Luận văn thạc sĩ sinh học thực trạng và một số yếu tố liên quan đến nhiễm ký sinh trùng sốt rét ở vùng dân di biến động tại bình phước năm 2018

BỘ GIÁO DỤC
VÀ ĐÀO TẠO

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------

Lu

Nguyễn Thị Thu Vân

ận
n

vă
th

ạc

THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN NHIỄM

sỹ

KÝ SINH TRÙNG SỐT RÉT Ở VÙNG DÂN DI BIẾN ĐỘNG

nh

Si

TẠI BÌNH PHƯỚC

c

họ
LUẬN VĂN THẠC SĨ: SINH HỌC

Hà Nội - 2019


BỘ GIÁO DỤC
VÀ ĐÀO TẠO

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------

ận

Lu

Nguyễn Thị Thu Vân

n

vă
th

THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN NHIỄM

ạc

KÝ SINH TRÙNG SỐT RÉT Ở VÙNG DÂN DI BIẾN ĐỘNG

sỹ

TẠI BÌNH PHƯỚC

nh

Si
Chuyên ngành: Động vật học

họ

Mã số: 8 42 01 03

c
LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪ N KHOA HỌC:
Hướng dẫn 1: TS. Nguyễn Thị Hồng Phúc
Hướng dẫn 2: TS. Nguyễn Văn Hà

Hà Nội - 2019


LỜI CẢM ƠN
Với lịng kính trọng, tơi xin được bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc nhất tới: TS.

Nguyễn Thị Hồng Phúc và TS. Nguyễn Văn Hà là những người thầy đã tận tình
hướng dẫn, giúp đỡ và động viên tơi trong suốt q trình học tập và hồn thành
luận văn.
Xin chân thành cảm ơn tới toàn thể cán bộ Khoa Dịch tễ Sốt rét đã tạo điều
kiện cho tôi trong suốt q trình học tập, nghiên cứu và hồn thành luận văn.
Xin cảm ơn cán bộ của Trung tâm y tế huyện Bù Gia Mập, cán bộ và
nhân viên các trạm y tế xã Bù Gia Mập và xã Đắk Ơ đã cộng tác, tạo điều kiện

Lu

thuận lợi cho tôi trong thời gian thực hiện nghiên cứu tại thực địa.

ận

Cuối cùng, tơi muốn dành sự biết ơn và tình cảm sâu sắc nhất đến gia

vă

đình, những người đã ln là động lực mạnh mẽ cho tôi trong thời gian học

n

tập, hồn thành luận văn của mình.

ạc

th

Tác giả

sỹ
nh

Si
Nguyễn Thị Thu Vân

c

họ


LỜI CAM ĐOAN
Tôi là Nguyễn Thị Thu Vân, học viên cao học khóa 2017- Học viện Khoa
học và Cơng nghệ, chuyên ngành Động vật học, xin cam đoan:
Đây là luận văn do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng

1.

dẫn của TS. Nguyễn Thị Hồng Phúc và TS. Nguyễn Văn Hà.
Cơng trình này khơng trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác

2.

đã được công bố tại Việt Nam.
Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hồn tồn chính xác,

3.

trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi

Lu

nghiên cứu

ận

Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này.

vă
n

Hà Nội, ngày 23 tháng 7 năm 2019

ạc

th

Người viết cam đoan

sỹ
nh

Si
Nguyễn Thị Thu Vân

c

họ

CHỮ VIẾT TẮT
BNSR

: Bệnh nhân sốt rét

BSR

: Bệnh sốt rét

BĐTĐ

: Bẫy đèn trong nhà đêm

IOM

: International Organization for Migration - Tổ chức Di dân Quốc
tế

KHV

: Kính hiển vi

KST

: Ký sinh trùng

KSTSR

: Ký sinh trùng sốt rét

MNTN

: Mồi người trong nhà

Lu

: Mồi người ngoài nhà

MNTR

: Mồi người trong rừng

PCR

: Polymerase Chain Reaction

PCSR

: Phòng chống sốt rét

PH

: Phối hợp

SCGSĐ

: Soi chuồng gia súc

SL

: Số lượng

SRLH

: Sốt rét lưu hành

STNN

: Soi trong nhà ngày

TCYTTG

: Tổ chức Y tế Thế giới

UNDP

: United Nations Development Programe – Chương trình phát

ận

MNNNĐ

n

vă

ạc

th
sỹ

nh

Si
c

họ

triển Liên hiệp quốc


MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ .....................................................................................................................1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .......................................................................3
1.1. Vài nét về bệnh sốt rét ................................................................................................. 3
1.1.1. Định nghĩa sốt rét...................................................................................................... 3
1.1.2. Đặc điểm chung về bệnh sốt rét .............................................................................. 3
1.1.3. Tác nhân gây bệnh sốt rét ........................................................................................ 3
1.1.4. Tác nhân truyền bệnh sốt rét ................................................................................... 4
1.1.5. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng sốt rét giai đoạn ở muỗi và giai đoạn ở

Lu

người ..................................................................................................................................... 4

ận

1.1.6. Chiến lược phòng chống bệnh sốt rét ở Việt Nam ............................................... 5

vă

1.2. Tình hình s ốt rét trên thế giới ..................................................................................... 5

n

1.3. Tình hình s ốt rét tại Việt Nam .................................................................................... 7

th

1.4. Tình hình s ốt rét tỉnh Bình Phước.............................................................................. 8

ạc

1.5. Các yếu tố chủ yếu liên quan đến mắc sốt rét ở nhóm dân di biến động ..................... 9

sỹ

1.5.1. Sốt rét biên giới ......................................................................................................... 9

Si

nh

1.5.2. Di biến động dân cư do chiến tranh........................................................................ 9

họ

1.6. Tình hình s ốt rét và di biến động dân cư tại Việt Nam ......................................... 10

c

1.6.1. Đặc điểm nhóm dân di biến động tại Việt Nam ................................................. 10
1.6.2. Di cư ng ắn hạn và dài h ạn ..................................................................................... 11
1.6.3. Di cư do biến đổi khí hậu....................................................................................... 11
1.6.4. Thực trạng sốt rét ở nhóm dân di biến động tại Việt Nam ................................ 13
1.7. Véc tơ truyền bệnh sốt rét ......................................................................................... 14
1.7.1. Các véc tơ chính truyền bệnh sốt rét trên thế giới .............................................. 14
1.7.2. Véc tơ truyền bệnh sốt rét ở Việt Nam ................................................................ 15
1.8. M iễn dịch trong bệnh sốt rét..................................................................................... 17
CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................................... 19


