Tiểu luận lịch sử báo chí việt nam tạp chí đông dương và những thành tích

TIỂU LUẬN
MƠN: LỊCH SỬ BÁO CHÍ
TÊN TIỂU LUẬN:

TẠP CHÍ ĐƠNG DƯƠNG VÀ NHỮNG THÀNH TÍCH
TIÊU BIỂU VÀO ĐẦU THẾ KỶ XIX


Mục lục
Mở đầu ..........................................................................................................(1)
I.Lịch sử........................................................................................................ (2)
II.Mục tiêu ....................................................................................................(5)
III. Ban biên tập........................................................................................... (9)
IV.Thành tích............................................................................................. (11)
1. Phổ biến tư tưởng Âu Tây.............................................................. (11)
2. Phát triển tinh hoa cổ học Trung Hoa và Việt Nam.................... (11)
3. Trau dồi khả năng tiếng Việt .........................................................(13)
Kết luận....................................................................................................... (19)
Tài liệu tham khảo..................................................................................... (20)


Mở đầu
Đơng Dương tạp chí là một trong những tờ báo tiên phong trong việc
phổ biến chữ Quốc ngữ. Tờ báo được lập ra vừa để phổ cập công cuộc khai
phá của Pháp, vừa là công cụ để giới tri thức Việt Nam cải biên, canh tân đất
nước. Nó là tiền đề cho những báo ra sau này.

1


I.Lịch sử:

Đơng Dương tạp chí vốn là một phụ bản của tờ Lục Tỉnh tân văn xuất
bản ở Sài Gòn. Số đầu tiên ra ngày 15 tháng 5 năm 1913 tại Hà Nội. Số cuối
cùng ra vào ngày 15 tháng 9 năng 1919. Tổng cộng hoạt động được 6 năm 4
tháng thì đình bán.
“Đơng Dương tạp chí” là một tuần báo được phát hình đều dặn vào mỗi thứ
năm hằng tuần. Chủ nhiệm báo là F. H. Schneider, chủ bút kiêm biên tập viên
chính là ơng Nguyễn Văn Vĩnh. Báo được xuất bản tại Bắc Kỳ (Hà Nội) và
được viết bằng chữ quốc ngữ. ĐDTC ra số đầu tiên vào ngày 13/5/1913 và
đình bản vào cuối năm 1918. Ban đầu tờ tạp chí này được coi là chi nhánh của
tờ “Lục Tỉnh Tân Văn”, một tờ báo được xuất bản tại Nam Kỳ cũng được viết
bằng chữ quốc ngữ và được chính quyền thực dân bảo trợ. Trên trang đầu của
ĐDTC có ghi “Edition spéciale du Lục Tinh Tân Văn pour Le Ton Kin et 1
An Nam” (ấn phẩm đặc biệt của Lục Tỉnh Tân Văn dành cho Bắc Kỳ và
Trung Kỳ). Những người tham gia viết gồm ông Phan Kế Bính, Nguyễn Đỗ
Mục, Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Tố, Trần Trọng Kim, Tản Đà (Nguyễn
Khắc Hiếu), Phạm Duy Tốn, Phạm Văn Hữu,… Tờ báo phát triển theo hai
giai đoạn: từ số 1/1913 đến số 1/1915 và từ số 2/1915 về sau.
 Đơng dương tạp chí trong giai hai năm 1913-1914
Trong hai năm này tờ báo chỉ mang tính chất như là một tờ ngơn luận
thơng thường. Hình thức báo được in theo khổ lớn 20x20 tương đương với
một tờ tạp chí thời nay. Mỗi kỳ in 16 trang. Bảo quản tại số 20 Carreau (tức
đường Lý Thường Kiệt ngày nay).

