Luận văn thạc sĩ luật học thực hiện pháp luật về hộ tịch từ thực tiễn quận 7, thành phố hồ chí minh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THANH PHONG

THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỘ TỊCH
TỪ THỰC TIỄN QUẬN 7, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Ngành:

Luật Hiến pháp và Luật Hành chính

Mã số:

8380102

Luận văn thạc sĩ Luật học
ĐỀ CƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ

HÀ NỘI, năm 2020


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi.
Các kết quả nghiên cứu, điều tra xã hội học trình bày trong luận văn là trung
thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác. Các thơng
tin, tư liệu trích dẫn trong luận văn có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng.
TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Thanh Phong

Luận văn thạc sĩ Luật học


LỜI CẢM ƠN
Luận văn này được thực hiện tại Học viện Khoa học Xã hội, cơ sở tại
Thành phố Hồ Chí Minh.
Để hồn thành được luận văn này, tơi đã nhận được rất nhiều sự động
viên, giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Trước hết tôi xin chân thành bày
tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới PGS.TS. Vũ Văn Nhiêm đã hướng dẫn
tôi thực hiện đề tài này.
Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến các thầy cô, những người đã đem
lại kiến thức vô cùng hữu ích cho tơi trong suốt hai năm học qua. Xin gửi lời
cảm ơn chân thành đến Ban Giám đốc, Phịng Đào tạo của Học viện cùng
tồn thể cán bộ, giáo viên cơ sở Học viện tại Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo
điều kiện cho tơi trong q trình học tập.
Cuối cùng, tơi xin gửi tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp những người đã
luôn bên tôi, động viên và khuyến khích tơi trong q trình học tập và thực

Luận văn thạc sĩ Luật học

hiện đề tài nghiên cứu của mình.


MỤC LỤC
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HỘ TỊCH VÀ THỰC
HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỘ TỊCH
1.1. Khái niệm hộ tịch; thực hiện pháp luật về hộ tịch
1.1.1. Khái niệm về hộ tịch
1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, hình thức thực hiện pháp luật về hộ tịch
1.2. Nội dung thực hiện pháp luật về hộ tịch

1.2.1. Ban hành văn bản quy định
1.2.2. Nội dung thực hiện pháp luật về hộ tịch
1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện pháp luật về hộ tịch
1.3.1. Ý thức pháp luật
1.3.2. Chất lượng của văn bản pháp luật quản lý về hộ tịch
1.3.3. Công tác tổ chức bộ máy và công chức thực hiện pháp luật quản lý
về hộ tịch.

1.3.4. Kinh phí
và cở sởthạc
vật chất. sĩ Luật học
Luận
văn
Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HỘ

TỊCH TỪ THỰC TIỄN QUẬN 7, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
2.1. Tổng quan các yếu tố tự nhiên, kinh tế - xã hội tại Quận 7,
Thành phố Hồ Chí Minh
2.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về hộ tịch tại Quận 7, Thành
phố Hồ Chí Minh
2.2.1. Kết quả đăng ký hộ tịch trên địa bàn Quận 7
2.2.2. Kết quả công tác quản lý hộ tịch trên địa bàn Quận 7
2.2.3. Công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra xử lý vi phạm trong quá
trình thực hiện quản lý hộ tịch trên địa bàn các phường
2.3. Đánh giá thực trạng, hạn chế và nguyên nhân thực hiện pháp
luật về hộ tịch tại Quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh.
2.3.1. Đánh giá kết quả đạt được trong thực hiện pháp luật về hộ tịch trên
địa bàn Quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh

2.3.2. Những hạn chế
2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế
Chương 3: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỰC HIỆN
PHÁP LUẬT VỀ HỘ TỊCH
3.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật về hộ tịch
3.1.1. Thực hiện pháp luật về hộ tịch phải bảo đảm phù hợp với các quy
định pháp luật có liên quan
3.1.2. Thực hiện pháp luật về hộ tịch phải đề cao quyền con người,
quyền, nghĩa vụ cơ bản của công dân
3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về hộ tịch
3.2.1. Rà soát, sửa đổi, bổ sung hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm
pháp luật về Hộ tịch
3.2.2. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về
hộ tịch

3.2.3. Kiện toàn bộ máy quản lý và nâng cao năng lực của đội ngũ công
Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
chức làm công tác Hộ tịch
3.2.4. Cải cách thủ tục hành chính trong đăng ký và quản lý hộ tịch
3.2.5. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong thực hiện
pháp luật về hộ tịch
3.2.6. Đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát, thanh tra, xử lý vi phạm
trong thực hiện pháp luật về hộ tịch

