NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ (PHÂN TÍCH + NHẬN ĐỊNH + MỞ RỘNG NÂNG CAO)

Bi quyet Chinh ph1;1c mon Ngii van

Tran Thuy Dtwng

NGUOI LAI DO sONG DA - Nguyen Tuan
Tac gia: Nguyen Tuan la m<)t trong nhfrng cay but c6 sue sang t~o d6i dao cua
nen van hQc Vi~t Nam v6i nhfrng thanh tl,lU xuat sac d ca hai giai doq.n tnr6c va sau
Cach mq.ng thang Tam. Ong la m<)t ngh~ si tai ba, uyen bac, c6 ca tinh d<)c dao. La
m<)t ngh~ si suot doi di tim cai d~p, Nguyen Tuan thuong kham pha the gi6i d
phtrdng di~n van h6a tham my, thuong mieu·ta con nguoi trong ve d~p tai hoa ngh~
si Ong sang tac nhieu the loq.i nhung d?c bi~t thanh cong d the tu.y but. Tac pham
tieu bieu nhat cua Nguyen Tuan d the loq.i nay la tuy but "Nguoi lai do song Da".
Nha van Pautoxki tilng quan ni~1n: "Niem uui c1la nhd van chan chinh la niem uui
cua ng'U<}i dan duc1ng tai xu sO' cua ccii d~p". Nguyen Tudn la m()t nha van nhu the! M()t
nha van "suot doi di tim ccii d~p" (thea each noi cita Thqch La1n). "Neu.Xuan Di~u xem
tinh yeu la ton gicio, thi Nguyen Tuan xem ccii d~p nhu ton gicio c11a minh" (Tran Dinh
SU:). Hau het cac sang tac cita Nguyen Tudn la hanh trinh di tint cai d~p trong thien
nhien va con nguoi. Bang phong each tai hoa, uyen bac khong quan kh6 nhQc de khai
thac kho cant giac va lien tuong phong phit, b()n be nha1n tint ra nhilng chil xac dang
nhat co khii nang lay d<)ng-nguoi dQc nhieu nhat, Nguyen Tudn da sang tac ra nhieu
tac phant co giit trt trong do co tQ,p tuy bitt "Song Da".

Tac ph~m: Tuy but "Nguai lcii do song Da" ra doi sau chuyen di thl!C te gian
Bcli tuy but
dUQC in trong t~p "Song Da" xuat ban nam 1960.

kho day hao hling t6i mien Tay Bac xa xoi, r<)ng 16n cua Nguyen Tuan.

~~song da" la thanh tv:u ngh~ thuQ,t d~p de nta Nguyen Tuan da thu hoQ,ch duQc trong
chuyen di gian kho t6i mien Tdy Bac r()ng l6n, hoang vu nhung an chila nhieu ve d~p
hoang dq,i, ki bi cita thien nhien. Ong da tint thay trong suang khoi Tdy Bac an hi~n len

chat vang cita thien nhien nai day, va thu "vang muoi" da qua thi1li1a cita tdnt han con
nguoi Tdy Bac. Ve ~p ay h()i tV- va toa sang trong "Nguoi lai do song Da" tac pham
duQc viet vain trong tQ,p ~~Song Da" in nant 1960.
Trong tuy bitt "Nguoi lai do song Da" Nguyen Tudn da sang tqo hinh tuQng con
song Da khong phai la m()t thien nhien vo tri, vo giac nta la m()t sinh the song d<)ng,
khong chi la ''nt<)t the gi6i song 1na con la m()t the gi6i biet n6i". Hinh tuQng con song
Da hi~n len v6i hai net tinh each noi bQ,t hung bq,o va tril tinh duQc Nguyen Tudn noi
den v6i tat cii tinh yeu que huang, song niti ddt nu6c minh.

L(Ji dan: Nhilng nam 1960, mien Bac bu6c vao cong cu<)c xdy d'!fng xa h()i chit nghia,
va "tdnt han Tdy Bac" chinh la m<)t trong nhilng 1nien dat ma co biet bao nha van, nha
thO dQ, hu6ng ngoi bitt cita minh t6i de th'lfc hi~n qua trinh l()t xac van hQC.

-Trang 336-


Tnin Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph"-;tc mon Ngfr van

Den vai ngh~ thuQt Nguyen Tuan de cao s'lf tint toi va sang tc;to, bai "nhd viin la
nguai sang tQ,o lq,i the gii1i'' trong nhii:ng trang van cua minh. Nguyen Tuan rat SQ
minh cua ngay hom nay giong 1ninh cua ngay hom qua, ong SQ nhat la S'l:{ trung lQ,p
tam thuong trong van chuang. Chinh vi the', ong dii lay "chu nghia xe dich" lam de tai
cho cac tac pha1n, lam m'f!C dich song cho CUQC doi cua chinh minh. Song la de di, de
tim hieu nhii:ng dieu 1nai lc;t. Truac each mc;tng, TitQt ntinh 1n¢t chie'c "vali,, Nguyen
Tuan dii bon ba tren nhieu 1nien que dat nuac nhung vai tam trc;tng cua ke "thieu que
huang", bat ntiin vai CUQC doi. Do cung la tam trc;tng chung cua thai dc;ti. Sau each
mq,ng, ong cung xuoi nguqc nhieu nai nhung vai tinh than cua nguoi yeu que huang xu
sa, muon gop phan vao cong CUQC xay d1jng

quae. Chinh nha van dii tung noi: ong
den Tliy Bac la de "di tim cai thu vang muoi cua mau sac song nui va nhat la cai thu
vang ntUOi 1nang san trong ta1n tri tat ca nhii:ng con nguoi dang nhi~t tinh gan bo vai
cong CUQC xay dvng cho Tliy Bac the1n sang sua tuai vui va ben vii:ng". Vai tinh yeu que
huang sau nQ,ng va bau nhi~t huyet soi noi ay, Nguyen Tulin dii su d'f!ng uyen chuyen,
tinh vi von ngon ngii: phong phu cua minh de viet nen nhii:ng trang van na hoa ve con
nguoi va thien nhien mien song nui nay ...

To

A

~

p

NQI DUNG KIEN THUC QUAN TRQNG
1. Hinh tugng song Dd: mang hai net tinh each "hung bq,o" va "trii tinh"

Nguon goc cua song Dd:

Song Da bat ngu6n tu Van
Nam (Trung Quoc), di ·qua
m9t vung nui ac, den ni'ra
duTrung, xin nh?p quoc tich
ViGt Nam.
Tinh tu bien gioi ViGt Trung
den nga ba Trung Ha, song
Da dai SOOkm, xua c6 ten

Ly Tien

Nha van ngu"Niem uui coo nha viin chan chinh la dugc lam nguai
dan duang den xu so cUa cai d~p", va ngay tlr nhfrng
trang van dau tien, Nguyen Tuan da dan chung ta den
voi hinh anh song Da vai ve d~p hung bq,o. Ngu6n goc
hung b;;to cua song Da dtrQc Nguyen Tuan cong phu
khao Clru ·Jtch Slr, dta li, van h6a, ttr do dem den ch.o
ngtrdi d9c tam tri thtrc sau r<)ng. Song Da bat ngu6n
tu Van Nam (Trung Quoc), di qua m9t vling nui ac,
den ni'ra duquoc tich ViGt Nam. Tinh tu bien gioi ViGt Trung den
nga ba Trung Ha, song Da dai SOOkm, ltrQn r6ng ran
qua nhieu nui non hiem trd, qua mien Tay Bac Vi~t
Nam. Song Da xua c6 ten Ly Tien. Nhfrng chi tiet nay
cho thay Nguyen Tuan tva nhu ngukhai sinh cho dli'a con tinh than cua minh. C6 the n6i,
ong
khai sinh ra dong song Dd m()t lan niia - m()t
dong song d()c dcio cho viin chuang Vi~t Nam. Tu khi