2


 Đơng dương tạp chí từ năm 1915 cho đến khi đình bản
Giai đoạn này kể từ số 1/1915 báo được chuyển từ tạp chí sang tùng báo,
đóng từng tập như tập sách và chia thành sáu phần rõ rệt. ĐDTC còn thường

3


xuyên đăng bài của nhiều tác giả không thuộc bộ máy toà báo viết, nhiều vấn
đề mang nhiều nội dung khác nhau từ khoa học, kỹ thuật đến văn hoá xã hội
và học thuật tư tưởng. Theo thời gian, tờ ĐDTC đã phát triển từ một từ tạp chí
tổng hợp thời sự chính trị, văn hố, xã hội, đến chỗ trở thành một tạp chí
chun về văn hố xã hội bao gồm nhiều nội dung và nhiều đề mục phong
phú như:
 Thời sự tổng thuật
Đây là mục xuất hiện thường xuyên trên ĐDTC và được xếp ở trang đầu
của báo, lúc đầu là do Thinker, một người Pháp, nhưng sau này do ông
Nguyễn Văn Vĩnh viết. Mục này là một bài bình luận và tổng kết tình hình
thời sự tại Đông Dương trong tuần.
 Điện báo
Đăng tin tức quốc tế do phủ toàn quyền cung cấp hay là tin tức từ các đài
báo của Pháp.
Đông Dương thời sự
Đăng tin tức Đông Dương và Hà Nội
 Quan từ
Từ số 8 trở đi đổi thành “Quan báo trích lục”
Đăng tin về tình hình tổ chức quan lại bản xứ, tin tức chủ yếu lấy từ tờ
“Đại Việt Quan Bảo” xuất bản tại Bắc Kỳ.
 Lai kiểu
Từ số 8/1913 đổi thành “Diễn đàn tự do”, đăng các bài bình luận của
người đọc về các vấn đề chính trị xã hội.
 Nơng luận
Đăng các bài về nghề nông sản các kỹ sư Pháp và Việt Nam, nhằm phổ
biến kỹ thuật, kiến thức nông cho dân chúng.
Hai mục là “Nhời đàn bà” và “xét tật mình”

4


Mục “Nhời đàn bà” do ông Vĩnh viết và ký tên Đào Thị Loan mỗi tuần
đăng một bài xã luận bàn về vai trị và vị trí của phụ nữ trong xã hội đương
thời. Mục “xét tật mình” cũng do ông Vĩnh viết bàn về thói hư tật xấu của
người An Nam theo quan điểm của ông Vĩnh.
 Sư phạm khoa
Đăng những bài bàn về giáo dục trẻ em do ông Trần Trọng Kim phụ trách.
Từ số 20 mục này đổi thành “Gõ đầu trẻ” do ông Nguyễn Đỗ Mục viết.
 Pháp văn hợp thái
Đăng song ngữ những bản dịch văn học Pháp
 Nam văn hợp thái
Đăng các bản dịch “Kim vân kiều” sang tiếng Pháp của ông Nguyễn Văn
Vĩnh và các tác phẩm văn học cổ diền Việt Nam.
Ngoài các mục này, báo cịn có các mục về luận lý học, triết học yếu lược,
in song ngữ và những bản dịch từ các tác phẩm kinh điển của Pháp về đề tài
đạo đức và triết học. Có phần “Việc buôn bán” bàn về thương nghiệp, kinh tế
và các mẫu quảng cáo hàng tiêu dùng. Báo cũng thường xuyên đăng tiểu
thuyết Pháp dịch sang tiếng Việt chia làm nhiều kỳ. Những trang cuối của tờ
báo là phần “Quốc ngữ chỉ Nam”, dạy chữ quốc ngữ cho người biết tiếng Hán
và “Cours de Langue Annamite” G. Saintonge dạy tiếng Việt cho người Pháp.
Từ số 50/1914 ĐDTC đã được quy hoạch lại. Tồn bộ các mục về chính
trị, văn hố, xã hội đã được tập hợp và in trên một nửa số trang đầu tiên của tờ
báo. Phần sau dành cho mục “Tân học văn tập” chia thành hai phần:
 Văn chương khoa
Đăng tải toàn bộ những bản dịch từ Pháp văn, Hán văn cũng như các sáng
tác văn học.
 Sư phạm học khoa

