Từ ngữ trong truyện ngắn Thạch Lam

TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Thạch Lam là một nhà văn có vị trí đáng kể trong văn học Việt Nam giai
đoạn 1932-1945. Là một trong những cây bút chủ chốt của Tự lực văn đoàn, nhưng
ông đã chọn cho mình một hướng riêng, hướng đi ấy thể hiện bản lĩnh, cá tính của
một cây bút giàu chất nhân văn và đậm tính dân tộc, một tâm hồn nhạy cảm, một
văn phong trong sáng và tinh tế. Thạch Lam không ưa sự ồn ào, hào nhoáng, mà
thiên về kín đáo, bình dị. Ông mơ tới một xã hội có nhiều “công bằng và thương
yêu” và muốn đạt tới điều đó không phải bằng hành động của một nhà cải cách xã
hội mà bằng thiên chức của một nhà văn thuần tuý, luôn khát khao vươn tới sự hoàn
thiện của cái đẹp Chân - Thiện - Mỹ. Thạch Lam đã sống một đời văn quá ngắn
ngủi, nhưng những tác phẩm văn chương của ông chắc chắn sẽ có sức sống dài lâu,
bởi ở đó, độc giả không chỉ nhìn thấy những vẻ đẹp hình thức, mà còn tìm thấy
bóng dáng đời sống tinh thần, đời sống nội tâm phong phú của chính mình.
1.2. Tuy sáng tác ở nhiều thể loại khác nhau, nhưng nhắc đến Thạch Lam,
người ta nghĩ ngay đến hai thể loại đã in đậm dấu ấn riêng ông trong sáng tạo là
truyện ngắn và tùy bút. Cùng với Thanh Tịnh, Hồ Dzếnh, Thạch Lam đã tạo nên
một dòng truyện ngắn mang phong cách riêng: dòng truyện ngắn trữ tình, làm
phong phú thêm diện mạo của văn xuôi hiện đại nước nhà. Người ta xem Thạch
Lam là một trong những bậc thầy của truyện ngắn Việt Nam hiện đại.
1.3. Có nhiều con đường tiếp cận giá trị truyện ngắn của Thạch Lam. Nhà
văn học sử nhìn thấy vị trí của truyện ngắn Thạch Lam trong sự nghiệp của ông nói
riêng và bức tranh văn học Việt Nam hiện đại nói chung. Nhà lý luận văn học đánh
giá những đóng góp của Thạch Lam cho thi pháp thể loại Bên cạnh những phương
pháp nghiên cứu quen thuộc ấy, lối tiếp cận truyện ngắn Thạch Lam từ góc nhìn
ngôn ngữ cũng là một hướng đầy triển vọng thì việc tìm hiểu, đánh giá mặt hình
thức, trong đó có ngôn ngữ của một cây bút như Thạch Lam là việc làm cần thiết.
Thành công về mặt ngôn ngữ của một cây bút truyện ngắn có thể biểu hiện ở
mọi cấp độ, ở mọi lớp ngôn từ, trong đó, vấn đề từ ngữ là những phương diện nổi
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 1

TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
bật. Thạch Lam cũng không phải là một ngoại lệ. Đi sâu vào phương diện đó
trong truyện ngắn Thạch Lam, chắc chắn chúng ta sẽ bắt gặp quan niệm về cái đẹp
trong ngôn từ nghệ thuật, cách xử lí mang màu sắc của một phong cách. Và từ đó, ta
có cơ sở để đánh giá không chỉ một quan niệm thẩm mĩ, một phong cách ngôn ngữ,
mà cả những đóng góp của ông cho ngôn ngữ nghệ thuật hiện đại.
Đó là những lí do thúc đầy tôi chọn vấn đề “Từ ngữ trong truyện ngắn
Thạch Lam”
Tiểu luận chọn khảo sát tập truyện ngắn “Nắng trong vườn" được in trong
Tuyển tập Thạch lam văn và đời do Tân Chi tuyển, soạn (1999), Nxb Hà Nội và
Thạch Lam tuyển tập năm 2004, Nxb Văn học và ứng dụng giảng dạy tác phẩm
“Hai đứa trẻ” – SGK Ngữ văn lớp 11 tập I – NXB Giáo Dục và Đào tạo.
2. Phương pháp nghiên cứu
Để triển khai đề tài, tôi sẽ sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau đây:
- Phương pháp thống kê và phân loại;
- Phương pháp so sánh đối chiếu;
- Phương pháp tổng hợp
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 2
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
TỪ NGỮ TRONG TRUYỆN NGẮN THẠCH LAM
1.Truyện ngắn trong văn nghiệp của Thạch Lam
Sự nghiệp văn chương của Thạch Lam tuy không dài nhưng ông cũng đã thử
ngòi bút của mình ở rất nhiều thể loại và ông chỉ thực sự thành công ở thể loại
truyện ngắn và được đánh giá là “cây bút truyện ngắn biệt tài”, ở chỗ mà người
khác dùng tư tưởng, dùng lời nói có khi rất đậm để tả cảnh, tả tình, ông chỉ nói, nói
một cách rất giản dị cái cảm giác của ông. Tên tuổi của Thạch Lam gắn liền với thể
loại truyện ngắn ngay từ khi tập truyện ngắn Gió đầu mùa ra đời. Tập truyện đầu
tay và cũng là tập truyện ngắn gây tiếng vang trong lòng độc giả và tất cả những

