(Luận Văn Thạc Sĩ) Hiện Tượng Chuyển Trường Nghĩa Trong Thơ Xuân Diệu.pdf

B

GIÁO D C VÀ ĐÀO T O
TRƯ NG Đ I H C SƯ PH M HÀ N I

VŨ HOÀNG CÚC

HI N TƯ NG CHUY N TRƯ NG NGHĨA
TRONG THƠ XUÂN DI U

LU&N VĂN TH C SĨ NGÔN NG) H C

HÀ N I, 2011


B

GIÁO D C VÀ ĐÀO T O
TRƯ NG Đ I H C SƯ PH M HÀ N I

VŨ HOÀNG CÚC

HI N TƯ NG CHUY N TRƯ NG NGHĨA
TRONG THƠ XUÂN DI U
Chuyên ngành: Ngôn ng7 h8c
Mã s<: 60.22.01

LU&N VĂN TH C SĨ NGÔN NG) H C
Ngư@i hưBng dDn khoa h8c: PGS. TS. ĐH VI T HÙNG

HÀ N I, 2011

M

Đ U

1. Lí do ch n đ tài
1.1. Chuy n trư ng nghĩa là m t hi n tư ng khá đ c bi t trong s d"ng ngơn
ng$. Nó t'o ra nh$ng giá tr( bi u ñ't m)i cho t*, theo đó t'o ra nhi-u liên tư/ng b0t
ng v- ý nghĩa cho câu và văn b5n. Hi n tư ng này khi xu0t hi n m t cách t8p trung
và có ch: ý s; khithốt kh?i qn tính c:a thói quen trong giao ti

lAa chBn khác nhau. Vi c s d"ng t* vAng chuy n ñDi trư ng nghĩa là m t trong
nh$ng cách thEc ñ c ñáo và hi u qu5. L i nói thư ng ngày mà dùng ñthEc này nhi-u khi làm tDn h'i đtín hi u ngơn ng$). Tuy nhiên, trong sáng tác ngh thu8t, vi c dùng t* vAng theo
phương thEc chuy n ñDi trư ng nghĩa l'i đư c các nhà ngh sĩ ngơn t* đ c bi t ưa
dùng. Vì v8y, có th nói, chuy n đDi trư ng nghĩa t* vAng có th ñư c coi là m t
bi n pháp tu t* hi u qu5 trong sáng tác văn chương.
1.2. Xuân Di u là m t tác gia l)n trong Văn hBc Vi t Nam hi n ñ'i. BSng
phong cách r0t riêng, ông ñã ñ l'i cho ñ i m t thành tAu ngh thu8t ñU s v)i nhi-u
tác phVm thơ ca ñ c s=c. Nói v- Xuân Di u, ngư i ta thư ng nh=c đnh$ng cách tân ñ c ñáo, thú v(, b0t ng và l' lXm. Trong nh$ng “cái m)i” mà Xuân
Di u ñưa ñtân ngôn ng$. [ thơ ông, ta th0y m t sJ lư ng l)n t* vAng ñư c s d"ng trong bJi
c5nh chuy n ñDi ý nghĩa. SA chuy n ñDi trư ng khơng nh$ng đã khithốt ra ngồi quy lu8t dùng t* ng$ sáo mòn mà còn giúp cho nh$ng tác phVm thơ
vư t lên trên các gi)i h'n c:a phong trào thơ ñương ñ'i. Trong sáng tác thi ca,
Xuân Di u ñã g=n kki u chuy n nghĩa, chuy n trư ng c:a t*. SA chuy n trư ng 0y t'o nên nh$ng k

h p phi lôgic thông thư ng, làm cho ngư i ta ng^ ngàng t* câu ch$ cho ñVn chEa bên trong chúng.

1


1.3. Giá tr( c:a thơ Xuân Di u có th đư c nhìn nh8n t* các góc đ khác
nhau. Nghiên cEu thơ ông t* hi n tư ng chuy n trư ng nghĩa cũng là m t hư)ng ñi
cbn thiT* nh$ng lí do trên, chúng tơi chBn ñ- tài “Hi n tư ng chuy n trư ng nghĩa
trong thơ Xuân Di u” làm lu8n văn c:a mình.
2. L ch s v n đ
2.1. V n đ trư ng nghĩa
Lí thuyt* r0t s)m, có th k đCác tác gi5 này ñã ñưa ra các quan ni m, các khía c'nh khác nhau v- trư ng nghĩa
xu0t phát t* nh$ng góc nhìn riêng c:a mình.
[ Vi t Nam cũng có khơng ít nhà ngôn ng$ hBc quan tâm nghiên cEu trư ng
nghĩa t* vAng. Trong đó, tiêu bi u là GS. Đf H$u Châu, PGS. Đf Vi t Hùng. Các
tác gi5 ñã c" th hóa trư ng t* vAng h ng$ nghĩa bSng cE li u tichuyên lu8n và giáo trình. Đây chính là cơ s/ lí thuyĐ- tài ñ t ra.
2.1. V n ñ hi#n tư$ng chuy'n trư ng nghĩa trong thơ Xn Di#u
[ nư)c ta, đã có r0t nhi-u bài viDi u. Hbu hthơ ơng, khjng đ(nh tài năng và phong cách c:a ơng. Tuy nhiên, t* m t góc nhìn
hkp, chưa có cơng trình, bài vitrong thơ Xuân Di u.
3. Đ-i tư$ng và ph/m vi nghiên c2u
ĐJi tư ng và ph'm vi nghiên cEu c:a ñ- tài: Th nh t, xác nh8n các v0n ñthu c v- cách thEc và ñ c ñi m c:a hi n tư ng trư ng nghĩa và chuy n di trư ng

nghĩa c:a t*; Th hai, t8p trung kh5o sát hi n tư ng s d"ng t* ng$ chuy n trư ng
nghĩa / tbn sJ cao và hi n tư ng chuy n di trư ng nghĩa c:a t* trong thơ Xuân
Di u. Trong đó, chúng tơi gi)i h'n vi c tìm hi u sA chuy n trư ng nghĩa trên bình
di n ng$ nghĩa hBc và d"ng hBc.

2


4. M4c đích, nhi#m v4 nghiên c2u
4.1. M4c đích nghiên c2u
M"c đích c:a đ- tài là tìm hi u sâu hơn v- nh$ng đóng góp c:a Xn Di u
trong sáng t'o ngơn ng$ thơ / m t góc hkp: s d"ng trư ng nghĩa t* vAng và
chuy n di trư ng nghĩa t* vAng (t* lí thuygóp thêm m t sA lí gi5i v- giá tr( c:a thơ Xuân Di u t* góc nhìn c:a ngơn ng$ hBc.
4.2. Nhi#m v4 nghiên c2u
Đ đ't đư c m"c đích trên, lu8n văn đ t ra các nhi m v" nghiên cEu sau:
h Xác ñ(nh cơ s/ lý lu8n c:a ñ- tài
h ThJng kê các t* ng$ trong thơ Xuân Di u theo trư ng nghĩa ñ xác ñ(nh
các trư ng nghĩa trong thơ Xuân Di u.
h Kh5o sát các kh Qua phân tích các krút ra nh$ng giá tr( bi u ñ't nh0t ñ(nh và ñ c ñi m phong cách thơ Xuân Di u.
5. Phương pháp nghiên c2u
Trong quá trình tri n khai đ- tài, chúng tơi s d"ng ch: ypháp sau:
h Phương pháp miêu t5 ñ miêu t5 ñ c ñi m chuy n trư ng c:a t* và c0u t'o
c:a các kh Phương pháp phân tích (phân tích ng$ nghĩa và phân tích ng$ c5nh) đ làm
rõ giá tr( bi u hi n c:a t* trong t*ng trư ng h p chuy n trư ng c" th , ñUng th i chr
ra giá tr( c:a hi n tư ng chuy n trư ng nghĩa trong vi c th hi n n i dung và ngh

