Bài giảng môn Ngữ văn lớp 8 - Bài 6: Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự

MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ

I. Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong
văn bản tự sự:
* Tìm hiểu đoạn văn/ SGK/ 72, 73: “Trong lòng mẹ” –
Nguyên Hồng.


- Yếu tố kể:
+ Xe chạy chầm chậm..., mẹ tôi vẫy tôi...
+ Tôi chạy theo chiếc xe chở mẹ
+ Mẹ kéo tơi lên xe.
+ Tơi ồ lên khóc
+ Mẹ tơi cũng sụt sùi theo
+ Tôi ngồi bên mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ
- Yếu tố miêu tả :
+ Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hơi, ríu cả chân lại
+ Đùi áp đùi mẹ tơi…khn miệng
xinh xắn nhai trầu
+ Mẹ tơi khơng cịi cõm
+ Gương mặt vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật
của 2 gò má
* Yếu tố biểu cảm:
+ Hay tại sự sung sướng,… sung túc (Suy nghĩ)
+ Tôi thấy những cảm giác ấm áp..lạ thường(cảm nhận)
+ Phải bé lại ….vô cùng (phát biểu cảm tưởng)


- Yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho ý nghĩa truyện
thêm sinh động và sâu sắc hơn.
- Các yếu tố miêu tả giúp cho việc kể lại cuộc gặp gỡ

giữa hai mẹ con thêm sinh động về màu sắc, hình dáng,
diện mạo của sự việc, nhân vật, hành động.
- Yếu tố miêu tả giúp người viết thể hiện tình mẫu tử
thiêng liêng, sâu nặng.
- Nhờ đó, đoạn văn làm cho người đọc thêm xúc động,
trăn trở, suy nghĩ trước sự việc của nhân vật.
=> Các yếu tố này đan xen vào nhau.
=> Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho việc kể chuyện
thêm sinh động, sâu sắc hơn, xúc động làm cho
người đọc, người nghe phải suy nghĩ liên tưởng.....
 


II. LUYỆN TẬP
1. Một số đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm
Văn bản: Tụi i hc
Hàng năm, cứ vào cuối thu, lá ngoài ng rụng nhiều và trên không có
những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi
tựu trng.
Tôi quên thế nào đợc những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi
nh mấy cành hoa ti mỉm ci giữa bầu trời quang đÃng.
(Tôi ®i häc”- Thanh TÞnh)


Các yếu tố miêu tả:
+ Lá ngoài ng rụng nhiều và trên không có
những đám mây bàng bạc miêu tả cảnh thu
đem lại chất ẹp và gợi cảm, gợi nhớ.
+ Hình ảnh so sánh: nh mấy cành hoa ti mỉm
ci giữa bầu trời quang đÃng đem lại chất em lại chất

thơ cho cảm xúc.
Các yếu tố biểu cảm:
+ Lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man
của buổi tựu trng.
+ Tôi quên thế nào c những cảm giác trong sáng
ấy nảy nở trong lòng tôi
Din tả những cảm giác nhẹ nhàng, trong sáng
mà sâu đem lại chất ậm trong lòng nhân vật tôi.


Tôi đi học
* Miêu tả:
- Sau một hồi trống thúc vang dội cả lịng tơi,
mấy cậu học trị cũ đến sắp hàng dưới hiên
rồi đi vào lớp.
- Các cậu không đi. Các cậu chỉ theo sức
mạnh kéo dìu các cậu tới trước... hai chân các
cậu cứ dềnh dàng mãi…duỗi mạnh như đá
một quả ban tưởng tượng.
* Biểu cảm: Vang dội cả lịng tơi…cảm thấy
chơ vơ vào lúc này…vụng về, lúng túng…run
run theo nhịp bước rộn ràng trong các lớp.


Tức nước vỡ bờ
Miêu tả: Hắn cứ lóng ngóng ngơ ngác
muốn nói mà khơng dám nói. chị Dậu
xám mặt vội vàng đặt con xuống đất.
Hắn ngã chỏng quèo trên mặt đất
miệng vẫn nham nhảm thét trói vợ

chồng kẻ thiếu sưu.
Biểu cảm: Cháu van ông, nhà cháu
vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha
cho!