-Trang 337-


Tran Thuy Dttdng

Bi quytt Chinh ph'I:Lc mon Ngii van

sinh ra, song Da lam minh lam maJ vai nguoi dan TiiJ

Bcic, trl1 thanh ke thu m(jt cua con nguc1i noi daJ.
Cai hung bq,o cua con Song Da khong chi l1 nhiing
con thac, macon {1 quang cdnh hung vi vdi ve huyen bi,
hoang so ella dong song chdy giiia di~p tritng. n!ng nui
TiiJ Bcic~ Nhu m9t nha quay phim la lao luyGn, vtra cho
nguoi xem thay bao quat khung canh Song Da, thinh
thoang tac gia l?i dtmg l?i, cho khan gia nhfrng pha
"c~n ccinh" t~t tieu bieu ve S'l! hung dii cila song MJ.
Nha van Th?ch Lam n6i rang: "Cong vi~c cua nha
van za phat hi~n ra cai d~p {1 cho khong ai ngo tai, tim
cai a~p kin aao va che lap CUa S'l! Vij.t ae Cho ngUOi aQC
m(jt bai hQC trong nhin va thul1ng thuc". C6 le khi moi
nhin vao song Da, nguoi ta se c6 luc cam thay SQ hai
boi sv hung b?O cua n6. The nhung, Vdi tai nang va cai
nhin cua m9t nha van tai hoa NguJen Tuiin lq,i thdJ
chinh S'l! hung bt;to do laVe d~p rieng biet Va a(jc dao
cua con song. Ong dan nguoi dQC cuon theo ccim gicic
vua SCJ hiii t(jt cung VUa nhu dam me, thich thu. Bang
sUe tuong tUQng phong phu cua minh, loi hanh van
nh?y ben day ca tinh cua minh song Da hung b?o hiGn
len trong long nguthic}kthu VQ. . cung. Cai hung h?O dUQC nha van mieu ta
mo dau bang canh "dci be} song d'l!ng 'Vach thanh":
"Hung vi' cua Song Da khong phiii chi co thac aa. Ma no

so

1.1. Song Da mang net tinh
each hung bq,o.

- Hung bq,o l1 nhiing khoi dci
d'l!ng vach thanh hiem trd:
+ Ch~t long song "nhu cai

yet hau" him cho "m4t song
cho ay chi lite dung ngQ mai

co m(Jt troi".
+ Vach h~p den noi "dung
ben nay bo, nh~ tay nent han
da qua ben kia vach co
qullng con nai con ho dii co

lan VQt nh~ ti£ bd nay sang

bo kia".
+ "Ngoi trong khoang do

qua quang ay, dang mua he
n1a cung thay lQ,nh".

con la nhii:ng ciinh da bo song, dvng vach thanh, n1Q,t
song cho ay chi lite dung ngQ mai co mQ,t troi. Covach
da thanh ch~t long Song Da nhu m(>t cai yet hau. Dung

ben nay bo

nh~

tay ne1n han

aa qua ben kia vach.

Co

qullng con nai con ho dii CO lan VQt ti£ ba nay sang bO
kia". Cach SO sanh tren t?o dUQC an tUQng kha d?m

net ve vach da dvn.g dling voi d<) cao hun hut khan
cling. D9ng tU "ch~t" ket hQp Vdi each lien tuong d9c
dao cua nha van gQi len sv nguy hiem cua dong song.
An tuQng hdn nfra la viGc "ngoi trong khoang do qua
qullng ay, dang miLa he ma cung thay lQ,nh". Nhfrng cau
van mieu ta, SO sanh, lien tUOng day tao b?O rna khong

-Trang 338-


Tnin Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph1J-c mon Ngfr min

kern phan tinh te cua Nguyen Tuan lam cho song Da
d~p, nhung d~p d ve hung VI, hoang d~i va nguy hiem.
Nha van chcing nhfrng sfr dvng thi giac md con ket hqp
su dy,ng cd giac quan khac ubi nhieng so sanh th4t mbi
me, tao bQ,O. Di~u nay, giup ta thay r6 hon phong each
cling nhu ca tinh cua nha van Nguyen Tuan, ong luon
hu6ng t6i nhfrng ve d~p ki VI, da cam but la viet cho
ra, viet cho noi di~u d~c bi~t cua doi tUQng.

v6i m<)t nha van tai hoa, uyen bac, von tri thuc sau
- Hung hQ-o a m(!,t ghenh die
dan ubi "nubc - aa- song - r<)ng nhu Nguyen Tuan, bay nhieu thoi chua du de ta
cam nh?n het nhfrng gi rna ong viet v~ song Da trong
gio" cit noi tiep nhau.
luc tinh khi that thuong, va dang lam minh lam may.
+ "Diti hang ciiy so nu:6c xo
Boi v?y, ong tiep tvc dua chung ta vao hanh trinh
aa, aa xo song, song xo gio,
kham pha con song nay ubi ue d~p hung bt,to (J cai die
cu cuon cu<)n Iuong gi6 gun
dan ella "nubc- aa- song- gio", "hang cay so nubc xo
ghe suot nam nhu doi nQ
da, da xo song, song xo gio, cuon cu()n luong gio gun
xuYt: bat cu ai qua day.
ghe suot niim nhu lite nao cilng doi nCJ xuyt bat cit
+ Qua "quiing nay ma nguai lai do ndo tom dugc qua quiing ay". Thu .phap
khong suat (khong thQ,n ngh~ thu4-t tiing tien "nubc xo aa, aa xo song, song xo
trQng) tay lai thi cilng de bi gio" nhu mo phong hinh .dnh nhieng con song die cuon
lQ,t ngiia b\tng thuyen ra".
cugn chom len nhau theo chieu ngang, vut len cao theo
chieu dQC roi do ~p XUOng, CUOn CUQn ghe rCJn tren m~t
ghenh. M<)t phan cau van nhu bj ch~t dUt ra thanh
nhi~u khuc ngan, gQn, dien d~t bang di~p tlr, di~p cau
true va tang tien, ~0 nhtp di~u khan tnrong, don d?p,
gap gap nhu S\1' chuyen d<)ng cua gi6 to va s6ng Ion.
S6ng, gi6, da nhu phoi hqp ubi nhau mgt each ch(it che
de tang them sue mQ-nh uy hiep, de dqa con nguoi. Song
Da hi~n len nhu mgt ke bat chclp het, co the lily di tinh

mQ.ng ella nhieng ai uo tinh di qua diiy "luc ndo ciing
doi ·nq xuyt bat cu nguai lai do nao tom duqc qua
quang ay". Gh~nh song nhu soi len, cu9n chay dfr dan,
t~O nen m<)t moi de dQa th\I'C S\1' doi Vdi bat ki ngtrdo nao "quiing nay ma khinh suat tay lai thi cilng de lQ,t
ngiia b1;tng thuyen ra". D<)ng ttr "xo" dUQC ngan each
bdi cac dau phay lien tiep t~O nen S\1' trung di~p, lam
cho dong song da hung b~o l~i cang dfr tQn hon.
-Trang 339-


Tran Thuy Dtwng

Bi quyet Chinh ph'f:Lc mon Ngii Vlin

Neu vi "Nguoi lai do song Da" cua Nguyen Tuan la
-Hung bc;to m9t
"tang bang troi" thi ba phan noi chinh la dang ve
nuac cuong n(j.
+ Thac nu6c thi "rang Len

nhu tie'ng mc')t ngan con
trau mc')ng dang long lc')n
giii:a rung".
+ Tieng nu6c "nghe nhu

oan trach, roi nhu van xin,
roi lQ,i nhu la khieu khich,
giQng gan 1na che nhl;to ... ".

+ Duoi chan thac "song bQt

da tning xoa ca TI1Qt chan
troi aa".

Diic sii.c trong ngh~ thu~t:
+ Nha van da the hi~n tai
hoa trong vi~c lien tuong va
CQng hUdng am thanh, d~t
nhfrng hinh anh tuong phan
trong m{>t lien tuong day
bat ngnuoc, lay rung ta song.
+ Dung sue lfra de dien ta
sue nuoc, hai nguyen tot c6
sue huy di~t Ion l{}.i tuong
khiic voi nhau gid~t trong m{>t tuong quan.

con song f)a nhu m9t ke thu so m9t hung tQn, san
sang nuot chfrng ngudi~t bat CU ai di ngang qua nhfrng quang song day CC}.m
bay. 0 "bay phan chim" Nguyen Tuan da the hi~n S\1'
hung b{}.o cua con song nhu m9t "thu Ilia" thfr thach
long ngungukhong chi nam d "canh aa bo song d'r;tng vach thanh";
"nhi1ng quiing ghenh Hat Loong", "nhii:ng cai hut nude",
CO le hung Vl nhat, hung b{}.O nhat la thac song l)a".
Tac gia da cam nh?n bang trvc quan thinh giac biit

tr<;>n thu am thanh cua thien nhien nthac nude nghe nhu la oan trach gi, roi LQ,i nhu la van
Xin, roi lQ,i nhU la khieu khich, giQng gan 111ll che nhQ,O.
The roi no rang len nhu: tieng mc')t ngan con trau mc')ng
dang long lc')n n1ng vau tre nua no lila, dang pha tuong
rUng lila, rU:ng lila cung gant thet vdi dan trau da chay
bung bung. Tdi cai thac roi. NgoQt khuc song lUQn, thay
song bQt dii tning xoaca 1nQt chan troi da".