2.1. Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu ............................................................. 19
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................................. 19
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu .............................................................................................. 19
2.1.3. Thời gian nghiên cứu ............................................................................................. 19
2.2. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................... 19
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ................................................................................................ 19
2.2.2. Cỡ mẫu nghiên cứu................................................................................................. 19
2.2.3. Một số đặc điểm xã hội và tự nhiên các xã trong nghiên cứu........................... 21
2.2.4. Nội dung nghiên cứu .............................................................................................. 22

Lu

2.2.5. Các chỉ số đánh giá ................................................................................................. 23

ận

2.2.6. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu ............................................................... 26

vă

2.2.7. Sai số và phương pháp loại trừ sai số................................................................... 27

n

th

2.3. Phương pháp thống kê và phân tích số liệu ............................................................ 27

ạc

2.4. Đạo đức trong nghiên cứu......................................................................................... 28

sỹ

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.................................................................. 29

nh

Si

3.1. Thực trạng bệnh sốt rét tại khu vực nghiên cứu..................................................... 29
3.1.1. Một số thông tin về đối tượng nghiên cứu .......................................................... 29

họ

3.1.2. Thực trạng mắc sốt rét tại Bình Phước ................................................................ 30

c

3.2. Một số yếu tố liên quan mắc sốt rét tại vùng sốt rét lưu hành nặng có dân di
biến động tại Bình Phước ................................................................................................. 35
3.2.1. Phân bố nhóm dân di biến động, trình độ học vấn, thu nhập hộ gia đình: ...... 35
3.2.2. Đặc điểm nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu .............................................. 36
3.2.3. Thực trạng về kiến thức hiểu biết về bệnh sốt rét............................................... 38
3.2.4. Thực hành của người dân về phòng chống sốt rét .............................................. 40
3.2.5. Liên quan giữa các yếu tố di biến động dân cư với mắc sốt rét........................ 41
3.2.6. Liên quan giữa các yếu tố dân di cư ..................................................................... 43


3.2.7. Liên quan giữa kiến thức, thái độ phòng bệnh với tình trạng mắc sốt rét tại
các điểm nghiên cứu.......................................................................................................... 44
3.2.8. Thực hành phòng bệnh của người dân phòng chống mắc sốt rét ..................... 45
3.2.9. Thói quen lựa chọn dịch vụ y tế khi bị sốt .......................................................... 46
3.2.10. Véc tơ truyền bệnh sốt rét tại các điểm nghiên cứu ......................................... 47
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN ............................................................................................ 49
1. Thực trạng bệnh sốt rét tại khu vực nghiên cứu ........................................................ 49
2. Một số yếu tố liên quan ở vùng sốt rét lưu hành có dân di biến động tại Bình
Phước .................................................................................................................................. 50

Lu

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................ 60

ận

5.1. Kết luận ....................................................................................................................... 60

vă

5.1.1. Thực trạng bệnh sốt rét .......................................................................................... 60

n

5.1.2. Yếu tố liên quan ở vùng sốt rét lưu hành có dân di biến động ......................... 60

th

ạc

5.2. Kiến nghị..................................................................................................................... 60
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 61

sỹ
nh

Si
c

họ


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3. 1. Số người đ iều tra theo giới tại các điểm nghiên cứu .................................. 29
Bảng 3. 2. Phân bố đối tượng nghiên cứu theo nhóm tuổi (n =1027) ......................... 29
Bảng 3. 3. Phân bố nhóm đối tượng điều tra theo dân tộc (n =1.027) ........................ 30
Bảng 3. 4. Tỷ lệ sốt rét lâm sàng (n = 1027) .................................................................. 30
Bảng 3. 5. Phân bố bệnh nhân mắc sốt rét tại các xã tìm thấy ký sinh trùng sốt rét
trong máu (n = 1027) ........................................................................................................ 31

Bảng 3. 6. Tỷ lệ BNSR phân bố theo thôn bản điều tra ............................................... 32
Bảng 3. 7. Tỷ lệ người nhiễm KSTSR có sốt................................................................. 33

Lu

Bảng 3. 8. Tỷ lệ người nhiễm KSTSR theo nhóm dân tộc........................................... 33

ận

Bảng 3. 9. Tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng sốt rét theo giới (n = 1027) .............................. 34

vă

Bảng 3. 10. Tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng sốt rét theo tuổi (n = 1027) ............................ 34

n

th

Bảng 3. 11. Phân bố nhóm dân di biến động ................................................................. 35

ạc

Bảng 3. 12. Trình độ học vấn của chủ hộ đại diện gia đình (n = 300) ........................ 35

sỹ

Bảng 3. 13. Tỷ lệ hộ gia đình có người đi rừng, đi rẫy và qua lại biên giới .............. 36

nh

Si

Bảng 3. 14. Tần suất đi làm rẫy trong quần thể nghiên cứu ........................................ 36
Bảng 3. 15. Tần suất đi rừng trong quần thể nghiên cứu ............................................. 38

họ

Bảng 3. 16. Hiểu biết về nguyên nhân gây bệnh sốt rét ............................................... 38

c

Bảng 3. 17. Hiểu biết về triệu chứng của bệnh sốt rét .................................................. 39
Bảng 3. 18. Hiểu biết về biện pháp phòng bệnh sốt rét (n = 300) ............................... 40
Bảng 3. 19. Tỷ lệ bao phủ màn tại các điểm nghiên cứu.............................................. 40
Bảng 3. 20. Tỷ lệ thường xuyên ngủ màn ...................................................................... 41
Bảng 3. 21. Liên quan giữa qua lại biên giới với mắc sốt rét ...................................... 41
Bảng 3. 22. Liên quan giữa đi rừng, ngủ rừng với mắc sốt rét .................................... 42
Bảng 3. 23. Liên quan giữa thời gian đi rừng, ngủ rừng với mắc sốt rét ................... 42