người yêu mến văn chương Thạch Lam lúc bấy giờ. Thạch Lam cùng với truyện
ngắn đã góp phần khẳng định và đưa nền văn học hiện đại nước nhà tiến lên một
tầm cao mới và truyện ngắn cũng từ đây mà gần gũi với người đọc.
Thạch Lam bước vào văn đàn từ những năm 30 của thế kỷ, nhưng xuất hiện
với tư cách truyện ngắn từ thời kỳ Mặt trận Dân chủ Đông Dương (1936-1939).
Phong trào quần chúng rộng rãi này có tác động hoàn toàn giống nhau đối với các
cây bút văn xuôi của nhóm Tự lực văn đoàn. Nhưng Thạch Lam không khẳng định
mình bằng những tiểu thuyết dài, Ông xuất hiện với phong cách truyện ngắn đặc sắc
và tiêu biểu trong Tự lực văn đoàn cũng như trong nền văn học Việt Nam, tính đến
thời đại ông. Trong văn học nước ta, các nhà phê bình thường đồng ý là Thạch Lam
- cây bút tự lực đã đưa thể loại truyện ngắn đến độ nghệ thuật cao hơn cả. Trước hết
xét về mặt khối lượng tác phẩm, truyện ngắn là thể loại được ông viết nhiều nhất
trong toàn bộ sự nghiệp sáng tác của mình.
Truyện ngắn cũng là thể loại thể hiện được phong cách ngôn ngữ trong sáng
tác của Thạch Lam. Phong cách ấy - như nhiều nhà nghiên cứu phê bình nhận xét -
giàu tính trữ tình, đậm chất thơ, không cầu kì, rườm rà, ngược lại, hết sức giản dị.
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 3
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
Đặc biệt, ngôn ngữ truyện ngắn Thạch Lam rất hiện đại. Hơn nửa thế kỉ đọc lại vẫn
thấy mới mẻ như ngôn từ nghệ thuật của ngày hôm nay.
2. Từ ngữ trong truyện ngắn Thạch Lam
2.1 Khái niệm từ
Cho đến nay, trong ngôn ngữ học, các định nghĩa về từ đã được đưa ra không
ít. Các định nghĩa ấy, ở mặt này hay mặt khác đều đúng nhưng đều không đủ và
không bao gồm hết được tất cả các sự kiện được coi là từ trong ngôn ngữ và ngay
cả trong ngôn ngữ cũng vậy. Chẳng hạn: Từ là một tổ hợp âm có nghĩa chăng? Từ
là một tổ hợp các âm phản ánh khái niệm chăng? Tất cả là những câu hỏi đã từng
được đặt ra nhưng chưa có câu trả lời xác đáng.
"Từ là đơn vị cụ thể của ngôn ngữ. Khi nói đến một ngôn ngữ là phải nghĩ
ngay đến từ vì ngôn ngữ mà không có từ thì không tồn tại được. Với tư cách là một

công cụ giao tiếp, trước hết, ngôn ngữ phải là một công cụ bằng từ".
"Từ là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất, có ý nghĩa độc lập trong lời nói, nghĩa của
nó được vận dụng một cách tự do theo qui luật kết hợp của ngữ pháp".
Mặc dù chưa đạt được sự đồng thuận hoàn toàn, nhưng những cách hiểu về
bản chất của từ của một số nhà nghiên cứu nêu trên đã cấp cho chúng ta một cơ sở lí
thuyết để đi vào khảo sát từ ngữ trong tác phẩm văn học.
2.2. Nét riêng của Thạch Lam qua việc sử dụng từ ngữ trong truyện ngắn
2.2.1. Nhìn chung về vốn từ của Thạch Lam trong truyện ngắn
Sức sống mãnh liệt của truyện ngắn Thạch Lam là sự thành công từ nhiều
mặt, trong đó có phần không nhỏ của nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ. Trong quá trình
sáng tác của mình, Thạch Lam đã thực sự trở thành người nghệ sĩ tài hoa trong việc
phát huy khả năng vô tận của ngôn ngữ, tạo dựng được một phong cách riêng, độc
đáo. Văn Thạch Lam được viết cách đây hơn nửa thế kỷ, nhưng vẫn luôn tươi mới,
hiện đại. Là một con người tinh tế và nhạy cảm, Thạch Lam đã thể hiện những rung
cảm của mình qua vốn ngôn ngữ phong phú, trong sáng và giản dị như chính con
người ông. Đọc toàn bộ tác phẩm của Thạch Lam, người đọc như bị cuốn hút vào
thứ ngôn ngữ tả tình và ngôn ngữ tả cảnh. Dù là tả tình hay tả cảnh thì từng từ, từng
câu cũng luôn rất nhẹ nhàng, thắm thiết. Thạch Lam không ưa dùng thứ ngôn ngữ
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 4
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
chát chúa, xô bồ hay miệt thị Ông là một trong những nhà văn đầu tiên có ý thức
khai thác chất thơ trong sáng tác. Truyện ngắn của ông mô tả uyển chuyển, tinh tế
những diễn biến trong lòng người, cảnh giao mùa của thiên nhiên, cũng như sự giao
hoà giữa con người và thiên nhiên. Ở bất cứ truyện ngắn nào, ta cũng nhận thấy tình
trong cảnh và cảnh trong tình.
Phần lớn truyện ngắn Thạch Lam bắt đầu bằng một cảm giác, cảm tưởng và
kết thúc câu chuyện cũng bằng những cảm giác, cảm tưởng. Cách mở đầu và kết
thúc đó không riêng biệt ở một vài tác phẩm mà trở đi trở lai trong nhiều tác phẩm
của Thạch Lam như: Hai đứa trẻ, Người đầm,
Trong truyện ngắn Thạch Lam, ta thấy từ ngữ chỉ cảm giác xuất hiện nhiều

trong câu văn như: thoáng thấy, thoáng nghe, thoáng nhìn, thoáng nghĩ, thoáng
ngửi, bỗng nhiên, mang mámg, không rõ rệt một cách liên tục. Chính vì thế mà
cuộc sống hiện lên tựa hồ rất khó nắm bắt, như có như không nhưng lại có vẻ rất
gần gũi với con người: “Đọc truyện ngắn Thạch Lam, thấy tần số chữ cảm giác
xuất hiện cao. Chính nhờ cái cảm giác mà nhà văn tạo nhịp cầu nối những tâm hồn
đồng điệu chia sẻ. Cảm giác đã tạo nên chất men đặc biệt trong văn Thạch Lam:
say mà tỉnh, ảo mà thực, liên tục mà đứt đoạn, rõ ràng mà mơ hồ” .
Những trang văn tả thiên nhiên trong truyện ngắn của Thạch lam cảnh vật
đựơc hiện lên thật thuần khiết và sinh động. Ông đã phát hiện ra thiên nhiên, tâm
trạng, “nó thay đổi cùng với tâm trạng con người trong cuộc”. Trong truyện ngắn
Thạch Lam, ta bắt gặp những từ ngữ miêu tả cảnh ánh sáng và bóng tối xuất hiện
nhiều lần, sự đối lập của hai thứ ánh sáng này cũng đã góp phần tạo nên cái đặc sắc
trong các thiên truyện.
Xét một cách tổng thể, vốn từ không phải chỉ là nhân tố tạo nên sắc thái
riêng cho truyện ngắn mà còn là thành tố tạo nên sự mới mẻ, hiện đại cho ngôn ngữ
truyện ngắn của Thạch Lam.
Lớp từ được dùng với tần số cao trong truyện ngắn Thạch Lam là lớp từ
chung hoặc là từ vựng toàn dân. Lớp từ này được sử dụng phần lớn ở tập truyện mà
người viết đi sâu khảo sát. Điều này không có gì đặc biệt. Bất cứ nhà văn nào, sống
và viết trong một thời đại cụ thể, vốn từ của anh ta sẽ là sự phản ánh khá trung thực
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 5
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
từ vựng của toàn dân. Nói cách khác, vốn từ của một nhà văn luôn có nét thống nhất
với từ ngữ trong ngôn ngữ văn hóa của thời đại. Trong toàn bộ truyện ngắn của
Thạch Lam, lớp từ chung là khối từ ngữ lớn nhất, đóng vai trò nền tảng. Ta bắt gặp
trong các truyện ngắn của nhà văn, những từ ngữ sách vở, từ ngữ thi ca, từ ngữ
thông tục, từ ngữ sinh hoạt… của mọi lớp người được ông miêu tả.
Từ ngữ nghề nghiệp cũng là lớp từ được dùng với tần số cao trong truyện
ngắn Thạch Lam. Từ nghề nghiệp là lớp từ bao gồm những đơn vị từ ngữ được sử
dụng phổ biến trong phạm vi những người cùng làm một nghề nào đó. Trong tập