5


Có thể coi mục này có đầy đủ tư cách của một giáo trình tiểu học do các
ơng Trần Trọng Kim, Nguyễn Đỗ Mục, Phan Văn Hữu phụ trách bao gồm các
sản phẩm “Mẹo làm văn quốc ngữ”, và “Tâp làm văn quốc ngữ”, “Luận lý”,
“Cách trí”, “âm tả” và “Nam sử”. Cho đến tận số cuối cùng của năm 1914
ĐDTC vẫn được trình bày theo hình thức này.
Từ số 1/1915 DDTC được chuyển từ khổ tạp chí sang kiểu tùng báo, đóng
thành tập như tập sách và chia thành sáu phần rõ rệt là: tiểu thuyết Tây diễn
nôm, tiểu thuyết Tàu diễn nôm, Tân học văn tập (phần này gồm toàn bộ các
phần trong “Sư phạm học khoa” trước đây),
 Văn chương: bao gồm: Pháp văn, Hán văn và văn Nôm.
 Công văn tập
Đăng các công văn, nghị định và sắc lệnh của chính quyền thực dân, tin
tức Đơng Dương cùng với tin tức thế giới. Tình hình quan lại thăng chuyển,
cũng đồng thời kết hợp dạy luật cho dân chúng, dù là dung lượng rất hạn chế.
Bộ quốc sử
Báo đăng làm nhiều kỳ các bộ sách khảo cứu về lịch sử và phong tục
của Việt Nam. Đáng chú ý nhất là cuốn sách “Việt nam phong tục” của tác
giả Phan Kế Bính được đăng trong mục này.
Ngồi những chun mục nói trên thì ĐDTC cịn thường xun đăng
bài của nhiều tác giả khơng thuộc bộ máy tồ báo, viết về nhiều đề tài khác
nhau về văn hoá, xã hội, học thuật tư tưởng, khoa học kỹ thuật.
Có thể nói về tổng quan mà nói thì ĐDTC đã đi theo dịng thời gian mà
từ một tạp chí tổng hợp thời sự, chính trị, văn hố, xã hội tiến tới một tờ tạp
chí chun về văn hố xã hội. Đặc biệt nhất là phần hỗ trợ cho văn chương
của ĐDTC sẽ giúp chúng ta có nguồn tư liệu phong phú để nghiên cứu về vấn
đề chuẩn hoá chữ quốc ngữ và việc giáo dục học ở bậc tiểu học.

Ngoài những phần trên thì trong ĐDTC cịn có một chun mục quan
trọng đó là dịch thuật các tác phẩm văn học nước ngoài, chủ yếu là văn học

6


Pháp và Hán văn (kể cả việc dịch các tác phẩm dài hơi hay các trích đoạn) thị
các dịch có tên tuổi trong đội ngũ dịch giả mạnh uyên bác như: Nguyễn Văn
Vĩnh, Hoàng Cơ Đinh, Nguyễn Văn Tố, Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Luận,
Nguyễn Văn Trắc, Nguyễn Kiểm,… Trong đó xuất sắc hơn cả là bộ từ
“Quỳnh, Vĩnh, Tô, Tốn”. Chính những dịch giả này, với một phong cách dịch
bình dân, giản dị, đại chúng… mang tính khuynh hướng, đã làm nên cái thần
thái riêng cho ĐDTC, một lối văn phong “Đơng Dương Tạp Chí” và góp phần
quan trọng trong việc cấu thành bộ phận văn chương trên tạp chí này. Q
trình dịch thuật cịn có tác động khơng nhỏ tới việc chuẩn mục hoá chữ quốc
ngữ, tăng khả năng biểu hiện của loại hình văn tự này và tiến tới tính hình
thành nên một thứ ngơn ngữ có khả năng diễn đạt những nội dung phức tạp
khi đi vào đời sống hiện đại.
Một bộ phận khác tưởng như không mấy quan trọng trong tạp chí này, đó là:
Bộ phận hỗ trợ văn chương trên Đơng Dương Tạp Chí. Chính trong bộ phận
phụ lục của tạp chí này là những đóng góp quan trọng trong việc tiến hành
giáo dục học bằng chữ quốc ngữ. Trong việc huẩn hoá từng bước chữ quốc
ngữ, trong việc làm giàu thêm bộ phận từ vựng tiếng Việt và đồng thời cũng
làm tăng thêm sức biểu hiện của chữ quốc ngữ. Đặc biệt là những bài viết
xung quanh vấn đề chuẩn hoá chữ quốc ngữ và phần sư phạm học khoa.
II.Mục tiêu
Mục tiêu chính của Đơng Dương tạp chí như được nói đến trong
chương trình1 của tờ báo đó là quảng bá và phổ cập khoa học và kĩ thuật
phương Tây đến người Việt. Đây cũng chính là mục tiêu của tầng lớp trí thức
của các nước vùng Viễn Đông theo tấm gương duy tân thành công của Nhật