Voi cii nang cua mQt b?c thay ngon ngfr, Nguyen
Tuan da bay ra truoc miit chung ta m9t "bfra ti~c ngon
tu' dQC dao, thu vi day hap dan. VOi von kien thuc
phong phu va tinh te Nguyen Tuan da nhin ngiim va
e'im nh?n ve d~p cua thien nhien voi nhfrng net ch{}.m
khiic moi 1{}. va tinh te. Nguyen Tuan da khong chi
mieu ta S\f hung b{}.O, dfr dan CUa song DUde l)a giang
qua cam nh?n cua thinh giac, ong con mieu ta tr{}.ng
thai cua song l)a voi day du cac cung b?c cam xuc,
thai d9, tam tr{}.ng con ngunhu la "oan trach"; "van xin": "khieu khich", "gi<;>ng gan
va che nh{}.o" du m<;>i siic thai cua nUde dUQC nhan h6a
len nhu m9t sinh the thvc thtJ, c6 suy nghi, c6 linh
h6n dang gi?n dfr gao thet. Dong Da giang tro thanh
m9t dong tam h6n, tieng nuoc kia trd thanh tieng n6i
hay chinh la phuong ti~n giao tiep chu yeu cua con
song. Con song cling mang m9t tam h6n da cam
nhung van day thach thuc nhu ke thu so m9t cua con
ngu
-Trang 340-

Tn:in Thity Duong

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii viin

- Hung bt;to o nhiing cai hut
nu&c nguy hiem.
+ Nhii:ng

cai hut nuac
"giong nhu cai gieng be tong
thii xu6ng song de chuan bi
lam 1nong cau" cU: xoay tit
tQ,n day.
+ Nuoc a day tho va keu
nhu citi cong bi s?c.
+ "Tren m?t cai hut tit
day, cling dang quay lulu
nhfrng canh qu(,l dan" duong
nhu chung dang v~n khi,
luy~n cong nang de san
sang cho tr~n chien sap toi.
+ "Khong thuyen nao dam
nten lqi gan nhii:ng cai hut
nuac ay ' thuyen nao cilng
cheo nhanh de luat qua
quang song ' y nhu 0 to sang
so an ga cho nhanh de vut
qua 1nQt quang duong mU:Qn

cqp ra ngoai bo vl:[c".

+ "Cheo nhanh va lai cho

vii:ng ma phong qua cai
gieng sau' nhung cai gieng
sau Q,c Q,c nhu vua rot dau
soi vao".

b~c tang dan ca ve sac thai ~am xuc Ian am ltrQng de
Vlra mieu ta song dQng SlJ hung b<,lO cua dong song,
vua gQi ta khoang each ngan dan gifra nguoi quan sat
voi thac song Da. M?t khac, day cling la each de tac
gia gay cho ngtrcam giac len cao.
D?c sac nhat trong am thanh tieng thac c6 le
khong dung 0 am di~U t(,lO nen cai hai hung, h6i hQp
rna n6 con den tu nhfrng cau van day ap nhfrng hinh
anh dfr dQi "Hang ngan con trdu m¢ng dang long l¢n
giua rUng vau, rUng tre nU:a
hia, dang pha tuong
rUng lila, rUng lila cung gam thet voi dan trau da chay
bung bung". Nha van da the hi~n tai hoa trong vi~c lien
tUOng va CQng huang am thanh, d?t nhfrng hinh anh
tuong phan trong m9t lien tuong day bat ngo va thu
vi; lay lfra ta nuoc, lay rung ta song. Qua so sanh tieng
thac da song Da dUQC hi~n len nhu nhfrng am thanh
man d<,1i, ban nang cua loai d9ng v~t hung dfr dang
cu6ng lo(,ln tim loi thoat than. Nguyen Tuan da mieu
ta m9t canh tUQng thac het sue hung VI, loi cuon

nhung nguy hiem vo cling. Lan dau tien ta bat g?p
trong tho van c6 nguoi dung sue lfra de dien ta sue
nuoc, hai nguyen to c6 sue huy di~t Ion l<,1i tuong khac
voi nhau gio day l<,1i d?t trong m9t tuong quan. Dieu
d6 c6 le chi c6 the bat g?p trong van cua m9t b~c ki
tai ngon ngfr.
Nguyen Tuan la "mQt nha viin suot dili di tim cai
d~p" trong li tuong ud anh sang, trong con nguili ud
nhdt la ue d~p khuat lap ciia thien nhien rQng l&n. voi
von kien thuc phong phu va tinh te Nguyen Tuan da
nhin ngam va cam nh~n ve d~p cua thien nhien Tay
Bac voi nhfrng net ch(,lm khac moi l<,1 va tinh te. Nhung
cai hut nuoc o quang Ta Muong Vat phia duai Son La
lqi ghe rQn han nua: "Nhung cai hut nuoc o ddy gi6ng
nhu cai gieng be tong thii xu6ng song de chuan bi lant
mong cau" tqo nen m¢t cai the dung vung chac nhu
m¢t vi than tran giu noi day. M9t cai bay da dUQC dan

do

-Trang 341-


Tran Thuy Dtwng

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngfr viin

+ Thuyen

bi hut la "trong ra san sang vai m<)t co so v?t chat het sue

ngay cay chuoi nguqc roi
Vl},t bien di, bi di1n va di
ngam du6i long song den
1nuai phut sau n16i thay tan
xac 0 khuynh song du6i".

hi~n

d?i,
ti~n nghi dtrQC dau tu cong phu va ki cang. "Nu6c a
day tho va keu nhu cai cong bi sQ,c" tieng tho, keu ay
nhtr S\f thtrc d?y CUa nQi h_rc, cai mau tham chien da
th?t S\f noi len va chi chO dQi thai Cd CO nguoi di
ngang qua day va san sang gio m6n nghe dieu luy~n
cua minh ra de so keo cao thap. "Tren mQ,t cai hut tit
day, cilng dang quay lulu nhung canh quq, aan" duong
nhu chung dang v?n khi, luy~n cong nang de san sang
cho tr?n chien sap tai. sv hung b?O, dfr d<)i. ay da Ian
at len thien nhien, de roi "Khong thuyen nao dam 1nen
lq,i gan nhung cai hut nu6c ay, thuyen nao cung cheo
nhanh de lu6t qua quiing song, y nhu 0 to sang so an ga
cho nhanh de vut qua 111Qt quiing duang 111UQn cq,p ra
ngoai ba vvc"; "Cheo nhanh va lai cho vi1ng n1a phong
qua cai gie'ng sau, nhung cai gieng sau Q,c ~c nhu vua
rot dau soi vao". Vang len nhfrng tieng xeo xeo, ta cam
nhtr CO ffiQt noi SQ hai dang thieu dot trong long ngt.rc,
bt thu hut boi nhiing thlr bi hiem cua thien nhien, dat
troi. De roi, th?t 1? lung va bat ngo nhu nhfrng con bao
to, lac xoay keo den hut trQn ca nhfrng sinh linh be

nh6 dang chong chQi vai st.r khac nghi~t noi day.
Chang may ch6c ma "nhung thuyen dii bi cai hut nu6c
hut xuong", con thuyen CQ111 MU nhU lao xuong day VlfC
sau roi chong len "trong ngay cay chuoi" - con thuyen
dii bi lgt hoan toan du6i ntieng don du d<)i cua thien
nhien. Cu6n theo dong nuac hun hut du6i day VlfC, con
thuyen tan tac tro thanh chien tich nam im "tan xac 0
khuynh song duai". Nhfrng cai bay ghe SQ, chet ngtroi
san sang chiem dong va l?t tung con thuyen duai sue
m?nh cua chung. Heghen tling khtOi chop ainh tht. CUQC sfing muon htnh mOi mNguyen Tuan da day ngoi but len nac thang cao nhat
CUa ktch tinh, gifra S\f song va cai chet, gifra an toan va
hiem nguy, duy c6 sv chien thcing la huy hoang nhat.
N6 chinh la tam huy chuang vang ca ngQi sv hung
be}.O, dfr dQi CUa thien nhien nOi day san sang nhan

- Trang342-


Trdn Thuy Duong

Bi quyet Chinh phv,c mon Ngii van

- Song Da hung bC;to 0' trung
vi thC;tch tr~n:
+ Da mai ph\lc het trong
long song "rnQt hon nao

trong

cilng . ngo

ngtUJc",

nhiin nhitrn", "meo rno".
+ Hon nao cling dUQC giao
m
nant, ngoi tity thich"