truyện ngắn được khảo sát, hầu hết lớp từ này đều được sử dụng để miêu tả nghề
nghiệp của các nhân vật. Chẳng hạn, nghề bán hàng nước của Liên, An với điếu,
đóm, thuốc lào, nước chè… trong Hai đứa trẻ; Đối với người viết văn xuôi, sử
dụng từ nghề nghiệp một cách thông thuộc là đòi hỏi tất yếu. Các nhân vật văn học
bao giờ cũng xuất thân từ một tầng lớp nào đó, mưu sinh bằng một nghề cụ thể nào
đó. Khi miêu tả đời sống, số phận của nhân vật, nhà văn phải thật am hiểu đặc điểm
nghề nghiệp, lời ăn tiếng nói của nhân vật thuộc lớp người nào, đặc biệt các từ ngữ
được dùng trong các nghề cụ thể. Đây cũng là chỗ thử thách vốn sống, vốn từ ngữ
của người cầm bút.
Các lớp từ được dùng với tần số cao trong các tập truyện ngắn Thạch Lam chủ
yếu vẫn là lớp từ biểu hiện cuộc sống của người nghèo, đây cũng là lớp từ thể hiện
được tâm hồn, cảm xúc cũng như bản ngã của nhà văn. Lớp từ chung trở thành ngôn
ngữ chính của truyện đồng thời cũng là lớp từ được dùng trong sinh hoạt giao tiếp
chung của xã hội mà ông viết, lớp từ này là ngôn ngữ chung của con người thời ấy,
xã hội thời ấy và là lớp từ chung của toàn bộ truyện ngắn Thạch Lam. Lớp từ được sử
dụng với tần số cao cũng biểu hiện một khuynh hướng sáng tác cùng với nó là chất
liệu sáng tác của nhà văn.
2.2.2. Các trường từ vựng ngữ nghĩa tiêu biểu
Lý thuyết trường từ vựng ngữ nghĩa ra đời vào mấy chục năm gần đây. Tư
tưởng của lý thuyết này là khảo sát từ vựng một cách hệ thống. Có nhiều cách hiểu
khác nhau về khái niệm trường từ vựng ngữ nghĩa nhưng ta có thể thấy ở hai
khuynh hướng. Khuynh hướng thứ nhất quan niệm: trường từ vựng ngữ nghĩa là
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 6
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
toàn bộ các khái niệm mà các từ trong ngôn ngữ biểu hiện. Khuynh hướng thứ hai
cố gắng xây dựng lý thuyết trường từ vựng trên cơ sở các tiêu chí ngôn ngữ học.
Trường từ vựng không phải là phạm vi các khái niệm nào đó nữa mà là phạm vi tất
cả các từ có quan hệ với nhau về nghĩa. Tuy vậy, chúng ta cũng chấp nhận với quan
điểm trường từ vựng ngữ nghĩa là tập hợp của những từ có ít nhất một nét chung về
nghĩa.

Trường được hiểu là toàn bộ các đơn vị ngôn ngữ (chủ yếu là các đơn vị từ
vựng) tập hợp lại do sự thống nhất về nội dung (đôi khi cũng có sự đồng nhất của
các dấu hiệu hình thức) và phản ánh sự tương đồng về khái niệm, về đối tượng hay
về chức năng của những hiện tượng mà các đơn vị ngôn ngữ đó biểu thị .
2.2.2. 1 Trường “vận động”
Một lối tiếp cận đời sống và vốn ngôn ngữ riêng của một cá nhân. Có thể
thấy rõ điều này qua việc khảo sát một số trường từ vựng trong truyện ngắn Thạch
Lam bên cạnh sự tương quan với một số nhà văn cùng thời để nhận ra những nét
đặc thù.
Đây là một trong những trường phổ biến nhất trong tác phẩm tự sự. Các nhân
vật trong truyện là những con người thuộc mọi tầng lớp trong xã hội, có cuộc đời và
số phận riêng. Tất cả đều hoạt động nói cười, ăn uống, đi lại trong không gian
được nhà văn xây dựng. Chính vì thế, lớp từ thuộc trường “vận động” xuất hiện với
tần số cao trong tác phẩm của bất kỳ nhà văn nào. Chẳng hạn trong truyện ngắn của
Vũ Trọng Phụng ta gặp những từ: rón rén, hấp tấp chạy vào, bước, bước đến,
chạy đi, cuống cẳng, bỏ chạy, nhanh nhẹn, lên tỉnh, ung dung đi ra, đi nghễu
nghện, dừng chậm đà chân, (Khảo sát các truyện Bộ răng vàng, Người có
quyền,). Thật khó mà nhận ra những dấu hiệu riêng đặc sắc trong lớp từ ngữ chỉ sự
vận động của con người trong truyện ngắn của Vũ Trọng Phụng vì đó chỉ là những
từ ngữ rất quen thuộc, không có gì đặc biệt, ai cũng có thể dùng như thế.
So với Vũ Trọng Phụng thì lớp từ ngữ chỉ sự vận động trong truyện ngắn của
Thạch Lam xuất hiện thường xuyên là: vội vàng quay lại, tất tả chạy qua đường,
đi lên đây, về nhà, rảo bước, đến chơi, chạy khuất, thong thả bước, theo anh
đến nhà, đi bộ, quay đi, quay ra, đưa về. Qua đây, chúng ta dễ nhận thấy trong
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 7
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
lớp từ ngữ chỉ trường “vận động” của Thạch Lam khác hẳn với của Vũ Trọng
Phụng . Nếu như trong tác phẩm của Vũ Trọng Phụng lớp từ ngữ ấy thể hiện sự vận
động của con người một cách thuần tuý và chính xác là của thế giới nhân vật với
những tính cách mạnh mẽ, từ ngữ ấy cũng là những động từ có tính chất chuyển

