhàn hạ: “Trong khi đó thì Cám được mẹ nng chiều, được ăn
trắng mặc trơn, suốt ngày quanh quẩn ở nhà, khỏi phải làm nặng ”. Không những
thế, Tấm luôn là người chịu nhiều thiệt thịi, ln bị Cám dùng thủ đoạn tranh cơng
trong mọi việc cũng như toàn bộ cuộc đời của Tấm.

14


Người em út là loại nhân vật cũng chiếm nhiều dung lượng trong kho tàng
truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật bất hạnh. Trong mối quan hệ gia đình phụ quyền,
họ thường chịu nhiều thiệt thòi về quyền lợi, về vật chất. Bởi họ đã bị những người
anh người chị của mình tranh cơng, chiếm đoạt, giành phần. Cịn trong mối quan hệ
xã hội, họ chính là đại diện cho tầng lớp những con người thấp cổ bé họng, những
người bề dưới luôn chịu sự áp đặt, lấn áp của những kẻ bề trên. Với bản tính lương
thiện, thật thà họ thường ích phản kháng, ln gánh lấy sự thiệt thịi về mình và
bằng sự trợ giúp của những lực lượng thần kỳ hay nói cách khác bằng sự tiếp sức

của những giấc mơ. Tác giả dân gian đã cho cuộc đời họ chuyển sang một trang
mới, trang của sự giàu sang, phú quý và hạnh phúc.
Người em trong các câu chuyện Cây khế, Hà rầm hà rạc, Hai anh em và con
chó đá… có chung một đặc điểm, một số phận thiệt thịi về vật chất vì sự tham lam,
keo kiệt và sự bất nhân, bất nghĩa của người anh ruột thịt của mình. Những người
anh này đã giành trọn phần gia tài của cha mẹ để lại, đã đẩy em mình vào cuộc sống
cơ cực, vất vả và nghèo hèn. Nhưng những người em không một lời oán trách,
không một hành động nào cho thấy sự phản kháng. Họ vẫn tươi vui hăng say
lao động và mai mắn luôn mĩm cười với họ. Họ nhận được sự giúp đở của lực lượng
thần kỳ nên được đổi đời, trở thành những người giàu sang và có cuộc sống giàu
sang hạnh phúc.
Còn những người anh của họ với bản chất tham lam, ích kỷ đã khơng chịu
dừng lại ở sự giàu có của mình mà đã tự thân đi tìm thấy sự trả giá. Họ đã nhận lấy
những cái chết thảm khốc, đau đớn vì “lịng tham khơng đáy” của mình.
Kiểu nhân vật cuối cùng mà người viết muốn đề cập đến trong nhóm các
nhân vật bất hạnh của tiểu loại truyện cổ tích thần kỳ là nhân vật có hình dạng
xấu xí. Có thể thấy rằng, kiểu nh ân vật này chính là kiểu nhân vật chịu nhiều
thiệt thịi, bất hạnh nhất trong xã hội có phân chia giai cấp. Vì họ chính là những
con người nghèo nàn về vật chất, xấu xí dị dạng về ngoại hình.
Trong kiểu truyện này, nhân vật chính của truyện mặc dù ra đời v ới một
hình hài xấu xí, dị dạng nhưng ẩn chứa đằng sau lớp vỏ xù xì, đáng sợ ấy là sự toàn
vẹn của nhân cách, là những tài năng hơn người. Nhân vật ngay từ khi chào đời đã
mang trong mình hình hài kỳ quái, dị dạng, nhưng do nguồn gốc xuất thân thần kỳ,
15


nên nhân vật không sống cam chịu, không phản kháng mà trái lại luôn sẵn sàng đấu
tranh giành lấy quyền được sống, quyền làm người, quyền được hưởng hạnh phúc
nhờ vào những tài năng sẵn có của mình hoặc nhờ vào sự trợ giúp của lực lượng
thần kỳ.

