So sánh hình tượng người anh hùng trong sử thi Ôđixê của Homer và Têlêmặc phiêu lưu ký của Fénelon

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
----------

Đề tài:
SO SÁNH HÌNH TƯỢNG NGƯỜI ANH HÙNG TRONG SỬ THI ƠĐIXÊ
CỦA HOMER VÀ TÊ-LÊ-MẶC PHIÊU LƯU KÝ CỦA FÉNELON


MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT ..................................................................................2
1. Khái lược về văn học so sánh.....................................................................................2
2. Giới thiệu sơ lược về hình tượng người anh hùng ...................................................2
CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM .........................................3
2.1. Homer với sử thi ễixờ............................................................................................3
2.1.1. Gii thiu tỏc gi Homer....................................................................................3
2.1.2. S thi ễixờ.........................................................................................................3
2.2. Franỗois de Salignac de La Mothe-Fénelon với tác phẩm Tê-lê-mặc phiêu.........4
lưu ký
2.2.1. Gii thiu tỏc gi Franỗois de Salignac de La Mothe-Fénelon........................4
2.2.2. Tác phẩm Tê-lê-mặc phiêu lưu ký. ....................................................................5
CHƯƠNG 3: MỤC ĐÍCH SO SÁNH VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ SO SÁNH.......................7
3.1. Mục đích so sánh......................................................................................................7
3.2. Những điểm tương đồng trong hình tượng anh hùng Uylixơ và Tê-lê-mặc........7
3.2.1. Hình ảnh người anh hùng với phẩm chất trí tuệ và sự dũng cảm...................8
3.2.1.1. Người anh hùng Tê-lê-mặc ...........................................................................8
a) Sự dũng cảm......................................................................................................8
b) Phẩm chất trí tuệ...............................................................................................9
3.2.1.2. Người anh hùng Uylixơ.................................................................................9
a) Sự dũng cảm.......................................................................................................9
b) Phẩm chất trí tuệ...............................................................................................9

1


3.2.2. Người anh hùng trong mối quan hệ tình cảm gia đình...................................10
3.3. Những điểm khác biệt trong hình tượng anh hùng của Uylixơ và Tê-lê-mặc ....11
3.3.1. Tính cách của người anh hùng..........................................................................11
3.3.2. Người anh hùng đối diện với những thử thách................................................12
3.3.3. Phẩm chất lí tưởng của người anh hùng..........................................................12
3.3.4. Những người đồng hành cùng các anh hùng...................................................14
3.4.5. Ý nghĩa của cuộc hành trình của người anh hùng..........................................15
KẾT LUẬN......................................................................................................................... 17
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................18

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
1. Khái lược về Văn học so sánh
Thuật ngữ “Văn học so sánh” lần đầu tiên xuất hiện ở Pháp, của nhà tự nhiên học
Georges Cuvier ( 1769 – 1832). Và xuất hiện ở Việt Nam khoảng gần nửa thế kỷ nay. Nhắc
đến thuật ngữ “Văn học so sánh” là nhằm chỉ ra, đối chiếu, xác định những đặc điểm, mối
liên hệ giữa các nền văn học của từng quốc gia, từng khu vực trên thế giới. Trong đó, cụm
từ “so sánh” trong văn học được xem như một thao tác tư duy và được xem như một phương
2


pháp nghiên cứu để ứng dụng trong việc tìm ra những điểm giống nhau về mặt tư tưởng,
nghệ thuật của những tác phẩm văn học và cả những điểm khác nhau, độc đáo của từng nền
văn học. Đây là một bộ môn luôn nằm trong sự vận động và chuyển biến khơng ngừng.
2. Giới thiệu sơ lược về hình tượng người anh hùng
Mỗi thời kỳ sẽ có những hình tượng về người anh hùng khác nhau. Cụ thể như trong
sử thi Hy Lạp thì hình tượng người anh hùng đại diện cho trí tuệ và lý tưởng của Hy lạp.
Những tâm tư, tình cảm, khát vọng hay mơ về một con người lí tưởng của thời đại được

phản ánh hầu hết qua nhân vật anh hùng trung tâm của sử thi. Ngồi phẩm chất nổi bật về trí
tuệ và lịng dũng cảm, thì vóc dáng của anh cũng được miêu tả vô cùng phi phàm với những
bắp tay rắn chắc, cơ thể cường tráng và sở hữu sức mạnh phi thường. Thơng qua hành động
và lời nói của người anh hùng trong câu chuyện, anh càng bộc lộ rõ hơn những phẩm chất
và cách xây dựng nhân vật anh hùng điển hình trong sử thi Hy Lạp.

3


CHƯƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM
2.1. Homer với sử thi Ôđixê
2.1.1. Giới thiệu tác giả Homer
Vấn đề về danh tính của tác giả Homer đã gây ra rất nhiều tranh cãi. Theo Văn học
phương Tây giản yếu của Minh Chính: “Homère theo nguyên từ Hy Lạp là Homeros có
nghĩa là người mù” [3, tr. 13]. Ơng được sinh ra ở Xmirne, trên bờ sông Meles vào khoảng
cuối thế kỷ IX đầu thế kỷ VIII TCN. Homère sống trong một gia đình nghèo, thơng minh và
ơng được mời làm thầy dạy học, đi du lịch ở nhiều nơi. Sau khi bị mù thì ơng làm nghề hát
rong, và từ đấy cái tên Homère xuất hiện. Trong khoảng thời gian này, ông đã sáng tác ra
hai thiên anh hùng ca nổi tiếng là Iliad và Odyssey.
Hai thiên anh hùng ca của Homer không chỉ là một tác phẩm văn học mà đó cịn là
một tư liệu q báu về thời gian lịch sử và được các nhà nghiên cứu khảo cổ học, xã hội học
phải lấy nó làm nền tảng để dựng lại thời kỳ lịch sử chưa được ghi chép. Chính vì vậy mà
tên tuổi của Homère được tôn vinh và lấy làm thuật ngữ sử học, được gọi là “Thời đại
Homère” – thời kỳ từ thế kỷ XIII đến thế kỷ XII TCN. Đó cũng chính là giai đoạn chuyển
tiếp từ chế độ công xã thị tộc sang chế độ chiếm hữu nô lệ và sử thi Ôđixê ra đời vào
khoảng thế kỉ VIII TCN - thời kì cộng đồng người Hy Lạp bước vào một thời kỳ văn minh
mới từ chế độ công xã thị tộc sang chế độ chiếm hữu nô lệ. Các câu chuyện, truyền thuyết
về người anh hùng sẽ được các nghệ sĩ hát rong sẽ tái hiện lại quá khứ bằng cách thông qua
các chi tiết, nội dung và ý tưởng của thời gian và không gian hiện tại, tương lai mang tính
4