động nhanh, mạnh như: cuống cẳng, hấp tấp chạy vào, cắm đầu cắm cổ đi, đi
ra cho thoát, chạy trốn những từ ngữ này dường như vắng bóng trong truyện
ngắn của Thạch Lam. Lớp từ ngữ thể hiện sự vận động của con người trong truyện
ngắn của Thạch Lam đã thể hiện cho nét tính cách của thế giới nhân vật mà ngòi bút
Thạch Lam luôn hướng tới. Đó là những con người lao động nghèo trong xã hội, họ
di chuyển để tìm cho mình một tương lai, một cuộc sống tốt đẹp hơn, mỗi bước đi
của họ mang nặng những tâm tư, tình cảm như: lủi thủi trên đường, rụt rè bước…
Cái độc đáo của Thạch lam ở lớp từ ngữ này là ông đã đưa nó đạt đến khả năng gợi
nhiều hơn tả. Tác giả lựa chọn lớp từ ngữ này để làm nổi bật lối sống giản dị, tuy
nhiên con người trong tác phẩm của Thạch Lam phần suy nghĩ nhiều hơn hành
động. Chính vì thế tần số từ ngữ thể hiện sự suy nghĩ cũng xuất hiện rất cao trong
tác phẩm của ông.
2.2.2.2. Trường “cảm giác”
Là nhà văn có tâm hồn nhạy cảm, Thạch Lam thực sự có tài trong việc
chuyển tải những cảm xúc mơ hồ, khó gọi tên trong lòng người một cách tự nhiên
và uyển chuyển: “Thạch Lam có khả năng tái tạo những rung động tâm hồn con
người nhiều khi chỉ khẽ như cánh bướm non - cái khả năng ấy chỉ có thể có ở một
tâm hồn tinh tế, nhạy cảm cao độ. Chính nhờ sức mạnh của trực giác, văn Thạch
Lam trong sáng mà không đơn giản, đa nghĩa mà vẫn tự nhiên” [28]. Đọc truyện
của Thạch Lam, ta thấy có những cảm giác sâu kín trong tâm hồn, song lại được
diễn tả rất nhẹ nhàng bởi tài năng của nhà văn. Thạch Lam có khả năng truyền đạt
chính xác những cảm xúc phong phú và tinh tế của đời sống tinh thần con người.
Văn chương của Thạch Lam là thứ văn chương mài sắc thêm cảm giác của con
người về cuộc sống.
Phần lớn, truyện ngắn Thạch Lam được bắt đầu bằng một cảm giác, cảm
tưởng và kết thúc câu chuyện cũng bằng những cảm giác cảm tưởng. Những cảm
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 8
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
giác, cảm tưởng ấy được Thạch Lam thể hiện qua lớp từ ngữ như: ruột nóng như
lửa đốt, đi đi lại lại, chăm chú nhìn cánh cửa, thoáng nghe thấy, để ý dò xét nét

mặt, tò mò ngắm nhìn, thấy một cảm tưởng lạ, hình như không có chút liên lạc
gì,…(khảo sát các truyện ngắn Hai đứa trẻ, Người đầm). Đọc truyện ngắn Thạch
Lam, có thể thấy những từ chỉ cảm giác xuất hiện với tần số cao. Chính nhờ cái cảm
giác, mà nhà văn đã tạo nhịp cầu nối những tâm hồn đồng điệu chia sẻ. Cảm giác đã
tạo nên chất men đặc biệt trong văn Thạch Lam: say mà tỉnh, ảo mà thực, liên tục
mà đứt đoạn, rõ ràng mà mơ hồ. Nghệ thuật phân tích cảm giác là một trong những
biệt tài của ngòi bút Thạch Lam.
2.2.2.3. Trường “đồ vật”
Trong các tác phẩm, đồ vật thường gắn với đời sống sinh hoạt của các nhân
vật. Qua thế giới đồ vật, ta có thể hình dung phần nào về cuộc sống của những con
người, những lớp người được miêu tả. Từ ngữ chỉ đồ vật vì thế cũng là một lớp từ
ngữ quan trọng.
Nhân vật trong truyện Thạch Lam là những con người nghèo khổ, lam lũ thì gắn
với họ cũng là những đồ vật bình thường, không có gì sang trọng như: chăn, màn
đỏ, giường, phản, hòm, áo bông, thúng áo, áo rét, áo vệ sinh, áo dạ, siêu nước,
vỉ buồm, sách, bàn giấy, bút, cặp, tờ báo, bàn viết, mũ, đồng hồ, va li, khăn
mặt, xà phòng, quả thuốc sơn đen, chõng nan, ). Trong truyện Thạch Lam ta
bắt gặp cả một thế giới đồ vật bình thường, bình thường nhưng không tầm thường,
bởi ở đó lại toát lên một đời sống sinh hoạt giản dị của những con người lao động
nghèo khổ trong xã hội. Thạch Lam nói về thế giới đồ vật ấy là để thương cảm, xót
xa cho con người trong cuộc sống đói nghèo túng quẫn, thể hiện lòng nhân đạo của
một nhà văn với những trang viết “nặng nghĩa đời”. Cái quan trọng ở đây là Thạch
Lam viết về những con người, những đồ vật trong truyện ngắn của ông xuất phát từ
tấm lòng gần gũi, yêu thương con người chứ không phải từ sự căm thù xã hội như
Vũ Trọng Phụng hay một số nhà văn cùng thời khác.
Trong truyện của Thạch Lam, ta còn bắt gặp lớp từ ngữ thuộc một số trường
khác cũng rất nổi bật như: trường “ánh sáng” và trường “bóng tối”. Đây là hai tập
hợp từ được Thạch Lam chú ý và gửi gắm ý đồ nghệ thuật nhất định. Chí ít, nó thể
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 9
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM

hiện sự đối lập giữa hiện thực tăm tối của cuộc sống con người và khát vọng tươi
sáng ở tương lai.
Các trường từ vựng ngữ nghĩa tiêu biểu xuất hiện trong truyện ngắn của
Thạch Lam không phải là hiện tượng ngẫu nhiên. Trong ý thức nhà văn, những tập
hợp từ được sử dụng như vậy góp phần biểu đạt một cái nhìn, một quan niệm về đời
sống, quan niệm về cái đẹp của nghệ thuật văn chương. Và một khi các trường từ
vựng ấy được tập hợp theo phép hội tụ (nhiều từ cùng nghĩa hoặc gần nghĩa đồng
thời được sử dụng) thì đó còn là một dấu hiệu của một phong cách ngôn ngữ.
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 10
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
CHƯƠNG 2
TÍNH CHẤT NGHỆ THUẬT CỦA TỪ NGỮ TRONG
TRUYỆN NGẮN THẠCH LAM
2.1. Sự giản dị, trong sáng nhưng sâu lắng, thấm đậm tình người.
Lâu nay, các nhà ngôn ngữ học thường đề cập vấn đề giữ gìn sự trong sáng
của tiếng Việt, và sự trong sáng này phải được thể hiện ở các cấp độ, trước hết là từ
ngữ. Đối với các nhà văn, việc giữ gìn sự trong sáng của tiếng mẹ đẻ là một nhiệm
vụ cao cả, bởi cách sử dụng từ ngữ của họ có ảnh hưởng rất lớn đến thái độ và thói
quen ngôn ngữ của cộng đồng. Ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực từ các nhà văn,
nhất là những nhà văn nổi tiếng là hết sức rõ rệt.
Trong số những cây bút văn xuôi hiện đại, Thạch Lam là nhà văn có văn
phong trong sáng nhất. Một số nhà văn cùng thời với ông như Nguyễn Tuân, Vũ
Bằng đã nhận ra điều đó.
Tiếp cận từ nhiều khía cạnh, chúng ta dễ dàng nhận thấy, từ ngữ trong văn
Thạch Lam giản dị và trong sáng. Sự thật, Thạch Lam không cố tình dùng từ ngữ,
câu văn đơn giản nhưng nó lại đơn giản cả về văn lẫn cốt truyện. Trong văn Thạch
Lam, ta thấy ông rất chú trọng về sự thật, nên khi tiếp cận với vốn sống thực tại ông
cũng chỉ xây dựng những truyện giản dị, trong sáng, không thêm thắt, không tô
điểm. Truyện ngắn của ông được tổ chức gọn gàng, diễn tả uyển chuyển, tinh tế
những diễn biến trong lòng người. “Thạch Lam đã cố gắng và thành công trong việc

tạo dựng một bối cảnh, gây một bầu không khí thích hợp hoàn toàn với những tình
cảm dịu dàng êm ái của các nhân vật, với niềm mơ mộng và tình yêu thiết tha của
những tâm hồn bén nhạy trước mọi kích thước từ ngoại giới. Bởi cảnh sinh tình,
cảnh gợi tình và tình hoà với cảnh” .
Cơ sở để tạo nên loại ngôn ngữ này không chỉ xuất phát từ vốn kiến thức,
tính tình của nhà văn mà còn có cội rễ từ quan niệm nghệ thuật mà Thạch Lam từng
kêu gọi “Bỏ hết những cái sáo, những cái kêu to mà trống rỗng, những cái giả
dối đẹp đẽ, đi tìm cái giản dị, cái sâu sắc và cái thật bằng cách quan sát đúng và
rung động đúng, đó là công việc mà các nghệ sĩ phải làm”. Không quá trau chuốt,
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 11
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
cầu kỳ như Nguyễn Tuân, cũng không biệt tài về tiếng lóng như Nguyên Hồng, trào
phúng như Vũ Trọng Phụng, Thạch Lam chinh phục trái tim độc giả bằng ngôn ngữ
vừa cho ta nhìn vào vừa cho ta cảm. Ngôn ngữ ấy nhẹ nhàng, giản dị, trong sáng và
thật đơn giản.
Bên cạnh sự giản dị, trong sáng, mượt mà, từ ngữ trong truyện ngắn của
Thạch Lam còn sâu lắng, đằm thắm và thấm đượm tình người. Văn Thạch Lam nhẹ
nhàng nhưng sức gợi mở lớn và có khả năng khơi sâu tìm vào cảm giác. Ông đã
dùng thủ pháp so sánh để miêu tả tâm hồn nhân vật và thiên nhiên: “Tiếng mưa reo
và gió thổi như một thứ âm nhạc vui vui, ru ngủ người ta dần dần” (Tiếng chim
kêu);“Tâm hồn Thành trơ trọi như một cánh đồng thấp mà lúa đã gặt rồi” (Cuốn
sách bị bỏ quên); “bà cụ già lê nhích lại gần, cúi xuống khe khẽ kéo lại như có một
vết thương chưa khỏi” (Nhà mẹ Lê).
Sử dụng nhiều thủ pháp so sánh với ngôn từ giản dị nhưng không nhàm chán,
ngược lại, rất đắt, rất hay. Nó làm cho câu văn giàu hình tượng và sức biểu cảm. So
sánh cùng với cảnh ngắt nhịp câu dài, ngắn nhịp nhàng uyển chuyển tạo cho tác
phẩm giàu nhạc điệu:
“Chiều, chiều rồi. Một chiều êm ả như ru…” (Hai đứa trẻ); “có cái gì dịu
ngọt, chăng tơ đâu đây”(Dưới bóng hoàng lan); “những thứ hàng nho nhỏ, khác
nhau và xinh xắn: cuộn chỉ, bao kim, hộp bút, cúc áo, giấy lơ một trăm thứ lặt vạt

qua lại trên ngón tay nhỏ bé của thiếu nữ, vừa quý báu lại vừa ít ỏi” (Cô hàng xén)
… tất cả đều tạo nên một âm thanh dịu nhẹ, trong trẻo, man mác khiến cho lòng
người vừa thanh thản, bằng lặng vừa níu kéo, ám ảnh khôn nguôi.
Những khung cảnh, những nhân vật, những tâm trạng, những ý tưởng có
trong câu chuyện đều nhỏ nhặt, thông thường, thân mật với mỗi chúng ta. Thạch
Lam đã khẳng định sáng tác văn chương không phải để kể những chuyện thần tiên
hay lãng mạn, mà là cuộc sống kín đáo giản dị quanh mình, là kể về cuộc sống con
người với nhiều lo toan, vất vả, nhiều cạm bẫy, chông gai đang từng ngày vươn lên
để tự hoàn thiện bản thân.
Sự giản dị và trong sáng thể hiện ngay trong cách lựa chọn đối tượng miêu
tả. Chất liệu làm nên những trang văn của ông không phải là phố xá hoa lệ, cảnh sắc
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 12
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
mĩ miều, mà là những khung cảnh giản dị nơi thôn quê yên bình. Không là những vĩ
nhân hay những người quyền quý sang trọng mà là những mảnh đời bình dị, đơn
giản trong cuộc sống vùng quê như: mẹ con chị Tý, chị em Liên và An, vợ chồng
bác xẩm, bác phở Siêu, bà cụ hàng nước, anh xe kéo Thạch Lam luôn tạo nên
thứ cảm xúc tự nhiên và diễn đạt bằng những từ ngữ cũng hết sức tự nhiên Đấy là
chất liệu cũng là ngôn ngữ tạo dựng nên phong cách giản dị của Thạch Lam. Hơn
thế, giản dị và trong sáng ở Thạch Lam còn được thể hiện ở tính cách nhân vật.
Nhân vật của ông, nếu thống kê đầy đủ, hầu hết là những người nghèo, những người
nông dân họ sống đúng với “bản ngã” của mình.
Không nhiều nhà văn viết hay mà không hư cấu, với Thạch Lam sự trong
sáng trong cách thể hiện văn chương thật đặc sắc nhưng ẩn chứa nhiều giá trị nhân
văn. chị em Liên ngây thơ chờ những ánh sáng nơi đường tầu trong Hai đứa trẻ;
Hơn thế, ở sắc thái tình cảm đôi lứa, ta cũng nhận được sự nhẹ nhàng, trong sáng
với cách thể hiện tình cảm trong Cuốn sách bỏ quên. Sự trong sáng, giản dị được
thể hiện dưới nhiều góc độ ở cách biểu hiện cũng như ngôn từ thể hiện không lố
bịch, không cầu kỳ, diêm dúa. Trong sáng ở văn Thạch Lam là ngòi bút chân thực
quan sát, nhìn nhận, mô tả và thể hiện bằng chính cảm giác của mình.