Lão Hạc
Miêu tả: Mặt lão đột nhiên co rúm lại.
Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho
nước mắt chảy ra. Cái đầu lão nghẹo
về một bên và cái miệng móm mém của
lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc…
Biểu cảm: Khốn nạn… ơng giáo ơi!…
A! lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão như
thế mà lão xử với tôi như thế này à?…


Bài tập 2: HÃy viết một đoạn văn kể về những giây
phút đầu tiên khi em gặp lại một ngi thân sau một
thời gian xa cách (chú ý sử dụng các yếu tố miêu tả
và biểu cảm trong khi kể).
Gợi ý:
- Nên bắt đầu từ chỗ nào?
- Từ xa thấy ngi thân nh thế nào? (Tả hình dáng, mái
tóc )
- Lại gần thấy ra sao? Kể hành động của mình và ngi thân,
tả chi tiết khuôn mặt, quần áo
- Những biểu hiện tình cảm của 2 ngi sau khi gặp nh thế
nào? (vui mừng, xúc động thể hiện bằng các chi tiết nào?
Ngôn ngữ, hành động, lời nói, cử chØ, nÐt mỈt… )

LUYỆN TẬP VIẾT ĐOẠN VĂN TỰ SỰ KẾT HỢP VỚI
MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM
I. Từ sự việc và nhân vật đến đoạn văn tự sự có yếu tố miêu tả và biểu cảm:
Cho các sự việc và nhân vật sau (sgk/t83):
- Chẳng may em đánh vỡ một lọ hoa đẹp.
- Em giúp một bà cụ qua đường vào lúc đông người và nhiều xe cộ qua lại.
- Em nhận được một món quà bất ngờ nhân ngày sinh nhật hay ngày lễ, tết.


*Quy trình viết đoạn văn tự sự: 5 bước:
- Bước 1: Lựa chọn sự việc chính.
+ Có đối tượng là con người (b)
+ Có đối tượng là đồ vật (a)
+ Sự việc mà con người là chủ thể tiếp nhận: Nhận món q (c)
- Bước 2: Lựa chọn ngơi kể.
- Bước 3: Xác định thứ tự kể.
+ Khởi đầu từ đâu?
+ Diễn biến thế nào?
+ Kết thúc ra sao?
- Bước 4: Xác định các yếu tố miêu tả, biểu cảm sẽ viết trong đoạn văn.
- Bước 5: Viết thành đoạn văn kể chuyện, kết hợp các yếu tố miêu tả và
biểu cảm sao cho hợp lí.


Tìm hiểu qui trình xây dựng đoạn văn (đề 1).
- B1: Lựa chọn sự việc chính: đối tượng là đồ vật (lọ hoa).
- B2: Lựa chọn ngôi kể: thứ nhất, số ít (Tơi, Em).
- B3: Xác định thứ tự kể:

+ Khởi đầu: Cảm tưởng, nhận xét, hành động.
+ Diễn biến: Kể sự việc một cách chi tiết (xen kẽ miêu tả, biểu cảm).
VD:
. Lọ hoa vỡ thành từng mãnh lớn có thể gắn lại bằng keo hoặc bị vỡ vụn…
. Em ngồi ngắm nghía, mân mê lọ hoa,…
. Thu dọn các mãnh vỡ,…
. Bố mẹ, anh, chị, em về chứng kiến.
+ Kết thúc: Suy nghĩ cảm xúc bản thân, tình cảm người thân. Bài học kinh nghiệm
về tính cẩn thận.
- B4: Xác định các yếu tố miêu tả, biểu cảm (Dự định miêu tả phần nào? Bộc lộ cảm
xúc ở chi tiết nào?...)
+ Lọ hoa đẹp như thế nào? (miêu tả)
+ Khi làm vỡ thái độ, tình cảm của em ra sao? (biểu cảm, suy nghĩ)
- B5: Viết thành đoạn văn.