chất thần thoại. Trong số đó có truyền thuyết kể về cuộc chiến thành Troy diễn ra vào thế kỷ
XII TCN. Những người nghệ sĩ hát rong đã đóng một vai trò quan trọng là người kết nối
thời đại, là người truyền bá vẻ đẹp phẩm chất, lý tưởng và sức mạnh của con người Hy Lạp
đến cho mọi người đồng thời gợi mở trong họ lòng tự hào và tình yêu đối với con người, đất
nước Hy Lạp hùng mạnh. Họ hát lên những khúc ca tôn vinh, ca ngợi và truyền tụng bậc
anh hùng.

2.1.2. Sử thi Ôđixê
Sử thi Ơđixê có 24 khúc ca, kể lại cuộc hành trình trở về quê hương của Uylixơ sau
chiến thắng trận chiến thành Tơroa. Sau khi chiến thắng thành Troy, Uylixơ cùng đồn qn
trải qua hành trình dài đầy nguy hiểm để trở về quê hương. Đoàn thuyền của chàng gặp
nhiều trắc trở, bão táp. Trải qua nhiều thử thách, các trai bạn của Uylixơ chết hết. Chàng trôi
dạt đến đảo của nàng tiên Calipxô, nàng yêu say đắm Uylixơ và giam giữ không cho chàng
trở về. Sau bảy năm, nữ thần tuân theo lệnh thần Dơt để chàng trở về quê hương. Uylixơ trải
qua trận đánh sóng dữ dội của Pơdêiđơng để trả thù chàng vì đâm mù mắt con trai của thần.
Uylixơ trôi dạt vào vương quốc Phêaxi và gặp được công chúa Nôxica xin nàng giúp đỡ.
Nàng công chúa chỉ cách cho chàng vào thành, Uylixơ quỳ xuống ôm chân hoàng hậu Arêtê
xin sự giúp đỡ cho chàng được trở về quê hương và chàng được nhà vua Anxinut nâng dậy,
hỏi han và tiếp đãi ân cần, nghe nghệ nhân hát bài ca ngợi chiến công làm cho chàng cảm
động. Nhà vua muốn biết tên chàng và mong muốn Uylixơ kể lại hành trình của mình. Nghe
Uylixơ kể về những gian nan, thử thách nguy hiểm mà chàng đã trải qua: đi vào mảnh đất
của những tên khổng lồ Xiclôp, gặp mụ phù thuỷ Xiêcxê, xuống địa ngục, lách qua eo biển
và chiến đấu với hai con quái vật Karip và Xila,... thì nhà vua và các triều thần vô cùng cảm
động. Nhà vua lệnh cho người cấp thuyền và các người trai bạn hộ tống cho Uylixơ về quê
5


hương. Uylixơ về đến quê hương Itac, chàng được sự giúp đỡ của nữ thần Atêna đã giả dạng

thành người hành khất đến gặp người chăn lợn cũ Ơmê và sau đó chàng bí mật gặp lại con
trai Têlêmac. Hai cha con bàn mưu giết bọn cầu hôn. Uylixơ vào cung điện gặp vợ mình
nhưng khơng tiết lộ danh tính thật của mình. Pênêlơp cho nhũ mẫu Ơriclê rửa chân cho
chàng và phát hiện ra Uylixơ vì nàng phát hiện thấy vết sẹo bị lợn lòi húc ở chân của
Uylixơ. Chàng đã ra hiệu cho Ơriclê giữ bí mật. Pênêlơp - vợ chàng kể cho chàng nghe về
những việc đã xảy ra và bắt buộc phải ra điều kiện cho đám người cầu hôn: ai bắn một phát
tên xuyên qua mười hai vịng trong của mười hai cái rìu thì nàng sẽ lấy người đó. Đám
người cầu hơn đều thất bại, duy chỉ có người hành khất thành cơng. Hai cha con Uylixơ giết
sạch đám người đến cầu hôn và trừng trị lũ người hầu phản bội. Pênêlôp không tin chồng
nàng trở về và không chịu nhận chàng. Uylixơ chỉ ra cái dấu hiệu của chiếc chân giường là
một cái gốc cây, lúc này Pênêlôp mới chịu nhận chồng nàng. Sau đó, Uylixơ về gặp cha
mình và cuối cùng là cuộc giảng hoà của Uylixơ với người thân của bọn cầu hôn đã bị
chàng giết được diễn ra và được can ngn chin tranh bi n thn Atờna.