thu8t c:a thơ Xuân Di u.
Ngoài hai phương pháp trên, lu8n văn còn s

d"ng th: pháp thJng kê,

phân lo'i.
+ Th: pháp thJng kê dùng ñ tDng h p ng$ li u, qua đó, n=m đư c m t cách
khái quát v- hi n tư ng chuy n trư ng nghĩa trong thơ Xuân Di u.
+ Th: pháp phân lo'i dùng ñ phân lo'i ng$ li u và xác ñ(nh các ñ c ñi m
c:a hi n tư ng chuy n trư ng nghĩa trong thơ Xuân Di u.

3


6. Đóng góp c<a lu>n văn
6.1. T* lý thuytrư ng nghĩa trong thơ Xuân Di u.
6.2. Làm rõ vai trò c:a vi c s d"ng phương thEc chuy n di trư ng nghĩa t*
vAng trong sáng tác thi ca c:a Xuân Di u, t* đó khjng đ(nh nh$ng đóng góp c:a
ơng v- sáng t'o ngơn ng$ ngh thu8t.
6.3. Góp phbn làm sáng t? thêm lý thuyngôn ng$ ngh thu8t.
7. C u trúc c<a lu>n văn
Tương Eng v)i nh$ng nhi m v" nghiên cEu ñã ñ t ra, ngồi phbn M đ u và
phbn K t lu n, n i dung Lu8n văn ñư c tri n khai trong 3 chương:
Chương 1: Cơ s/ lí lu8n
Chương 2: Các trư ng nghĩa và hi n tư ng chuy n trư ng nghĩa trong thơ
Xuân Di u
Chương 3: Giá tr( bi u ñ't c:a hi n tư ng chuy n trư ng nghĩa trong thơ
Xuân Di u

Sau cùng là phbn Ph# l#c và Tài li&u tham kh)o

4


Chương 1
CƠ S

LÍ LUFN

1.1. V khái ni#m trư ng nghĩa
Trư ng nghĩa cịn đư c gBi là trư,ng ng- nghĩa, trư,ng t/ v1ng ng- nghĩa
(semantic filed, lexcal filed). Lí thuyvà Thux Sĩ ñưa ra vào nh$ng th8p kr 20 và 30 c:a th< kr XX. Lí thuynguUn t* nh$ng tư tư/ng v- mJi quan h ng$ nghĩa gi$a các t* trong ngôn ng$ c:a
W. Humboldt, M. Pokrovxkij, Meyer. Nhưng ti-n ñ- thúc ñVy m t cách quysA hình thành nên lí thuyđ c bi t là lu8n ñi m “giá tr( c:a b0t cE yquanh quy ñ(nh” [6, 243] và “chính ph5i xu0t phát t* cái tồn th làm thành m t
khJi đ phân tích ra nh$ng yNói đng$ ngư i ĐEc là J. Trier và L. Weisgerber. V)i J. Trier (theo ñánh giá c:a S.
Ullmann), l(ch s ng$ nghĩa hBc ñã m/ ra m t giai ño'n m)i. Ông là ngư i ñbu tiên
ñưa ra thu8t ng$ “trư ng” vào ngơn ng$ hBc và đã th áp d"ng quan đi m c0u trúc
vào lĩnh vAc t* vAng ng$ nghĩa. J. Trier cho rSng, trong ngôn ng$, mfi t* tUn t'i
trong m t trư ng, giá tr( c:a nó là do quan h v)i các t* khác trong trư ng quyñ(nh. Cịn L. Weisgerber, ơng l'i có m t quan đi m r0t ñáng chú ý v- các trư ng –
theo ơng, cbn ph5i tính đcho kCác trư ng ki u c:a J. Trier và L. Weisgerber là nh$ng trư ng có tính ch0t

đJi v(, gBi t=t là trư ng trAc tuyNgồi hai tác gi5 trên, trư ng trAc tuyđ- c8p đWarburg, W. P. Zaleskij, Duchacek, H. Husgen, K. Reuning.
Khác v)i các nhà nghiên cEu trên, W. Porzig l'i xây dAng quan ni m v- các
trư ng tuy
5


ki u như “gehen” – “fuber” (“ñi” – “chân”), “greifen” – “hand” (“cbm” – “tay”),
“sechen” – “auge” (“nhìn” – “m=t”)… Đây không ph5i là nh$ng quan h chung
nh0t, nh$ng quan h ng$ nghĩa t'o nên “các trư ng cơ b5n c:a ý nghĩa”. Trung tâm
c:a “các trư ng cơ b5n c:a ý nghĩa” là các đ ng t* và tính t* vì chúng thư ng đ5m
nhi m chEc năng v( ng$ trong câu, do đó chúng thư ng ít nghĩa hơn các danh t*.
[ Vi t Nam, trư ng nghĩa cũng ñư c r0t nhi-u tác gi5 quan tâm nghiên cEu
như: Đf H$u Châu, Nguyin Thi n Giáp, Vũ ĐEc Nghi u, Hồng TrBng PhiVi t Hùng… Trong đó, Đf H$u Châu là ngư i ñi ñbu trong vi c đưa ra lí thuyđã v8n d"ng lí thuynh$ng quan ni m c:a mình v- trư ng nghĩa. Đf H$u Châu ñ(nh nghĩa: M2i ti3u h&
th4ng ng- nghĩa ñư5c g6i là m7t trư,ng nghĩa. Đó là t p h5p nh-ng t/ ñ;ng nh t
vvi c phân l8p trư ng nghĩa. Đây là quan ni m có tính ch0t đ(nh hư)ng cho các quan
ni m v- trư ng nghĩa c:a các tác nhà Vi t ng$ khác sau ông.
Lu8n văn c:a chúng tôi l0y quan ni m v- trư ng nghĩa c:a Đf H$u Châu
làm cơ s/ lí thuy1.2. Phân lo/i trư ng nghĩa
DAa vào hai quan h cơ b5n trong ngôn ng$ là quan h dBc (quan h trAc
tuyquan h ng$ đo'n), Đf H$u Châu chia trư ng nghĩa ti

nhau: trư ng nghĩa bi u v8t, trư ng nghĩa bi u ni m (hai trư ng nghĩa dAa vào quan
h dBc); trư ng nghĩa tuytư/ng (dAa vào sA k1.2.1. Trư ng nghĩa bi u v t
Trư ng nghĩa bi u v8t là “m t t8p h p nh$ng t* ñUng nghĩa v- ý nghĩa bi u
v8t” [8; 172]. Chjng h'n, trư,ng nghĩa bi3u v t v= tay: c tay, bàn tay, cánh tay,
ngón tay, hoa tay, vân tay, búp măng, dùi ñ#c, c m, nEm, xé… Đây là các đơn v( t*
có cùng ph'm vi bi u v8t tay.