ThC;tch tr~n tren song Dd
gom 3 trung vay:

- Trung va:y thu nhdt: da
chia thanh 3 tuyen, .g6m
nam cfra tr~n, bon cfra tfr va
mng9-n (trai).
+ Tu:yen 1:

da "chia lam ba

hang" nhu doi an chet con

thuyen khong cho lui.
+ Tuyen 2: hang tien v~
canh cfra dl,l cai thuyen vao
sau "nUde song luang mdi

danh khuyt qu(Jt vu hoi".
+ Tuyen 3: "phao dai da",
nhi~m V\1 "phiii tieu di~t
tat cii thuyen truong thuy

voi

thu ngay

ochan thac".

chim tat ca bat cu ai di ngang qua quang song nay.
Thien nhien tva nhu mla thien nhien vo tri vo giac rna con mang nhfrng suy
tu, lo H1ng dang eva minh trd d~y chien dau. Nguyen
Tuan da ve ra tren trang giay ciia minh mcam tfr mkhong ngtmg, d6 khong chi la m<)t the gioi song rna
con la mNha van Nam Cao n6i ve van chuang: "Van chuang
khong ciin den nhicng nguoi thq kheo ta:y ldm theo mQt
vdi kieu mau dua cho, van chuang chi dung nC;tp nhicng
nguoi biet ddo siiu, biet tim toi nhiing nguon chua ai
khai, sang tC;tO nhicng gi chua co". Dung nhu v~y! .J3an
chat cua van hQC ngh~ thu~t la S\1' sang t9-o mi~t mai
khong ngl!ng nghi. Ngh~ thu~t se chet neu nhu khong
c6 net rieng, net d9c dao. Cho nen, Nguyen Tuan rat
sQ minh ciia ngay hom nay giong voi minh ciia ngay
hom qua, SQ S\1' trung l~p tam thuong khi cam but.
Chinh vi the, ong luon truyen vao tac pham ciia minh

hoi thd moi. Chung ta c6 the nh~n thay, moi "dua con"
Nguyen Tuan cho ra doi, khong bao gio c6 sv trung
l~p. 0 tuy but "Nguoi lai do song Da", ta thay ro dieu
d6 han ai het, d~c bi~t la do9-n trung vi th9-ch tr~n.
Neu chi dtmg 19-i (j d6 thi song f) a se khong c6 dUQC
nhfrng cau vi "dat" nhu "mang di~n ffi9-0 va tam dia
mvi th9-ch tr~n tren song mOi la nOi hap dan nhat, loi
cuon nhat ciia song Da. Noi rna da mai phl,lc het trong
long song "ntQt hon nao trong cilng ngo nguc;1C", "nhiin
nhitm", "rneo mo". Moi hon deu c6 m{>t nhi~m V\1 rieng,
chung "dung, nam, ngoi tity thich" mien sao hoan
thanh tot nhi~m V\1 Song Da rat kien dinh voi ffi\IC tieu
cua minh, no th~n trQng d~t ba trung vay cho th9-ch
tr~n tren song voi each bo tri h,rc lUQng vo cling nham
hiem, lam sao de bat song moi con thuyen qua day. 0
trung vay thu nhat: n6 xep da chia thanh ba tuyen,
g6m nam cfra tr~n, bon cfra tfr va m{>t cfra sinh l~p lo 0
phia ta ng9-n (ben trai) dong song. Tuyen mQt, "dam
chia lam ba hang" nhu doi an chet con thuyen, m{>t khi
thuyen da vao th9-ch tr~n la khong CO duong lui.
Tuyen hai, c6 them hang tien v~ canh cfra de d\1 cai
thuyen vao sau ben trong, r6i "nuac song luang mdi

-Trang 343-


Bi quyet Chinh ph1J.c mon Ngii van

Trdn Thuy Dtt<1ng

Tritng vdy thic 2: tang danh khuyt quQt vu hoi" (danh nguQc tro l?i). Tuyen
nhieu cfra tfr, cfra sinh bo tri ba, la ca ffiQt "phao dai da" Vdi nhi~m V1)- "phiii tieu di~t
l~ch o phia b
(ben phai)
+ "Dong thac hiun beo

dang hong h<)c mq,nh (Lao)
tren song da".
+ B9n tudng dung khieu
khich ngay gifra cfra vao,
dvng d-Lrng thanh cfra ai.

- Tritng vay thic 3: it cfra
hdn, ben tnii, ben phai deu
la cfra chet, ci'ra sinh ogifra.
+ Cfra sinh da h~u v~ bao
quanh: "cua ngoai, trong, Lq,i
cua trong cung".
+ f)a d-Lrng xep thanh
cong, canh mo canh khep.

vay thu hai: dong song tang them nhi~u ci'ra tfr de
danh lua con thuyen, ci'ra sinh luc nay nam l~ch 0 phia
bmq,nh tren song da" nhu muon nhan chim con thuyen,.
bQn tUdng da dung khieu khich ngay gifra ci'ra vao,
dvng d-Lrng thanh cfra ai "nha1n niu thuyen LOi vao tQ,p
doan cua til". Sang trung vay thu ba, tuong de dang

hdn khi it cfra hdn, nhung sv nguy hiem l?i tang len
gap b<)i boi "ben trai ben phiii deu La cua chet'', cfra sinh
nam 0 gifra nhung l?i bi bQn da h~u V~ bao quanh t?O
thanh ba cfra "cua ngoai, cua trong, Lt;ti cua trong
cung"; da xep thanh cong, canh mo canh khep. Tinh
each hung b?O CUa song f)a cho thay S\f hung Vi cua
thien nhien Tay Bac, ttr d6 lam noi b~t hinh anh con
ngudanh cho song Da. 0 d6 khong chi la ccli tai o van
chUdng, cai tam cua ngucua b~c thay ngon ngfr.
Con song Da hung b?o se khong hi~n len th~t song
dQng va CO hung dfr nhU ffiQt ke thu Vdi COn ngunha van khong si'r dl;lng cac bi~n phap: di~p tlr, di~p
cau true, nhan h6a, so sanh, so sanh trung di~p ... Ngon
ngfr giau c6, gia tri t?O hinh cao. Hinh anh an tUQng,
Slf lien tUong phong phu: nUde XO da ... , tieng rong cua
m<)t ngan con trau m<)ng, dung lfra de ta nude, dung
rl!ng ta song... GiQng di~u: don d~p, m?nh me, gay can,
day cam xuc ... Tac gia nhan m?nh ve hung vi, dfr d<)i,
nguy hiem vo cling cua song f)a - gQi len d6 la thu "ke
thu so m<)t" cua con ngu
1.2. Song Da mang net tinh
Leeonit Leeonop tl!ng nh~n dtnh: "MQt tac pham
each trii tinh tho mQng
phdi la mQt phat minh ve hinh thicc, mQt kham pha ve
nQi dung". Ben C?nh ve d~p hung vi cua con song, 0
- Trii tinh 0' dong chdy:

m<)t g6c dQ khac, Nguyen Tuan da phat hi~n ra chat
trfr tinh, thd ffiQng CUa dong song nay, song f) a t?O
song f)a giong nhu "cai day nen chat men say cho CUQC song cua con nguthung ngoan ngoeo".
Bac. Tu nhieu g6c nhin khac nhau, Nguyen Tuan da c6
+ Tu tren cao nhin xuong

- Trang344-


Bi quyet Chinh ph·vc mon Ngii van

+ 0 nhfrng quang yen thi
nhu thieu nfr kieu diem
"tuon dai, tuon dai nhu m<)t
ang toe tri1 tinh, dau toe
chan toe an hi~n trong rnay
troi Tay Bae bung na hoa
ban, hoa gq.o".
+ Bi~p ngfr "tuon dai"
cling nhtp van mem ffi(;li
nhU ru t(;lO nen ve d~p uyen
chuyen, thuot tha cua dong
song. Phep so sanh dong
song nhu m(>t "ang toe tri1
tinh" la ffiQt sang t(;lO ngh~
thu~t d(>c dao
+ Nhu nguoi co nhan lam
b~nh

lam chl:rng, "choe diu
dang day, roi ch6c lq.i ban
tinh va gat gong ngay".

