GIẢI PHÁP CHO BỆNH ĐƠN GENE HIẾM GẶP – CHẨN ĐOÁN VÀ SÀNG LỌC Ở GIAI ĐOẠN PHÔI TIỀN LÀM TỔ

GIẢI PHÁP CHO BỆNH ĐƠN GENE HIẾM GẶP –
CHẨN ĐOÁN VÀ SÀNG LỌC
Ở GIAI ĐOẠN PHÔI TIỀN LÀM TỔ

ThS. Nguyễn Bảo Trâm
Tổ tư vấn Di truyền - Đơn vị Hỗ trợ Sinh sản
Bệnh viện đa khoa Mỹ Đức

1


BỆNH HIẾM
300 triệu bệnh nhân
6,000 loại bệnh hiếm
58% ở trẻ em, 30% tử vong trước 5 tuổi
72% là các bệnh liên quan đến di truyền
2


TIẾP CẬN VÀ ĐIỀU TRỊ BỆNH HIẾM Ở VIỆT NAM
- Bv Nhi đồng 1 triển khai “Phòng khám bệnh lý chuyển hóa – di truyền”
từ 04/2022.
- Bv Nhi đồng 1 thường xuyên tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên đề về
rối loạn chuyển hóa bẩm sinh và di truyền.
- Bv Nhi Trung Ương tổ chức “Ngày Bệnh hiếm” thường niên hàng năm,
nhằm chia sẻ, đồng hành cùng cộng đồng bệnh hiếm ở Việt Nam.
-> Bệnh hiếm ngày càng được y tế Việt Nam quan tâm và có nhiều
giải pháp ý nghĩa.
3

DỰ PHỊNG VÀ SÀNG LỌC BỆNH HIẾM
Ở GIAI ĐOẠN PHƠI TIỀN LÀM TỔ

4


QUY TRÌNH SÀNG LỌC DI TRUYỀN TIỀN
LÀM TỔ
(PGT - Preimplantation Genetic Testing)

Bs lâm sàng
Bs IVF
Tư vấn
di truyền

Chuyên viên
phôi học
KTV
Sinh học
phân tử

5


CHỈ ĐỊNH XÉT NGHIỆM - PHÂN TÍCH HỒ SƠ DI
TRUYỀN –
TƯ VẤN DI TRUYỀN CHO PHÔI TIỀN LÀM TỔ
- Sảy thai/thai lưu liên tiếp
- Con/thai bất thường kiểu hình/
rối loạn chuyển hóa

- Gia đình có tiền sử mắc hội
chứng có liên quan đến di
truyền

Phân tích di truyền:
- Cơ sở dữ liệu (Clinvar,
NCBI, UCSC,…)
- Tin sinh học (Polyphen2,
SIFT, CodonCode Aligner,
…)

Chỉ định xét nghiệm di truyền:
- Giải trình tự gene thế hệ mới (Whole Exome
Sequencing, Whole Genome Sequencing)
- Phân tích vi mất đoạn, vi lặp đoạn, đảo đoạn,
chuyển đoạn nhiễm sắc thể ở độ phân giải cao
(Microarray, CNVsure, MLPA)

Tư vấn di truyền:
- Đột biến liên quan
- Quy luật di truyền của
đột biến

Đánh giá khả năng
thực hiện PGT:
- Thiết kế primer
- Tối ưu quy trình trên phơi
giả định.
6

BỆNH RỐI LOẠN CHUYỂN HÓA ACID BÉO
Bệnh nhân đều
tử vong
giai đoạn sơ sinh

Không thể phát hiện
qua siêu âm

SÀNG LỌC
GIAI ĐOẠN PHƠI
TIỀN LÀM TỔ
• Schaffer JE 2002 Fatty acid transport: the roads taken. Am J Physiol Endocrinol Metab 282: E239–E246