1.2. KIỂU TRUYỆN “NGƯỜI ĐỘI LỐT VẬT”
1.2.1. Khái niệm kiểu truyện
Theo ngôn ngữ thơng thường, kiểu (type) chỉ một lớp vật thể có đặc điểm
chung. Nó cịn đồng nghĩa với các từ: kiểu mẩu, đại diện, điển hình… .
Kiểu truyện (type) “là một tập hợp những truyện có cùng chủ đ ề và cốt
truyện tương tự nhau được gọi là kiểu truyện ” [15; tr. 194]. Đó là một đơn vị truyện
độc lập, phân biệt với những đơn vị truyện khác. Về khái niệm này, thường được sử
dụng trong văn học dân gian và đặc biệt là trong thể loại tự sự dân gia n như truyền
thuyết, thần thoại, truyện cổ tích ….
Kiểu truyện giúp chúng ta có thể xem xét và sắp xếp truyện dân gian theo
từng cốt kể, nghĩa là theo từng truyện đơn vị mà không phải theo từng mẫu truyện
riêng lẻ. Đồng thời, kiểu truyện cũng giúp ta xem xét truyện kể dân gian ở hai dạng:
dạng cốt kể tức là truyện và dạng biến đổi - dị bản của nó. Kiểu truyện cịn giúp ta
xem xét và so sánh các kho truyện kể một cách có hệ thống.
Như ở thi pháp kiểu truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật “người đội lốt vật”
này, là kiểu truyện tập hợp một số lượng đáng kể những mẩu chuyện có cùng cốt kể
như: truyện Lấy vợ Cóc, truyện Lấy chồng Dê , truyện Sọ Dừa, truyện Chàng Chuối,
truyện Chàng Nhái kiển tiên thơ …, cùng một số dị bản đáng kể của các câu chuyện.
Kiểu truyện này có những đặc điểm chung nhất định như: về các nội dung chính
trong truyện, về diễn biến cốt truyện, về những motif được sử dụng trong các câu
chuyện, về diễn biến cuộc đời nhân vật chính… Giúp ta có thể phân biệt nó với
những kiểu truyện khác (như kiểu truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật tài giỏi, anh
hùng, kiểu truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật mồ cơi, kiểu truyện cổ tích thần kỳ về
nhân vật người em út…) .

16


Và có những đặc điểm chung nhất định như vậy, chúng ta có thể xem xét

nghiên cứu kiểu truyện trên cơ sở tổng thể một cách dễ dàng mà không hề bỏ sót
những tình tiết, diễn biến của từng câu chuyện.
1.2.2. Khái niệm về kiểu truyện “người đội lốt vật”
Là một bộ phận của nhóm truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật bất hạnh, kiểu
truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật “người đội lốt vật ”. Đã và đang được các nhà
nghiên cứu quan tâm nghiên cứu. Tuy nhiên, vẫn chưa có những chuyên luận cũng
như khái niệm về kiểu truyện này. Trong khả năng nhất định của mình, người viết
xin đưa ra khái niệm về kiểu truyện này như sau:
Truyện cổ tích thần kỳ về nhân vật “người đội lốt vật” là một bộ phận nhỏ
của kiểu truyện cổ tích thần kỳ và là kiểu truyện nằm trong hệ thống nhóm truyện
cổ tích thần kỳ về nhân vật bất hạnh. Với nhân vật trung tâm là nhân vật “người đội
lốt vật ”. Kiểu truyện phản ánh một kiểu người thấp hèn nhất, đáng thương nhất
trong xã hội: Họ xấu xí, dị dạng về ngoại hình, nghèo nàn về vật chất nhưng lại
sáng ngời về nhân cách và bằng sự sáng tạo, tưởng tượng của các tác giả dân gian
họ lại trở nên hoàn hảo, kỳ vỹ về những tài năn g và sự phù trợ của các thế lực siêu
nhiên. Trong kiểu truyện này, yếu tố thần kỳ cũng đóng một vai trị hết sức quan
trọng trong diễn biến cuộc đời nhân vật chính cũng như diễn biến và kết thúc câu
chuyện.

17