Trd.n Thuy Duong

nhfrng phat hi~n moi me, d(>c dao thi vi, yen a cua con
song nay. D6la "con song Da tuon dai nhu 1n¢t ang toe
tri1 tinh, dau toe chan toe an hi~n trong may troi Tdy
Bae bung na hoa ban hoa gq.o thang hai va cuon eu<)n
mit. khoi nui nteo dot nuong xuan."
Ve d~p trfr tinh cua song Da qua ong kinh cua
Nguyen Tuan dUQC hi~n len voi nhieu g6c dQ khac
nhau. Tu tren tau bay nhin xuong, Tay Bac nhu nguoi
thieu nfr duyen dang, yeu kieu rna song Da chinh la
ang toe mem mUQt cua nguoi thieu nfr dang khao khat
thanh xuan nay. Nguyen Tuan da nhin thay dong chay
uon lUQn cua con song Da tl,(a nhu m<)t ang t6c trfr
tinh buong dai vat ngang qua nui rling hung vi. D~p
lam! Duyen dang lam! Nha van da dung m<)t cau van
dai hoi, h(;ln che ngat quang de gQi ta dBa va mai t6c cua nguoi thieu nfr. Bong thai sfr d1.1ng
tu ngfr gQi ta cai dong chay em dem cua song Da
mang cai linh han cua Tay Bac "Con song Da tuon dai,
tuon dai nhu nt<)t ang toe tri1 tinh, dau toe an hi~n
trong ntay troi Tay Bae cuon CUQn 1nui khoi meo dot
nuong xuan". Di~p ngfr "tuon dai" cling nhip van mem
ffi(;li nhU ru t(;lO nen Ve d~p uyen chuyen, thUdt tha cua
dong song. Phep so sanh dong song nhu nt¢t "ang toe
tri1 tinh" la m9t sang t(;lO ngh~ thu~t dQC dao. Phep so

sanh day chat thO, chat h9a ch£lng nhfrng pho ra dUQC
ve d~p diu dang, duyen dang, kieu sa, kieu diem cua
dong song Da rna con b<)c 19 chat phong tinh, lang
m(;ln cua nguoi ngh~ si. Dong Ba giang gio day tl,(a nhu
m9t nang thieu nfr xuan sac dang buong ho mai t6c
lam duyen, lam dang gifra mua hoa ban, hoa g(;lo duoi
ve d~p bong benh cua may kh6i. Than sac cua thien
nhien noi day dUQC Nguyen Tuan mieu ta voi ve d~p
rat rieng, rat l<;1, rat tho. Kh6i nui Meo rna nguoi dong
bao dot nuong moi khi Tet den ciing khien nguoi ta
nao long den 1(;1. Tay Bac muon doi van d~p, song Da
hung b<;1o den dau ciing c6 hJ.c kieu diem nhu co gai
tre bung chay sue xuan trong khoanh khac thanh

- Trang345.:.


Tran Thuy Duong

Bi quytt Chinh ph¥c mon Ngfr van

- Trii tinh it mdu nu+ Mua xuan, nu6c song Da
"xanh ngQc bich" chu khong
"xanh mau xanh canh hen
nhu: rnau cua song cam,
song Lo".
+ Mua thu, nu6c "lil lil
chin do nhu: da 1nQt m()t
ngu:oi bam di vi ru:qu bua".

Lien h~: mau nu6c song
Huong "sant xanh, tru:a
vang, chieu ti1n".
Ho~c: mau nu6c do
phu sa cua song H6ng.

n~ng

+ Chua bao gio mau den

nhu "th'l,lc dan Phap dii de
ngfra con song ra do nt'l,lc
Tdy vao roi gQi bang m()t cai
ten Uw leu".

xuan. Bao nhieu ve d~p tho m{>ng, trfr tinh quyen rfi
cua dat troi da ua v~ thuc d~y trong nhfrng cau van
cua Nguyen Tuan - "Nguoi th~ kim hoan cua chii"
(Hoai Thanh).
Ve d~p tho m{>ng trfr tinh cua song Da con dUQC the
hi~n 0 mau sac d~c bi~t cua dong song. Me dam tru<1c
ve d~p cua song Da, Nguyen Tuan dii phat hi~n ra s1:(
thay doi va bien chuyen cua melu nuDa hi~n len v<1i ue d~p lQ. lung, quyen rii nhu m{)t my
nhan uai nhiing di~u ngh~ ldm say dcim long nguoi.
Song Da luon lam m6i, lam d~p v6i · chinh minh, sac
nUde song Del thay doi theo tung mua, moi mua m{>t ve
d~p rieng bi~t. Nguyen Tuan da say sua me dam,
chiem nghi~m ve d~p cua con song nay de cat len

nhfrng trang viet nhu thu men say glri den b<:in dQc.
Con song Tay Bac th~t bay bong va lang ID<:ln biet bao!
"Toi da say sua lan may 1nita xuan bay tren song Da, toi
dii xuyen qua dant 1nay ntita thu 1na nhin xuong song
Da", luc nay day nguoi ngh~ si ay da ph6 m~c tha troi
tam h6n minh cling v6i song nu6c song Da, chinh ve
d~p cua may troi Tay Bac bung no hoa da gieo nen
nhfrng h<:lt mam xanh tot t<:lO nen cai sac rieng khong
tr{>n Ian cua thien nhien tuoi d~p noi day. Neu nhu
Hoang Phu NgQc Tuong nhin thay dong song Huong
v6i anh nang ban mai n.rc ra ~0 nen cai sac "sam
xanh, tru:a vang, chieu tint" t<:lO nen ttr canh SaC thien
nhien doi bd Va SlJ' phan quang CUa dat trdi V<:in V~t de
t<:lo nen m{>t d6a hoa phu dung mi mi~u, thi Nguyen
Tuan l<;1i viet v~ song Da v6i nhfrng cam quan nh<:ly ben
cua ngfi quan.
Mua xudn nUde song Del xanh ngqc bich chu khong
"xanh mdu xanh canh hen cua nu<1c song Gam, Song
Lo". Cilng la xanh day, nhung mdu xanh o day ld s1:£ ke't
dqng cua ve d~p toeln bich, thu ngqc trong sang, xanh
m{)t melu xanh g~i cdm, trong lelnh, rung rinh trong
nang sam mel lap loang bong cay toa r~p quang dong
song. Sac xanh ay phai chang la cai di~u xanh cua

-Trang 346-


Tnin Thuy Duong

Bi quyet Chinh phy.c mon Ngii Vlin

- Trfr tinh doi bo song:
+ Doi bo song l~ng nhu to:

"til doi Ly, Tnin, Le, quang
song nay cilng lQ,ng to den
the ma thai" .
+ "Bo song hoang dc;ti nhu:
m()t bo tien sil'', "han nhien
nhu: m()t noi niem
tich
tuoi xua".

co

+ "Bo song Da, , bai song
Da, chuan chuan, bumn
buarn tren song Da", d~p

xanh cay, xanh rling, xanh nui, xanh may xanh troi
xanh nhU cai SUC ffi<;inh ki di~U rna t<;!O h6a da ban t~ng
cho thien nhien hung VI noi day. Mita thu, nubc song
Dd "lit lit chin do nhu da mq,t m()t nguoi bam di vi ncqu
biia"; "lit lit cai mdu do giQ,n dfr 0' m9t nguoi bat man
bl:(c b9i moi dQ
ve". Cau van sfr dvng phep so sanh
d~c sac , khien nguoi dQC hinh dung dUQC ve d~p da
d<;1ng cua sac nuac song Da. Lan dau tien c6 nguoi
dung mau sac cua da m~t nguoi de mieu ta ve d~p cua
dong song. Cai mau do "lit lit" ay co le chi .Nguyen

Tuan mbi thay, mbi cdm mbi viet nen duqc. N6 chi c6
the t<;lO nen tlr ban tay CUa IDQt nguoi ngh~ Sl tai hoa,
tai tfr. D~c bi~t, ph<'H kh!tng djnh chac njch n1ng, du c6
da sac mau nhung nubc song Dd chua bao gio mau den
nhu bQn "thl:(c dan Phcip dii de ngua con song ra do
thuc m\(c Tay vao r6i gQi bang m9t cai ten lao leu".
Qua nhfrng cau van mieu ta ve mau nuac song Da,
Nguyen Tuan cling da lam noi b~t dUQC cai trfr tinh,
tho m<)ng cua dong nuac con c6 ca cai dfr d9i ngan
doi cua con song Tay Bac. Nguyen Tuan da dvng len
ca m9t the giai thien nhien r<)ng md, tuoi d~p song
d<)ng va giay gh;ta tren trang giay, nhfrng trang vit~t ay
tva nhu "m9t bite hQa de cdm nhQ,n thay vi de ngam"
ngam de thay hoa co bay tren song nuoc song Da.
Khong dfr dQi nhu quang bay th<;1ch tr~n tren song,
nguoi dQC nhU l<;!C vao the giai CO tich, the giai cua
tien sfr. Cau van "Thuyen toi troi tren song Da" toan
van bang t<;lO cam giac yen a, thanh binh, Sl,( tlnh l~ng.
Tac gia huang den ljch sfr cua nhfrng buoi dau d\ffig
nuac va gifr nuac: "Hinh nhu: til doi Tnin, doi Ly, doi
Le, quang song nay cilng lQ,ng to den the ma thai". SV
huang nQi nay cang lam noi b~t Ve d~p nguyen Sd va
hong hoang cua doi bo song Da. Dung nhu tac gia da
so sanh "bo song hoang dc;ti nhu m()t bo tien sit Bo song
han nhien nhu: m()t noi niem tich tuoi xua". Phep so
sanh d9c dao, dung khong gian de gQi mo thai gian,
mo r<)ng bien dQ lam noi b~t ve d~p hon nhien, trong