2.2. Franỗois de Salignac de La Mothe-Fénelon với tác phẩm Tê-Lê-Mặc phiêu lưu
ký
2.2.1. Gii thiu tỏc gi Franỗois de Salignac de La Mothe-Fộnelon
Franỗois de Salignac de La Mothe-Fénelon (1651- 1715) là tổng giám mục, nhà thần
học, và là nhà văn Pháp có quan điểm tự do về chính trị, giáo dục. Các khái niệm sư phạm
và các tác phẩm văn học của ông đã gây ảnh hưởng sâu sắc và lâu dài đến văn hóa Pháp.
Ơng có xuất thân từ một dịng dõi quý tộc lâu đời, Fénelon bắt đầu học cao học ở Paris
vào khoảng năm 1672 tại chủng viện Saint-Sulpice. Ông bắt đầu trở thành linh mục vào
năm 1676, và được bổ nhiệm làm giám đốc của Nouvelles Catholiques (Người Công giáo
6


mới), một trường đại học dành cho phụ nữ hướng dẫn những người cải đạo từ đạo Tin lành
ở Pháp. Khi Vua Louis XIV tăng cường đàn áp các tín đồ Tin Lành vào năm 1685 một cách
khắc nghiệt, Fénelon đã cố gắng giảm thiểu sự khắc nghiệt không khoan dung ấy của Công
giáo La Mã bằng các cuộc gặp gỡ công khai với những người Tin lành (1686–1687) để trình

bày giáo lý Cơng giáo một cách bình đẳng và hợp lý. Mặc dù khơng có thiện cảm với niềm
tin Tin Lành, nhưng ông cũng bác bỏ các cuộc cải đạo cưỡng bức của vua Louis XIV.
Năm 1689, với sự hỗ trợ của giám mục nổi tiếng Jacques-Bénigne Bossuet, Fénelon
được bổ nhiệm làm gia sư cho Louis, duc de Bourgogne, là cháu trai và là người thừa kế của
Louis XIV. Để giáo dục hoàng tử, Fénelon đã sáng tác tác phẩm nổi tiếng nhất của mình,
Tê-lê-mặc phiêu lưu ký (1699), kể về cuộc phiêu lưu của Tê-lê-mặc trên đường tìm kiếm cha
mình là Uylixơ, thơng qua tác phẩm, những tư tưởng chính trị cơ bản của chính tác giả
Fénelon được thể hiện một cách tượng trưng. Trong thời kỳ nổi tiếng trong giới quan chức,
Fénelon đã được hưởng nhiều vinh dự khác nhau, bao gồm cả việc được bầu vào Học viện
Pháp năm 1693 và được chọn làm tổng giám mục Cambrai vào năm 1695.

2.2.2. Tác phẩm Tê-lê-mặc phiêu lưu ký
Tác phẩm Tê-lê-mặc phiêu lưu ký được in lần đầu vào năm 1699, ra đời vào thời kì
văn học Phục hưng. Đây là thời đại có nhiều biến động nhất, lúc này, Pháp đang dưới thời
của Louis XIV, được đánh giá là thời đại bắt đầu có sự phát triển về nền văn học và văn hóa
đạt đến tột đỉnh. Tuy nhiên, về vấn đề chính trị và tơn giáo lại xảy ra rất nhiều xung đột,
xung đột giữa vua và quý tộc vừa dịu đi thì xung đột căng thẳng về vấn đề tôn giáo bùng nổ,
Louis XIV đàn áp các tín đồ Tin Lành, sự kiện đã khiến số lượng người bỏ chạy khỏi nước
Pháp vô cùng lớn. Cuộc bạo loạn tôn giáo đã làm xảy ra các cuộc chiến tranh kéo dài, vấn

7


đề kinh tế gặp khó khăn khi nạn lạm phát xuất hiện trên khắp châu u, tình hình bất ổn ấy đã
ảnh hưởng vô cùng to lớn đến nền văn minh châu Âu.
Tác giả Fénelon đã không ngại rắc rối dưới tình hình xã hội và chính trị rối ren, mà
cho xuất bản tác phẩm Tê-lê-mặc phiêu lưu ký để viết lên một cách cặn kẽ về tình hình bất
ổn của giai đoạn này, nhờ đó mà chúng ta có một tác phẩm vĩ đại nắm bắt được tinh thần
của một thời đại.
Tác phẩm kể về hành trình đi tìm cha của Tê-lê-mặc, đi cùng với Tê-lê-mặc là Men-tô.

Trên hành trình đó hai người gặp rất nhiều khó khăn. Bị bão đắm tàu, dạt vào cù lao của nữ
thần Ca-líp-xơ, mà Ca-líp-xơ đang thương nhớ vua U-lịch là cha Tê-lê-mặc nên tiếp đãi
chàng rất hậu hĩnh. Chàng kể cho nữ thần xứ ấy về việc phiêu lưu đến Cách-lý-đề. Khi Têlê-mặc kể xong chuyện mình cho nữ thần nghe, các tiên nữ đưa mắt nhìn nhau than trách ơi
chàng khơi ngô tuấn tú ấy mà lại phải trải qua những chuyện lạ lùng. Ca-líp-xơ nghe Tê-lêmặc kể chuyện nên đã đem lịng thích chàng trước đó. Trong thời gian này thì Tê-lê-mặc lại
thích nhảy múa sa đọa vào những cuộc chơi, đem lịng thích nàng Ơ-ca-rịch nên rủ đi bắn
cung, âm thầm lên những cuộc hò hẹn cùng rừng thẳm. Ngộ ra rằng mũi tên tình ái đã khiến
mình sa đọa nên muốn rời đi. Hai thầy trò sau khi thoát được bơi đến gần tàu của người
Phê-ni-xi. Chúa tàu nhìn Tê-lê-mặc, như nhớ ra bèn hỏi đã gặp mặt chưa, Tê-lê-mặc cũng
ngờ ngợ nhớ ra chuyện gì, cả hai mừng khi biết chúa tàu là em Nát-ban. Nát- ban là người
mà Tê-lê-mặc đã từng trò chuyện và quen biết lúc trước. Chủ tàu cho người mở tiệc rượu
đón hai khách. Sau đó Tê-lê-mặc cũng kể chúa tàu nghe về chuyện mình đắm tàu thế nào.
Nữ thần Vệ-nữ-xĩ cịn tức giận nên đã lên nói chuyện Chúa thần lại làm hại Tê-lê-mặc khi
về gần đến Y-tắc khiến lái tàu hoa mắt mà rẽ sang hướng khác. Thuyền vừa vào bến họ liền
tâu con vua U-lịch đến, vua Y-đô-mê-nê xứ ấy mừng rỡ, chào đón người vào. Sẵn làm lễ tế,
được thần linh chỉ dẫn nếu muốn đánh thắng trận thì nhờ vào hai người khách đến. Men-tô
8