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Số liệu các trường hợp đăng ký kết hôn từ năm 2015 – 2019……27
Bảng 2.2: Số liệu kết quả đăng ký khai sinh từ năm 2015 – 2019………….. 28
Bảng 2.3: Thống kê số liệu đăng ký khai tử trên địa bàn Quận 7 từ năm 2015
– 2019………………………………………………………………………. 30
Bảng 2.4: Thống kê số liệu đăng ký hộ tịch khác trên địa bàn Quận 7 từ năm
2015 – 2019……………………………………………………………….. 31
Biểu đồ 2.1: Các trường hợp đăng ký kết hôn từ năm 2015 – 2019………... 27
Biểu đồ 2.2: Tỉ lệ đăng ký khai sinh quá hạn và đăng ký lại khai sinh từ năm
2015 – 2019………………………………………………………………… 28
Biểu đồ 2.3: Tỉ lệ khai tử đúng hạn, quá hạn trên địa bàn Quận 7 từ năm 2015
– 2019……………………………………………………………………… 30

Luận văn thạc sĩ Luật học


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Một trong những nhiệm vụ quan trọng của mỗi quốc gia luôn được quan
tâm và thực hiện là đăng lý và quản lý hộ tịch. Nhà nước công nhận quyền,
nghĩa vụ cơ bản của công dân đồng thời bảo hộ quyền con người, có biện
pháp quản lý dân cư khoa học, hiệu quả thiết thực trong xây dựng và hoạch
định chính sách phát triển KTXH, QPAN của đất nước. Các sự kiện hộ tịch
của con người tại hầu hết các nước từ khi sinh ra đến khi chết như khai sinh,
khai tử, kết hơn, ly hơn, giám hộ, ni con ni, cải chính hộ tịch.. đều phải
được quản lý chặt chẽ và đăng ký theo luật định
Ở nước ta, thực hiện pháp luật về hộ tịch được xác định là khâu trung
tâm của tồn bộ hoạt động quản lý dân cư. Cơng tác thực hiện pháp luật về hộ
tịch giữ vai trò quan trọng trong quá trình phát triển của xã hội. Do đó, thời
gian qua Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách, pháp luật về hộ

Luận văn thạc sĩ Luật học

tịch tạo hành lang pháp lý cho hoạt động thực hiện pháp luật về hộ tịch. Tại
kỳ họp thứ 8 Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam khóa XIII, ngày 20/11/2014
thông qua Luật Hộ tịch. Ngày 01/01/2016 Luật Hộ tịch có hiệu lực thi hành là
cơ sở pháp lý thực hiện pháp luật về hộ tịch.
Thời gian qua công tác thực hiện pháp luật về hộ tịch đã có những bước
pháp triển ổn định, đạt được những kết quả quan trọng. Công tác tuyên truyền
phổ biến giáo dục thực hiện pháp luật về hộ tịch đã từng bước được coi trọng.
Trình tự, thủ tục đăng ký hộ tịch ngày càng đơn giản hóa, tạo điều kiện thuận
lợi cho người dân tham gia đăng ký. Vị trí, vai trị và tầm quan trọng của công
tác thực hiện pháp luật về hộ tịch khẳng định quyền và lợi ích hợp pháp của
mọi công dân.
Cùng với những kết quả đã đạt được vẫn cịn những hạn chế đó là: Việc
quản lý hộ tịch còn thiếu khoa học, chưa đáp ứng với yêu cầu thực tiễn, cán
bộ cơng chức cịn hạn chế về năng lực và trình độ; việc giáo dục, tuyên truyền

1


thực hiện pháp luật về hộ tịch còn chưa sâu rộng. Điều đó làm ảnh hưởng đến
chất lượng và hiệu quả trong công tác thực hiện pháp luật về hộ tịch.
Quận 7 là một quận thuộc thành phố Hồ Chí Minh đang trong giai đoạn
phát triển với tỷ lệ tăng trưởng dân số cao nên công tác thực hiện pháp luật về
hộ tịch đóng vai trị rất quan trọng trong việc xây dựng, hoạch định chính sách
phát triển kinh tế của quận. Vì vậy, nghiên cứu thực hiện pháp luật về hộ tịch
nói chung cũng như thực tiễn tại quận 7 nói riêng nhằm làm rõ hơn cơ sở lý
luận, thực tiễn của việc thực hiện pháp luật về hộ tịch và đưa ra những giải
pháp góp phần bảo đảm hiệu quả thực hiện pháp luật về hộ tịch trên địa bàn

quận 7 là việc cần thiết hiện nay. Đó cũng chính là lý do chọn đề tài “Thực
hiện pháp luật về Hộ tịch từ thực tiễn Quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh”
làm luận văn.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu, các luận án, luận văn, bài báo tạp chí