7


Tiếp nhận ca bệnh – Đánh giá lâm sàng
- Người vợ 34 tuổi, PARA 3001
- 1 con gái bình thường
- 2 con tiếp theo (1 trai, 1 gái) li bì sau sinh, NH3 tăng cao, hạ đường huyết,
mất sau vài ngày.
Chẩn đốn rối loạn
chuyển hóa acid béo

Chỉ định xét nghiệm di truyền cho vợ, chồng,
con bệnh, con bình thường
8

Xác định nguyên nhân gây bệnh
CHỒNG
SLC25A20:
c.199 - 10 T>G,
dị hợp
ACADS: c.625 G>A
dị hợp

VỢ
SLC25A20:
c.199 - 10 T>G,
dị hợp

CON BỆNH
SLC25A20:
c.199 - 10 T>G,
đồng hợp

SÀNG LỌC
LOẠI PHÔI
MANG
BIẾN THỂ
SLC25A20:
c.199 - 10 T>G,
đồng hợp

SLC22A5: c.1547 C>G
dị hợp
ACADS: c.625 G>A
dị hợp

ACADS: c.625 G>A
dị hợp

9


Chuyển phôi
8 phôi
ngày 5

Sàng lọc
-

Số lượng NST

-

3 đột biến gene

-

Monosomy 13
(khảm 30%)

-

SLC22A5: c.1547
C>G, dị hợp

10

Kết quả xét nghiệm di truyền ở tuần thai 16

11


Kết quả xét nghiệm di truyền sau sinh

12


THÀNH TỰU SÀNG LỌC PHÔI TIỀN LÀM TỔ
TẠI HỆ THỐNG BV ĐA KHOA MỸ ĐỨC (2020 – 2023)

341 ca
PGT - M

153 ca
PGT - SR
13


THÀNH TỰU SÀNG LỌC PHÔI TIỀN LÀM TỔ
TẠI HỆ THỐNG BV ĐA KHOA MỸ ĐỨC (2020 – 2023)
• Alpha và Beta Thalassemia: 180 ca PGT – M, 117 trẻ sinh sống khơng thiếu
máu trầm trọng và phụ thuộc truyền máu.
• Bệnh Hemophilia A thể nặng: 4 ca PGT – M, 2 trẻ sinh sống, 2 thai diễn tiến.
• Bệnh teo cơ tủy: 11 ca PGT – M, 8 trẻ sinh sống khỏe mạnh.
• Bệnh loạn dưỡng cơ Duchenne: 5 ca PGT – M, 4 trẻ sinh sống khỏe mạnh.

• Bệnh tăng sản tuyến thượng thận: 3 ca PGT – M, 2 trẻ sinh sống khỏe mạnh.
• Hội chứng Di George: 3 ca PGT – M, 4 trẻ sinh sống khỏe mạnh (1 song thai).
• Hội chứng Joubert: 2 ca PGT – M, 1 trẻ sinh sống khỏe mạnh, 1 thai diễn tiến
không mang gene bệnh (đã chọc ối tuần thai 16)
• Hội chứng Fraser, hội chứng Hunter, hội chứng Tics, bất thường cấu trúc
màng hồng cầu, viêm gan ứ mật,….
14


KẾT LUẬN
- Bằng kỹ thuật chẩn đoán di truyền tiền làm tổ cho bệnh đơn gen hiếm gặp
(PGT – M) kết hợp với thụ tinh trong ống nghiệm, Bệnh viện đa khoa Mỹ Đức
kết hợp với Viện Di truyền y học đã giúp bệnh nhân sinh con khỏe mạnh.
- Đóng góp quan trọng trong việc sàng lọc sớm và tư vấn di truyền bệnh
rối loạn chuyển hóa acid béo ở bệnh nhân người Việt Nam.
- Mở ra một hướng tiếp cận và giải quyết vơ cùng có ý nghĩa đối với rất nhiều
bệnh đơn gene hiếm gặp khác.
15