cử Tê-lê-mặc đi theo các vua đồng-minh, nhưng khi nghe Men-tơ nói đến phải ở bên cạnh
vua Y-đơ-mê-nê để giúp đỡ vua thì Tê-lê-mặc tỏ ra khơng hài lịng vì vua Y-đê-mê-nê đã
phạm phải quá nhiều lỗi lầm nhưng với sự khuyên bảo hết sức của vua Men-tô, chàng bèn
đồng ý. Hằng đêm, Tê-lê-mặc mơ màng thấy bóng phụ hồng vơ vẩn ở chốn hoan lạc. Anh
cho rằng phụ hoàng đã từ trần mà tới nơi Lạc uyển, bèn quyết xuống m phủ kiếm cha. Sau
Tê-lê-mặc được đức Thái hoàng Thái tổ A-xê-xi-úc (Arcésius) nhận mặt và phán cho biết
rằng cha còn sống ở dương gian, nay mai sẽ về phục quốc. A-xê-xi-úc có ban lời dạy Tê-lêmặc các phép trị thiên hạ. Tê-lê-mặc nghe lời thánh huấn rồi lại trở về được dương gian. Ađê- lật hẹn đánh một trận với Tê-lê-mặc. Khi vào trận, Tê-lê-mặc đã tỏ ra tài xuất chúng, lội
qua sông máu mà đi đuổi A-đê-lật. A-đê-lật mang theo ba mươi kiện tướng tìm giết Tê-lêmặc. A-đê-lật bị Tê-lê-mặc đánh ngã, thấy thế nguy phải dùng hết chước để động lòng
thương của anh. Tê-lê-mặc lấy lòng nhân từ mà tha giết cho, nhưng A-đê-lật khi đứng dậy
lại muốn nhân Tê-lê-mặc vơ phịng mà đánh trộm rồi chạy nấp sau bụi cây. Tê-lê-mặc chạy
tới đâm cho A-đê-lật một mũi gươm khiến hắn chết tại chỗ. Quân rợ Đơ-ni giơ tay xin hàng,
trong hồ ước chỉ xin đồng minh có một khoản là được cử lấy vua mới mà thôi. Tê-lê-mặc

làm lễ tổng táng cho Bi- dịch trát ( con trai Niết-tơ), cịn các tướng bàn nhau giao đất Đô-ni
và định nhường cho Tê-lê-mặc phần đất tốt. Nhưng Tê-lê-mặc khơng chỉ khơng nhận mà
cịn ngăn can, và Tê-lê-mặc bàn đem đất an bình giao cho Đi-ơ-miệt. Cịn vua nước Đơ–ni
thì giao cho Bơ-ly-đa-mã-xĩ. Vì hai người đều có tài và có đức. Các tướng cũng như dân
Đơ-ni chịu lời bàn ấy. Tê-lê-mặc đến Xa-lăng-ta, chàng bất ngờ vì phố phường vắng ngắt
nhà cửa lại hẹp. Chàng đứng lặng nghe những lời dạy khôn của Men Tô. Chàng xem đó là
những lời dạy q báu. Tê-lê-mặc u mến cơng chúa An-chi-ốp (con gái vua Y-đơ-mê-nê),
nhưng sẽ khơng vì tình cảm này mà ảnh hưởng tới việc trở về Y-tắc. trong lúc đó thì vua Yđơ-mê-nê chỉ lo Tê-lê-mặc và Men–tô đi mất, bèn lấy cớ giữ lại nhưng Tê-lê-mặc và Men 9


tô vẫn quyết định từ giã vua Y-dô-mê-nê. Trong khi đi thì thầy trị đàm đạo với nhau về
nghề trị nước, và tới Y-tắc thì gặp cha ở nhà tơi cũ là Ơ-mê. Cịn Men-tơ (thần Mê-nê) nói
đứt đoạn xong thì hóa thành đám mây nửa vàng nửa xanh rồi biến mất.

CHƯƠNG 3: MỤC ĐÍCH SO SÁNH VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ SO SÁNH
3.1. Mục đích so sánh

10


Từ hai đối tượng nghiên cứu là hình tượng người anh hùng trong sử thi Hy Lạp cổ đại
và hình tượng người anh hùng trong tiểu thuyết Phục hưng Pháp, quan trọng nhất là chỉ ra
những điểm giống và khác nhau để đó rút ra được bản chất và sự kế thừa của hình tượng
nhân vật anh hùng trong nền văn học châu Âu. So sánh được nét giao thoa cũng như nét
khác biệt độc đáo giữa hai nền văn học thuộc hai quốc gia và hai thời đại khác nhau và cho
người đọc thấy lối xây dựng nhân vật mang vẻ đẹp rất riêng của từng tác phẩm, sự đa dạng
của hình tượng anh hùng trong văn học thế giới và việc cách tân hình tượng anh hùng ở giai
đoạn sau này. Khơng chỉ có vậy, việc so sánh hai tác phẩm còn làm nổi bật lên bản sắc văn
hóa, văn học và quan niệm về người anh hùng của mỗi quốc gia ở mỗi giai đoạn khác nhau.
Uylixơ được nhào nặn từ khuôn mẫu người anh hùng điển hình trong sử thi Hy Lạp,