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
Bài “Cơ quan nhà nước cần tôn trọng quyền yêu cầu cấp phiếu lý lịch tư pháp
đề cập đến hộ tịch và các chính sách thực hiện hộ tịch, trong thời gian qua:

của cơng dân” tác giả Vũ Đình Tuấn Phương, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật,
tháng 6 năm 2005; Bài “Kỳ vọng về một nền nếp mới trong công tác hộ tịch”
tác giả Phạm Trọng Cường, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, tháng 6 năm 2006;
Bài “Nâng cao năng lực đội ngũ công chức Tư pháp - Hộ tịch trong giai đoạn
hiện nay” Tác giả Trần Văn Quảng, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật tháng 9
năm 2006; Số chuyên đề về “Công chứng, Hộ tịch và Quốc tịch” phần 2 Hộ
tịch và Quốc tịch, Bộ Tư pháp, Hà Nội, 2007; Bài “Tư pháp Hà Nội khơng vì
khó khăn mà từ chối đăng ký khai sinh” tác giả Đàm Thị Kim Hạnh, Tạp chí
Dân chủ và Pháp luật, tháng 3 năm 2008; Giáo trình “Quản lý Hành chính Tư pháp” của Học viện hành chính, nhà xuất bản khoa học kỹ thuật năm 2008
(dành cho đào tạo trung cấp hành chính); Chuyên đề “Quản lý Hành chính-Tư
pháp” trong chương trình bồi dưỡng kiến thức quản lý nhà nước ngạch
chuyên viên chính của Học viện Hành chính; Bài báo “Hộ tịch và pháp luật về
2

hộ tịch” tác giả Trần Duy Rơ Nin, tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 5/2008;
Bài “Thực trạng đội ngũ công chức Tư pháp- Hộ tịch và yêu cầu chuẩn hóa”
của tác giả Trần Thị Lệ Hoa, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số chuyên đề pháp
luật Hộ tịch năm 2013; Bộ Tư pháp (2006) “Hướng dẫn nghiệp vụ Đăng ký
và quản lý hộ tịch”, NXB Tư pháp, Hà Nội; Bộ Tư pháp (2007), “Nghiệp vụ
đăng ký hộ tịch”, NXB Tư pháp, Hà Nội; Sách chuyên khảo “Từ quản lý đinh
đến quản lý hộ tịch” của tác giả Phạm Trọng Cường, NXB Tư pháp, Hà Nội,
2007; Số chuyên đề “Công chứng, hộ tịch và quốc tịch”, Bộ Tư pháp, Hà Nội,
2007;
Bộ Tư pháp (2010) “Tài liệu Hướng dẫn nghiệp vụ Tư pháp xã, phường,
thị trấn”, NXB Tư pháp; Đề tài nghiên cứu cấp cơ sở “Nâng cao chất lượng,
hiệu quả công tác đăng ký và quản lý hộ tịch ở tỉnh Hịa Bình – Thực trạng và
giải pháp” của Sở Tư pháp tỉnh Hịa Bình, tác giả Trần Việt Hưng chủ nhiệm
đề tài, Viện Khoa học Pháp lý, Bộ Tư pháp, 2010; Luận văn thạc sĩ quản lý

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
thành phố Hà Nội”, tác giả Phạm Hồng Hoàn, Học viện Hành chính Quốc gia,

hành chính cơng “Quản lý nhà nước về hộ tịch ở cấp xã, huyện Đan Phượng,

2010.
Các công trình khoa học nói trên đã đề cập từng khía cạnh của công tác
quản lý và thực hiện pháp luật về hộ tịch. Hiện nay, chưa có cơng trình khoa
học nào trực tiếp nghiên cứu về thực hiện pháp luật về hộ tịch từ thực tiễn
quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích:
Mục đích nghiên cứu của luận văn là trên cơ sở trình bày, phân tích cơ
sở lý luận, thực trạng thực hiện pháp luật về hộ tịch, nhằm đưa các khuyến
nghị khoa học góp phần bảo đảm thực hiện pháp luật về hộ tịch từ thực tiễn
Quận 7, thành phố Hồ Chí Minh.
3.2. Nhiệm vụ:

3


- Hệ thống hóa, đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, từ đó
xác định những vấn đề mà luận văn sẽ kế thừa cũng như những vấn đề luận
văn cần tiếp tục nghiên cứu.
- Luận giải, làm rõ các vấn đề lý luận của thực hiện pháp luật về hộ tịch
như: hộ tịch, đặc điểm, vai trò, chủ thể, nội dung thực hiện pháp luật về hộ
tịch.
- Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về hộ tịch từ thực
tiễn Quận 7, làm rõ những kết quả đạt được, những hạn chế yếu kém và
nguyên nhân của những hạn chế.
- Đưa ra được những quan điểm, yêu cầu và giải pháp bảo đảm tốt việc
thực hiện pháp luật về hộ tịch từ thực tiễn Quận 7, thành phố Hồ Chí Minh
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng trực tiếp nghiên cứu của luận văn là các vấn đề lý luận và thực

Luận
văn
thạc
sĩ

Luật
học
4.2. Phạm vi nghiên cứu

tiễn của thực hiện pháp luật về hộ tịch.