Bảng 3. 24. Liên quan giữa làm nương rẫy, trang trại, lâm nghiệp trong rừng với
nhiễm ký sinh trùng sốt rét ............................................................................................... 43
Bảng 3. 26. Mối liên quan giữa thời gian di cư với mắc sốt rét .................................. 44
Bảng 3. 27. Liên quan giữa hiểu biết về nguyên nhân gây bệnh sốt rét với tình trạng
mắc sốt rét........................................................................................................................... 44
Bảng 3. 28. Liên quan giữa biết sốt rét có thể phịng chống được với ....................... 45
mắc sốt rét........................................................................................................................... 45
Bảng 3. 29. Biện pháp bảo vệ khi ngủ tại rẫy ................................................................ 45
Bảng 3. 30. Biện pháp phòng tránh muỗi đốt khi ngủ trong rừng ............................... 46

Lu

Bảng 3. 31. Thói quen lựa chọn dịch vụ y tế khi bị sốt ................................................ 46

ận

Bảng 3. 39. Tổng hợp các yếu tố phân tích giữa các yếu tố nguy cơ .......................... 47

n

vă

và liên quan với mắc sốt rét.............................................................................................. 47

ạc

th
sỹ
nh

Si
c

họ


DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Chu kỳ của ký sinh trùng sốt rét trong cơ thể người và muỗi Nguồn. Bruce
- Chwatt’s Essential Malariology...................................................................................... 4

Hình 2. 1. Bản đồ xã Đắk Ơ và xã Bù Gia Mập ............................................................ 22
Hình 3. 1 .Tỷ lệ sốt rét chung tại các điểm nghiên cứu ( n = 1027)............................ 31
Hình 3. 2. Cơ cấu thành phần loài ký sinh trùng sốt rét tại điểm nghiên cứu ............ 32

ận

Lu
n

vă
ạc

th
sỹ
nh

Si
c

họ


ĐẶT VẤN ĐỀ
Với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, nhiều loại thuốc mới cũng như các
biện pháp phòng chống bệnh sốt rét được áp dụng, mang lại hiệu quả cao cho cơng
tác phịng chống sốt rét. Mặc dù vậy cho đến nay bệnh sốt rét (BSR) vẫn còn là
vấn đề sức khỏe lớn trên Thế giới cũng như tại Việt Nam. Theo báo cáo của Tổ
chức Y tế Thế giới năm 2017 [55].
Mối liên quan giữa quần thể dân di cư và lan truyền bệnh không phải là
vấn đề mới, từ 400 năm TCN Hypocrates đã quan tâm đến sự lưu hành của

bệnh và quần thể dân di cư. Đồng thời nhận thấy có sự liên quan chặt chẽ giữa

Lu

khơng khí, nước và bệnh tật. Sự giao lưu qua lại giữa các Quốc gia, tốc độ phát

ận

triển du lịch nhanh chóng cũng làm thay đổi mơ hình bệnh tật [34]. Hành trình
khám phá Thế giới, sự giao thương giữa Châu Âu và Châu Mỹ và việc buôn

vă

bán nô lệ là nguyên nhân chính gây ra các vụ dịch lớn. Thời Cổ đại rất nhiều

n

th

dịch bệnh lớn đã xảy ra do sự lây truyền bệnh từ những người du lịch.

ạc

Xu hướng tồn cầu hóa hiện nay dẫn đến tình trạng dân di cư từ khu vực

sỹ

này qua khu vực khác. Hiện nay, trên Thế giới có khoảng 214 triệu người di cư

Si

Quốc tế và khoảng 740 triệu người di cư hàng năm tại các Quốc gia. Sự phát triển

nh

đa dạng của nền kinh tế, phát triển mạnh mẽ của thông tin dẫn đến giao lưu và di

họ

chuyển dân cư giữa các khu vực ngày càng gia tăng [20]. Việc giao lưu dân cư

c

giữa các khu vực sẽ ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng trong quá trình di dân.
Ngày nay, khi xã hội trở thành đa văn hóa, đa sắc tộc, nhóm dân di cư và di biến
động đối mặt với việc khó khăn trong q trình tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc
sức khỏe. Sức khỏe của nhóm dân di cư bị ảnh hưởng.
Tại một số vùng, dân di cư thường có tính chất theo mùa, theo thời vụ,
di chuyển từ nơi có lưu hành sốt rét nhẹ đến khu vực có lưu hành sốt rét nặng
và thường nhạy cảm với bệnh sốt rét. Việc mang mầm bệnh từ vùng SRLH
sang các vùng khác, đặc biệt là có thể mang theo ký sinh trùng sốt rét có gen
kháng thuốc sẽ gây khó khăn cho cơng tác phòng chống và loại trừ sốt rét [ii],
[v].
1


Trong những năm qua tình hình sốt rét tại nhiều nơi đã giảm rõ rệt, tuy
nhiên tại một số tỉnh như Gia Lai và Bình Phước sốt rét vẫn lưu hành dai dẳng
ảnh hưởng tới sức khỏe của cộng đồng dân cư tại đây, đồng thời có nguy cơ
bùng phát dịch và lan truyền mầm bệnh tới các khu vực khác do sự di biến động

dân.
Do tình hình sốt rét tại khu vực dân di biến động nặng diễn biến phức
tạp, chúng tôi đã tiến hành đề tài nghiên cứu:
“Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến nhiễm ký sinh trùng sốt
rét ở vùng dân di biến động tại Bình Phước năm 2018” với mục tiêu:
Mơ tả thực trạng mắc sốt rét tại huyện Bù Gia Mập - tỉnh Bình

Lu

1.

Phân tích một số yếu tố liên quan đến mắc sốt rét của tỉnh Bình

n

Phước năm 2018.

vă

2.

ận

Phước năm 2018.

ạc

th
sỹ
nh

Si
c

họ
2


CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Vài nét về bệnh sốt rét
1.1.1. Định nghĩa sốt rét
Sốt rét là một bệnh lan truyền qua đường máu gây nên bởi ký sinh trùng
Plasmodium do muỗi cái của loài Anopheles đốt qua da và truyền các thoa trùng
SR vào máu.
1.1.2. Đặc điểm chung về bệnh sốt rét
Bệnh SR lưu hành chủ yếu ở các nước nhiệt đới và cận nhiệt đới. KSTSR
có thể gây nên bệnh SR cho con người ở tất cả các nhóm tuổi và được truyền
từ người này sang người khác qua trung gian truyền bệnh là muỗi Anopheles

ận

Lu

(An).