Bản. Họ đều thấy được sự cần thiết phải nắm lấy chiếc chìa khóa khoa học
phương Tây để mau chóng đưa dân tộc mình bước vào cánh cửa văn minh,
tiến bộ.
1

“Chương trình” (Đơng Dương tạp chí số 1, trang 2-4): “Tờ riêng ấy đặt tên là Đông Dương tạp chí, nguyên
mục đích là đem các thuật hay nghề mới Thái-tây mà dạy phổ thong cho người An Nam”

7


Về bản chất, cuộc xung đột Pháp – Việt là một cuộc chiến tranh xâm
lược để giành thuộc địa, nhưng bên cạnh đó, ở vị trí thứ yếu cũng là cuộc
đụng đầu giữa hai nền văn minh. Nền văn minh cơng nghiệp đem lại sự giàu
có và phát triển cho phương Tây, giúp nó đủ sức mạnh để lấn lướt, chi phối và
thống trị các dân tộc nhược tiểu. Nền văn minh nông nghiệp lạc hậu, sức sản
xuất yếu kém, bằng lịng với những giá trị cổ truyền mà khơng tự thay đổi để
phát triển. Cuộc xung đột đó đã đánh thức tinh thần tự phê phán nơi những
người trí thức có ít nhiều suy nghĩ về tiền đồ của dân tộc trong một thế giới
đang chuyển biến với nhiều xáo trộn và đang bị các thế lực tư sản ở phương
Tây mưu đồ sắp xếp lại.
Đối với Nguyễn Văn Vĩnh, chủ bút Đơng Dương tạp chí “đứng trước
nền văn minh Âu châu đang lan tràn, Á châu phải lựa chọn giữa hai thái độ:
tiến bước theo Âu châu hay quay lưng lại nó. Cịn đấu tranh chỉ với những
phương tiện đã có sẵn của chúng ta thì đã q chậm rồi và khơng thể nào
những phương tiện đó sẽ tăng lên gấp mười lần và dù cho rằng nhân dân An
Nam nhìn chung đã có đức tính kiên nhẫn đó” 2 Để giải quyết xung đột giữa
hai nền văn minh, giải pháp duy nhất theo Nguyễn Văn Vĩnh là tiếp nhận nó,
thích nghi với nó để tìm một con đường đi cho dân tộc mình. Ơng tin rằng
chúng ta sẽ khơng mất nước bởi “chúng ta là một nịi giống mềm dẻo để có

một cá tính”. Chúng ta đã khơng đánh mất mình khi chịu ách đơ hộ hàng ngàn
năm của giặc Tàu thì cũng khơng thể nào mất được bởi sự có mặt của người
phương Tây. Điều quan trọng là tận dụng sự giao lưu giữa hai nền văn minh
để tiếp nhận lấy những gì tinh túy nhất: “Chúng ta đã biết rút ra những điều
có lợi trong khi tiếp xúc với người Tầu, nó đã tạo ra nhân cách quá khứ của
chúng ta. Chúng ta phải biết lợi dụng sự tiếp xúc với Pháp, nó sẽ tạo ra nhân
cách của chúng ta trong tương lai”.

2

Nguyễn Văn Vĩnh, Một công thức khác rút ra từ nền giáo dục cổ truyền, L’Annam Nouveau, số 155 ngày
24/7/1932.