co

-Trang 347-


Tran Thuy Due1ng

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngfr van

tho m<)ng uchao oi, trong
con song, vui nhu thay nang
gion tan sau ki ntua dam,
vui nhu noi lc;Li chient baa
aut quang".
+ DQC bo song: utinh
kh6ng 1n¢t bong nguoi; co
gianh dai nui dang ra nhii:ng
non bup, nti)t dan huau cui
dau ngon bup co gianh dant
suang dem".
+ Tren m?t nude "con ca
dant xanh quay vQt len m(it
song bung trang nhu bq,c rai
thai. Tieng ca dc;tp nude song
duoi 1nat dan huau Vl;tt 1nat"
+ Song Da trong sv lien
tuDa bQt nude lenh benh - Baa
nhieu ciinh bay nhieu tinh"
cua m9t nguoi tinh nhan
chua quen biet.

sang, nguyen thuy cua buoi so khai. Hai chfr "l?ng to"
dUQc nhac di nhac lCili t6i hai Ian theo kieu trung diGp
n1t d?c thu cua tho, khong gian vang l?ng nhung
khong the ((l?ng to" han duQc nfra du khach dang di
thuyen tren quang song nay nhung lCili c6 cam giac
minh dang di ngUQC ve qua khtr xa XUa.
Theo dong troi cua con thuyen nguoi dQC di vao the
gi6i hoang so tinh mjch, bao trum canh v~t la m9t
mau xanh hoang so, hon nhien. Cling thay nuong ngo
"nhu len may la ngo non aau ntua", da c6 dau an cua
con nguoi in tren mau xanh rna mang ay, nhung th~t
vo cling ng'ilc nhien "nta khong 1ni)t bong nguoi". Chi c6
doi gianh noi tiep doi gianh trung diGP voi nhfrng "non
bup" ngon lanh. Hinh anh dan huou xuat hiGn tren
mau xanh bat ngat nhfrng doi gianh la m9t net ve tai
hoa lam cho btrc tranh thien nhien songDa dUQm mau
"hoang dq,i" va
tich". Khong phai chu nai vang ngo
ngac trong cai xao XCiiC CUa la thu rOi thud nao rna d
day chi c6: nco gianh dai nui dang ra nhii:ng non bup.
Mi)t dan huau cui dau ng6n bup co gianh dant suang
dent". "Bo song hoang dq,i nhu mc)t bo tien sfr; bo song
han nhien nhu 1ni)t noi niem tich tuoi xua". Nguyen
Tuan SO sanh khong phai de Cl). the h6a S\T v~t rna la
trtru tUQng h6a, tho m<)ng h6a canh v~t. "B(J tien sfr",
"noi niem tich tuoi xua"Ia chfr cua nha van b~c thay
ve ngon ngfr nay. Nguyen Tuan khong dva vao trvc
giac de SO sanh, ong da dung tunhfrng lien tuthu, gieo vao tam hon nguoi dQC bao cam XUC, de cling

ong t~n hucua f)a giang. f)o~n trich khep lCili bang hinh anh con
song Da trong sv lien tubQt nuO'c lenh benh- Bao nhieu cdnh bay nhieu tinh"
cua m9t nguoi tinh nhan chua quen biet cang lam cho
hinh anh dong song trd nen quyen n1, c6 linh hon,
giau strc hut. Nhu IDQt do~n phim chuyen canh tlr tinh
qua d<)ng de roi tinh l?ng han.

"co

co

co

-Trang 348-


Bi quyet Chinh phv-c mon Ngfr van

Tnin Thuy Duong

2. Hinh tuqng ong lcii do - nguoi dtrQc nha van nhin nh~n: "khong chi La nguoi Lao

d{)ng tri dung tuy~t voi nu1 con La m{)t ngh~ si thvc thv trong cong vi~c Lao a{)ng song
nuac cua minh, trong ngh~ thuQt VUQt thac Leo ghenh".
2.1. Ve d~p ngoC:ti hinh
"Niem vui cua nhd van chan chinh la niem vui cua
nguai dan duang den xu sO' ccii d~p" (Pautopxki) V6i

+ Bu6c vao cili tuoi bay
muoi, dau t6c b9-c trang
nhung than hinh "van d~p
nhu m(>t pho tuqng tc;tc bang
da cam thc;tch" cling c~p mat
tinh anh, nhan hfc nhin xa
voivQi.

+ Canh tay "leu ngheu nhu

cai sao, chan luc new cilng
khuynh khuyn~ nhu dang
k~p Lay nt¢t cuong Lai".
+ Tren ngvc noi len m<)t so

"cu nau" thuong tich rna

Nguyen Tuan nguang m9
g<;>i la "thU: Huan chuang lao
d{)ng sieu hc;tng".

>-

Sau hon muoi nam
cheo do ngu<;jc xuoi song
Ba hang tram chuyen, ong
da "co tay lai ra hoa", pha
tung trung vi th9-ch tr~n,
giao phong sinh ti'r v6i "Lil
da noi iii nuac" de nam vling

tung con thac, cai gh~nh,
nam chac binh phap than
song, than Ba.

tinh than cua m<)t nha van ton tho cai d~p, suot doi di
tim cai d~p, trong "Nguoi Lai do song Da", Nguyen
Tuan ciing da dan chung ta vao the gi6i cua cai d~p.
B6 la ve d~p cua thien nhien, cua Da giang vua hung
b9-o, hung vi vtra trfr tinh, tho m<)ng. Va d~c bi~t hon,
ong giup chung ta kham pha ve d~p cua nguoi. lao
d<)ng mi~n song nu6c qua hinh anh ong lai do.
Khong phai ngau nhien rna Nguyen Tuan d~t ten
cho dua con tinh than cua minh la "Ngudi lai do song
Da" trong khi l9-i di ve len m<)t buc tranh hung vi v~
song Da. Nhu v~y, nhan v~t trung tam phai la hinh
tUQng nguoi lai do. Nha van mieu ta cai hung vi cua
dong song thvc chat la de ton vinh ve d~p con nguoi m<)t khuc hung ca cua nui rung Tay Bac. Bu6c vao cai
tuoi bay mUOi, dau toe b9-c trang nhung than hinh ong
"min d~p nhU TilQt pho tUQng tq,c bang aa ca1n thq,ch"
cling c~p mat tinh anh, nhan Ivc nhin xa voi VQi. Canh
tay "leu ngheu nhu cai sao, chan luc nao cung khuynh
khuynh nhu dang k~p lay m¢t cuong Uti", ngo9-i hinh
ong lai do hi~n len da in d~m dau an cua nguoi lao
d<)ng tren mi~n song nu6c. Tren ngvc noi len m<)t so
"eli nau" thuong tich rna Nguyen Tuan nguong mQ g<;>i
la "thu Huan chuang lao d9ng sieu hC:tng". Sau hon
muoi nam cheo do nguQc xuoi song Da hang tram
chuyen, ong da "c6 tay lai ra hoa", pha tling trung vi
th9-ch tr~n, giao phong sinh tfr v6i "Iii da noi ai nu6c"
da nam vling tling con thac, cai gh~nh, nam chac binh

phap than Song, than Ba. Cling khong phai ngau
nhien rna nguoi lai do 19-i "nam vilng tilng con thac, cai
ghenh, nam chac binh phap than Song, than Da" rna
CUQC song cua h<;> la CUQC chien dau hang ngay VOi
thien nhien de gianh lay sv song tu tay n6 ve tay minh.