Bệnh SR tồn tại và lan truyền được phải có hội tụ của 3 yếu tố: mầm

vă

bệnh (ký sinh trùng); trung gian truyền bệnh (muỗi sốt rét); khối cảm thụ (con

n

người). Sự lan truyền bệnh SR khác nhau về cường độ và mức độ thường xuyên

th

phụ thuộc vào các yếu tố tự nhiên tại chỗ như: lượng mưa, khu vực sinh sản

ạc

của muỗi và sự có mặt của lồi muỗi truyền bệnh. Ngoài ra yếu tố xã hội cũng

sỹ

là một trong những yếu tố có tác động quan trọng tới q trình lan truyền bệnh.

Si

nh

Có những vùng bệnh SRLH quanh năm với số lượng BNSR được phát hiện
tương đối ổn định các tháng trong năm. Trong khi đó, ở một số vùng bệnh nhân

c

1.1.3. Tác nhân gây bệnh sốt rét

họ

mắc SR theo mùa và thường vào mùa mưa.

Ký sinh trùng sốt rét gây bệnh cho người có tên khoa học là Plasmodium
thuộc họ Plasmodidea, một dạng đơn bào ký sinh trong máu. Có hơn 120 lồi
thuộc họ Plasmodidea được phát hiện ở động vật bị sát, chim, động vật có vú
như chuột và linh trưởng. Người không nhiễm KSTSR của chim, động vật bị
sát do có miễn dịch tự nhiên.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) hiện có 5 loại Plasmodium gây
bệnh cho người đã được ghi nhận(WHO, 2012), nghiêm trọng nhất là P.
falciparum, số còn lại là P. vivax, P. malarie, P. ovale, P. knowlesi có thể gây
3


bệnh nhẹ hơn và thường ít dẫn đến tử vong. Ở Việt Nam có 2 lồi chủ yếu: P.
falciparum chiếm 70 – 80%, thường gây SR nặng, biến chứng và tử vong, tiếp
đến là P. vivax chiếm 20 – 30%, gây sốt cách nhật, SR tái phát, P. malarie, P.
ovale có tỷ lệ thấp, P. knowlesi mới phát hiện (1995) [6], [7].
1.1.4. Tác nhân truyền bệnh sốt rét
Bệnh SR lan truyền được từ người này sang người khác là nhờ trung
gian truyền bệnh, đó là muỗi Anopheles, có nhiều loại muỗi Anopheles nhưng
chỉ có 60 lồi có khả năng truyền bệnh SR ở các vùng SR trên thế giới. Việt
Nam có 3 véc tơ chính: An. minimus, An. dirus và một số véc tơ phụ như: An.
subpictus, An. jeyporiensis, An. maculatus...

Lu

1.1.5. Chu kỳ phát triển của ký sinh trùng sốt rét giai đoạn ở muỗi và giai

ận

đoạn ở người

n

vă
ạc

th
sỹ
nh

Si
c

họ
Hình 1.1. Chu kỳ của ký sinh trùng sốt rét trong cơ thể người và muỗi
Nguồn. Bruce - Chwatt’s Essential Malariology.
Chu kỳ phát triển của KSTSR qua 2 vật chủ là muỗi Anopheles và người.
Ký sinh trùng sinh sản hữu tính trong muỗi (muỗi là vật chủ chính) và sinh sản
vơ tính trong tế bào gan và hồng cầu người (người là vật chủ phụ).

4


1.1.6. Chiến lược phòng chống bệnh sốt rét ở Việt Nam
Chiến lược quốc gia phòng chống và loại trừ bệnh sốt rét ở Việt Nam
giai đoạn 2011-2020 và định hướng đến năm 2030 theo quyết định số 1920/QĐTTg của Thủ tướng chính phủ.


Mục tiêu chung:

Khống chế tỷ lệ người dân mắc bệnh SR dưới 0,15/1.000; tỷ lệ người
dân chết do bị bệnh SR dưới 0,02/100.000; khơng cịn tỉnh nào trong giai đoạn
phịng chống bệnh SR tích cực; 40 tỉnh trong giai đoạn đề phòng bệnh SR quay
trở lại; 15 tỉnh trong giai đoạn loại trừ bệnh SR và 8 tỉnh trong giai đoạn tiền
loại trừ bệnh SR vào năm 2020.

ận

1.

Mục tiêu cụ thể:

Lu



Bảo đảm người bị bệnh SR và người có nguy cơ mắc bệnh SR
Bảo đảm thực hiện các biện pháp phòng chống bệnh SR hiệu quả,

n

2.

vă

được tiếp cận các dịch vụ chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời;

th

thích hợp cho người dân sống trong vùng có nguy cơ mắc bệnh SR;

ạc

3.

Loại trừ bệnh SR tại các tỉnh có SRLH nhẹ, làm giảm mức mắc

sỹ

bệnh SR tại các tỉnh có bệnh SRLH nặng và vừa;
Nâng cao năng lực của hệ thống giám sát bệnh SR, bảo đảm đủ

nh

Si

4.

khả năng phòng, chống dịch bệnh SR;

Đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và ứng dụng kết quả của nghiên

họ

5.

c

cứu khoa học vào hoạt động phòng, chống và loại trừ bệnh SR;

6.

Nâng cao nhận thức của người dân về phòng chống bệnh SR để

người dân chủ động phịng chống bệnh SR có hiệu quả cao nhất.
1.2. Tình hình sốt rét trên thế giới
Trước đây trên Thế giới thường xuyên xảy ra dịch sốt rét, một trong
những vụ dịch lớn nhất đã xảy ra ở Liên Xô cũ sau đại chiến Thế giới thứ nhất
(1923-1926) với hơn 10 triệu người mắc và ít nhất có 60.000 người chết. Năm
1976, hơn 7 triệu ca sốt rét được báo cáo ở Ấn Độ, 250.000 ca chết. Madagasca
năm 1988 và một số nước Châu Phi (như Botswana, Burundi, Ethiopia,
5


Namibia, Rwanda, Sudan, Zaire….) đã phải đương đầu với tính chất trầm trọng
của căn bệnh này trong nhiều thập kỷ [51].
Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG), năm 2015 có 97
quốc gia và vùng lãnh thổ có sốt rét lưu hành (SRLH), với dân số khoảng 3,2
tỉ người. Năm 2015 có 214 triệu người mắc, 438.000 người tử vong vì sốt rét,
phần lớn là trẻ em ở Châu Phi: 292.000 trẻ [52].
Hàng năm, các nước Châu Á, Châu Mỹ có khoảng 5 - 6 triệu BNSR được
báo cáo, nhưng thực tế còn cao gấp 4 lần. Khoảng 75% số BNSR của khu vực
này được ghi nhận ở 9 nước: Afganistan, Brazil, Campuchia, Trung Quốc, Ấn
Độ, Indonesia, Thái Lan, Srilanca và Việt Nam. Sốt rét vẫn còn lưu hành ở các