6


Mfi m t trư ng nghĩa bi u v8t thư ng có t* trung tâm là danh t*. Danh t* này
có tính khái qt cao, gbn như là tên gBi c:a các ph'm trù bi u v8t, như ngư,i, ñ7ng
v t, th1c v t, v t th3, ch t li&u…Các danh t* này cũng là tên gBi các nét nghĩa có
tác d"ng h'n ch< ý nghĩa c:a t* v- m t bi u v8t, là nh$ng nét nghĩa c" th , thu hkp
ý nghĩa c:a t*. DAa vào danh t* trung tâm, ngư i ta xác l8p trư ng nghĩa bi u v8t.
[ ví d" trư ng bi u v8t v- tay trên, dAa vào danh t* tay, ta t8p h p ñư c r0t nhi-u
t* v- tay – nSm trong trư ng nghĩa tay.
Các trư ng nghĩa bi u v8t l)n có th phân chia thành các trư ng nghĩa bi u
v8t nh?. Đthành các trư ng nghĩa bi u v8t nh? hơn n$a. Chjng h'n, trư,ng nghĩa bi3u v t v=
tay có th chia thành các trư ng nh?: trư,ng bi3u v t v= bàn tay (gUm: ngón tay,
vân tay, hoa tay, đ4t ngón tay, chI tay, mu bàn tay…), trư,ng bi3u v t v= cánh tay
(gUm: c tay, xương cánh tay, cùi chJ…)
SJ lư ng t* ng$ và cách tD chEc c:a các trư ng nghĩa bi u v8t r0t khác nhau.
SA khác nhau này diin ra gi$a các trư ng l)n v)i nhau và gi$a các trư ng nh? trong
m t trư ng l)n. Nnhau thì sA khác nhau trên cịn rõ hơn n$a.
N

m t “mi-n” c:a trư ng, thì th0y, các mi-n thu c các ngơn ng$ r0t khác nhau. Có
nh$ng mi-n trJng h tEc khơng có t* ng$ h / ngơn ng$ này nhưng khơng trJng /
ngơn ng$ kia, có mi-n có m8t ñ cao trong ngôn ng$ này nhưng l'i th0p trong ngơn
ng$ kia.
Vì t* có nhi-u nghĩa bi u v8t, cho nên, t* có th nSm trong nhi-u trư ng bi u
v8t khác nhau, h qu5 là các trư ng nghĩa bi u v8t có th “giao thoa”, “thVm th0u”.
Xét trư ng bi u v8t v- ngư i và trư ng bi u v8t v- ñ ng v8t, ta s; th0y r0t rõ ñi-u
này. Trư ng nghĩa ngư i s; gUm các t*: đ u, tóc, mEt, c , b#ng, tay, chân, mũi,
mi&ng, m;m, răng, lưLi, ru7t, dM dày, da, máu, xương, thNt, lơng, ăn, u4ng, đi, chMy,
nh)y, khóc, cư,i, nói, hát, hét, ngO, nPm, to, nhJ … Trư ng nghĩa ñ ng v8t s; gUm
các t*: ñ u, ñuôi, s/ng, gMc, c , b#ng, mEt, chân, mũi, m;m, răng, lưLi, ru7t, dM

7


dày, da, máu, xương, thNt, lơng, ăn, u4ng, đi, chMy, nh)y, hót, hí, ngO, nPm, to, nhJ
… Hbu ht*: đ u, c , b#ng, mEt, chân, mũi, m;m, răng, lưLi, ru7t, dM dày, da, ăn, u4ng, đi,
chMy, nh)y… Ta nói trư ng ngư i và trư ng ñ ng v8t giao thoa, thVm th0u vào
nhau. MEc ñ giao thoa c:a các trư ng tr l thu8n v)i sJ lư ng t* chung gi$a các
trư ng v)i nhau.
Quan h c:a các t* ng$ ñJi v)i m t trư ng nghĩa bi u v8t khơng giJng nhau.
Có nh$ng t* đi n hình cho trư ng ñư c gBi là các t* hư)ng tâm, có nh$ng t* khơng
đi n hình cho trư ng đư c gBi là các t* hư)ng biên. T* hư)ng tâm g=n r0t ch t v)i
trư ng làm thành cái lõi trung tâm quy ñ(nh nh$ng ñ c trưng ng$ nghĩa c:a trư ng.
T* hư)ng biên g=n bó l?ng lˆo hơn và mfi lúc m t ñi xa kh?i lõi, liên h v)i trư ng
m nh't đi. [ ví d" v- trư ng ngư i và trư ng ñ ng v8t trên, các t* hư)ng tâm là
các t* chr có / trư ng này mà khơng có / trư ng kia, t* hư)ng tâm c:a trư ng
ngư i như khóc, cư,i, bu;n, hát…, t* hư)ng tâm c:a ñ ng v8t là các t* hí, hót,
đi… T* hư)ng biên c:a chúng là nh$ng t* xu0t hi n / c5 hai trư ng như ñ u,

chân, mEt, mũi, ru7t, da, dM, dày, xương, máu, chMy, nPm, u4ng, ăn, ñi,…
1.2.2. Trư ng nghĩa bi u ni m
Trư ng nghĩa bi u ni m là “m t t8p h p các t* có chung m t c0u trúc bi u
ni m [8,178]. Chjng h'n, trư,ng nghĩa bi3u ni&m (v t th3 nhân tMo) (thay th hoTc
tăng cư,ng cơng tác lao đ7ng) (bPng tay): dao, cưa, búa, ñ#c, khoan, lưdao, ki m…
Cũng như các trư ng nghĩa bi u v8t, các trư ng bi u ni m l)n có th phân
chia thành các trư ng nghĩa bi u ni m nh? và cũng có nh$ng “mi-n” v)i nh$ng m8t
đ khác nhau.
T* có nhi-u nghĩa bi u ni m, b/i v8y, m t t* có th ñi vào nhi-u trư ng nghĩa
bi u ni m khác nhau. Vì th<, cũng giJng như trư ng nghĩa bi u v8t, các trư ng
nghĩa bi u ni m cũng có th giao thoa, thVm th0u vào nhau và cũng có lõi trung tâm
v)i các t* đi n hình và nh$ng t* / nh$ng l)p k< c8n trung tâm, nh$ng t* / l)p
ngo'i vi.