Thực hiện pháp luật về hộ tịch từ thực tiễn Quận 7 từ năm 2015 đến năm
2019
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở lý luận duy vật biện chứng, duy vật
lịch sử của chủ nghĩ Mác - LêNin, Tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm,
đường lối lãnh đạo của Đảng, Nhà nước về chính sách hộ tịch nói chung và
thực hiện pháp luật về hộ tịch tại Quận 7, thành phố Hồ Chí Minh.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp như: quy nạp, tổng hợp,
phân tích, diễn dịch, phương pháp hệ thống, phương pháp lịch sử, so sánh...
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
6.1. Ý nghĩa lý luận
4


Luận văn hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung thực hiện pháp luật
về hộ tịch; đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về hộ tịch tại Quận 7. Trên
cơ sở đó đưa ra những giải pháp để góp phần bảo đảm hiệu quả của thực hiện
pháp luật về hộ tịch từ thực tiễn Quận 7, thành phố Hồ Chí Minh.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận văn làm cơ sở để các cấp chính quyền địa
phương ở thành phố Hồ Chí Minh nghiên cứu, vận dụng vào thực tế trong
công tác thực hiện pháp luật về hộ tịch; làm cơ sở cho việc hoàn thiện pháp

luật. Đề tài có thể là tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy
đối với cán bộ, sinh viên trong các cơ sở đào tạo quản lý hành chính nhà
nước.
7. Kết cấu của luận văn
Chương 1: Những vấn đề lý luận về hộ tịch và thực hiện pháp luật về hộ
tịch

Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về hộ tịch từ thực tiễn Quận 7,
Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
thành phố Hồ Chí Minh
Chương 3: Quan điểm, giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật
về hộ tịch từ thực tiễn Quận 7, thành phố Hồ Chí Minh

5


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HỘ TỊCH VÀ THỰC HIỆN
PHÁP LUẬT VỀ HỘ TỊCH
1.1. Khái niệm hộ tịch; thực hiện pháp luật về hộ tịch
1.1.1. Khái niệm về hộ tịch
“Hộ tịch” khi xét từ góc độ ngơn ngữ học, được ghép bởi hai thành tố có
nghĩa độc lập, trong đó “tịch” là thành tố chính, “hộ” là thành tố phụ (từ ghép
gốc Hán). Từ “hộ” mang nhiều nghĩa khác nhau, có thể hiểu nghĩa trực tiếp là
“nhà ở” hoặc “dân cư”, theo nghĩa rộng chính là “quản lý dân số, bao gồm

những người cùng sinh sống”. “Tịch” được hiểu là “ sổ sách đăng ký quan hệ
lệ thuộc” hay chính là “sổ sách”. Tuy nhiên việc tổ hợp hai từ đơn này thành
danh từ ghép “hộ tịch” lại là một trường hợp rất đặc biệt về mặt ngôn ngữ dẫn
đến có nhiều cách giải nghĩa từ “hộ tịch”.
Tác giả Nguyễn Văn Khôn đã nêu khái niệm “hộ tịch” trong cuốn Hán -

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
tên họ, quê quán và chức nghiệp của từng người” [20, tr.404]. Cũng có quan
Việt từ điển xuất bản năm 1960 như sau: “Hộ tịch: sổ biên dân số có ghi rõ
điểm tương tự với tác giả Nguyễn Văn Khơn, tác giả Hồng Thúc Trâm cũng

nêu khải niệm “hộ tịch” trong cuốn Hán - Việt tân từ điển xuất bản năm 1974
là: “Hộ tịch: Sổ biên nhận số một địa phương hoặc cả tồn quốc, trong có ghi
rõ tên họ, quê quán và chức nghiệp của từng người” [26, tr. 292]. Hay tác giả
Nguyễn Lân cũng trình bày giải nghĩa từ “hộ tịch” trong cuốn Từ điển từ và
ngữ Hán Việt xuất bản năm 1989: “Hộ tịch: Quyển sổ ghi chép tên tuổi, quê
quán, nghề nghiệp của mọi người trong một địa phương” [21, tr.321].
Trong cuốn Giản yếu Hán - Việt từ điển xuất bản năm 1992, tác giả Đào
Duy Anh trình bày cách hiểu của mình đối với từ ghép “hộ tịch” là: “Hộ tịch:
quyển sổ của Chính Phủ biên chép số người, chức nghiệp và tịch quán của
từng người” [1, tr.384]. Trong cuốn Từ điển Hán - Việt từ nguyên xuất bản
năm 1999 của tác giả Bửu Kế, “hộ tịch” được hiểu là “Sổ sách ghi chép tên,
họ, nghề nghiệp dân cư ngụ trong xã phường” [19, tr.814]. Có thể nhận thấy
6