-Trang 349-


Trdn Thuy Duang

Bi quyet Chinh ph'f:tc mon Ngfr min

2.2. Cdnh vu~t thcic - the

Nguyen Minh Chau dii ticng noi: "Nhd viin phdi ld
ve a(/p tam hon, tinh ngttcJi ai tim nhiing ht;tt ngQC an dau trong tam hon con
nguc1i". Nguyen Tuan la nha van suot doi di'Lim- cai
each cua ong h1i do.
d~p, ciing vi the nha van luon di tim nhfrng gi con an
- Thu nhat: nguoi tai tri, nap sau tam h6n con nguoi binh di nhu nguoi lao
d{)ng. 6ng lai do la minh chung cho net phong each
diing cam phi thuong.
cua Nguyen Tuan: Luon nhin con nguoi o phuong di~n
+ "Nha ti mi nhu: dong
tai hoa ngh~ si Qua ngoi but cua Nguyen Tuan, ong
dinh vcw long tat cii nhflng
lai do trUdC het hi~n len la nguoi tai tri, dung cam phi
luang nu:ac cua tat cii nhflng
thuong. C6 le bao tinh cam dam me, yeu quy song Da

con thac hiem tro" .
cua Nguyen Tuan dUQC gfri g~m vao nhan v?t ong lai
+ "ThUQC de'n ca nhflng cai do, nen nha van da de nhan V~t CUa minh g~n b6 Vdi
charn than, chant cau va song Da den muc mau thtt, hieu va yeu dong song den
nhflng doQ,n xuong dong; muc thu<)c long tung ten thac ten gh~nh han m<)t
thu¢c tU:ng quy luQt ph1;tc nghin ten du de hay kh6 deu h9i tv l~ng dQng thanh
m<)t dong chay trong trai tim cua ong lai do hay chinh
kich cua lil da".
la trai tim cua Nguyen Tuan. Ong thu<)c _dong song
- Thu hai: b{)c 19 sv thong nhu thu{)c m{)t "biin tru:ong ca, thu¢c den tU:ng dau
chant dau phay, dau charn than va tU:ng doQ,n xuong
minh linh ho~t, diing cam.
hi~n

Cdnh
tu~ng

vu~t

thcic - cdnh

xua nay chua tung co!

dong": "Ong lai do dii nihn chac binh phap cua than
song than da, ong dii thUQC quy luqt ph't;LC kich CUa lil
noi iii nu:ac". M()t con nguoi ttrng trai, hieu biet, rat

aa

+ Tritng vi thu nhat: bon

thanh thc;to trong nghe lai do, va da d~t den trinh dQ
cfra tfr, m<)t cfra sinh nam "bang each lay ntat va nha ti 1ni nhu: dong dinh vao long
l~p lo phia ta ng~n song.
tat cii nhflng luang nu:ac cua tat cii nhung con thac
hie1n tro". 6ng lai do ciing n~m vfrng "binh phap cua
- Da ket hQp v6i nu6c reo than song than nui", nhu m{)t vi tu6ng tai v~n dvng
ho co vii nham danh don
xuat sac binh phap Ton Til "biet dich biet ta, triint trqn
tam ly ong lai do.
trii1n thang ", l~i cling nhu m<)t nguoi ngh~ si chuyen
nghi~p nam ro cai m~t tr~n ngh~ thu~t day cam go rna
- Nhiing hon da oai phong
ong da theo duoi gan het doi nguoi. Chinh vi the rna
lam li~t "dang hat ham hoi
ong 1£1i do da khuat ph\lC, che ngv dUQC S\1' hung b~o
cai thuyen phiii xu:ng ten
cua dong song f)a. 6ng khong phai than thanh rna chi
tuoi tru:ac khi giao chien".
la m{)t nguoi lao d<)ng binh thuong bang xuong bang
thtt nhung voi tri dung song toan nen ong van chien
- "MQt han khac ·lui lQ,i va
thang thien nhien nghi~t nga de t6n t~i lao d<)ng sang
thach thilc cai thuyen co gioi
t~o trong cong CUQC xay d\ffig bao V~ To quae. Tinh
thi tien gan vao".

- Trang350-

Trcin Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngfr min

- Song nuoc li~u mt;1ng xong
vao "aa trai ma thuc goi vao
b'~;Lng va hong thuyen", co
luc "a()i ca thuyen len", "aoi
lqt ngua thuyen".
~ 6ng hii do xung
tr?n voi the quyet thang
"thQ.ch trq,n dan bay vita
xong, cai thuyen V'l;Lt tiJi".
~ Nguy hiem nhu v?y
nhung ong van binh tinh
"hai tay giu miti cheo khoi bi
hat len khoi song trq,n dia
phong thang vao 1ninh".
~

Ngay ca luc bi danh
mieng don hiem nhat
nhung "hai chan van kf(p
chqt lay cuong lai".

vi thit hai: nhi~u
cfra tfr, mqua phia hfru ngt;ln song.

+ Tritng

- Bo tri them nhieu cua tit
de aanh lica.
- Dong thac hong hffit;lnh tren song del.
- BQn tuong dt:mg khieu
khich ngay gifra cfra vao,
dvng dt:mg thanh cfra ai.
~ 6ng lai do khong mphut nghi tay, bat dau CUQC

each cua ong lai do dUQC qua nhfrng CUQC giao tranh
dfr dTrong CUQC chien khong can strc, ong lai do nhu
mqua ke dich, nhu chien than Tri~u Van cua Tam Quae,
don phuong d9c rna pha vong vay quan thu, chi khac
moi di~u m?t tr?n ctla ong la menh mong song nuoc.
Tren cai m?t tr?n hung hiem, treo thac VUQt gh~nh ay,
doi hoi nguoi chien Sl phai CVC ey dung cam Va binh
tinh de trng pho voi ffiQi sv bien doi khon luang, giao
hot;lt cua con song, boi chi so say m9t chut thoi thi
den mt;1ng cling chang con, noi gi den chuy~n lam mnguoi ngh~ si tai hoa tren con song ·Ba ngh~ thu?t.
Nguyen Tuan da d~t cho nhfrng kho khan, cfra ai rna
ong lai do phai VUQt qua ffiQt cai ten rat "nha binh" va
cling day tinh ngh~ thu?t la "trung vi thQ.ch trQ,n".
6ng lai do da xuat sac Ian lUQt VUQt qua nhfrng cfra
ai hung hiem ay mnhfrng luc da bt thuong, nhung noi dau don ay chang

tham vao dau so voi vi~c bt mat m9-ng. Bang kinh
nghi~m day d?n va long dung cam, mchai cling long tv tin da "nihn chac binh phap cua than
song than nui", cling hieu ro phai chong tra, tranh ne
lam sao de qua dUQC ai dau tien, ong lai do buoc vao
"trung vi thQ.ch trQ,n thu nhat" day cang thang. Co
nhfrng luc trung don hiem, dau don den "mqt mea
b~ch ai", nhung ong lam sao dam buong long, chi co
nhtn dau rna "kf(p chijt lay cuong lai", binh tinh VUQt
qua trung vi tht;1ch tr?n thu nhat, the la qua duQc mai. Khong mtr?n thtr hai ong l?p ttrc thay doi chien thu?t "aanh
nhanh thang nhanh", khong cho con song Ba co mco hhiem hon truoc khi "tang them nhieu ella tu ae lila con
thuyen vao, va cua sinh lQ.i bo tri l~ch sang ba huu
ngQ.n". The nhung cai bay do cling chang qua noi con
mat tinh tuong ctla ong lai do, boi ong da nam chac

-Trang 351-


Bi quyet Chinh phv.c mon Ngiivan

Tran Thuy Du<1ng

tan cong bang each "g hi "quy lu{j,t ph1;LC kich CUa lu dci nai ai nUde hient tra nay".
cuang lcii, miet m()t duong Ong vi lai do qua khuc nay nhu "cu:Bi ho phai cu:Bi t6i
cung", phai nam dung cai "bam song", roi CU the
cheo ve phia cila dci".