Càng đi sâu, ta càng thấy Thạch Lam có một lối văn không thích lối dùng từ
to tát, không cố tỏ ra “uyên bác” đan dệt bởi những câu chữ mang tính sách vở.
Thạch Lam dùng “một lối văn giản dị, dễ hiểu, ít chữ Nho, một lối văn thật có tính
cách An Nam”. Những viên gạch dựng nên tác phẩm của ông là những viên gạch
mộc, từ ngữ trong văn của ông trong sáng, giản dị không quá nhiều những phương
pháp tu từ.
Văn Thạch Lam giản dị mà nó không làm mất đi vẻ mềm mại, trong sáng,
không làm duyên một cách cứng nhắc, cầu kỳ mà tự nhiên, nhẹ nhàng nhưng đầy
sức lan toả. Văn của ông lột tả những cảnh đời số phận của người nông dân, những
người chất phác trong xã hội bấy giờ, vậy nên ngoài bút của ông tả một cách chân
thực nhất về cái giản dị, mộc mạc, chất phác của những người nông dân, những
người nghèo. Nó sẽ gượng gạo, sáo rỗng, thiên cưỡng nếu ông tô vẽ những người
nông dân, người nghèo hàng ngày vật lộn với cuộc sống mưu sinh. Để có sự giản dị
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 13
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
trong sáng trong ngôn từ, nhà văn phải có mĩ cảm riêng, bởi xét cho cùng, cái đẹp
của ngôn từ nghệ thuật trong tác phẩm là kết quả của một quan niệm thẩm mĩ mà
nhà văn luôn có ý thức trau dồi
2.2. Sự mới mẻ hiện đại
Nói đến Thạch Lam, người đọc luôn nhớ đến một cây viết truyện ngắn xuất
sắc trong nhóm Tự lực văn đoàn cũng như văn học giai đoạn 1930-1945. Là nhà
văn của Tự lực văn đoàn nhưng ông lại hướng ngòi bút của mình theo một hướng
riêng, hướng đi ấy thể hiện phong cách, cá tính sáng tạo của nhà văn, ông đã tạo cho
mình một lối viết riêng mới mẻ, hiện đại.
Trong những sáng tác viết về người dân lao động Thạch Lam khác với các
nhà văn Tự lực văn đoàn, và cũng khác với các nhà văn hiện thực như Nguyễn
Công Hoan, Nam Cao, Vũ Trọng Phụng, Nguyên Hồng. Các nhà văn của Tự lực
văn đoàn cũng quan tâm đến đời sống của nhân dân lao động, hiểu được nỗi thống
khổ của dân nghèo thành thị nhưng họ chỉ quan tâm đến đời sống bên ngoài, những
mối quan hệ xã hội và tập trung khai thác nguyên nhân của nỗi khổ đó. Họ kêu gọi

tầng lớp trên cúi xuống ban ơn cho người nghèo, cứu vớt nhân dân trong cảnh "bùn
lầy nước đọng".
Còn Thạch Lam, đứng ngang hàng hay bề trên so với người lao động điều đó
không quan trọng, mà theo ông quan niệm sáng tác văn chương trước hết là vì con
người, muôn đi sâu vào tâm hồn con người không thể nhìn từ bên ngoài hay bên
trong, nêu chỉ từ một hướng thì không thể có cái nhìn toàn diện về con người,
không thấy được trạng thái luôn vận động của nó. Những con người nhỏ bé trong
truyện ngắn của ông nghèo mà không hèn. Chính niềm yêu thương trân trọng đối
với con người ở Thạch Lam đã tạo cho ông một giọng văn ấm áp, ngay cả khi kể về
sự oan trái, cay nghiệt của cuộc đời ông vẫn luôn giữ con người đứng bên bờ của sự
yêu thương cam chịu. Và Thế Lữ đã rất xúc động khi nhớ về Thạch Lam: “Sự thật
tâm hồn Thạch Lam diễn trong văn chương phức tạp nhiều hình, nhiều vẻ, nhưng bao
giờ cũng đằm thắm, thân mật, cũng nhân hậu, cũng nghẹn ngào một chút lệ thầm kín
của tình thương.” (Thạch Lam và văn chương)
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 14
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
Thạch Lam hướng ngòi bút về phía người nghèo với lòng cảm thương sâu
sắc, từ đó gợi lên trong lòng người đọc niềm xúc động. Tình cảm chân thành mà
nhà văn dành cho người nghèo trong xã hội như Vu Gia nhận định, đối với những
kẻ nhỏ bé, ông không đứng ngoài để xem xét, thương hại, mơ tưởng những công
trình cứu giúp to tát như Nhất Linh, Khái Hưng hay Hoàng Đạo. Thạch Lam đi
ngay vào cuộc sống của họ, vỗ về, an ủi, nâng niu những niềm vui nhỏ bé hiếm hoi
trong cuộc đời đầy eo hẹp ấy.
Thạch Lam đã từng quan niệm: “cái thực tài của nhà văn nguồn gốc chính là
ở tâm hồn nhà văn, một nghệ sĩ phải có một tâm hồn phong phú, những tình cảm
dồi dào. Nếu không, nghệ sĩ đó chỉ là thợ văn khéo thôi.” Ông đã lặng lẽ tự mổ xẻ
mình để xây dựng nên những con người sống động giữa cuộc đời thường. Và từ đó,
ngôn ngữ trong truyện ngắn Thạch Lam là thứ ngôn ngữ được hoà trộn giữa ngôn
ngữ tác giả và ngôn ngữ nhân vật.
“Tâm thấy ngày nay cũng như mọi ngày, ngày kia cũng thế nữa, tất cả cuộc