cách giải nghĩa từ “hộ tịch” của các tác giả Đào Duy Anh, Nguyễn Văn Khơn,
Bửu Kế, Nguyễn Lân, Hồng Thúc Trâm tuy rằng khác nhau về cách diễn đạt
nhưng đều giải nghĩa “hộ tịch” có nét khá tương đồng: “hộ tịch” là quyển số
chứa đựng các thông tin cơ bản của cá nhân như họ, tên, nghề nghiệp, quê
quán.
Bên cạnh đó, một số từ điển lại giải nghĩa từ “hộ tịch” ở những khía cạnh
khác hẳn, chẳng hạn như: Trong cuốn Từ điển Tiếng Việt của Viên Ngôn ngữ
học do Hoàng Phê chủ biên xuất bản năm 1998, từ ghép “hộ tịch” được giải
nghĩa là: “Hộ tịch: sổ của cơ quan dân chính đăng kí cư dân trong địa
phương mình theo từng hộ” [24, tr.442] Một cách hiểu khác về “hộ tịch” được
tác giả Nguyễn Như Ý trình bày trong cuốn Đại từ điển Tiếng Việt xuất bản
năm 1998 đó là: “Hộ tịch: các sự kiện trong đời sống của một người thuộc sự
quản lý của pháp luật” [18, tr.835].
Đặc biệt tác giả Nguyễn Văn Đạm viết trong cuốn Từ điển tường giải và

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
“hộ tịch” theo một khía cạnh hoàn toàn khác so với các cách giải nghĩa trên:

liên tưởng Tiếng Việt do NXB văn hóa thơng tin xuất bản năm 1999 giải thích
“Hộ tịch: là quyền cư trú, được cơng nhận bởi chính quyền của một người tại
nơi mà mình ở thường xuyên, của những người thuộc cùng một hộ thường trú,
do chính quyền cấp cho từng hộ để xuất trình khi cần” [12, tr.385].
Do vậy, từ “hộ tịch” nghĩa của nó xét về khía cạnh xã hội còn tồn tại
nhiều cách hiểu khác nhau. Theo quan điểm của tác giả, tác giả đồng ý với

cách giải nghĩa từ “hộ tịch” của tác giả Nguyễn Như Ý trình bày trong cuốn
Đại từ điển Tiếng Việt xuất bản năm 1998: “Hộ tịch: các sự kiện trong đời
sống của một người thuộc sự quản lý của pháp luật” [18, tr.835].
Về khía cạnh pháp lý, thuật ngữ “hộ tịch” được định nghĩa trong các giáo
trình giảng dạy của ĐH Luật khoa Sài Gịn dưới chế độ VNCH, trong đó nổi
lên quan điểm của một số tác giả sau: Năm 1958 trong cuốn tài liệu chuyên
khảo Hộ tịch chỉ nam, Tác giả Phan Văn Thiết trình bày quan niệm “hộ tịch”
như sau:
7


“Hộ tịch - còn gọi là nhân thế bộ - là cách sinh hợp pháp của một công
dân trong gia đình và trong xã hội. Hộ tịch căn cứ vào ba hiện tượng quan
trọng nhất của con người: sinh, giá thú và tử" [26, tr.7]. Các tác giả Vũ Văn
Mẫu - Lê Đình Chân lại trình bày một định nghĩa khác về khái niệm “hộ tịch”
trong cuốn Danh từ và tài liệu Dân luật và Hiến luật xuất bản năm 1968 như
sau: "Hộ tịch là sổ biên chép các việc liên hệ đến các người trong nhà. Hộ
tịch gồm ba sổ để ghi chép các sự khai giá thú, khai sinh và khai tử" [22,
tr.111].
Các tác giả đưa ra những định nghĩa khác nhau về khái niệm nhưng đều
chỉ ra những dấu hiệu đặc trưng của hộ tịch đó là: quan hệ gia đình của một
người được ghi chép lại, quan hệ liên quan đến sự kiện của con người là sinh,
tử và hôn nhân. Hộ tịch minh chứng cho nhân thân của mỗi cá nhân.
Ngày 10/10/1998 Nghị định số 83/1998/NĐ-CP của Chính phủ về đăng
ký hộ tịch quy định tại Điều 1: “Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác định tình

Luận
văn
thạc
sĩ

Luật
học
Trước khi có Nghị định số 83/1998/NĐ-CP, Bộ luật dân sự 1995 có

trạng nhân thân của một người từ khi sinh ra đến khi chết”.