II. LUYỆN TẬP ( HS tự làm)
BT 1:
Yêu cầu:
- Sự việc: Lão Hạc báo tin đã bán con chó vàng.
- Ngôi kể: Nhập vai ông giáo.
(Học sinh viết đoạn văn theo yêu cầu, đọc và chỉ ra các yếu tố miêu tả và biểu cảm)
BT2:


LẬP DÀN Ý CHO BÀI VĂN TỰ SỰ
KẾT HỢP VỚI MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM
I. DÀN Ý CỦA BÀI VĂN TỰ SỰ:
1.Tìm hiểu dàn ý của bài văn tự sự
* Tìm hiểu văn bản: ''Món q sinh nhật''

a. Bố cục: 3 phần
- Mở bài: từ đầu… “la liệt trên bàn” -> Giới thiệu quang cảnh buổi sinh nhật.
-Thân bài: “Vui … khơng nói”: -> Kể, tả món q SN đặc biệt.
- Kết bài: Cịn lại -> Cảm nghĩ về món quà


-

Truyện kể về Trang .
Trang kể.
Ngôi thứ nhất.
Thời gian: Buổi sáng
Khơng gian: Nhà Trang
Hồn cảnh: Ngày sinh nhật của Trang.
Chuyện xảy ra: Trang - nhân vật chính, ngồi ra cịn có
Trinh, Thanh và các bạn khác.
- Tính cách nhân vật :
+ Trang: vui vẻ, hồn nhiên, biết quý trọng tình bạn.
+ Trinh: kín đáo, đằm thắm, chân tình, quan tâm bạn.


- Mở đầu:
Buổi sinh nhật vui vẻ sắp kết thúc. Trang sốt ruột vì người
bạn thân nhất chưa đến.
- Diễn biến:
Trinh đến và giải tỏa những băn khoăn của Trang.
Đỉnh điểm món quà độc đáo: chùm ổi Trinh chăm sóc từ khi
còn là những cái nụ.
- Kết thúc:
Cảm nghĩ của Trang về món quà sinh nhật độc đáo.

-Các yếu tố miêu tả :
“ suốt cả buổi sáng, nhà tôi tấp
nập kẻ ra người vào…. Các
bạn ngồi chật cả nhà…
nhìn thấy Trinh đang tươi cười
…. Trinh dẫn tơi ra vườn…
Trinh lom khom…. Trinh vẫn
lặng lẽ cười, chỉ gật đầu
không nói…”
hình dung khơng khí của
buổi sinh nhật và tình
bạn thắm thiết giữa
Trang và Trinh.

-

Các yếu tố biểu cảm:
“ tôi vẫn cứ bồn chồn không
yên… bắt đầu lo… tủi thân và
giận Trinh… giận mình q…
tơi run run… Cảm ơn Trinh
q… q giá làm sao…”

bộc lộ tình cảm bạn bè
chân thành và sâu sắc.
C. Trình tự kể:
Theo trình tự thời gian.

2. Dàn ý của bài văn tự sự
* Dàn ý của bài văn tự sự gồm 3 phần
a. Mở bài: Giới thiệu sự việc, nhân vật, tình
huống xảy ra câu truyện
b. Thân bài: Kể lại diễn biến theo một trình tự
nhất định (Câu truyện diễn ra ở đâu, khi nào?
Với ai? Như thế nào?)
trong khi kể cần xen miêu tả, biểu cảm
c. Kết bài: Nêu kết cục và cảm nghĩ của người
trong cuộc


II. LUYỆN TẬP:
Bài tập 1: Lập dàn ý văn bản “ Cô bé bán diêm ”
a.MB: Giới thiệu quang cảnh đêm giao thừa và gia cảnh em bé bán
diêm .

b.TB: - Lúc đầu do không bán được diêm nên sợ, khơng dám về
nhà tìm chỗ tránh rét, rét hành hạ. Sau đó, em bật que diêm để sưởi
ấm.
( kết hợp yếu tố miêu tả, biểu cảm ).
C.KB:- Cô bé chết vì rét
- Mọi người khơng ai biết điều kì diệu mà em đã trông thấy.


Bài tập 2: Lập dàn ý cho đề bài sau: Hãy kể về một kỉ niệm với
người bạn tuổi thơ khiến em xúc động và nhớ mãi.
a.MB:- Giới thiệu bạn mình là ai ? Kỉ niệm nào với người bạn đó khiến
mình xúc động nhất ?

b.TB: - Kể về kỉ niệm đó:
+ Xảy ra ở đâu ? Lúc nào ? Với những ai ?
+ Sự việc chính và các chi tiết
+ Điều gì khiến em xúc động ? Xúc động như thế nào ? ( kết hợp yếu tố
miêu tả, biểu cảm ).
c. KB: Em suy nghĩ gì về kỉ niệm đó ?