đời nàng lúc nào cũng chịu khó và hết sức như tấm vải thô dệt đều nhau. Có phải
đâu chỉ mình cô; trong những luỹ tre xanh kia, bao nhiêu người cũng như cô, cũng
phải chịu khó và nhọc nhằn”
Trong sáng tác của mình, Thạch Lam đã thực sự trở thành người nghệ sỹ tài
hoa trong việc phát huy khả năng vô tận của ngôn ngữ, tạo dựng được một phong
cách riêng, độc đáo. Văn Thạch Lam được viết cách đây hơn nửa thế kỉ nhưng vẫn
luôn tươi mới, hiện đại.
Như mọi người đều biết, Thạch Lam, qua hầu hết các truyện ngắn của ông đã
chứng tỏ một nhà văn có lối viết dùng từ ngữ nhẹ nhàng, giản dị và tế nhị hiếm có.
Ở Thạch Lam, dường như không có những từ ngữ phức tạp, cồng kềnh, thô thiển,
vênh váo Xét trên phương diện cấu trúc, truyện Thạch Lam tiến gần hơn cả với
truyện ngắn hiện đại, hầu như truyện của ông không có cốt truyện hoặc cốt truyện
đơn giản. Truyện của ông cảm xúc nhiều hơn là hình thức truyện. Tiêu biểu là tác
phẩm Hai đứa trẻ, toàn truyện không có hành động phát triển xung đột, mà chỉ toàn
là tâm trạng, một khoảng không gian. Ở nhiều truyện khác, Thạch Lam chỉ xoay
quanh một tình huống. Mỗi tình huống lại thể hiện một cảnh đời tội nghiệp nào đó.
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 15
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
Và đằng sau số phận, hoặc tâm lý nhân vật được miêu tả, bao giờ người đọc cũng
thấy thấp thoáng gương mặt của tác giả.
Ngòi bút của Thạch Lam có xu hướng hướng nội, đi vào thế giới bên trong
với những cảm xúc, cảm giác; ông đặc biệt tinh tế khi diễn tả, phân tích những rung
động mong manh, thoáng qua, những biến thái tinh vi của tâm hồn trước ngoại
cảnh. Đó là cảm giác lâng lâng lạ lùng trước thay đổi bất chợt của thiên nhiên, được
cảm nhận qua tâm hồn trẻ thơ như Hai đứa trẻ. Đó là cái “rung động khẽ như cánh
bướm non”. Đó là cái cảm giác êm ả buồn vắng khi chiều tàn nơi phố huyện với nỗi
đợi chờ mơ hồ và khắc khoải của hai chị em Liên trong Hai đứa trẻ.
Thạch Lam cũng là cây bút đầu tiên có ý thức khai thác chất thơ trong đời
sống bình dị thường nhật. Không khỏi có ý kiến cho rằng ông là nhà văn thi vị hoá
hiện thực. Khác với truyện ngắn Nguyễn Công Hoan - loại truyện mang nhiều yếu

tố hài hước, trào lộng - truyện của Thạch Lam có cấu tứ và giọng điệu như một tứ
thơ trữ tình, mỗi từ ngữ gợi sự cảm thương trước những số phận nhỏ bé như trong
truyện Hai đứa trẻ.
Để được ghi nhận là một nhà truyện ngắn mới mẻ và hiện đại, nếu đánh giá
ở phương diện nghệ thuật hay phương pháp dựng truyện, ta thấy truyện Thạch
Lam không có gì nổi bật, sự nổi bật ở ông là cách sử dụng cách thể hiện hiện đại
bằng những câu từ, chi tiết truyện đơn giản, gần gũi với người đọc, khám phá thế
giới nhân vật cảm giác bằng một thứ ngôn từ hiện đại, mới mẻ.
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 16
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
CHƯƠNG 3
Ứng dụng trong việc dạy học tác phẩm “Hai đứa trẻ”
Có thể nói “Hai đứa trẻ” là tác phẩm để lại dấu ấn sâu đậm nhất trong sự
nghiệp sáng tác của Thạch Lam và được đưa vào giảng dạy trong chương trình SGK
Ngữ văn lớp 11- Tập 1. Nhằm giúp học sinh có một cái nhìn đầy đủ hơn về sự mới
mẻ, mang chất riêng trong cách sử dụng từ ngữ của Thạch Lam, bài viết sẽ đề cập
việc sử dụng từ ngữ ở khía cạnh thể hiện “Chất thơ”
3.1 “Chất thơ”: Tính trữ tình – tính chất được tạo nên từ sự hài hòa quyện giữa vẻ
đẹp của cảm xúc, tâm trạng, tình cảm với vẻ đẹp của cách biểu hiện nó để có thể
khơi gợi những rung động thẩm mĩ và tình cảm nhân văn.
Một truyện ngắn (hoặc tác phẩm văn xuôi) được coi là giàu chất thơ khi
mối bận tâm của người viết không đặt vào việc kể lại một biến cố, sự
việc, hành động mà là việc làm bật lên một trạng thái của đời sống hoặc
của tâm hồn con người.
3.2 Sự biểu hiện của chất thơ trong tác phẩm “Hai đứa trẻ”:
Trong truyện, Thạch Lam đã xây dựng được một thế giới hình ảnh
vừa chân thực, sinh động lại vừa vô cùng gợi cảm bởi chính vẻ đẹp của
nó.
Quan niệm của Thạch Lam: "Cái đẹp man mác khắp vũ trụ, len lỏi
khắp hang cùng ngõ hẻm, tiềm tàng ở mọi vật bình thường".

Không gian được lựa chọn trong tác phẩm: Một phố huyện nghèo nơi tiếp
giáp giữa thành thị và thôn quê song dưới ngòi bút Thạch Lam dường như
tính chất làng đã nhiều hơn tính chất phố.
Trong không gian êm ả, tĩnh lặng của phố huyện, mỗi hình ảnh được ngòi
bút Thạch Lam gợi ra đều chan chứa chất thơ: Phương Tây "đỏ rực như
lửa cháy", đám mây "ánh hồng như hòn than sắp tàn", tiếng trống thu
không "vang xa để gọi buổi chiều", đêm mùa hạ "êm như nhung và thoảng
qua gió mát", vòm trời "hàng ngàn ngôi sao ganh nhau lấp lánh", những
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 17
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
con đom đóm "bay là là trên mặt đât hay len vào những cành cây", bóng
bác phở Siêu "mênh mông ngả xuống đất một vùng và kéo dài đến tận
hàng rào hai bên ngõ"…Tất thảy đều là những hình ảnh, màu sắc, âm
thanh vô cùng quen thuộc, bình dị mà ngỡ như rất mới mẻ, rất gợi cảm
trong những câu văn Thạch Lam bởi nó không chỉ hiện diện như một khái
niệm mà như một trạng thái của sự sống đang xao động để chuyển dần
một cách tinh tế cái xao động ấy vào tâm hồn con người. Dưới ngòi bút
Thạch Lam, thậm chí đến cả rác rưởi của một phiên chợ quê cũng gợi nhớ
bao điều thân thuộc.
Thạch Lam ít dùng những chữ to tát, những nhịp điệu gấp gáp vội
vàng, lời văn của ông nhuần nhuyễn, tinh tế để phô diễn những trạng thái,
những cảm xúc trong tâm hồn. Câu văn của Thạch Lam nhiều thanh bằng
gợi một nhịp điệu chậm buồn nhưng có sức lan toả. Chẳng hạn khi miêu
tả vẻ trầm buồn nhưng cũng rất đỗi nên thơ của phố huyện, Thạch Lam đã
viết: "Chiều, chiều rồi, một chiều êm ả như ru, văng vẳng tiếng ếch
nhái kêu ran ngoài đồng ruộng theo gió nhẹ đưa vào…" Hay miêu tả
cảnh đêm tối sau khi chuyến tàu đi qua: "Đêm tối vẫn bao bọc xung
quanh, đêm của đất quê, và ngoài kia đồng ruộng mênh mang và yên
lặng"
Bên cạnh đó, Thạch Lam đã sáng tạo ra một thứ ngôn ngữ nghệ