8


1.2.3. Trư ng nghĩa tuy n tính
Trư ng nghĩa tuycác chufi tuytrư ng nghĩa tuyĐ xác l8p trư ng nghĩa tuyc5 nh$ng t* có th knh8n đư c trong ngơn ng$.
Cùng v)i các trư ng nghĩa dBc (trư ng nghĩa bi u v8t và trư ng nghĩa bi u
ni m), các trư ng nghĩa tuyng$ nghĩa c:a t* vAng, phát hi n nh$ng ñ c ñi m n i t'i và nh$ng ñ c ñi m ho't
ñ ng c:a t*.
1.2.4. Trư ng nghĩa liên tư ng

Trư ng nghĩa liên tư/ng là t8p h p t* có chung m t nét nghĩa 0n tư ng tâm lí
đư c m t t* g i ra. Chjng h'n, trư ng nghĩa liên tư/ng c:a t* xanh gUm các ñơn v(
t* vAng: l#c, lam, xanh lơ, cây c4i, núi r/ng, ñ;ng bPng, b u tr,i, s1 s4ng, tu i trU,
ngư,i lính, hịa bình...
Các t* trong m t trư ng liên tư/ng là sA hi n thAc hố, cJ đ(nh bSng t* các ý
nghĩa liên h i có th có c:a t* trung tâm.
Các t* trong m t trư ng liên tư/ng trư)c htrư ng bi u v8t, trư ng bi u ni m và trư ng tuyc0u trúc ñUng nh0t và ñJi l8p v- ng$ nghĩa v)i t* trung tâm. Song, trong trư ng liên
tư/ng cịn có nhi-u t* khác ñư c liên tư/ng t)i do xu0t hi n ñUng th i v)i t* trung
tâm trong nh$ng ng$ c5nh có ch: đ- tương đJi đUng nh0t, l p ñi l p l'i. Đi-u này
khi1.3. SH d ch chuy'n trư ng nghĩa
1.3.1. Khái ni m s" chuy n trư ng nghĩa
SA chuy n trư ng nghĩa là hi n tư ng “m t t* ng$ thu c m t trư ng ý ni m
này ñư c chuy n sang dùng cho các sA v8t thu c m t trư ng ý ni m khác” [3, 68]

9


Do nhu cbu giao ti

ho c phEc) lúc m)i xu0t hi n chr có m t nghĩa bi u v8t nhưng sau khi ñư c s d"ng
m t th i gian nó có thêm nhi-u nghĩa bi u v8t m)i. Đó là sA chuy n bibi u v8t c:a t*. Khi nghĩa bi u v8t c:a t* thay đDi thì nghĩa bi u ni m c:a t* cũng
có nhi-u kh5 năng thay đDi. T* đó, nghĩa bi u thái c:a t* cũng có th thay ñDi theo.
SA chuy n nghĩa trên c:a t* chính là cơ s/ c:a sA chuy n trư ng nghĩa c:a t*.
Không ph5i b0t cE hi n tư ng chuy n nghĩa nào cũng dXn ñnghĩa c:a t*, nhưng có th khjng đ(nh rSng, sA chuy n trư ng nghĩa b=t ñbu t* sA
chuy n nghĩa c:a t*. B/i vì, t* chuy n nghĩa h n i dung bi u th( c:a t* thay ñDi h thì
t* cũng chuy n sang trư ng nghĩa m)i tương Eng v)i n i dung bi u th( m)i c:a nó.

Chjng h'n t* mũi là t* có nhi-u nghĩa, mfi lbn chuy n bichuy n sang m t trư ng nghĩa khác.
1. B ph8n c:a cơ quan hô h0p (mũi ngư i, mũi mèo…)
→ T* thu c trư ng con ngư i ho c trư ng ñ ng v8t
2. B ph8n nhBn c:a vũ khí (mũi dao, mũi súng…)
→ T* thu c trư ng ñU v8t
3. Phbn trư)c c:a tàu thuy-n (mũi tàu, mũi thuy-n…)
→ T* thu c trư ng phương ti n giao thông
4. Phbn đ0t nhơ ra ngồi bi n (mũi đ0t, mũi Cà Mau…)
→ T* thu c trư ng ñ0t ñai
5. Đơn v( quân ñ i (mũi quân bên trái, mũi quân tiên phong…)
→ T* thu c trư ng quân sA
Khi các t* ng$ chuy n t* trư ng nghĩa này sang trư ng nghĩa khác, chúng
mang theo nh$ng ñ c ñi m vJn có c:a nó / trư ng nghĩa ban đbu. Chjng h'n, / ví
d" t* mũi trên, nét nghĩa v- sA v8t “nhBn, nhô ra trư)c ht* mũi trong trư ng đbu tiên ñã chuy n vào nghĩa c:a các t* thu c các trư ng nghĩa
còn l'i.

10


1.3.2. Các phương th'c chuy n trư ng nghĩa
Như ñã trình bày / trên, hi n tư ng chuy n trư ng nghĩa b=t ñbu t* sA chuy n
nghĩa c:a t*. B/i th<, phương thEc chuy n trư ng nghĩa cũng chính là phương thEc
chuy n nghĩa c:a t*.
Hai phương thEc chuy n trư ng (chuy n nghĩa) phD bingôn ng$ trên th< gi)i là Vn d" và hoán d". Theo giáo sư Đf H$u Châu, Vn d" và
hốn d" đư c hi u như sau:
Cho A là m t hình thEc ng$ âm, x và y là nh$ng ý nghĩa bi u v8t. A vJn là
tên gBi c:a x (tEc x là ý nghĩa bi u v8t chính c:a A). Phương thEc Vn d" là phương

thEc l0y tên gBi A c:a x ñ gBi tên y (ñ bi u th( y), nhốn d" là phương thEc l0y tên gBi A c:a x ñ gBi tên y (ñ bi u th( y), nvà y đi đơi v)i nhau trong thAc t<.
Trong trư ng h p Vn d", các sA v8t ñư c gBi tên, tEc x và y, khơng có liên h
khách quan, chúng thu c nh$ng ph'm trù hoàn toàn khác hjn nhau. SA chuy n tên
gBi diin ra tuỳ thu c vào nh8n thEc c:a con ngư i v- sA giJng nhau gi$a chúng.
Trái l'i, trong trư ng h p hoán d", mJi liên h đi đơi v)i nhau gi$a x và y là có
th8t, khơng tuỳ thu c vào nh8n thEc c:a con ngư i. Cho nên các hốn d" có tính
khách quan hơn các Vn d".
DAa vào các tiêu chí khác nhau, Vn d" và hốn d" đư c chia thành nhi-u ti u
lo'i nh?:
*Các loMi Xn d#:
DAa vào tính c" th / tr*u tư ng c:a x và y, Vn d" ñư c chia thành Vn d" c" th
h c" th (x và y đ-u c" th , ví d": chân núi, chân bàn, c chai); Vn d" c" th h tr*u
tư ng (x c" th còn y tr*u tư ng, ví d": suy nghĩ già, trình đ7 lùn)
DAa vào các nét nghĩa ph'm trù, Vn d" đư c chia thành:
•n d" hình thEc: •n d" dAa trên sA giJng nhau v- hình thEc gi$a các sA v8t,
hi n tư ng. Ví d": răng ngư i – răng lư c, răng b*a, râu ngư i – râu b=p.
•n d" v( trí: •n d" dAa trên sA giJng nhau v- v( trí gi$a các sA v8t, hi n
tư ng. Ví d": gJc cây – g4c v0n ñ-, ñbu ngư i – ñ u làng

11


•n d" cách thEc: •n d" dAa trên sA giJng nhau v- cách thEc thAc hi n gi$a
các sA v8t, hi n tư ng. Ví d": c=t gi0y – cEt h khVu, v n Jc – vTn nhau.
•n d" chEc năng: •n d" dAa trên sA giJng nhau v- chEc năng gi$a các sA
v8t, hi n tư ng. Ví d": c a nhà – cYa sơng, cYa r*ng.
•n d" kcăn phịng sáng s:a – tương lai sáng sOa.