8


Trong bối cảnh như thế, mục tiêu mà tạp chí nhắm tới là đưa độc giả
Việt Nam đến gần với những phương pháp mới trên nhiều lĩnh vực nghiên
cứu của phương Tây. Điều này được thực hiện thông qua báo chí- ột phương
tiện truyền thơng mới mà ngay cả hình thức của nó cũng đã tiếp cận một
phương thức đặc thù về sự truyền bá thông tin và hiểu biết của phương Tây.
Bằng cách này, kiến thức khơng chỉ cịn dành riêng cho một thiểu số ưu tú
(qua những tác phẩm đặc thù) mà có thể được tiếp cận một cách đơn giản hơn
bằng một công cụ hiệu quả hơn: chữ quốc ngữ.
Đơng Dương tạp chí ra đời ngay sau vụ ném bom Khách sạn Hà Nội
ngày 26 tháng 3 năm 1913 của Việt Nam Quang phục hội do Phan Bội Châu
thành lập năm 1912. Khi ấy, tinh thần của các tổ chức và của người dân đối
kháng Pháp đang lên cao. Vì vậy, tạp chí ra đời nhằm mục đích "đem văn
chương học thuật, đem ân huệ văn minh của nhà nước Lang Sa mà khua sáo
cho lấp được những lời gây loạn". Ngồi ra, Đơng Dương tạp chí cịn có một

mục đích sâu xa hơn, đó là tun truyền cho chính sách "bảo hộ" của thực dân
Pháp.
III. Ban biên tập
Về ban biên tập ngoài Nguvễn Văn Vĩnh là người viết nhiều mục nhất,
ta thấy về phái Tân học có Phạm Quỳnh, Phạm Duy Tốn, Trần Trọng Kim,
Nguyễn Văn Tố và về phái cựu học có Phan Kế Bính, Nguyễn Đỗ Mục.
Nhưng trong các nhà văn kể trên chỉ có 3 người viết đều đặn từ đầu đến cuối
cho Đơng Dương tạp chí là : Nguyễn Văn Vĩnh, Phan Kế Bính, Nguyễn Đỗ
Mục. Vậy khi nói nhóm Đơng Dương tạp chí, chúng ta chỉ kể đến 3 nhà văn
này. Cịn về nội dung Đơng Dương tạp chí gồm có các mục đáng kể như :
Phương châm (quan điểm), công luận, triết học, văn học, sư phạm, vệ sinh,
phụ nữ, tiểu thuyết.
Với Đơng Dương tạp chí, Thiếu Sơn trong Phê bình và Cảo luận cho
hay báo do Nguyễn Văn Vĩnh làm chủ bút, nhưng chủ nhân của báo là F.H.
9


Schneider. Trang 16 của số báo đầu tiên ra ngày 15/5/1913 ghi rõ thơng tin
này cùng địa chỉ tịa soạn:
M
" ua báo - Gửi bài đăng báo - Vào cáo bạch rao hàng - Thơng tin
Thì phải viết thơ cho
M. F. H. SCHNEIDER
Chủ nhân báo “Đơng-dương-tạp-chí”
20 Boulevard Carreau - Hanoi".
Đường Boulevard Carreau nay là phố Lý Thường Kiệt, thuộc quận
Hoàn Kiếm, Hà Nội. Báo được phát hành thứ năm hàng tuần ở Bắc và Trung
Kỳ, cụ thể là Hà Nội, Hải Phòng, và Huế.
Trong thời gian hiện diện nơi làng báo nước Việt, Phê bình và Cảo
luận nhận định Đơng Dương tạp chí được xem “có cơng lớn trong cuộc xây

dựng quốc văn”.
Tham gia viết bài cho báo là những tên tuổi lớn trên văn đàn. Họ là Tản
Đà, Nguyễn Bá Học, Phạm Duy Tốn, Phan Kế Bính, Nguyễn Văn Vĩnh,
Phạm Quỳnh, Trần Trọng Kim…
Phan Kế Bính với Hán Việt văn khảo đăng trên Đơng Dương tạp chí rất
có ích cho ai học Hán văn. Báo có mục “Dịch Hán văn” do Phan Kế Bính,
Dương Bá Trạc phụ trách; mục “Dịch Pháp văn” do Phạm Duy Tốn, Phạm
Quỳnh đảm nhận. Chúng đều được đánh giá có cái lợi cho độc giả khi tìm
hiểu Hán văn, Pháp văn.
Nhà văn Vũ Ngọc Phan xem Đơng Dương tạp chí là "ơng thầy hướng
dẫn tôi bước vào văn học Việt Nam” trong hồi ký Những năm tháng ấy.
Lấy Đơng Dương tạp chí, Nam phong tạp chí làm tài liệu luyện văn học, nhà
văn Vũ Ngọc Phan còn cho biết chi tiết đáng lưu ý để khơng bị nhầm lẫn.
Đó là Đơng Dương tạp chí loại cũ ra số đầu năm 1915 như trên đã đề cập. Về
sau, có Đơng Dương tạp chí do Nguyễn Giang làm chủ nhiệm.
IV.Thành tích