thuật riêng để biểu đạt cái xao động của sự sống khẽ vang lên trong
không gian, thời gian tĩnh mịch để diễn tả cái thanh thoát, dịu hiền của
tâm hồn Liên: êm ả, yên lặng, thong thả, gượng nhẹ, nhỏ xíu, yên tĩnh,
mơ hồ, miên man, tĩnh mịch … Những từ ngữ này liên kết với nhau tạo
một dư âm sâu lắng trong tâm hồn người đọc.
Ngoài việc sử dụng từ ngữ thì trong văn của Thạch Lam còn được
ông sử dung những câu văn ngắn, nhịp văn chậm rãi, thong thả. Dù diễn
tả cái náo nức bên trong, cái sôi động của ước mơ, Thạch Lam vẫn rất nhẹ
nhàng, vẫn tự nén ngòi bút. Chuyến tàu rực sáng vụt qua, Liên xúc động
mạnh khi kỉ niệm xưa dồn dập hiện về "Hà Nội xa xăm, Hà nội sáng rực,
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 18
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
vui vẻ và huyên náo". Đây là một trong số ít những câu văn kết hợp lối
trùng điệp và những thanh trắc tạo điểm nhấn và ngay câu sau Thạch Lam
viết ngắn hơn, nhẹ hơn, như ghìm giữ lại niềm xúc động: "Con tàu như
đem một chút thế giới khác đi qua".
Bên cạnh “chất thơ”, khi tìm hiểu tác phẩm, bài giảng cần đi nhắc
đến vai trò từ ngữ trong giá trị mang sự “giản dị, trong sáng nhưng cũng
sâu lắng, thấm đượm tình người” và “tính mới mẻ hiện đại” được nhắc
đến ở trên để giúp học sinh cảm tác phẩm sâu hơn, hiểu hơn về văn phong
của Thạch Lam.
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 19
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
KẾT LUẬN
1. Thạch Lam là cây bút truyện ngắn hàng đầu của văn học Việt Nam giai
đoạn 1930 - 1945. Truyện ngắn của Thạch Lam là loại truyện tâm tình, không chọn
những đề tài câu khách, không chú trọng xây dựng cốt truyện li kì, giàu kịch tính
mà chủ yếu diễn tả những cung bậc tâm trạng của những kiếp người bé nhỏ, với
một sự cảm thông sâu sắc. Truyện ngắn của Thạch Lam giàu chất thơ. Chất thơ ấy
thể hiện ở cái nhìn ấm áp của ông với đời sống, ở hình ảnh thiên nhiên, ở nỗi buồn

dịu nhẹ trong từng thiên truyện, và nhất là ở hình thức tổ chức ngôn ngữ. Tất cả bắt
nguồn từ một quan niệm nghệ thuật và một nhãn quan ngôn ngữ của nhà văn.
2. Nói đến ngôn ngữ truyện ngắn Thạch Lam, trước hết phải đề cập đến từ
ngữ được nhà văn sử dụng. Trước khi đi vào các vấn đề cụ thể, bài viết nêu quan
điểm về từ ngữ trong tác phẩm tự sự và các hướng tiếp cận.
Có thể thấy, từ ngữ trong văn bản tự sự vẫy gọi nhiều cách tiếp cận khác
nhau. Nhà từ vựng học thống kê vốn từ của nhà văn đặt chúng trong tương quan với
vốn từ của toàn dân ở một nhát cắt đồng đại để đưa ra nhận xét. Trên cở đó, luận
văn đã mô tả vốn từ trong truyện ngắn của nhà văn, ở đó, nổi bật là các lớp từ toàn
dân, từ nghề nghiệp,… Nhưng đáng nói hơn là các trường từ vựng - ngữ nghĩa tiêu
biểu có mặt trong truyện ngắn Thạch Lam. Đó là trường vận động, trường cảm
giác, cảm xúc, trường đồ vật. Để thấy được những nét riêng ở các trường từ vựng -
ngữ nghĩa được khảo sát tiểu luận đã đối sánh cách sử dụng từ của Thạch Lam với
những nhà văn cùng thời như Vũ Trọng Phụng. Tiểu luận cũng đề cập đến tính
trong sáng, giản dị, tính mới mẻ hiện đại như là những phẩm chất nghệ thuật của từ
ngữ trong truyện Thạch Lam.
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 20
TỪ NGỮ TRONG TRUYÊN NGẮN CỦA THẠCH LAM
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Vũ Tuấn Anh (1994), "Nỗi buồn Thạch Lam - một tâm thế xã hội
và nhân văn", sách Thạch Lam về tác gia và tác phẩm, Nxb Giáo dục, Hà Nội,
tr.96-101.
2. Đỗ Hữu Châu (1973), “Khái niệm “trường” và việc nghiên cứu hệ
thống từ vựng”, Ngôn ngữ, (2), tr. 45-53.
3. Đỗ Hữu Châu (1997), Cơ sở ngữ nghĩa học từ vựng, Nxb Giáo dục, Hà
Nội.
4. Trần Ngọc Dung (1994), "Phong cách truyện ngắn Thạch Lam",
sách Thạch Lam - văn chương và cái đẹp, Nxb Hội Nhà văn, Hà Nội.
5. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (chủ biên, 2004), Từ
điển thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

6. Nguyễn Đăng Mạnh (1996), Con đường đi vào thế giới nghệ thuật
của một nhà văn, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
7. Vương Trí Nhàn (1994), "Tìm vào nội tâm, tìm vào cảm giác",
sách Thạch Lam về tác gia và tác phẩm, Nxb Giáo dục, Hà Nội, tr.102-108.
GVTH: HỒ THỊ THẾ Page 21