anh ngồi phẩm chất nổi bật về trí tuệ và lịng dũng cảm, thì vóc dáng của chàng cũng được
miêu tả vô cùng phi phàm với những bắp tay rắn chắc, cơ thể cường tráng và sở hữu sức
mạnh phi thường. Thông qua hành động và lời nói của người anh hùng trong câu chuyện,
chàng càng bộc lộ rõ hơn những phẩm chất và cách xây dựng nhân vật anh hùng điển hình
trong sử thi Hy Lạp. Nhân vật Uylixơ cũng được đánh giá là phóng đại và cường điệu một
cách thần thánh hóa như các hình tượng người anh hùng điển hình trong văn học Hy Lạp,
chàng giữ một vai trò thủ lĩnh trong xuyên suốt tác phẩm và bộc lộ những phẩm chất rất tiêu
biểu của một người thủ lĩnh lý tưởng mà người dân Hy Lạp kỳ vọng, những hành động của
người anh hùng trong sử thi luôn được tác giả làm tỏa sáng rực rỡ bằng khơng gian và
những tình huống vô cùng đậm chất sử thi.
Về người anh hùng Tê-lê-mặc trong nền văn học Pháp thời kì Phục hưng, tuy mang lại
hình tượng nhân vật anh hùng từ thần thoại Hy Lạp, nhưng lối xây dựng hình tượng của giai
đoạn này mang nhiều điểm cách tân rất khác biệt. Chàng cũng mang những sắc vóc cường
tráng và sở hữu sức mạnh phi thường, cũng như trí tuệ và lịng dũng cảm giống như hình
11


tượng anh hùng cổ đại. Thế nhưng nhân vật Tê-lê-mặc ngay từ đầu khơng q thần thánh
hóa và rực rỡ như Uylixơ mà nhân vật Tê-lê-mặc có từng bước phát triển để trở thành người
anh hùng lý tưởng. Tê-lê-mặc là hình tượng người anh hùng đã được cách tân về mặt nghệ
thuật, nhân vật người anh hùng lúc này thể hiện nhiều hơn tính hiện thực trong xã hội châu
Âu.

3.2. Những điểm tương đồng trong hình tượng anh hùng Uylixơ và Tê-lê-mặc
Trong cuộc hành trình thì cả Uylixơ và Tê-lê-mặc đều có người đồng hành. Nếu như
Uylixơ là Athena thì Tê-lê-mặc là Men-tơ.
Đi sâu vào cuộc hành trình của Uylixơ và Tê-lê-mặc, cả hai đều là chuyến hành trình trở
về quê hương Y-tắc. Uylixơ trở về sau cuộc chiến thành Troy, khi chiến thắng và cuộc chiến
kết thúc, Uylixơ muốn trở về xứ xở Y-tắc cùng vợ con, tương tự vậy hành trình của Tê-lêmặc là hành trình đi tìm cha và trở về quê hương Y-tắc. Cả hai đều đặt mục đích là trở về
đất Y-tắc sau khi hồn thành nhiệm vụ. Đối với Uylixơ thì Y-tắc có vợ và các con, là nơi

chàng muốn trở về đoàn tụ gia đình. Cịn đối với Tê-lê-mặc là cuộc hành trình ra đi tìm cha,
sau đó nghe tin về mẹ nên quyết định quay về. Cả hai cuộc hành trình đều là những cuộc
chống chọi sự giận dữ của thần linh.
Uylixơ đã làm mù mắt của gã khổng lồ mạnh nhất bầy nên chọc giận đến thần
Pôdêiđông nên đã khiến thần nổi giận, sau khi được thần linh giúp đỡ thì thốt được hịn
đảo của nữ thần Ca-líp-xơ nhưng lại gặp vơ vàn sóng gió mới có thể trở về với gia đình của
mình ở quê hương Y-tắc. May mắn gặp được sóng gió dạt bờ, chàng gặp được người giúp
đỡ và hậu thuẫn trở về Y-tắc và gặp lại con trai Tê-lê-mặc của mình. Uylixơ trơi dạt vào
vương quốc Phêaxi và gặp được công chúa Nôxica xin nàng giúp đỡ. Nàng công chúa chỉ
cách cho chàng vào thành, Uylixơ quỳ xuống ơm chân hồng hậu Arêtê xin sự giúp đỡ cho
12


chàng được trở về quê hương và chàng được nhà vua Anxinut nâng dậy, hỏi han và tiếp đãi
ân cần, nghe nghệ nhân hát bài ca ngợi chiến công làm cho chàng cảm động. Nghe Uylixơ
kể về những gian nan, thử thách nguy hiểm mà chàng đã trải qua: đi vào mảnh đất của
những tên khổng lồ Xiclôp, gặp mụ phù thuỷ Xiêcxê, xuống địa ngục, lách qua eo biển và
chiến đấu với hai con quái vật Karip và Xila,... thì nhà vua và các triều thần vơ cùng cảm
động. Nhà vua lệnh cho người cấp thuyền và các người trai bạn hộ tống cho Uylixơ về quê
hương.
Tê-lê-mặc thì lại lên đường tìm cha của mình trong lúc vơ tình đã chọc giận thần Vệ nữ
sĩ, Vệ nữ sĩ đi xin chúa trời giết Tê-lê-mặc nhưng do chưa thể chết nên Chúa trời chỉ có thể
khuyên nhủ Vệ nữ sĩ, Nép tun theo lời Vệ nữ sĩ làm mưa làm gió khiến cho thuyền được cấp
của Tê-lê-mặc đánh vào đảo và gặp nhiều thử thách khác nhau. Từng thử thách qua từng tập
ta dễ dàng nhận ra Tê-lê-mặc là một người cơ trí, rèn giũa qua từng thử thách, Tê-lê-mặc lại
càng trưởng thành và mang trong mình thêm nhiều kiến thức cũng như những trải nghiệm
về hành trình hồi hương. Đoạn cuối, Tê-lê-mặc yêu mến công chúa An-chi-ốp (con gái vua
Y-đơ-mê-nê) nhưng khơng vì tình cảm này mà ảnh hưởng tới việc trở về Y–tắc. Trong lúc
đó thì vua Y-đơ-mê-nê chỉ lo Tê-Lê-mặc và Men–tô đi mất, bèn lấy cớ giữ lại nhưng Tê-lêmặc và Men-tô vẫn quyết định từ giã vua Y-dơ-mê-nê. Trong khi đi thì thầy trị đàm đạo với
nhau về nghề trị nước, tới Y-tắc thì gặp cha ở nhà cũ. Cuộc hành trình kết thúc đúng với

mục đích của nó, tìm được cha và trở về q hương Y-tắc, tuy có mn vàn sóng gió nhưng
có thể xem đó là thử thách để giúp con người trưởng thành.

