Tiết 103, 104 vieng lang bac

Viễn Phương



A TÌM HIỂU CHUNG
I. Tác giả
- Tên khai sinh: Phan Thanh Viễn,
1928 - 2005), quê An Giang.
- Ông tham gia hai cuộc kháng
chiến chống Pháp, chống Mỹ và là
một trong những cây bút xuất hiện
sớm nhất của nền văn nghệ giải
phóng.
-Thơ ơng thường nhỏ nhẹ, giàu
tình cảm và chất thơ mộng, dù
trong hoàn cảnh chiến đấu ác liệt
nhất.
Tác giả Viễn Phương


Một số tác phẩm của Viễn Phương


Viếng lăng Bác
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng.
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ

Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân…

Viễn Phương


Viếng lăng Bác
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim !
Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.


II. Tác phẩm
1. Xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác
- Xuất xứ: in trong tập thơ “Như mây mùa
xuân” (1978).
- Hoàn cảnh sáng tác: Năm 1976, đất nước thống
nhất, lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh
thành, Viễn Phương ra thăm miền Bắc, lần đầu
tiên cùng đoàn đại biểu miền Nam vào lăng viếng
Bác Hồ.
2. Thể thơ: Thể thơ tám chữ.


Bố cục và mạch cảm xúc

Cảm xúc
khi rời
lăng Bác
ra về
(Khổ 4)

Mạch cảm xúc vận động theo hành trình vào lăng viếng Bác.


1. Cảm xúc tác giả trước cảnh bên ngoài lăng Bác
Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng.

- Câu thơ đầu tiên: một lời thông báo mà ẩn chứa bao cảm
xúc
+ Cách xưng hơ “con” thể hiện tình cảm gắn bó.
+ Động từ “thăm” giảm đi nỗi đau thương mất mát, đồng
thời cho thấy Bác Hồ như vẫn còn sống mãi trong tâm trí
của mọi người.
+ Hai chữ miền Nam gợi tình cảm hai chiều thắm thiết giữa
Bác và nhân dân miền Nam.


Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác
Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát
Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam
Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng.

- Hình ảnh hàng tre:
+ Mang ý nghĩa thực
+ Mang ý nghĩa ẩn dụ: tượng trưng cho sức sống bền bỉ
mãnh liệt và khí phách, phẩm chất của con người Việt
Nam trong chiến đấu, gian khổ vẫn kiên trung, bất khuất.
- Cảm xúc của nhà thơ: xúc động, tự hào:
+ Câu đặc biệt Ôi
+ Hình ảnh ẩn dụ bão táp mưa sa, hàng tre


2. Cảm xúc của tác giả khi cùng đoàn người xếp hàng vào
lăng viếng Bác
Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ
Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân…

- Hai câu thơ đầu kết cấu sóng đơi.
- Hình ảnh ẩn dụ “một mặt trời trong lăng rất đỏ” ca
ngợi sự vĩ đại của Bác, công lao to lớn của Bác đối với
đất nước; cách mạng dân tộc Việt Nam.


Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ
Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa
xuân…

- “đi trong thương nhớ” mở ra khơng gian tâm tưởng,
khơng gian của hồi niệm, nhớ thương.
- Hình ảnh tràng hoa:

Ý nghĩa tả thực
Ý nghĩa ẩn dụ: mỗi người là một bơng hoa, dịng
người kết thành tràng hoa, tràng hoa của niềm kính yêu và
tiếc thương vơ hạn dâng lên Bác.
- Hình ảnh bảy chín mùa xuân chỉ 79 tuổi đời của Bác và
Bác đã sống một cuộc đời tươi đẹp như những mùa xuân.


3. Cảm xúc của tác giả khi vào trong lăng viếng Bác
Bác nằm trong giấc ngủ bình yên
Giữa một vầng trăng sáng dịu hiền
Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim !
- Khơng gian: n tĩnh, trang nghiêm với ánh đèn dịu nhẹ
- Hình ảnh Bác: thanh thản như đang chìm trong giấc ngủ.
- Hình ảnh “vầng trăng sáng dịu hiền” gợi tâm hồn trong
sáng, hiền dịu, giản dị mà thanh cao của Bác.


Vẫn biết trời xanh là mãi mãi
Mà sao nghe nhói ở trong tim
- Cụm từ vẫn biết…. Mà sao khiến lời thơ nghẹn ngào,
xúc động.
- Hình ảnh ẩn dụ trời xanh là mãi mãi: sự vĩnh hằng,
bất tử của hình ảnh Bác Hồ.
- Động từ nhói thể hiện một cách chân thành, xúc động
nỗi đau mất Bác.