Lu

nước tiểu vùng sông Mê Kông: Trung Quốc (Vân Nam), Lào, Myanmar,

ận

Campuchia, Thái Lan và Việt Nam. Bệnh sốt rét lưu hành trên thế giới với mức

vă

độ nặng nhẹ khác nhau phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, sinh học, các yếu tố

n

về kinh tế, xã hội như nghèo đói, dân trí thấp, giao thơng đi lại khó khăn, di

ạc

th

biến động dân cư, phát triển các dự án kinh tế như thuỷ điện, trồng rừng.
Nghiên cứu của Isabella Anne Rossi năm 2007 cho thấy 2.190 người từ

sỹ

vùng sốt rét lưu hành trở về Thụy Sỹ có 154 người nhiễm P. falciparum , trong

nh

Si

đó 79% là những người đi du lịch về, 9% là dân di cư, 97% số bệnh nhân từng
đến vùng sốt rét lưu hành nặng tại khu vực Cận Sahara, Châu Phi [43].

họ

Người mắc sốt rét di chuyển đến những vùng khơng có sốt rét lưu hành

c

thường khơng được chẩn đốn và điều trị kịp thời. Zino và cộng sự năm 2003
nghiên cứu tại Italy phát hiện 17 bệnh nhân sốt rét người Trung Quốc di cư bất
hợp pháp, các bệnh nhân này trước khi di cư vào Italy đều có thời gian sống tại
một số nước Châu Phi trong khoảng thời gian 14 ngày đến 9 tháng. Hầu hết các
trường hợp trên bị nhiễm P. falciparum, trong đó 1 trường hợp tử vong do chẩn
đốn và điều trị khơng kịp thời.

6


1.3. Tình hình sốt rét tại Việt Nam
Trong kháng chiến chống Pháp, cơng tác PCSR gặp rất nhiều khó khăn, nhất là
nhân dân vùng căn cứ địa và các lực lượng vũ trang. Một số tác giả đã nghiên cứu lách
và KST của các lứa tuổi trên 160 điểm thuộc nhiều vùng sốt rét khác nhau. Nghiên cứu
cơ cấu KST, thành phần, một phần sinh lý, sinh thái muỗi Anopheles ở các vùng khác
nhau và sưu tầm các cây thuốc chữa sốt rét ở Việt Nam, di thực cây Quinquina vào
Việt Nam, nghiên cứu thuốc PCSR (quinacrin, quinin). Giai đoạn sau kháng chiến
chống Pháp: Việt Nam tạm bị chia làm hai miền. Miền Bắc công tác điều tra sốt
rét được thực hiện trên quy mô lớn do cán bộ sốt rét Việt Nam với sự cộng tác
và giúp đỡ của các chuyên gia Liên Xô, Rumani.

Lu

Thời kỳ 1958 -1975: Do đất nước bị chia cắt nên chương trình Tiêu diệt
Miền Bắc: 1958 -1961 chuẩn bị; 1961 -1964 tấn công; 1965 - 1975

vă

-

ận

sốt rét được tiến hành riêng biệt ở hai miền Nam Bắc [44]:

n

cuối tấn công. Tỷ lệ nhiễm KSTSR 5/10.000 dân

th

-

Miền Nam: 1958 -1959 chuẩn bị; 1960 -1964 tấn công; 1965 -

ạc

1975 cuối tấn công.

sỹ

Năm 1980 bệnh sốt rét gia tăng ở nhiều tỉnh vùng rừng núi và ven biển,

nh

Si

có 1.138 người chết do sốt rét. Năm 1992, Hội nghị Amsterdam ra lời kêu gọi
về chiến lược PCSR trên tồn thế giới. Từ 1992 - 1995 chương trình PCSR đã

họ

thực hiện tốt các mục tiêu giảm chết, giảm dịch, giảm mắc (tại Việt Nam từ 144

c

vụ dịch sốt rét năm 1992 đến 1995 có 2 vụ dịch sốt rét).

Thời gian từ 1991 đến 2000 số BNSR giảm từ 1.091.000 xuống còn
293.016 vào năm 2000, đến năm 2004 còn 128.622 bệnh nhân. Năm 2004 cũng
khơng có dịch sốt rét.
Việt Nam nằm trong vùng SRLH nặng của thế giới, là một trong những
nước có nguy cơ cao về BSR. Tuy nhiên, đến năm 2000 chỉ còn 1,4% dân số sống
trong vùng SRLH. Kết quả phân vùng dịch tễ sốt rét năm 2014 tồn quốc có 204
xã thuộc vùng sốt rét lưu hành nặng, với 1,25% dân số sống trong vùng sốt rét lưu
hành nặng [10], tập trung chủ yếu ở Miền Trung – Tây Nguyên và Nam Bộ.
7


Theo các nghiên cứu hiện nay Việt Nam có đầy đủ 4 loại KSTSR gây bệnh
cho người [24] nhưng chủ yếu có 2 loại P. falciparum và P. vivax, trong đó P.
falciparum chiếm 75 - 80 %. Sự phân bố thành phần lồi KST có khác nhau tùy
khu vực địa lý. P. falciparum chủ yếu ở khu vực miền núi phía Bắc, Miền Trung
- Tây Ngun và Đơng Nam Bộ. P. vivax phân bố nhiều ở các khu vực duyên hải
Miền Bắc, Miền Trung và Nam Bộ. Tuy nhiên trong thời gian gần đây do có sự
thay đổi về dịch tễ nên phân bố KSTSR có sự thay đổi. Một số nơi thuộc khu vực

Miền Trung (Ninh Thuận, Quảng Nam) tỷ lệ P. vivax có chiều hướng trội hơn P.
falciparum. Năm 2011 tỷ lệ P. falciparum là 75% . P. knowlesi (KSTSR gây bệnh
ở khỉ) được phát hiện ở người tại Việt Nam lần đầu tiên năm 2006 [17]. Nay

Lu

đã phát hiện thêm nhiều ca mắc loài KST này. Tỷ lệ mắc sốt rét do P. knowlesi

ận

tới 25,6% trong nghiên cứu tại Khánh Hòa giai đoạn 2009 - 2010 (32 ca P.

vă

knowlesi/125 ca dương tính - xác định bằng PCR) [49]. Việc chẩn đốn KST

n

này gặp nhiều khó khăn do hình ảnh dễ nhầm với P. malariae và P. falciparum.