riêng một mục quy định về hộ tịch. Bộ luật dân sự 1995 không đưa ra khái
niệm “hộ tịch” mà chỉ định nghĩa về đăng ký hộ tịch tại điều 54 như sau:
(1). Đăng ký hộ tịch là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận
sự kiện sinh, tử, kết hơn, ly hôn, nuôi con nuôi, giám hộ, thay đổi tên, họ,
quốc tịch, cải chính hộ tịch, xác định dân tộc và các sự kiện khác theo quy
định của pháp luật về hộ tịch.
(2). Việc đăng ký hộ tịch là nghĩa vụ và quyền của mỗi người.
(3). Đăng ký hộ tịch theo trình tự và thủ tục do pháp luật về hộ tịch quy
định.
Khái niệm về hộ tịch được quy định trong các văn bản quy phạm pháp
luật đó là: Ngày 27/12/2005 Nghị định 158/2005/NĐ-CP(1) ra đời quy định tại
Điều 1(2) , Luật Hộ tịch năm 2014 quy định tại Điều 2(3)
1

Nghị định này thay thế cho Nghị định số 83 ngày 10/10/1998

8


Hộ tịch là những sự kiện cơ bản xác nhận tình trạng nhân thân của một
con người từ khi sinh ra đời cho đến khi chết. Hiến pháp năm 2013 quy định
các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân và quyền nhân thân của con
người, cụ thể hóa quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015 để xác định sự kiện
hộ tịch(4)

1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, hình thức thực hiện pháp luật về hộ tịch
1.1.2.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về hộ tịch
Thực hiện pháp luật là q trình hoạt động có mục đích, định hướng
nhằm thực hiện hóa nội dung các quy định pháp luật bằng hành vi hợp pháp
của các chủ thể. Thực hiện pháp luật là hành vi hợp pháp khi xem xét ở góc
độ của pháp lý, là hành vi thực tế của các chủ thể trong cuộc sống phù hợp
với các quy định của pháp luật. Do vậy, có thể hiểu: “Thực hiện pháp luật về
hộ tịch là hoạt động có mục đích làm cho những quy định của pháp luật về
thực hiện đăng ký quản lý hộ tịch đi vào cuộc sống nhằm phát huy cao độ

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
khai tử, kết hôn, theo dõi thực trạng và biến động về hộ tịch bảo đảm các sự

quyền của công dân trong việc đăng ký các sự kiện hộ tịch như: khai sinh,
kiện hộ tịch được đăng ký kịp thời, đúng quy định của pháp luật, trên cơ sở đó
bảo hộ các quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân và gia đình, đồng thời góp
phần xây dựng các chính sách về kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng và dân
số, kế hoạch hóa gia đình”.
1.1.2.2. Đặc điểm thực hiện pháp luật về hộ tịch
Thực hiện pháp luật về hộ tịch là trách nhiệm của các cơ quan nhà nước
khi đăng ký quản lý hộ tịch và thực hiện quyền, nghĩa vụ của Công dân đối
với hoạt động đăng ký hộ tịch, khác với thực hiện pháp luật trong các lĩnh
vực, các ngành luật khác ở các chủ thể, phạm vi, nội dung và các hình thức
thực hiện. Biểu hiện:
“Hộ tịch và những sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của một ngày từ khi sinh ra đến khi chết”

“Hộ tịch là những sự kiện được quy định tại Điều 3 của luật này xác định tình trạng nhân thân của cá nhân
từ khi sinh ra đến khi chết”
4
Quyền xác định lại dân tộc; quyền thay đổi tên, họ; quyền được khai sinh; quyền được khai tử: quyền được
kết hôn, quyền ly hôn; quyền nhận, không nhận cha, mẹ, con; quyền đối với quốc tịch.
2
3

9


Một là, chủ thể thực hiện pháp luật về hộ tịch trước hết là các cơ quan:
Chính phủ, Bộ Tư pháp, Bộ ngoại giao, các cơ quan đại diện, Lãnh sự quán
của Việt Nam nước ngoài, UBND các cấp (xã, huyện, tỉnh), phòng Tư pháp,
sở Tư pháp.
Hai là, thực hiện pháp luật về hộ tịch phạm vi diễn ra giữa các chủ thể
trong đó một bên là cơ quan nhà nước có thẩm quyền và một bên là cơng dân
sinh sống tại một đơn vị hành chính.
Ba là, thực hiện pháp luật về hộ tịch đối với chế độ và trách nhiệm pháp
lý của chủ thể mang tính chất quản lý hành chính, đồng thời mang tính chất tự
tin.
Bốn là, thực hiện pháp luật về hộ tịch có nội dung rất rộng, liên quan
trực tiếp đến quyền và lợi ích của người dân nơi cư trú.
1.1.2.3. Hình thức thực hiện pháp luật về hộ tịch
Hình thức thực hiện pháp luật là cách thức các chủ thể tiến hành các hoạt