3.2.1. Hình ảnh người anh hùng với phẩm chất trí tuệ và sự dũng cảm
3.2.1.1. Người anh hùng Tê- lê-mặc
a) Sự dũng cảm
13


Tê-lê-mặc bị đày đến nơi hoang vu, điều kiện thiên nhiên cũng như con người nơi đây
đều chống lại người anh hùng này. Tuy nhiên, Tê-lê-mặc đã vượt lên trên nghịch cảnh để
thích nghi với hồn cảnh hiện tại của mình:
“Ta thì đến nơi đầy đọa. Mênh mơng một bãi cát nóng như than. Trên ngọn núi thì
trắng phau-phau một tầng tuyết phủ, chẳng bao tan, làm ra một mùa đơng vơ tận. Duy ở
lưng chừng sườn núi dốc, có mấy đám cỏ lẫn với đá, là đem súc vật cho ăn được mà thơi.
Những miền thung lũng thì sâu quá, mặt trời nắng ít chỗ tới nơi” [1, tr. 38] nói về điều kiện
thiên nhiên khắc nghiệt nơi Tê-lê-mặc bị đày tới.
“Trong xứ ấy tôi chỉ gặp những quân du-mục mọi rợ, thật người hợp với cảnh lắm.
Đến đó, thì đêm tơi than-thở số phận hẩm hiu; ngày tơi đi theo một đàn súc-vật; chỉ những
lo che-chở cho cái thân đầy-đọa, cho khỏi phải tên nơ-thủ đánh địn.” [1, tr. 38]. Tê-lê-mặc
bị những người ở đây hăm dọa đánh đập.
“Tôi kiếm sách vở mà đọc, để khiến cho cái thân đầy-đọa, cái phận bơ-vơ, nó dễ chịu
hơn...”; “Thường chúng tôi hát suốt ban ngày, rồi lại hát đến đêm khuya. Khi tơi giảng dạy
cho lũ mục-đồng thì chúng qn lều tranh, quên đàn dê, mà đến đứng im như phỗng-đá để
mà nghe...” [1, tr. 40]. Tê-lê-mặc sau khi được đạo sĩ khuyên răn đã suy nghĩ tích cực để
thích nghi với hồn cảnh hiện tại.

b) Phẩm chất trí tuệ
Khi đến nước Xuy La, Tê-lê-mặc nghĩ về người dân nước Y-tắc mà tự hỏi lòng phải
làm sao để người dân nước mình cũng được hưng thịnh như vậy: “Tơi lại hỏi rằng: vậy thế

ta có cách nào khiến cho nước Y-tắc nhà ta một ngày kia cũng nên phong-thịnh như thế
chăng? Nát-ban đáp: Nếu muốn vậy, thì noi gương đó mà làm. Nên tiếp đãi người ngoại
quốc và xử dễ-dàng với người ngoại-quốc...” [1, tr. 73]
14


Trong cuộc thi đấu, Tê-lê-mặc đã thể hiện được sức mạnh của mình: “Vai đối vai,
cẳng ngáng cẳng, trên mình gân nổi như thừng, tay quàng lấy mình nhau như thể rắn
quấn... Trong khi hắn thử tơi như vậy, thì tôi gia tay đẩy hắn vào sườn, lưng sắt mãi cũng
thấy núng. Hắn ngã xuống đất, kéo tôi ngã đè lên trên. Hắn cố sức vật tôi xuống mà không
chuyển, tơi cứ ngồi trơ trên mình hắn” [1, tr. 127]. Khi được các lão tơn làm vua nước
Cách-lý-để thì Tê-lê-mặc đã khéo léo đáp lại “Hỡi bỡi trăm họ nước Cách-lý-để đại-danh
trong hồn-hải! Ta chẳng có đức-hạnh gì mà xứng đáng làm chúa nước này... Chẳng qua là
dùng cách gợi tấm lịng thương u của người q-quốc mà thơi, để mà khiến quí-quốc giúp
cho vài chiếc thuyền bè mà về Y-tắc… Thật thế, từ nay cho đến chết, lúc nào ta cũng yêu
mến người Cách-lý-để. Hằng ngày ta sẽ ngóng tin Cách-lý-để, tin hay thì ta mừng, tin buồn
thì ta tủi, Cách-lý-để được danh tiếp thì ta cũng hoan-hỉ trong lòng, như là nước nhà ta
vậy” [1, tr. 141].