ạc

th

1.4. Tình hình sốt rét tỉnh Bình Phước
Theo kết quả phân vùng dịch tễ sốt rét năm 2014 có: 35 xã SRLH nặng,

sỹ

23 xã SRLH vừa, 41 xã SRLH nhẹ và 12 xã nằm trong vùng SR quay trở lại.

nh

Si

Gồm nhiều dân tộc sinh sống chủ yếu là người Kinh; người Mnơng,
người S’tiêng chiếm 17,9%; ngồi ra cịn một số ít người Hoa, Khmer, Nùng

họ

và người Tày. Nghề nghiệp chính là trồng cây công nghiệp, vườn đồi, đi rừng

c

làm rẫy. Tỉnh có đường biên giới, có đường biên giới với nước bạn Campuchia,
và giáp danh với tỉnh Đắk Nông, xã Đắk Nhau huyện Bù Đăng, xã Đắk Ơ huyện
Bù Gia Mập. Xã có 8 thơn với 1528 hộ, 6749 khẩu. Dân tộc người S’tiêng,
người M’Nơng chiếm 70%, cịn lại các dân tộc khác chiếm 30%. Hoạt động
kinh tế của người dân chủ yếu làm rẫy, đi rừng khai thác lâm sản. Trên địa bàn
xã có số dân di biến động lớn khó quản lý.

8


1.5. Các yếu tố chủ yếu liên quan đến mắc sốt rét ở nhóm dân di biến động
1.5.1. Sốt rét biên giới
Catherin Smith đưa ra 3 yếu tố chính liên quan giữa nhóm dân di biến
động và bệnh sốt rét: Sự phát triển kinh tế, thay đổi đất sử dụng và nhóm dân
di biến động mang KST sốt rét ngoại lai, nhất là tại khu vực biên giới [56].
Nghiên cứu của Jan E Conn năm 2002 tại khu vực Trung và Nam Mỹ cho thấy

những người mới đến mang theo các véc tơ truyền bệnh mới [33].
Báo cáo năm 2013, của Tổ chức Di dân Thế giới cho thấy 75% các ca
mắc sốt rét P. falciparum ở Vân Nam (Trung Quốc) là do mắc bệnh từ Lào
mang về [35]. Nhìn chung, tại các nước có khí hậu nhiệt đới (Myanmar, Thái

Lu

Lan, Campuchia, Lào, Indonesia) tỉ lệ mắc KSTSR do P. falciparum cao hơn

ận

P. vivax. Sự phân bố P. falciparum khác nhau ở các quốc gia là do KSTSR

vă

phát triển phù hợp với từng đới khí hậu và sinh địa cảnh. Phần lớn số bệnh nhân

n

nhiễm P. knowlesi được phát hiện tại khu vực này [41].

ạc

th

Các nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương tình hình sốt rét trong
những năm đầu thế kỷ 21 đã giảm so với những năm cuối thế kỷ 20 nhưng vẫn

sỹ

còn khá nặng nề ở một số quốc gia như Papua New Guinea, Campuchia, quần

nh

Si

đảo Solomon. Tuy nhiên, năm 2008 có số người mắc và chết do sốt rét trong
khu vực còn cao.

họ

1.5.2. Di biến động dân cư do chiến tranh

c

Nghiên cứu của Crown năm 1997 cho thấy trong một trại tị nạn (khoảng
22.000 người ở Tanzania) mỗi tuần số bệnh nhân tử vong do sốt rét là 18-20
trường hợp, phần lớn ở trẻ em dưới 5 tuổi .
Nghiên cứu tại Thailand và Campuchia năm 2014 cũng cho thấy khi giải
quyết vấn đề sốt rét cho nhóm dân di cư có thể áp dụng nhiều biện pháp can
thiệp khác nhau: phát hiện, chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, để
áp dụng các biện pháp can thiệp cho nhóm dân di biến động gặp nhiều khó khăn
do khó tiếp cận [68]. Một nghiên cứu khác cũng chỉ ra những người đi rừng
ngủ rẫy có nguy cơ cao bị mắc sốt rét, trong một nghiên cứu tại Campuchia
cũng chỉ ra rằng phần lớn những người mắc sốt rét liên quan đến việc đi rừng
9


[86]. Để phịng chống sốt rét có hiệu quả thì việc chẩn đoán sớm và điều trị kịp
thời của mạng lưới y tế cơ sở hết sức quan trọng, đặc biệt là y tế thôn, bản.

Nghiên cứu của Junko Yasuoka tại Campuchia cho thấy kiến thức về dịch tễ
sốt rét cũng như phòng chống véc tơ sốt rét của nhân viên y tế thơn bản cịn rất
kém, như vậy sẽ ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động phòng chống sốt rét.
1.6. Tình hình sốt rét và di biến động dân cư tại Việt Nam
1.6.1. Đặc điểm nhóm dân di biến động tại Việt Nam
Kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2009 cho thấy trong giai đoạn
2004-2009 có 6,6 triệu người di cư giữa trong và ngồi tỉnh của Việt Nam. Con
số này thể hiện sự gia tăng đáng kể so với 4,5 triệu người di cư trong nước ghi

Lu

nhận từ cuộc tổng điều tra dân số năm 1999. Các số liệu thống kê cũng cho thấy

ận

đa số người di cư là thanh niên, trong đó nữ di cư gia tăng đáng kể. Đồng thời

vă

kết quả điều tra cũng cho thấy phần lớn người di cư không di chuyển cùng gia

n

đình, lý do có thể là họ chưa lập gia đình hoặc gia đình họ vẫn đang cư trú tại

ạc

th

địa bàn nơi họ ra đi. Hầu hết người di cư là vì lý do kinh tế bao gồm những

người tìm việc làm, những người muốn tăng thêm thu nhập và nâng cao điều

sỹ

kiện sống và những người di cư theo gia đình có mục đích nêu trên [20]. Sau

nh

Si

5 năm từ 2010 đến 2014 dân di cư tăng lên khá nhiều, chỉ riêng số dân di cư
trong nước khoảng 5,9 triệu người, Đồng Bằng Sông Cửu Long vẫn là vùng

họ

dẫn đầu trong cả nước về số lượng người đi nơi khác làm ăn (137,6 nghìn

c

người). Thực tế ngồi sức hút về việc làm thì khoảng cách cũng là một trong
những yếu tố ảnh hưởng lớn đến di cư. Đa số những người di cư chọn điểm đến
là những điểm đến gần nơi thường trú trước đây, phần lớn những người di cư
từ Đồng Bằng Sông Cửu Long chọn điểm đến là Đông Nam Bộ, gần một nửa
số người di cư từ Tây Nguyên cũng chọn điểm đến là Đông Nam Bộ [20].
Những người di cư trong nước vì lý do kinh tế khơng nằm trong chương
trình di cư của Chính phủ vì thế được gọi là “người di cư tự do”. Trong khi các
chương trình di cư của Chính phủ, các chương trình định cư đã giảm đáng kể
từ những năm 1990, gần đây đã có một số chương trình tái định cư vì các lý do
mơi trường đã được tiến hành [36].
10