*Các loMi hoán d#:
Hoán d" dAa vào quan h b ph8n – tồn th . Ví d": nhà có năm mi&ng ăn
(dùng t* mi ng chr b ph8n đ gBi ngư i – tồn th ), đêm bi u diin (dùng t* đêm–
chr tồn b đ chr m t phbn c:a đêm, thư ng vào buDi tJi).
Hốn d" dAa vào quan h gi$a v8t chEa và v8t b( chEa. Ví d": uJng năm chai
(dùng t* chai đ chr cái ñAng trong chai – rư u, bia, nư)c…), c5 làng trnh d8y gi$a
ñêm khuya (dùng t* làng ñ chr nh$ng ngư i trong làng)
Hoán d" dAa vào quan h gi$a sA v8t, hi n tư ng, ho't ñ ng… v)i các ñ c
ñi m c:a chúng. Các ñ c đi m có th là: màu s=c – sA v8t (hai ñen – dùng ñen ñ
chr cà phê), v( h sA v8t (có chút cay cay – dùng cay ñ chr rư u), nhãn mác – sA v8t
(hai Sài Gịn – dùng “Sài Gịn” đ chr bia), ch0t li u – sA v8t (mua cái gương –
gương là ch0t li u c:a d"ng c" dùng ñ soi), âm thanh – hành ñ ng (bNch, b4p –
b(ch là âm thanh c:a hành ñ ng ngã, bJp là âm thanh c:a hành ñ ng ñ0m)…
1.3.3. Tác d)ng c*a s" chuy n trư ng nghĩa
Tác d"ng ñbu tiên c:a hi n tư ng chuy n trư ng nghĩa đJi v)i ngơn ng$ là
làm giàu vJn t* vAng. Khi m t t* chuy n trư ng nó bigi$ nguyên hình thEc ng$ âm cũ nhưng l'i mang m t n i dung m)i hay nghĩa m)i,
n i dung m)i này ln có quan h tương sinh v)i n i dung cũ (nghĩa cũ, nghĩa gJc)
c:a t*. T* càng chuy n qua nhi-u trư ng nghĩa thì càng mang nhi-u nghĩa m)i h n i
dung bi u ñ't c:a nó càng phong phú. Chjng h'n, t* tóc vJn thu c v- trư ng con
ngư i, bi u hi n s i lơng mBc trên đbu ngư i; khi chuy n qua trư ng sA v8t nó bi u
hi n dây kim lo'i (vơnfram) trong bóng đèn trịn (tóc bóng đèn); khi chuy n qua
trư ng thAc v8t, nó bi u hi n b ph8n c:a cây như cành, lá (RTng li`u đìu hiu đúng

12


chNu tang/ Tóc bu;n bng xu4ng l& ngàn hàng – Xn Di u; Q hương tơi có con
sơng xanh bi c/ NưSA chuy n trư ng nghĩa c:a t* không chr có tác d"ng làm giàu cho vJn t*

vAng, đáp Eng nhu cbu giao ti

diin đ't, tăng sEc bi u c5m c:a ngôn t*.
Khi t* chuy n trư ng nghĩa, ngồi nh$ng giá tr( bi u đ't m)i xu0t hi n /
trư ng nghĩa m)i, t* còn gi$ ñư c nh$ng 0n tư ng ng$ nghĩa vJn có / trư ng
nghĩa cũ. Đ c tính này làm cho giá tr( bi u ñ't c:a t* càng phong phú. Chjng h'n,
giá tr( bi u ñ't c:a “bão” trong cơn bão nhà / bài thơ sau:
Gãy lái ñ t neo, tàu thoát qua r4n bão
Anh nguyên lành tr v= căn phịng em
B2ng gTp cơn bão nhà khơng tri=u, khơng sóng
Chi n hMm đ,i anh lTng lg cEt neo
Chìm…
(Bão – Nguyin Vũ Ti-m)
T* bão ñã chuy n t* trư ng nghĩa chr hi n tư ng khí tư ng sang trư ng nghĩa
ngư i. Ngoài nét nghĩa c:a trư ng nghĩa m)i chr sA tan v^ c:a gia đình, nó cịn
mang nét nghĩa c:a trư ng nghĩa cũ chr “sA tàn phá, tan hoang, ñD nát.” [ ñây, nfi
ñau ñ)n ñư c bi u ñ't m t cách m'nh m; mà khơng m t t* ng$ chr sA đau đ)n nào
khác có th diin t5 đư c.
1.4. Ti'u kJt
Quan ni m v- trư ng nghĩa c:a các nhà ngơn ng$ có th khơng giJng nhau,
tuy nhiên có th hi u Trư,ng nghĩa là m7t t p h5p bao g;m các t/ có chung vnhau ít nh t là m7t nét nghĩa. Tiêu chí đ xác l8p trư ng nghĩa là nghĩa c:a t*. Vi c
phân l8p h thJng t* vAng c:a m t ngôn ng$ thành các trư ng nh? dù có dAa vào
các tiêu chí nào chăng n$a cũng khơng th khơng b=t đbu t* tiêu chí ng$ nghĩa 0y.
Hi n tư ng chuy n ñDi trư ng nghĩa t* vAng là hi n tư ng phD bisáng t'o ngơn ng$ thơ. Nó khơng chr tn theo quy lu8t titn theo quy lu8t sáng t'o c:a con ngư i. Nghiên cEu nó khơng chr giúp cho ta
th0y đư c cái hay c:a ngơn ng$ mà cịn th0y đư c tài năng, phong cách c:a ngư i
s d"ng.

13

Chương 2
CÁC TRƯNNG NGHĨA VÀ ST CHUYVN TRƯNNG NGHĨA
TRONG THƠ XUÂN DIZU
2.1. M[t s- trư ng nghĩa cơ b]n trong thơ Xuân Di#u
2.1.1. Cơ s phân lo-i trư ng nghĩa trong thơ Xuân Di u
M t t* có th v*a thu c trư ng nghĩa này v*a thu c trư ng nghĩa kia. Vì v8y,
đ phân lo'i trư ng nghĩa, chúng tôi dAa vào nét nghĩa chung nh0t c:a các ñơn v( t*
vAng trong m t trư ng nghĩa.
Gi$a các trư ng nghĩa có sA giao thoa – các trư ng nghĩa có chung m t sJ đơn
v( t*. Vì v8y, sA phân lo'i c:a chúng tôi cũng chr mang tính ch0t tương đJi. ĐUng
th i, chúng tơi cũng khơng tách b'ch trư ng nghĩa trong thơ Xuân Di u thành các
lo'i như trư ng bi u ni m, trư ng tuy2.1.2. Các trư ng nghĩa trong thơ Xuân Di u
Qua kh5o sát 15 t8p thơ c:a Xuân Di u trong cuJn Toàn t p thơ Xuân Di&u
(t8p 1) – Nhà xu t b)n văn h6c, Hà N7i, 2001 do Nguyin Bao sưu tbm, biên so'n và
gi)i thi u, chúng tôi nh8n th0y tác gi5 ch: y2.1.2.1. Trư ng nghĩa ngư i
Ngư i là đ7ng v t ti n hố nh t, có kh) năng nói, tư duy, sáng tMo và có kh)
năng sY d#ng cơng c# trong q trình lao ñ7ng xã h7i [27; 697]
Trư ng nghĩa ngư i là t8p h p các t* chr v- th< gi)i c:a con ngư i như: th i
gian cu c ñ i c:a con ngư i (cu c ñ i, ñ i), b ph8n cơ th c:a con ngư i (tay,
chân, ñbu, tóc, m=t, mũi, não, máu, tu•, tim, gan, ru t), hành đ ng c:a con ngư i
(ch'y, nh5y, khóc, cư i, ăn, uJng…), th< gi)i tinh thbn c:a con ngư i (yêu, thương,
thù, ghét, căm, hUn, tâm hUn, t0m lòng…), tính tình c:a con ngư i (tJt, x0u, l'nh
lùng, ích kr, ñJ k(, r ng lư ng, v( tha…), v.v..
Thơ Xuân Di u s d"ng trư ng nghĩa ngư i v)i t0t c5 sA phong phú c:a
trư ng nghĩa này. Nó bao gUm t0t c5 các khía c'nh c:a con ngư i, t* th ch0t ñ