10


Gạt mục đích chính trị ra ngồi, Đơng Dương tạp chí trong khoảng 4
năm (từ 1913 đến 1917) đã đạt được 3 thành tích đáng kể về mặt văn hố như
sau :
1.Phổ biến tư tưởng Âu Tây
Đó là mục đích chính của ĐDTC và nhất là Nguyễn Văn Vĩnh đã có
cơng trình bày cho dân ta thấy rõ những điều sở trường của Tây Phương khiến
cho tư tưởng và học thuật của Thái Tây dần dần trở nên quen thuộc đối với
người Việt Nam, từ xưa chỉ biết có văn hóa Trung Hoa. Cơng lớn trong việc
này về Nguyễn văn Vĩnh với các bài dịch thơ ngụ ngôn, kịch và tiểu thuyết
của ơng. Ngồi ra Phạm Quỳnh với các bài khảo luận, dịch thuật về văn học,

triết học. Trần trọng Kim với các bài nghiên cứu về khoa sư phạm cũng làm
cho tờ báo tăng thêm phần giá trị. Ta lại còn phải kể đến Phạm Duy Tốn, một
nhà tiền phong của lối tiểu thuyết tả chân, lối văn mới chịu ảnh hưởng của
Tây Phương.
2. Phát triển tinh hoa cổ học Trung Hoa và Việt Nam
Tuy rằng mục đích của ĐDTC theo lời chủ nhân chỉ đề cập tới văn hóa Thái
Tây, nhưng ta thấy về sau phần nghiên cứu về cổ học đã dần dần chiếm một
địa vị quan trọng trong tạp chí này. Nếu Nguyễn Văn Vĩnh đã nổi tiếng về các
bản kịch Pháp văn thì Phan Kế Bính và Nguyễn Đỗ Mục đã thành cơng rực rỡ
trong việc dịch các sách Hán văn. Có thể nói là trong địa hạt dịch Hán văn ra
Việt văn về sau này vẫn chưa có ai vượt được, hai ơng với một lối dịch đặc
biệt, độc đáo. Cơng trình nghiên cứu cổ học của 2 ông tuy chưa được sâu xa,
nhưng kể cũng là có phương pháp, nhờ đó những người tân học có thể biết
một cách khái quát nền học cũ của Tàu và ta với sự liên lạc giữa 2 nền văn
học này.

11


3.Trau dồi khả năng tiếng Việt
Trong bài « Văn chương Việt Nam » (ĐDTC số 8, tháng 6-1913)
Nguyễn Văn Vĩnh viết : « Sự học Quốc Ngữ là một sự bất đắc bất nhiên, là
một việc sống chết của nước Nam ta ». Đồng quan điểm ấy các nhà văn trong
ĐDTC đã cố gắng trau dồi cho tiếng Việt có đủ khả năng diễn tả được văn
chương học thuật Tây, Đơng. Nếu trong các bài trước tác, lời văn cịn có chỗ
12


thơ sơ rời rạc, thì trong các bản dịch văn, ai cũng phải nhận rằng lời văn đã
chải chuốt, điêu luyện, đạt được tới mức độ thuần thục cần thiết.