"phong nhanh vao cila sinh, lcii miet m(jt duong cheo ve
~ B<;>n tucng da ong van
phia cila dci ay". Ng?t thay l?i c6 m<)t bQn da djnh loi
nhc m?t, "dua thi 6ng trcinh, con thuyen vao t?p doan cfra tfr, thi ong do "van nh6
dua thi 6ng de san len ma ntQt bQn nay", b<;>n thac da van khong ngling khieu
chQt d6i de nta duong phong khich, nhung chung chi nhu dang lam tro he truce
nhanh vao cila sinh".
m?t ong do, boi ong da tv tin "tninh ma rao bai cheo
len, dua thi 6ng de san len chQt d6i ma mo duong tien".
+ Trung vi thu ba: it cfra tfr
The la xong not ai thu hai, nhanh va chuan xac. N6i
hon, ben trai ben phai deu
nghe thi de day, nhung c6 may ai du binh tlnh va tay
la luang chet, cfra sinh o
cheo dieu luy~n de nham trung vao cfra sinh nhu ong
gifra deu bi da bao quanh.
lid do Lai Chau? Con m<)t ai cuoi nfra, ai nay "it cila
- Da h?u v~ vay thanh 3 han, ben phai ben tnii deu la luang chet, luang song a
cfra: "cila ngoai, cila trong, chQ,ng ba nay lq,i a ngay giua bQn da hQ,u v~", mci nghe
da thay kh6 khan du be, nhung ong do rat ill?nh d?n
cila trong cung".
"phong thang thuyen, chQc thung giua cila do" ,"thuyen
- Da xep thanh cong, canh nhu nt<)t 1nili ten tre xuyen nhanh qua hai nu6c". V?y la
mo canh khep hong "bat qua ca ba ai, rna ai nao cling nguy hiem vo cling, con
chet" chiec thuyen.
song l?i tro ve vci ve thanh binh, l?ng le. BQC het do?n
VUQt thac day cam go, gay C~ 6ng lai do muu tri
cam tuong minh vtra coi m<)t b9 phim hanh d<)ng
"phong thang con thuyen,

ngh~t tho, hoi h<)p den tung phut giay, rna ong lai do
ChQC thung trting vdy rai
chinh la nhan v?t chinh. Hinh anh nguoi lao d<)ng anh
vut qua cong dci". Chiec
hung, hang ngay chien dau v?t l<)n v6i thien nhien
thuyen nhu m9t miii ten
trong nguy hiem trung trung da lam noi b?t len ve d~p
tre "vut, vut" xuyen nhanh
va sue ffi?nh cua con nguoi truce thien nhien hung vi
qua hoi nucc.
va kieu ng?o.
Th~ 1a h~t thac!
Bay la ffiQt CUQC chien khong can SUC, nhung bang
sv thong minh, gan d?, kien cuong bat khuat, con
- Thu ba: b<)c 19 sv khiem ngunhuong, binh di cling khich, han h<;>c cua thien nhien. Hinh tuQng ong lai do
phong thai ung dung cua dUQC tac gia xay dt.ffig tren hai vai tro, vtra la ngunguoi ngh~ si.
chien si anh hung, qua cam, vtra la nguoi ngh~ si tai ba
da viet nen ffiQt ban hung ca tuy~t d~p ve CUQC song
+ Tren song nguy hiem la lao d<)ng, ve ngh~ thu?t cheo lai tren con song Da
v?y, nhtrng khi trOVe CUQC

- Trang352-


Bi quy~t Chinh phv.c mon Ngii van

Tran Thuy Dt((1ng

song nh~t thuong, "cilng r<)ng Ion. sv chien thang ciia ong Uti do la Slf kien
chang thay ai ban ve chien cuong, dung cc1m, y chi quyet tam vtrQt qua thach thuc
khoc li~t cua CUQC song. Do cling la chien thang cua
thang vita qua".
tai tri, sv am hieu den tuong t~n tinh net ciia song Da.
+ Boi "ng ay nao cilng
Neu nhu trong CUQC chien voi song Da the hi~n ve
gianh lay cai song til tay cai d~p va SUC ffi(;lnh 0 b~ noi CUa song f)a thi sau CUQC
thac nen no cilng khong co chien each U:ng xfr voi chien cong, chien thang cua
ong lao l(;li cho thay nhfrng ve d~p 0 b~ sau tam hon,
gila hoi h(>p dang nh6".
nhan each: "Cu(>c song cita hQ la ngay nao cilng chien
dau vai Song Da dii: d(>i, ngay nao cilng gianh lay cai
Cai binh thui1ng tro thanh song til tay nhii:ng cai thac, nen no cilng khong co gi la
phi thui1ng!
hoi h(>p dang nha ... ". Do chinh laS\( tai boa ngh~ si cua
nguoi lai do. Net tai hoa o trinh d9 trac tuy~t trong
cong CUQC VUQt thac khi ong bang bang tren dong
song Da m<)t each ung dung, binh tinh, tV t(;li trong
cu<)c chien day cam go nhung cling th~t hao hung.
6ng hii do cling bieu hi~n phong thai ngh~ si o tay lai
ra hoa khi VUQt trung vay th(;lch tr~n. 0 do la trinh dQ
d<;lt den d9 nhuan nhuyen, dieu luy~n. each ong nhin
nh~n v~ cong vi~c cua minh cling binh than den l<;1
lung. Chien thang dUQC song Da voi bay muoi ba
gh~nh thac la m9t di~u khong phai ai cling c6 the lam
dUQC, th~m chi day la IDQt chien cong phi thuSong voi ong lao va tat ca nhfrng nguoi lao d<)ng noi
day la m<)t di~u het sue binh thuong. Nhung chinh boi
biet gian dt h6a binh thuong h6a nhfrng di~u phi

thuong rna tam hon, nhan each ciia nhfrng nguoi lao
d<)ng noi day cang tro nen tran trQng, dang quy. 6ng
COi do nhU ffiQt ni~m vui song trong CUQC ddi minh.
6ng tam sv, ong khong thich cheo do 0 nhfrng noi
bang phang, nhfrng noi d6 khien chan tay ong d<;li di,
co the ii rii va huon ngii. Doi voi ong gh~nh thac vtra la
b(;ln, vtra la thfr thach ong luon khao khat muon V11Qt
qua. Cling chinh boi v~y nen khi phai doi m~t voi con
song VO cling hung b<;lO, ffiQt song ffiQt chet nhung
ong khong h~ lo lang, SQ hai, rna luon binh tinh, chu
d<)ng, tinh than sang khoai tinh tao de chi huy con tau
vuQt qua khoi dong thac dfr.

- Trang353-


Bi quyet Chinh phy,c mon Ngfr van

Tran Thuy Due1ng

Ngh~ thu.Q.t: Ve d~p tcli hoa ngh~ s1 cua nguoi lai do dUQc Nguyen Tuan kham
pha va ngQi ca dUOi Slf ket hQp CUa nhfrng bi~n phap ngh~ thu?t SO sanh, nhan hoa,
an dt,l gQi len cam giac manh li~t, hoi hQp cho nguoi dQC. Canh VUQt thac la bai ca
chien tr?n hao hung, m<)t btrc tranh hoanh trang ve dung Sl VUQt thac. Tat ca dUQC
t<,!O nen bdi cai tai, cai tam, cai tri tu~ uyen bac cling VOn hieu biet SaU fQng tren
nhieu llnh VlfC nhuthe thao, di~n anh, quan Slf... cua Nguyen Tuan.

Lkhac. DQc "Nguai Lai do song Da", ta thay dUQc nhilng net mai trong quan di~m sang
tac cua Nguyen Tuan. Til Huan eao cho den nguai Uti do song Da ta khong chi thdy

nhilng dQ,c die1n phong each d(i1n net van dUchuyen bien tich eve trong quan ni~m ve con nguai cua ong. Nguyen Tuan Luon nhin
con nguai (J phuong di~n tai hoa, ngh~ st. Trude va sau each rnqng ong deu co nhilng
thong nhdt rieng, tuy nhien tru(k each ntqng ong huang tai ve d~p "Vang bong m()t
thai" con sau each 1nqng ngoi but cua ong huang tai con nguai Lao a()ng. The nhung
Nguyen Tuan khong con di ti1n ve d~p cua nhilng con nguai cua 1n()t thai vang bong,
1na phat hi~n ve d~p do ngay tqi aay, ngay trong CUQC song binh di nay. Day chinh La
die1n chuyen bien Lon nhdt trong quan ni~1n ngh~ thu(it ve con nguai cua ong. HQ nhilng con nguai lao a()ng binh di dii gop phan vao cong CUQC xay d'f!ng ddt nude.
Trude Cach mq,ng, Nguyen Tuan La m()t nguai tai til, thich choi ngong, thich chie1n
nguang, chat chiu cai d~p thi sau each mqng ong L(ti nhq,y ciim vai con nguai mai, CUQC
song nt6i til goc a¢ Lao a()ng. 6ng nhin cai d~p cua con nguai La cai d~p gan vai nhdn
dan Lao a()ng, vai CUQC song dang niiy sinh soi a()ng. 6ng quan ni~1n rang ve d~p tai
hoa CUa nguai ngh~ sy khong chi the hi~n trong linh V't;lC ngh~ thu(it 11Ul no con aUQC
the hi~n trong tat cii mQi Linh vvc cua dai song con nguai. Khi con nguai dq,t den trinh
a<) dieu luy~n trong cong vi~c cua ntinh thi khi dove d~p tai hoa ngh~ si se toa sang.

-Trang 354-