14


tinh thbn, t* nh$ng bi u hi n di th0y bên ngồi đbên trong. Chjng h'n:
Th i gian c:a cu c đ i c:a con ngư i: cu7c ñ,i, ñ,i.
Quan h trong gia đình con ngư i: anh, chN, em, ml…
B ph8n c:a con ngư i: n# cư,i, tóc, di&n, l&, ti ng, xương, mình, mơi, nưmEt, c , ngón tay, tim, má…
Tính ch0t c:a con ngư i: giang h;, trinh, trinh bMch…
Đ c đi m bên ngồi c:a ngư i: g y, xinh, võ vàng, già, trU, mĩ mi=u…
Ho't ñ ng c:a con ngư i: ch t, s4ng, sinh, k t, núp, r t, soi gương, chNu tang,
cư,i, tìm, nghiêng, lTng, b)o, đ ng, run, h5p, chia tan, xỗ, trơng th y, gYi, ñ5i,
than, ñem, ch,, ñL, dMo, than th , run run, hát th m, ñưa thơ, li c, dõi, ưtê, bJ, ngâm, lên ñư,ng, giLn…
Th< gi)i tinh thbn c:a con ngư i: h;n, linh h;n, lòng trinh, bu;n, tOi, nh<,
h,n, gi n, trách, m n yêu, ân tình, thương, yêu…
Tình tr'ng th ch0t c:a con ngư i: mMnh, y u…
Tính cách c:a con ngư i: y u ñu4i, mMnh mg, nhMt tU, lMnh lùng …
Tr'ng thái c:a con ngư i: ngơ ngác, nghiêm trang, mơ màng, ng5p, bình yên,
t n ng n, s5 hãi, ng< ngXn, vương v n, tuy&t v6ng, vui v y, choáng váng, h3 h),
hMnh phúc, mơ mòng, b n, say, mê…
C5m giác c:a các giác quan c:a con ngư i: êm, ñEng, khát, thèm…
Trong trư ng nghĩa ngư i thì các t* ng$ chr ho't ñ ng c:a con ngư i ñư c
Xuân Di u s d"ng nhi-u nh0t.
2.1.2.2. Trư ng nghĩa th"c v t
ThAc v8t là các cây cJ và các sinh v t b c th p có tính ch t như cây cJ nói
chung [41; 735]. Ví d": các lo'i hoa, các lo'i rau, các lo'i t5o…
Trư ng nghĩa thAc v8t bao gUm các t* chr v-: các loài cây nói chung (lan, cúc,
tùng, thơng, khoai, s=n…), các lồi hoa (lan, hUng, hu , cúc…), các lồi cây lá kim

(thơng, tùng, bách…), các lo'i rau (muJng, c5i, b=p c5i, hành, t?i…), t8p h p c:a
các lồi cây (b"i, đám, khóm), b ph8n c:a cây (hoa, lá, cành, nhánh, nhAa, ngBn,

15


gJc…), các b ph8n c:a bông hoa (bông, nhux, nh(, cánh, hương), mùi hương c:a
hoa (thơm, thơm mát, thơm ngào ng't, thơm h=c, hôi…), các b ph8n c:a qu5 (v?,
ru t, h't), các lo'i qu5 (qu5 mít, qu5 bơ, qu5 xồi, qu5 m8n), tính c:a qu5 (xanh,
hư m, chín, chín au, chín r"c…), v.v..
Trư ng nghĩa thAc v8t trong thơ Xuân Di u bao gUm các t* chr v- các lồi
cây, b ph8n c:a cây, các ho't đ ng, tính ch0t c:a cây…
Chjng h'n:
Các loài cây: lan, cúc, tùng, li`u, mai, thông, lúa, tre, ngô, khoai, sEn, d/a,
phi lau, lau…
Các b ph8n c:a cây: g4c, r`, cây, ch;i, m m, nhánh, cành, búp, nhun, n#,
hoa, hương, trái, hMt, nhân, l7c, đố, chùm, khóm, gai…
Các ho't đ ng c:a cây: m6c, hút, n , r#ng...
Các tính ch0t c:a cây: già, non, xanh, xanh r,n, mơn m n, mưtươi, xanh thEm, tươi xanh, tơ m n, t4t tươi, héo, tơ, tươi non, tươi xinh…
Tính ch0t c:a hoa: h;ng tươi, thEm, thEm tươi, phai, sEc, vàng, ngát …
Quá trình c:a hoa: n , tàn, r#ng, hé…
Tính ch0t c:a qu5: xanh, chín, chín au…
2.1.2.3. Trư ng nghĩa đ1ng v t
Đ ng v8t là sinh v t có c)m giác và t1 v n đ7ng đư c [27; 346]. Ví d": thú,
chim, bị sát…
Trư ng nghĩa đ ng v8t bao gUm các t* chr v-: tên các con v8t (heo, gà, chó,
mèo, cBp, trâu, hươu, nai, voi, r=n, di-u hâu, qu', cá, lươn, cị, nhái…), b ph8n c:a
con v8t (đbu, đi, m=t, mũi, tai, chân, lông, ru t, tim, gan, m?, mõm, vịi…), ho't
đ ng c:a con v8t (ăn, uJng, hút, chích, ch'y, nh5y, trư n, bị, bơi…), màu lơng c:a

con v8t (đen, hung, nâu, tr=ng, vàng, xám…), tính ch0t c:a con v8t (d$, hi-n, lành,
hung hãn…), kích thư)c c:a các con v8t (to, nh?, dài, ng=n, bé, v*a, khDng lU, nh?
xíu…), v.v..
Trư ng nghĩa đ ng v8t trong thơ Xn Di u bao gUm các t* ng$ chr v- tên
gBi các lồi v8t, b ph8n, ho't đ ng c:a con v8t… Chjng h'n:

16


GiJng lồi: nịi, gi4ng
Các lồi v8t: ong, ng1a, chó, sài lang, chim, b y chó, di=u hâu, quM, b;
câu, bMch tu7c, h báo, r;ng đ t, lang sói, sói, chó, dơi, cú, chu7t c4ng, chu7t
chù, con sói …
B ph8n c:a con v8t: cánh, mõm, đi…
Ho't đ ng c:a đ ng v8t: v,n, cEn, nhe, sOa…
T8p h p c:a ñ ng v8t: ñàn, lũ, b y.
2.1.2.4. Trư ng nghĩa s" v t
SA v8t là nh$ng cái t;n tMi ñư5c nh n th c có ranh ginh-ng cái t;n tMi khác. Ví d#: Nh-ng s1 v t mtri3n [27; 877].
Trư ng nghĩa sA v8t bao gUm các t* chr v-: tên các sA v8t (sA v8t nhân t'o:
bàn, gh<, chén, bát, áo, qubn, nhà, thuy-n, con ñư ng, vư n…; sA v8t tA nhiên:
bi n, r*ng, sông, suJi, sa m'c, m t tr i, m t trăng, ngôi sao, mây); kích thư)c c:a
sA v8t (to, nh?, l)n, bé…); màu s=c c:a sA v8t (xanh, đ?, tím, vàng, nâu, tr=ng, xám,
hUng…), v.v..
Trư ng nghĩa sA v8t trong thơ Xuân Di u bao gUm các t* ng$ chr v- tên gBi
các sA v8t, đ c đi m, tính ch0t c:a sA v8t (Các sA v8t này bao gUm c5 sA v8t tA
nhiên và sA v8t nhân t'o). Chjng h'n:
Các sA v8t: gi ng, b,, su4i, sóng, mây, ng6c, thuy=n, lYa, dao, ñ)o, tr,i, vàng,
s5i, tơ, trăng rPm, n m m;, di tích, rư5u, g m, vư,n, sa mMc, bi3n, b n, b c thành,

ñ;ng, b3, mTt tr,i, mây, chi c thuy=n, vư,n hoa, v1c, đ;ng bPng, thác, vịm, bùn,
xích xi=ng, nhà, c7t cái, b c đèn, b#i, mMch, sơng Lơ, g m, chI, tơ, chăn, r/ng, thép,
s5i tơ mành, bMc vàng, ngôi sao, chi c võng…
Các b ph8n c:a sA v8t: khúc, ngu;n, c4t lõi, vN…
Tính ch0t c:a các sA v8t: cũ, dịn, ng6t bùi, trong xanh…
Tình tr'ng c:a sA v8t: tr4ng, s#p, cMn, giá, n;ng, tê đơng, trơi ch)y, tn, l#t,
vL tung, ào Mt, tan vL, r/ng r1c…
Màu s=c c:a sA v8t: xanh, đJ, vàng, thEm, huy=n, tím…

17


T8p h p các sA v8t: rTng, gánh, chu2i, kho, tràng, lu;ng…
2.1.2.5. Trư ng nghĩa hi n tư3ng t" nhiên
Theo Hồng Phê, hi&n tư5ng là cái x)y ra trong khơng gian, th,i gian mà
ngư,i ta nhìn th y. Mưa là m7t hi&n tư5ng t1 nhiên. [438, TĐ]
TA nhiên (là tính t*) chr ñ c ñi m: thu7c v= t1 nhiên hoTc có tính ch t cOa t1
nhiên, khơng ph)i do con ngư,i mcan thi&p vào. Con sơng này là ranh gi[27; 1076]
T* hai khái ni m trên, ta có th hi u hi&n tư5ng t1 nhiên là nh$ng cái thu7c v=
t1 nhiên hoTc có tính ch t cOa t1 nhiên, khơng ph)i do con ngư,i mph)i do con ngư,i có tác đ7ng hoTc can thi&p vào, x)y ra trong khơng gian, th,i
gian mà ngư,i ta nhìn th y. Theo cách hi u này, hi n tư ng tA nhiên s; là nh$ng
hi n tư ng như n=ng, mưa, gió, bão, sương, tri-u, ánh sáng, s0m, ánh n=ng, bình
minh, hồng hôn…
Trư ng nghĩa hi n tư ng tA nhiên bao gUm các t* chr v-: tên c:a các hi n
tư ng tA nhiên (n=ng, mưa, gió, bão, sương, hơi nư)c, tri-u, ánh sáng, s0m, ánh
n=ng…); tính ch0t c:a các hi n tư ng tA nhiên (nóng, l'nh, hanh, sáng, tJi, u ám, to,
nh?, m'nh, y

chiTrư ng nghĩa hi n tư ng tA nhiên trong thơ Xuân Di u bao gUm các t* ng$
chr v- tên gBi các hi n tư ng tA nhiên, đ c đi m, tính ch0t c:a các hi n tư ng tA
nhiên.
Chjng h'n:
Các hi n tư ng tA nhiên: nEng, mưa, gió, bão, sương, tr n gió, tri=u, ánh
sáng, s m, ánh nEng, bình minh…
Các quá trình c:a hi n tư ng tA nhiên: chi u, tMnh, ran, sáng…
Tính ch0t c:a hi n tư ng tA nhiên: mMnh, y u, to, nhJ…

18


2.1.2.6. Trư ng nghĩa th i gian
Th i gian là hình th c t;n tMi cơ b)n cOa v t ch t (cùng vtrong đó, v t ch t v n đ7ng và phát tri3n liên t#c, khơng ng/ng. [27; 956]
Trư ng nghĩa th i gian bao gUm các t* chr v-: tên th i gian nói chung (th i
gian, th i, thu/), các kho5ng th i gian (thiên niên kr, th< kr, năm, tháng, ngày, gi ,
phút, giây, buDi, mùa, mùa xuân, mùa hè, mùa thu…), ñ c ñi m c:a th i gian (s)m,
mu n, nhanh, ch8m…), v.v..
Trư ng nghĩa th i gian trong thơ Xuân Di u gUm các t* ng$ chr v-:
Th i gian nói chung: th,i gian, th,i…
Th i gian c:a m t năm: năm, xn, mùa xn, đơng, thu…
Th i gian c:a m t ngày: ñêm, ngày, chi=u, khuya…
2.1.2.7. Trư ng nghĩa ñ6a danh
Đ(a danh là tên ñ t, tên ñNa phương [27; 314]. Ví d": Hà N i, Vĩnh Linh, Sài
Gịn, Phú n, Khánh Hồ…
Trư ng nghĩa đ(a danh bao gUm các t* chr v-: các châu l"c (châu Âu, châu Á,
châu Phi…); các ñ0t nư)c (Vi t Nam, Lào, Cu Ba, M”, Nga, Nh8t…); các vùng,
mi-n, khu vAc c" th (khu vAc Đông Nam Á, khu vAc Trung Đông, mi-n Đông,

mi-n Nam, mi-n Tây, vùng ĐUng Tháp Mư i…); các trnh thành (Ngh An, Hà
Tĩnh, Qu5ng Bình, Qu5ng Tr(, Th*a Thiên – Hu<, Khánh Hoà, Đak Lăk, Gia Lai,
Lâm ĐUng…), các thành phJ (Hà N i, HU Chí Minh, Đà N•ng, Hu<, Bn Ma
Thu t, Đà L't…), các đ(a ph8n trong m t trnh (huy n, xã, phư ng, 0p, bn, xóm,
thơn, b5n, sóc…), tên núi (NgBc Linh, Ngũ Hành Sơn…), các đèo (Hàm RUng, H5i
Vân, Phư ng Hồng…), v.v..
Trư ng nghĩa ñ(a danh trong thơ Xuân Di u gUm các t* ng$ chr v-:
Vùng mi-n: Nam, BEc B7, mi=n BEc, mi=n Nam, quê Nam, Khu Tư, BEc, Nam
B7, Cao Nguyên, Đ;ng Tháp Mư,i…
Thành phJ: Đà Nqng, Hà N7i, H)i Phịng, Thành Vinh, Đà LMt, Phan Rang,
Phan Thi t…
Xóm làng: Thơn Khuy n Cơng, Làng Cịng…