Luận
văn
thạc
sĩ

Luật
học
sống. Trong thực tế để điều chỉnh các quan hệ xã hội thì phải ban hành các

động có mục đích để đưa các quy định của pháp luật đi vào thực tiễn của cuộc
quy phạm pháp luật phù hợp với thực tế, là hành lang pháp lý để điều chỉnh
các quan hệ xã hội. Thực hiện pháp luật bao gồm bốn hình thức: Hình thức thi
hành pháp luật, hình thức tuân thủ pháp luật, hình thức sử dụng pháp luật và
hình thức áp dụng pháp luật. Trong đó, thi hành pháp luật là hình thức các chủ
thể thực hiện nghĩa vụ pháp lý được pháp luật đòi hỏi thực hiện. Tuân thủ
pháp luật là việc các chủ thể thực hiện các hành vi hợp pháp theo yêu cầu của
pháp luật. Sử dụng pháp luật là hình thức các chủ thể thực hiện quyền pháp lý
của mình theo quy định của pháp luật. Áp dụng pháp luật là hình thức các chủ
thể có thẩm quyền đưa ra các quyết định cá biệt để giải quyết các sự kiện
pháp lý cụ thể trong đời sống pháp lý.
Thực hiện pháp luật về hộ tịch được thực hiện các hình thức phù hợp với
chủ thể tham gia thực hiện. Chủ thể là công dân sử dụng hình thức sử dụng
pháp luật là chủ yếu, chủ thể là chính quyền hay các tổ chức chính trị cơ sở
10


thì sử dụng hình thức là áp dụng pháp luật. Do đó, xem xét thực hiện pháp
luật về hộ tịch trên cơ sở chính là thực hiện việc đăng ký và quản lý hộ tịch.
Tuân thủ pháp luật về hộ tịch: Là hình thức thực hiện pháp luật về hộ
tịch, trong đó các chủ thể pháp luật tham gia pháp luật về hộ tịch (cơng dân và
chính quyền, các tổ chức chính trị cơ sở) thực hiện các hành vi hợp pháp theo
quy định của pháp luật hộ tịch
- Để đảm bảo công tác đăng ký và quản lý hộ tịch được thực hiện kịp
thời, đầy đủ theo các quy định của pháp luật về hộ tịch, những yêu cầu chủ
thể pháp luật phải ln ln tự kiềm chế mình một cách chủ động và tự giác

trong mọi điều kiện, hồn cảnh tình huống luật định mà bản thân mình đang
gặp phải để không thực hiện những hành vi pháp luật ngăn cấm trong lĩnh vực
hộ tịch.
Ví dụ: Luật Hộ tịch năm 2014 có quy định các hành vi bị nghiêm cấm tại
Điều 12 như: Không được cung cấp những thông tin, tài liệu sai sự thật, cấm

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
đăng ký hộ tịch, hay dùng các hành động như đe dọa, cưỡng ép làm cản trở

làm hoặc sử dụng các loại giấy tờ giả, các loại giấy tờ của người khác dùng để
việc thực hiện quyền, nghĩa vụ đăng ký hộ tịch. Những hành động can thiệp
trái pháp luật vào hoạt động đăng ký hộ tịch; sửa làm thay đổi nội dung làm
chúng sai sự thật để đăng ký hộ tịch; Các hình thức làm giả hay sửa chữa làm
sai lệch nội dung trong giấy tờ hộ tịch hoặc thông tin trong cơ sở dữ liệu hộ
tịch; các hành vi đưa hối lộ, mua chuộc, hứa hẹn việc đem lại lợi ích về vật
chất hay tinh thần để được đăng ký hộ tịch; Động cơ vụ lợi trong việc đăng ký
hộ tịch hoặc trốn tránh nghĩa vụ đăng ký hộ tịch nhằm mục đích trục lợi hay
hưởng chế độ ưu đãi.
Cơng chức làm cơng tác hộ tịch khơng được gây khó khăn, phiền hà khi
đăng ký, quản lý hộ tịch; không thể hiện thái độ hách dịch, sách nhiễu, trì
hỗn, cửa quyền; nghiêm cấm việc nhận hối lộ. Không được thu lệ phí hộ tịch
cao hơn mức quy định hoặc tự đặt ra các khoản thu khi đăng ký hộ tịch;
không được cố ý kéo dài thời hạn giải quyết đăng ký hộ tịch trái quy định của
11