3.2.1.2. Người anh hùng Uylixơ
a) Sự dũng cảm
Những gian nan, thử thách nguy hiểm mà Uylixơ đã trải qua: đi vào mảnh đất của
những tên khổng lồ Xiclôp, gặp mụ phù thuỷ Xiêcxê, xuống địa ngục, lách qua eo biển và
chiến đấu với hai con quái vật Karip và Xila,...
b) Phẩm chất trí tuệ
Uylixơ được ca ngợi là một người anh hùng “trí xảo”, thơng minh và dũng cảm. Ngay
từ khúc mở đầu, tác giả của bản anh hùng ca đã dành những lời lẽ trang trọng, ca ngợi vị
anh hùng kiệt xuất khơng chỉ với phẩm chất “trí xảo” nổi bật ở chàng mà cịn ở sự thơng tuệ
các phong tục văn hóa ở nhiều nơi: “Nàng thơ ơi! Hãy kể cho ta nghe câu chuyện vị anh
hùng mn vàn trí xảo, sau khi dùng mưu hạ được thành Tơroa thần thánh, đã phiêu lưu

15


khắp đó đây, đặt chân lên bao nhiêu thành bang và thông hiểu biết bao phong tục!” [2, tr.
191]. “Ta quên sao được Uylixơ thần thánh, thông minh hơn hết mọi người trần và dâng lễ
nhiều nhất cho các thần bất tử trên trời bát ngát?” [2, tr. 194].
Khi nghe nữ thần sẽ chuẩn bị những vật dụng, đồ ăn và thức uống cho chuyến hành
trình trở về quê hương của mình, Uylixơ dường như khơng tin và bộc lộ tính cảnh giác:
“...Vậy mà nàng bảo tơi ra đi trên một chiếc bè, thì hẳn nàng có ý định gì đây, chứ không
phải muốn cho tôi trở về xứ sở. Về phần tôi, tôi chẳng bao giờ đặt chân lên một chiếc bè,
trái với ý nàng, trừ phi nàng trịnh trọng thề với tơi rằng nàng khơng có ý hại tôi, làm cho
tôi mang họa” [2, tr. 221]. Nữ thần Calipxơ cũng phải kinh ngạc và nói “chàng chẳng phải
là kém khôn ngoan”. Chi tiết này là minh chứng cho sự tỉnh táo, đầu óc sáng suốt của
Uylixơ trong việc nhìn nhận, phán đốn sự tình.
Trí khơn ngoan của người anh hùng còn được thể hiện ở việc kiên nhẫn, khéo léo và
làm hài lòng người khác khi nữ thần so bì sắc đẹp của mình với Pênêlơp – vợ của chàng:
“Hỡi nữ thần oai linh, xin nàng chớ giận. Tơi biết rõ là về vóc dáng và sắc đẹp, Pênêlơp
khơn ngoan khơng sao bì được với nàng. Vợ tơi là một phụ nữ phàm trần, còn nàng, nàng là
một vị thần bất tử, muôn đời trẻ mãi. Tuy vậy, ngày ngày tôi vẫn mong muốn và ước ao
được trở lại nhà, được thấy ngày về trên đất quê hương” [2, tr. 222, 223].
Uylixơ còn là một người khéo léo, có tính kỉ luật và tài năng trong cơng việc đóng
thuyền bè ra khơi khơng khác gì một người thợ thực thụ: “Người đóng một chiếc bè rộng
chẳng kém gì khoang một chiếc thuyền vận tải lớn,... Người dựng một tấm sàn với những
ván dày ghép khít, đẽo cột buồm, tra tay buồm, làm bánh lái bọc cả tấm bè với những liếp
mây để ngăn đỡ sóng, rồi đặt lên bè nhiều vật nặng cho khỏi tròng trành.” [2, tr. 224].

3.2.2. Người anh hùng trong mối quan hệ tình cảm gia đình
16

Người anh hùng Uylixơ trí tuệ và gan dạ cịn là một người giàu tình cảm. Chàng ln
kính trọng và u thương cha mẹ mình. Điều đó thể hiện chàng là một người có tình u
thương gia đình sâu nặng. Khi Uylixơ gặp lại người mẹ đã chết trong xứ sở người chết,
chàng đã bày tỏ lòng nhớ thương da diết đến người mẹ của mình, khát khao được ơm bà
trong vòng tay để thỏa lòng mong nhớ. Tiếc thay, giữa họ đã bị cách biệt bởi người phàm
tục và người đã khuất. Người anh hùng tỏ ra đau khổ và tiếc nuối chia tay người mẹ của
mình khi trời sắp sáng. Hay khi cuộc hội ngộ giữa Uylixơ và người cha thân thương của
mình trong nước mắt và cái ôm nghẹn ngào, chàng thể hiện mình là một đứa con có đầy đủ
phẩm chất đạo đức và tình người sâu sắc trong mối quan hệ với cha mẹ mình: “Người nhảy
tới ôm chầm lấy cha, hôn lên trán cha...” [2, tr. 356]. Tình nghĩa thiêng liêng sâu sắc ấy đã
nói lên Uylixơ là người anh hùng lý tưởng có đạo đức và tình cảm tơn kính những người
ruột thịt và máu mủ của mình. Một người hùng đại diện cho một con người toàn vẹn đáng
mơ ước trong các mối quan hệ xã hội Hy Lạp cổ đại.
Người anh hùng Tê-lê-mặc với hành trình ra đi là để tìm cha, ngay từ đầu mục đích ra
đi của người anh hùng đã cho thấy được tình cảm cha con, tình cảm gia đình. Tê-lê-mặc cho
rằng phụ hồng đã từ trần mà tới nơi Lạc uyển, bèn quyết xuống âm phủ kiếm cha. Sau Têlê-mặc được đức Thái hoàng Thái tổ A-xê-xi-úc (Arcésius) nhận mặt và phán cho biết rằng
cha còn sống ở dương gian, nay mai sẽ về phục quốc. A-xê-xi-úc có ban lời dạy Tê-lê-mặc
các phép trị thiên hạ. Tê-lê-mặc nghe lời thánh huấn rồi lại trở về được dương gian. Từ thái
độ của người anh hùng đã thấy rõ được tình cảm mà chàng dành cho cha mình, sẵn sàng
mạo hiểm thân mình xuống tận âm phủ tìm cha. Qua đó ta dễ dàng nhận thấy được sự cân
bằng trong các mối quan hệ của người anh hùng.