19


Núi non: H)i Vân, Đ;i Ki n An…
Đ0t nư)c: Vi&t Nam, Pháp, T qu4c…
2.2. Các d/ng chuy'n ñ^i trư ng nghĩa trong thơ Xuân Di#u
Qua kh5o sát, chúng tôi nh8n th0y có 2613 trư ng h p chuy n đDi trư ng
nghĩa trong thơ Xuân Di u. DAa vào nét nghĩa chung nh0t c:a các trư ng nghĩa và
sA chuy n ñDi trư ng nghĩa c:a các ñơn v( t* trong các tác phVm thơ Xuân Di u,
chúng tôi phân thành các d'ng chuy n ñDi trư ng nghĩa sau:
B8ng 1: B8ng th:ng kê các d-ng chuy n ñSTT
1

SH chy'n trư ng nghĩa

S- t_

Trư,ng nghĩa ngư,i chuy3n qua các 1137

S- trư ng
h$p

T` l#

1643

62.88

397

15.19

69

2.64

40

1.53

342

13.09

40

1.53

13

0.50

69

2.64

2613

100

trư,ng nghĩa khác
2

Các trư,ng nghĩa khác chuy3n qua 262
trư,ng nghĩa ngư,i

3

Trư,ng nghĩa th1c v t chuy3n qua các 45
trư,ng nghĩa chI s1 v t hi&n tư5ng
khác

4

Trư,ng nghĩa ñ7ng v t chuy3n qua các 32
trư,ng nghĩa chI s1 v t hi&n tư5ng

khác

5

Trư,ng nghĩa cái vơ hình chuy3n qua 134
trư,ng nghĩa cái h-u hình

6

Trư,ng nghĩa cái khơng có hương 30
chuy3n qua trư,ng nghĩa cái có hương

7

Trư,ng nghĩa bi3n chuy3n qua trương 4
nghĩa chI s1 v t, hi&n tư5ng khác

8

Trư,ng nghĩa ngư,i chuy3n qua trư,ng 62
nghĩa b7 ph n cOa ngư,i
1706

T^ng

20


2.2.1. Trư ng nghĩa con ngư i chuy n qua các trư ng nghĩa khác
Trư ng nghĩa ngư i ñư c Xuân Di u s d"ng trong thơ r0t r ng. T* thu c

trư ng nghĩa ngư i ñư c chuy n ñDi qua r0t nhi-u trư ng sA v8t hi n tư ng khác
nhau: thAc v8t, ñ ng v8t, sA v8t, hi n tư ng thiên nhiên, th i gian… Qua kh5o sát,
chúng tơi thJng kê đư c nh$ng sJ li u sau v- sA chuy n trư ng c:a các t* trong
trư ng nghĩa ngư i chuy n qua các trư ng nghĩa khác.
B8ng 2: B8ng th:ng kê t> thu1c trư ng nghĩa ngư i chuy n qua các
trư ng nghĩa khác
SJ trư ng
STT

SA chuy n trư ng

SJ t*

h p xu0t
hi n

1

Trư,ng nghĩa con ngư,i chuy3n qua 269

Tr l
xu0t hi n

466

17.83

35

1.34

701

26.83

266

10.18

120

4.59

13

0.50

42

1.61

trư,ng nghĩa th1c v t
2

Trư,ng nghĩa ngư,i chuy3n qua 28
trư,ng nghĩa ñ7ng v t

3

Trư,ng nghĩa con ngư,i chuy3n qua 469

trư,ng nghĩa s1 v t

4

Trư,ng nghĩa con ngư,i chuy3n qua 209
trư,ng nghĩa hi&n tư5ng t1 nhiên

5

Trư,ng nghĩa con ngư,i chuy3n qua 108
trư,ng nghĩa th,i gian

6

Trư,ng nghĩa con ngư,i chuy3n qua 13
trư,ng nghĩa màu sEc

7

Trư,ng nghĩa con ngư,i chuy3n qua 41
trư,ng nghĩa ñNa danh

Các t* thu c trư ng nghĩa ngư i chuy n qua các trư ng khác có th là các
t* chr b ph8n cơ th ngư i, chr v8t d"ng c:a con ngu i, trang ph"c c:a con
ngư i; các t* chr v- ph'm trù thu c v- tinh thbn c:a con ngư i, tính cách, phVm

21


ch0t c:a ngư i; các t* chr v- hành ñ ng c:a con ngư i, tr'ng thái c:a con

ngư i… Chjng h'n:
T* chr trang ph"c c:a con ngư i (áo, áo nâu, áo xanh, áo màu h;ng sen, áo
mChuy n qua trư ng thAc v8t:
Gió rào rào t4c lá áo cịn thưa
(Xn)
SAn trong lịng rry sinh năm đU mư,i
VJ ngồi, em trút áo nâu,
VJ trong em c i áo màu hDng sen.
(S=n t* h p tác Hà Biên)
Cây mít Vĩnh Linh đ ng trong vư,n
Hiên ngang mang áo lá xanh dày chEc.
(Đi theo Mi-n Nam t* Hà N i vào t)i Vĩnh Linh)
Chuy n qua trư ng sA v8t:
Áo H- Long T qu4c mTc oai hùng
(Chào H' Long)
Trên áo tr i xanh non
(Qu5 s0u non trên cao)
Áo r>ng m7t sEc chàm pha
(Sa Pa)
Vách thành th6 khoác m7t l n áo mKi
(H i ngh( non sông)
Mênh mông r>ng ph* ngút ngàn áo xanh
(T i ác phá r*ng)
T* chr b ph8n cơ th c:a con ngư i (ñ u, chân, mTt (di&n), c , da, tóc, máu,
mình, mơi, ngón tay, lịng, tim, gan…) chuy n qua các trư ng khác.
Chuy n qua trư ng thAc v8t :
Cây liLu cây li`u tân

22

TrM t> đNu đ n chân
(Cây liiu trˆ)
Nghln c< bơng hoa ch t dáng sương
(Kˆ đi đày)
V(Hoa)
Và các mơi hoa như sEp nói:
Ái tình đlp t5 chúng em đây!
(R'o rAc)
Chuy n qua trư ng sA v8t:
Chưn tr n sung sư(Đi d'o)
Lòng c*a ru1ng hay tim gan c*a núi
(Đi theo Bác HU)
HoM cịn vNng trăng nghiêng mRt thương
(Bài thE năm)
Máu đPt ñưa lên thEp mTt tr,i
(Hoa)
Chuy n qua trư ng th i gian:
ChiTu bN thương ráng s c kéo mình đi
(S=t)
Làm dây da qu n qt c) mình xn
(Thanh niên)
Anh đưa em vào nghI gi-a lịng đêm
(Bóng đêm biChuy n qua trư ng hi n tư ng tA nhiên:
Và mưa kia là nưKc mAt gió rơi,
Và sương y là mD hơi gió rKt

(Ti
23