1.6.2. Di cư ngắn hạn và dài hạn
Di cư trong nước ở Việt Nam bao gồm di cư lâu dài, di cư ngắn hạn (di
cư tạm thời hay di cư mùa vụ). Số liệu quốc gia ở Việt Nam chưa thống kê
được đầy đủ về hai xu thế di cư ngắn hạn và di cư mùa vụ [20]. Các đối tượng
này gây khó khăn cho cơng tác quản lý và chăm sóc sức khỏe, ảnh hưởng trực
tiếp tới việc phịng chống dịch bệnh.
Tại Việt Nam, rất nhiều người di cư trong nước với mục đích tìm việc
làm tại nơi di cư đến đã tìm được cơng việc được trả cơng xứng đáng với mơi
trường làm việc an tồn và họ cho biết rằng họ hài lòng với cuộc sống sau khi
di cư. Các bằng chứng cho thấy người dân di cư thường bắt đầu tìm việc làm

Lu

tại nơi đến ngay sau khi tới nơi hoặc họ đã xin việc trước khi di cư đến. Họ

ận

thường làm việc chăm chỉ và giữ được công ăn việc làm ổn định hơn so với

vă

người không di cư. Tuy nhiên, những người di cư thường thấy mình yếu thế

n

hơn so với người dân sở tại, đặc biệt là trong thị trường lao động. Những người

ạc

th

này thường tập trung ở một số ngành nghề nhất định và thường ít được đảm
bảo cơng việc hơn hoặc phải làm các công việc với mức lương thấp và thường

sỹ

không được hưởng trợ cấp xã hội, bảo hiểm y tế hoặc bảo hiểm thất nghiệp nếu

nh

Si

họ không được ký hợp đồng lao động [20]. Như vậy dẫn tới nguy cơ người lao
động bị mắc bệnh nhưng không được điều trị, hoặc phải tự mua thuốc điều trị.

họ

1.6.3. Di cư do biến đổi khí hậu

c

Báo cáo của Liên Hợp Quốc tại Việt Nam năm 2014 về di cư, tái định
cư và biến đổi khí hậu tại Việt Nam cho thấy khó khăn về kinh tế và sinh kế là
động lực trực tiếp dẫn đến di cư, các yếu tố môi trường cũng đóng vai trị hàng
đầu trong các ngun nhân cơ bản dẫn đến di cư. Nghiên cứu tại hai tỉnh Long
An và Đồng Tháp cho thấy áp lực môi trường có ảnh hưởng lớn đến sinh kế,
và hai trong số ba nguyên nhân hàng đầu dẫn đến di cư là do khó khăn về sinh
kế và thu nhập tại các vùng di cư đi. Tại Quảng Trị, nguyên nhân chủ yếu dẫn

đến di cư là vì mục đích kinh tế, tuy nhiên các yếu tố môi trường bao gồm hiện
tượng thời tiết cực đoan làm mất mùa, sinh kế trở nên khó khăn hơn đã gián
tiếp tác động đến quyết định di cư. Ngư dân nghèo tại Cà Mau đang phải đối
11


mặt với tình trạng nguồn lợi thủy sản ngày càng cạn kiệt và thời tiết trở nên
khắc nghiệt hơn. Họ đã cải thiện và phục hồi sinh kế bằng cách đa dạng hóa
các hoạt động sinh kế, di dời đến các vùng khác, thâm canh, liên kết và sản xuất
các hàng hóa đặc thù theo vùng chuyên canh [36]. Theo Hiến pháp nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mọi cơng dân đều có quyền bình đẳng, bao
gồm cả người nhập cư, như quyền được làm việc, học tập, tiếp cận với các dịch
vụ y tế, tự do đi lại và cư trú. Luật Lao động và Luật Cư trú đều công nhận các
quyền này thông qua các quy định cụ thể. Tuy nhiên, Hệ thống Đăng ký Hộ
khẩu quyết định khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội và dịch vụ cơng ích, đất
đai và nhà ở của các hộ dân. Các quy định của hệ thống này cũng đã được đơn

Lu

giản hóa từ thập niên 90, tuy nhiên nó vẫn tạo ra những rào cản đối với những

ận

người không thường trú (bao gồm cả người nhập cư) trong việc tiếp cận các

vă

dịch vụ thiết yếu và các quyền cơ bản. Các hộ gia đình được phân chia thành 4

n

loại theo tình trạng đăng ký hộ khẩu, từ thường trú đến tạm trú, tuy nhiên một

ạc

th

bộ phận không nhỏ người nhập cư tạm thời tại các thành phố khơng đăng ký
tạm trú. Người nhập cư khơng có hộ khẩu, nhất là một số người tạm cư ít có cơ

sỹ

hội tiếp cận với một số dịch vụ. Các thành phố xử lý vấn đề nhập cư theo nhiều

nh

Si

cách tiếp cận khác nhau: thành phố Hồ Chí Minh tạo điều kiện để người nhập
cư có thể tiếp cận tốt hơn với vấn đề nhà ở, trong khi Hà Nội lại áp dụng nhiều

họ

quy định. Bản chất và quy mô di cư tại Việt Nam đã bắt đầu có những thay đổi

c

do biến đổi khí hậu làm cho các cú sốc và q trình suy thối mơi trường diễn
ra ngày một nghiêm trọng hơn. Nhất là khi các hiểm họa khí hậu kết hợp với
nhau và xảy ra cùng một lúc dẫn đến phát sinh nhiều rủi ro cho sinh kế và sức