3.3. Những điểm khác biệt trong hình tượng anh hùng của Uylixơ và Tê-lê-mặc
17


3.3.1. Tính cách của người anh hùng
Người anh hùng Uylixơ trong sử thi Ơđixê ln giữ được sự điềm tĩnh, sáng suốt khi
đối mặt với những khó khăn, thử thách. Dù có trơi dạt trên vùng biển nguy hiểm, sóng dữ
bão táp, lọt vào đảo của những người khổng lồ, mụ phù thủy Xiêcxê, xuống “thế giới những

linh hồn” và gặp lại người mẹ đã mất, chiến đấu với hai con quái vật Karip và Xila…,
Uylixơ vẫn bình tĩnh nhìn nhận vấn đề và tìm được cách vượt qua những trở ngại. Chẳng
hạn, khi chứng kiến đồng đội bị người Xiclop ăn thịt ngay trước mắt, Uylixơ trong lòng
mang căm hận tột đỉnh nhưng vẫn giữ được sự bình tĩnh mà suy xét: “Lúc đó, trong đáy
lịng hào hiệp của tôi, tôi chỉ muốn tới bên hắn, nắn cho đúng chỗ hồnh cách mơ bọc lá
gan, rồi rút thanh kiếm nhọn đeo sát bên đùi, thọc sâu vào ngực hắn. Nhưng một ý nghĩ
bỗng giữ tay tôi lại. Nếu làm thế, chúng tôi cũng sẽ chết một cách khủng khiếp tại chỗ này,
vì tay chúng tơi sẽ khơng tài nào đủ sức để vần tảng đá nặng mà hắn chặn trước cửa” [2, tr.
265]. Chàng không để cho cơn giận chi phối lí trí của mình mà biết tỉnh táo cân nhắc nặng
nhẹ, thiệt hơn. Sau khi suy tính chu toàn, Uylixơ mới đi đến hành động giải quyết trở ngại.
Chính sự điềm tĩnh, khơn ngoan này của Uylixơ đã góp phần giúp chàng vượt qua nhiều thử
thách cam go mà người thường khó lịng làm được.
Về người anh hùng Tê-lê-mặc trong tác phẩm Tê-lê-mặc phiêu lưu ký, trước khi xảy ra
trận chiến với Hy-bi-á-xĩ thì Tê-lê-mặc được miêu tả là có tính nóng nảy. Chẳng hạn như:
“Tê-lê-mặc tính vốn nóng nảy, ăn nói chẳng biết nể lời, lại đe Pha-lăng-ta những việc nọ
kia. Giả sử các tướng không chạy lại ngăn, thì hai người đã đánh nhau ở trước nơi hộinghị”; “Sau gặp Hy-bi-á-xĩ, thì cơn giận lại càng nổi dữ. Ai nhìn y lúc ấy, thì khơng phải là
thái-tử Tê-lê-mặc, là học trò rất dễ bảo của thần Mi-nê nữa; thật ra là một người điên, một
con sư-tử phát khùng” [1, tập 2,7, tr. 27, 28]. Qua những câu văn trên, ta thấy Tê-lê-mặc lúc
này chưa học được cách hạ cái tơi của mình xuống để có thể bình tĩnh suy xét và giải quyết
18


vấn đề. Khi có việc gì xảy ra trái ý mình, Tê-lê-mặc khơng chỉ nổi lửa trong lịng mà cịn
bộc phát nó ra bên ngồi ngay lúc đó. Chàng chỉ nghĩ đến việc làm sao giải toả được sự bức
bối của mình mà chưa suy xét rằng hành động đó của mình sẽ dẫn đến hậu quả như thế nào.
Chính tính cách nóng nảy của mình đã một phần khiến Tê-lê-mặc lúc này chưa hồn tồn
được lịng của các tướng đồng minh.
3.3.2. Người anh hùng đối diện với những thử thách
Uylixơ nhiều lần đối mặt với những thử thách có sự tác động của thiên nhiên. Sự tác
động này một phần do tính chất địa lí tự nhiên của khu vực. Chẳng hạn, có lần thuyền của

Uylixơ bị bão cuốn trơi vào xứ sở người Xiclop,“trên đảo khơng có đồng cỏ, cũng chẳng có
ruộng vườn, đảo khơng gieo hạt, khơng cày bừa, khơng người ở, mà chỉ lồi dê kêu be be
sinh sống” [2, tr. 258]. Vì đất đai cằn cỗi, khơng kiếm được lương thực, đồn Uylixơ phải
bắt dê để ăn. Hay khi cả đoàn Uylixơ bỏ chạy khỏi xứ Xiclop bằng thuyền thì bị người
Xiclop ném đá lớn xuống biển, tạo cơn sóng dữ: “Khối đá rơi cách chiếc thuyền mũi đen
chỉ một quãng, và thiếu chút nữa thì trúng vào bánh lái. Đá rơi là sóng dồn về; từ ngồi
khơi ngọn sóng dội lại ùa tới đẩy chúng tôi lại gần đến bờ” [2, tr. 273]. Hay khi Uylixơ ghé
đảo của thần Mặt trời thì “thuyền người bị hãm ở đảo một tháng rịng vì gió ngược” [2, tr.
293] và phải đối diện với việc lương thực cạn dần.
Bên cạnh đó, sự tác động của thiên nhiên trong thử thách còn do bàn tay của các vị
thần gây nên. Chẳng hạn như thần Pơdêiđơng ln tìm cách dìm chết chàng trên biển khơi.
Ngài “lay chuyển mặt đất làm nổi lên một ngọn sóng rất to, khủng khiếp, rùng rợn, cao như
một cái vòm trên đầu người và nhằm thẳng người mà đổ xuống. Như một cơn gió mạnh làm
tan tác đống rơm khô, khiến những cọng rơm lả tả bay đi khắp chốn, ngọn sóng đánh rã
những tấm ván dài mỗi cái một nơi” [2, tr. 229]. Do đó Uylixơ phải leo lên một tấm ván,

19