Ngoài ra, Đơng Dương tạp chí đăng tải nhiều vấn đề về cách dạy chữ
Quốc ngữ từ cách đánh vần, viết chính tả, cách phát âm, tư thế ngồi viết đến
phân biệt cách phát âm giữa tiếng miền Nam với miền Bắc. Những bài luận
bàn về chữ Quốc ngữ trên Đông Dương tạp chí, tiếp tục góp phần tích cực
trong tiến trình cổ vũ, phổ biến và xác lập vị trí chủ đạo của chữ Quốc ngữ
trong xã hội Việt Nam.
Người đóng góp lớn lao vào q trình truyền bá, cổ vũ cho chữ Quốc
ngữ trên Đơng Dương tạp chí là Nguyễn Văn Vĩnh. Ơng và những cộng sự
trong tạp chí Đông Dương nhận thấy chữ Quốc ngữ là một lợi khí, một
phương tiện để mở mang dân trí, nâng cao dân khí và phục hưng nền văn hố
dân tộc. Nên Nguyễn Văn Vĩnh đã tích cực viết nhiều về vấn đề này, tiêu biểu
như: “Chữ Quốc ngữ”, “Cách viết chữ Quốc ngữ”, “Chữ Nho nên để hay nên
bỏ”, “Tiếng An Nam”….Qua đó, phân tích, lý giải để khẳng định, đối với
nhân dân Việt Nam, việc cần thiết phải sử dụng chữ Quốc ngữ thay thế cho
chữ Hán và chữ Nôm. Ông khuyên nhân dân bỏ chữ Hán, chữ Nôm mà học
ngay lấy chữ Quốc ngữ, vì chữ Hán và chữ Nơm khó học, tốn nhiều thời gian
khơng phải ai cũng học được, còn “Chữ Nho chỉ nên giữ lại để mà dạy ở khoa
trung đẳng nam học mà thôi…Bây giờ trẻ con xin nhất quyết đừng cho học
chữ Nho nữa, mà các tràng Pháp việt cũng xin bỏ lối dạy chữ nho đi” (3).
Theo ông, người biết chữ Quốc ngữ đọc được, hiểu được mà người không
biết chữ nghe người biết chữ đọc cũng hiểu ngay. Ông khẳng định, việc học
chữ Quốc ngữ ai có chí thì vài ngày, ngu đần một tháng cũng biết đọc, biết
viết. Trong khi, việc học chữ Hán, chữ Nôm mất hàng nửa đời người, mà trăm
người học không được một người hay, học được cũng chỉ ích lấy một mình.
Cơng cuộc Truyền bá chữ Quốc ngữ, Nguyễn Văn Vĩnh nhận thấy, một mình
ơng thực hiện, thì khơng thể mang lại nhiều thành cơng và ông đã kêu gọi

13

“những bậc tài hoa, những người có học thức trong nước, phải chuyên vào
nghề văn quốc ngữ” và đề xuất “nào báo quốc ngữ, nào sách học quốc ngữ,
nào thơ quốc ngữ, nào văn chương quốc ngữ, án kỳ, hành trình, tiểu thuyết,
nghị luận, tờ bồi việc quan, đơn từ kiện tụng, nên làm bằng toàn chữ Quốc
ngữ hết cả” (4). Ngoài việc kêu gọi, cổ vũ mọi người tham gia học và sử dụng
chữ Quốc ngữ, Nguyễn Văn Vĩnh còn đưa vấn đề ngữ pháp ra bàn luận, nhằm
cố gắng làm cho hồn thiện chữ viết này. Ơng nêu vấn đề cách đặt câu, chấm
câu, cách viết, cách nói thống nhất trong cả ba miền “nay bản quán lấy việc cổ
động cho chữ Quốc ngữ làm chủ nghĩa, tưởng cũng đem hết các khuyết điểm,
các nơi không tiện ra mà bàn lại” (5).

14


15


Ngày 15/5/1913, Đơng Dương tạp chí phát hành số đầu tiên. Đây
là phụ trương đặc biệt của tờ Lục tỉnh tân văn. Chủ nhân của tạp chí
là ơng Schneider. Tạp chí ban đầu mỗi tuần lễ ra một số ra ngày thứ
Năm. Trên số 1, Đơng Dương tạp chí đã đăng bài Cấn cáo để trình
bày tơn chỉ, mục đích và chương trình hoạt động của bản báo. Xin
đăng tồn văn lên đây phục vụ các bạn nghiên cứu (Nguyễn Bùi
Khiêm).
CẤN CÁO
Bản báo vì có việc nguy biến mà phải vội vàng in ra, cho nên kì đầu
này khơng kịp trình các duyệt báo chư quân tử, chủ nghĩa báo này thế
nào, và lối in, lối soạn, các chương mục báo có những gì, khơng kịp nói
cho rõ được.
Đến kỳ sau bổn quán xin kể minh bạch chương trình, chủ nghĩa.