khỏe của người dân, bao gồm các nguy cơ xảy ra đại dịch. Thực tế cho thấy,
khi người di cư lao động mắc các chứng bệnh trên không những làm cho sức
khỏe của người di cư lao động suy giảm nhanh mà vấn đề sức khỏe của gia
đình, sức khỏe của cộng đồng phần nào cũng bị ảnh hưởng do mầm bệnh từ
những người di cư lao động. Ngoài ra khi di cư lao động nhiễm bệnh, khả năng
mang lại nguồn thu nhập cho gia đình khơng những bị mất đi mà gia đình cịn
phải chịu gáng nặng chi phí chữa bệnh khiến kinh tế gia đình cũng bị giảm sút
12


nghiêm trọng, ảnh hưởng đến hạnh phúc gia đình.…So với người khơng di cư,
mặc dù những người di cư có thu nhập cao hơn sau khi di cư, họ vẫn dễ bị tổn
thương về mặt kinh tế và xã hội hơn và ít được bảo vệ hơn [37], [32].
Việc tiếp cận tới nhiều dịch vụ xã hội và các thủ tục hành chính khác đều
gắn chặt với hộ khẩu, khơng có hộ khẩu thường trú tại nơi họ sống và làm việc,
do đó đã tạo ra một mơi trường sống khó khăn và bất lợi đối với người di cư
mà hộ khẩu thường trú của họ vẫn ở nơi họ đi. Hệ thống hộ khẩu do vậy đã có
ảnh hưởng tới nhóm người di cư vốn đã dễ bị tổn thương. Vì vậy họ phải sử
dụng những nhà cung cấp dịch vụ xã hội và hỗ trợ tư nhân ví dụ như chăm sóc
y tế.

Lu

1.6.4. Thực trạng sốt rét ở nhóm dân di biến động tại Việt Nam

ận

Nghiên cứu của Ron P. Marchand và cộng sự tại Khánh Phú - Khánh

vă

Hòa cũng cho thấy ngay tháng đầu tiên đến làm việc người di cư đã bị nhiễm

n

sốt rét tại nơi đến, tỷ lệ nhiễm KSTSR của nhóm này là 1,2%, theo dõi 346

ạc

th

người: có 1 bệnh nhân nhiễm 3 lần và 5 người nhiễm 2 lần. Kết quả nghiên cứu
cũng cho thấy diễn biến sốt rét của nhóm dân mới di cư đến cũng liên quan với

sỹ

quy luật mùa truyền bệnh tại xã [88]. Như vậy, nhóm dân mới đến có nguy cơ

nh

Si

mắc sốt rét cao ngay trong thời gian ngắn đến lao động tại vùng sốt rét lưu
hành.

họ

Phân vùng sốt rét năm 2014 cho thấy 17,21% dân số sống trong vùng

c

nguy cơ sốt rét quay lại [10]. Trong công tác phòng chống và loại trừ sốt rét,
tại những tỉnh hiện khơng có mầm bệnh lưu hành nhưng có véc tơ truyền bệnh
sẽ có nguy cơ cao khi bệnh nhân mang mầm bệnh từ vùng SRLH về, là nguồn
lây nhiễm quan trọng trong cộng đồng.
Số liệu báo cáo năm 2014 của Thanh Hóa cho thấy 100% KSTSR là do
người dân đi làm ăn xa về, trong đó chủ yếu là dân đi làm thuê tại các tỉnh Bình
Phước và Đắk Lắk.
Theo báo cáo tại khoa xét nghiệm năm 2014 của TTPCSR Nghệ An cho
thấy 99,32% KSTSR là KST ngoại lai, trong đó 76,88% KST do người lao động
13


đi nước ngoài về (Lào, Campuchia, Angola), 22,45% KST sốt rét do người dân
đi làm thuê tại các tỉnh Bình Phước và Gia Lai, Đắk Lắk.
Vùng Đông Nam Bộ là khu vực thu hút người dân di cư vì có nhiều khu
cơng nghiệp và có một số lượng lớn đầu tư nước ngoài, đã vượt qua khu vực
Tây Nguyên về số lượng người di cư đến và tỷ suất di cư [28], việc tiếp cận với
các dịch vụ y tế nói chung cũng như phịng và điều trị sốt rét cho những nhóm
dân di cư này cần được quan tâm đầy đủ để bảo vệ sức khỏe cho dân di cư,
đồng thời cắt đứt nguồn lan truyền mầm bệnh.
1.7. Véc tơ truyền bệnh sốt rét
1.7.1. Các véc tơ chính truyền bệnh sốt rét trên thế giới

Lu

Năm 1897, muỗi Anopheles lần đầu tiên được xác định là véc tơ truyền

ận

bệnh sốt rét, khi Ronal Ross phát hiện ra hợp tử (Oocysts) của ký sinh trùng ở

n

rét gồm:

vă

thành dạ dày muỗi. Các yếu tố để xác định một loài muỗi là vectơ của bệnh sốt

ạc

th

- Nhiễm thoa trùng ở tuyến nước bọt (sporozoites), để phát hiện thoa
trùng có thể mổ tuyến nước bọt muỗi hoặc sử dụng kỹ thuật ELIZA để phát

sỹ

hiện protein thoa trùng (Circumsprozoites protein) trong cơ thể muỗi.
- Mật độ cao trong mùa sốt rét.

nh

Si

- Ưa đốt người: tỷ lệ ưa đốt người cao, tần số đốt ngắn.

c

đến giai đoạn thoa trùng trong cơ thể người.

họ

- Trong điều kiện thực nghiệm, ký sinh trùng sốt rét có thể phát triển
Véc tơ truyền bệnh sốt rét đã được xác định là muỗi Anopheles, họ
Culicidae. Anopheles là trung gian truyền bệnh duy nhất ở người và động vật,
chỉ có muỗi cái mới có khả năng hút máu và truyền bệnh cho người. Véc tơ
bệnh sốt rét đã được xác định là muỗi Anopheles họ Culicidea có khoảng 3200
lồi được chia thành 3 họ phụ. Trên thế giới có khoảng 420 lồi muỗi thuộc
giống Anopheles, trong đó có khoảng 70 lồi là véc tơ truyền sốt rét cho người
trong điều kiện tự nhiên. Thực tế có khoảng 10 lồi là véc tơ quan trọng truyền
bệnh sốt rét trên thế giới.
1.7.1.1. Tại châu Âu:
14