4. Cảm xúc của nhà thơ lúc rời lăng Bác ra về

Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.
- Hai chữ “miền Nam” được lặp lại so với khổ thơ đầu, nói về khoảng
cách vời vợi của khơng gian.
- Nhà thơ trực tiếp bộc lộ cảm xúc của mình qua cụm từ thương trào
nước mắt. Động từ “trào” thể hiện một cách chân thành, mãnh liệt
cảm xúc lưu luyến không muốn rời xa.


Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.
- Nhà thơ muốn làm con chim hót, muốn làm đoá hoa toả hương, muốn
làm cây tre trung hiếu canh giữ giấc ngủ bình yên cho Người.
- Điệp ngữ “muốn làm” những từ ngữ chỉ không gian gần gũi: đâu đây,
quanh, chốn này nhấn mạnh ước nguyện và niềm lưu luyến của Viễn
Phương.
- Hình ảnh cây tre khép bài thơ:
Tạo nên kết cấu đầu cuối tương ứng, khiến cho cảm xúc được
trọn vẹn.
Cây tre ẩn dụ cho tấm lòng trung hiếu, thủy chung nguyện đi theo
con đường của Bác đã chọn lựa cho dân tộc Việt Nam.


III. TỔNG KẾT
1. Nội dung: Bài thơ đã thể hiện niềm xúc động, niềm thành kính
thiêng liêng, biết ơn của nhà thơ cũng như của nhân dân đối với
Bác Hồ khi vào lăng viếng Bác.

2. Nghệ thuật:
- Nhịp điệu thơ trầm lắng, trang trọng mà tha thiết,
- Nhiều hình ảnh ẩn dụ đẹp mà gợi cảm, ngơn ngữ bình dị, cô đúc.


Giáo sư Trần Đình Sử đã viết: "Bốn khổ thơ, khổ nào cũng đầy ắp ẩn dụ, những ẩn dụ đẹp
và trang nhã, thể hiện sự thăng hoa của tình cảm cao cả, nâng cao tâm hồn con người.
“Viếng lăng Bác” của Viễn Phương là một đóng góp quý báu vào kho tàng thi ca viết về
Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãnh tụ vĩ đại kính yêu của dân tộc".


IV. LUYỆN TẬP
Kết thúc bài thơ Viếng lăng Bác, Viễn Phương xúc động viết:
Mai về miền Nam thương trào nước mắt
Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác
Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây
Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.
1. Nêu hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm chứa đoạn thơ trên.
2. Hình ảnh cây tre trong khổ thơ trên đã được nhắc đến trong những
câu thơ nào của bài ? Nêu ý nghĩa của hình ảnh hàng tre trong những
câu thơ đó.
3. Viết một đoạn văn khoảng 10 câu theo phép lập luận diễn dịch để
làm rõ cảm xúc lưu luyến, bịn rịn của tác giả đối với Bác khi rời
lăng. Trong đoạn văn có sử dụng thành phần phụ chú và câu cảm
thán.
4. Chép thuộc đoạn thơ cũng thể hiện ước nguyện làm con chim hót,
làm một nhành hoa của tác giả trong chương trình Ngữ văn 9. Ghi rõ
tên tác giả, tác phẩm.

- Hướng dẫn viết câu chủ đề:
- Hướng dẫn triển khai nội dung và tạo sự liên kết: Làm rõ cảm xúc
lưu luyến khi phải rời xa lăng Bác, đảm bảo được những ý cơ bản sau.
- Lòng nhớ thương trào lên mãnh liệt: “thương trào nước mắt”
- Nhà thơ gửi tấm lịng mình ở lại bằng cách muốn hố thân, hoà nhập
vào những cảnh vật ở bên lăng Bác.
- Điệp ngữ “muốn làm” và những từ ngữ chỉ không gian gần gũi, gắn
kết: “đâu đây”, “chốn này”, “quanh lăng” nhấn mạnh tình cảm lưu
luyến khơng muốn rời xa.
- Hình ảnh cây tre được lặp lại tạo cho bài thơ có kết cấu đầu cuối tương
ứng, gây ấn tượng đậm nét và làm cho dịng cảm xúc được trọn vẹn.
Hình ảnh ẩn dụ này cịn khẳng định lịng kính u và trung thành vơ hạn
với lí tưởng của Bác, của dân tộc.
- Ước nguyện của nhà thơ cũng là ước nguyện của triệu triệu người dân
Việt Nam đối với Bác.
- Hướng dẫn hoàn thành yêu cầu tiếng Việt.