Nay hãy nói đại cương để các ngài biết.
Mỗi kỹ sẽ có một bài tổng thuật các việc trong tuần lễ, một bài đại
luận về thời sự; các điện báo hồn cầu; các điều nên biết về việc
bn bán.
Mục chủ nghĩa thi

cốt

in

những bài Phổ thông, các

thuật

hay,

nghề mới mà chuyên nhất vào việc Nông là việc cốt của dân An
nam, và luận về các Cơng nghệ thường, hợp với trình độ văn minh ta
thời

nay,

mà

các

tịa Thương

cổ và Tráng

Bách

cơng đương

nghiệm. Cổ động cho dân An nam lấy văn quốc ngữ làm quốc văn, làm
gốc nghề học, lại là một mục riêng trong chủ nghĩa ta.
Bổn báo lại mở ra một chương đề là “Đăng văn cổ” đề lấy những
nhời sở ước thực và phái lẽ của dân An Nam mà dâng lên cho chánh phủ
biết, và đem những ý cao nhà nước mà tỏ cho dân hay. Để làm một nơi

16


giao thiệp cho dàn có cách mà trực tiếp với Nhà nước, và được hiểu rõ
những ý kiến quảng đại của nước Lang sa sử với dân An nam.
Các việc vặt trong các kinh thành, và ở các nơi trong cõi sẽ in ra
một mục riêng.
Sau nữa in ra những hoá giá, hàng xuất cảng nhập cảng, tàu chạy,
xe lửa, giá bạc, vân vân, đề cho ai nấy theo được cuộc lý
tài trong nước tiến hố thế nào.
Đó là hãy kể đạỉ cương, đến kỳ sau sẽ bàn minh bạch.
Ấy chủ nghĩa bổn quán như thế, chắc rằng trong liệt q ai chẳng
cùng lịng. Mà càng nhiều người đồng trí hao nhiêu, bổn quán lại càng
được phấn chấn bấy nhiêu, mà tim đường ích lợi cho dân An nam.
Vậy xin các duyệt báo chư quân tử, ở trong đất văn vật này, ai
có bụng tin rằng cơ mai hậu nước Nam, có thể nhờ về báo qn,
thì đem lịng giùm giúp cho bổn báo được nên một tờ đắc dụng.
Các danh hiền liệt sĩ thì chúng tơi xin nhờ các ngài hãy đem lời hay
Khổng Mạnh lưu chuyển để chân nhân tâm, khiến cho dân dại biết noi
đường thẳng.

Các quan lại chức thì xin dùng tờ này làm cái bài giảng dụ cho
trị hạ biết trí cao nhà nước.
Các bậc tân học đã thành nghiệp thì xin lấy đây làm sách
để dẫn kẻ đi sau.
Nơng, cơng, thương, cổ, cách trí, hình luật, khoa nào cũng
phải có cả, xin mỗi ngài tùy tài riêng ra sức giúp đồng bang.
Điều khôn, lẽ phải, thuật lạ, văn hay, xin mỗi ngài đem cho
một chút. Xin cố xây dựng cho bổn quán thành công nghiệp, kẻo
lỡ mất cơ hội này là được lúc quan trên có lịng rộng rãi, chĩ sẵn
tai nghe trống đằng vân, lại muốn gia ân khai hóa cho bản dân
được nhờ.

17


Ta phải đồng tâm mà đem văn chương học thuật, đem ân huệ
văn minh mà khua sáo cho lấp được những lời gây loạn. Ta phải
làm cho tiếng sáo bọn ngụy tịt ngịi, khơng nổ được kịp tiếng
chuống chống văn minh.
Trong các quan cùng các danh nho bổn quốc, may cũng nhiều
bậc trí cao tài lớn, lại yêu nước một cách khơn ngoan, lẽ phải. Thì
há báo này lại chẳng lắm người giúp hay sao?
Người hào trưởng các chốn hương thôn, xin lấy đây làm nơi
trực tiếp, đem làm dân mà thực tỏ với quốc gia.
Mỗi người một chút, lắm cây nên rừng, bổn quán trông mong
vào các ngài, để nên cơng hữu ích, để khỏi phụ ơn quan tồn
quyền, quan thống sứ đã có lịng kính mến mà chuẩn cho phép in
nhật báo này.
Nay kính báo.

18