pháp luật như cố ý tự đặt ra các loại thủ tục, giấy tờ ngồi quy định gây khó
khăn trong q trình đăng ký.
Các chủ thể khơng thực hiện các hành vi nêu trên đó chính là biểu hiện
của việc nghiêm túc thực hiện pháp luật về Hộ tịch của chủ thể là người dân
hoặc chủ thể được giao quyền thực hiện đăng ký hộ tịch được pháp luật quy
định.
Thi hành chấp hành pháp luật về hộ tịch: Là một hình thức các chủ thể
pháp luật tự thực hiện nghĩa vụ pháp lý của mình để thực hiện pháp luật về
Hộ tịch, các chủ thể thực hiện bằng hành động tích cực của mình. Những quy
định của pháp luật mang tính bắt buộc thể hiện ở nghĩa vụ của các chủ thể;
ngồi ra cịn có các quy định mang tính ngăn cấm nhằm hạn chế những hành
vi gây ảnh hưởng tiêu cực trong quá trình quản lý, đăng ký hộ tịch.
Về trách nhiệm đăng ký khai sinh Điều 15 Luật Hộ tịch năm 2014 quy
định: Kể từ ngày con sinh ra; cha, mẹ có trách nhiệm đăng ký khai sinh cho

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
khai sinh cho con thì bà hoặc ơng, người thân thích khác, cá nhân, tổ chức
con trong thời hạn 60 ngày. Nếu trong trường hợp mẹ, cha không thể đăng ký
đang ni dưỡng trẻ phải có trách nhiệm đăng ký khai sinh.
Trong thời hạn quy định Công chức tư pháp - hộ tịch có trách nhiệm
kiểm tra, đơn đốc việc đăng ký khai sinh cho trẻ em trên địa bàn; thực hiện
đăng ký khai sinh lưu động trong trường hợp cần thiết.
Về trách nhiệm đăng ký khai tử Luật Hộ tịch năm 2014 được quy định
tại Điều 33(5)

Trong thời hạn quy định Cơng chức tư pháp - hộ tịch có trách nhiệm
kiểm tra, đôn đốc việc khai tử cho người chết; trường hợp khơng xác định
được người có trách nhiệm đi khai tử thì cơng chức tư pháp - hộ tịch thực
hiện đăng ký khi tử.

Vợ, chồng hoặc con, cha, mẹ hoặc người thân thích khác của người chết có trách nhiệm đi đăng ký khai tử
trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày có người chết, đại diện của cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan có trách
nhiệm đi khai tử trong trường hợp người chết khơng có người thân thích.
5

12


Các chủ thể ở trong các trường hợp quy định đã nêu trên phải nghiêm
chỉnh thực hiện nghĩa vụ của mình, đồng thời nộp phí theo quy định của pháp
luật. Như vậy, bằng hành động tích cực trong khi thực hiện các nghĩa vụ - của
mình các chủ thể đã tích cực thực hiện các quy phạm pháp luật về Hộ tịch.
Sử dụng pháp luật về hộ tịch: là hình thức thực hiện pháp luật về hộ tịch,
trong đó các chủ thể sử dụng các quyền về đăng ký, quản lý hộ tịch để bảo vệ
các quyền, lợi ích hợp pháp của mình.
Ví dụ: Khi có hành vi vi phạm pháp luật về hộ tịch, xâm phạm đến
quyền, lợi ích hợp pháp của mình thì tổ chức, cá nhân có quyền khiếu nại, tố
cáo để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Do đó, pháp luật cho phép
các chủ thể có quyền khiếu nại hay tố cáo với các cơ quan nhà nước có thẩm
quyền về hành vi vi phạm pháp luật hộ tịch nhưng họ có thể không thực hiện
các quyền này nếu họ cảm thấy không cần thiết.
1.2. Nội dung thực hiện pháp luật về hộ tịch

1.2.1. Ban hành văn bản quy định
Luận

văn
thạc
sĩ
Luật
học
Thực hiện pháp luật về hộ tịch trên cơ sở các căn cứ pháp lý được quy
định tại Luật Hiến pháp 2013, Bộ luật Dân sự 2015, Luật Hơn nhân và gia
đình... Ngày 10/10/1945 Chủ tịch Hồ Chí Minh ban hành Sắc lệnh số 47/SL
thể hiện các thể lệ đăng ký hộ tịch đã được quy định trong Bộ luật giản yếu
được áp dụng ở Nam kỳ, dân luật Bắc Kỳ, Hoàng Việt được áp dụng ở Trung
kỳ.
Nghị định số 764TTg ngày 08/5/1956 của Thủ tướng Chính phủ ban
hành kèm theo Ban Điều lệ hộ tịch. Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị định
số: 04/CP ngày 16/01/1961 kèm theo Bản Điều lệ đăng ký hộ tịch mới(6).
Theo quy định tại bản điều lệ này Bộ Nội vụ(7)là cơ quan được Hội đồng
Chính phủ giao nhiệm vụ tổ chức quản lý hộ tịch, Ủy ban hành chính xã, thị
trấn, thị xã, khu phố phụ trách đăng ký hộ tịch. Ngày 20/11/1987 ra đời Nghị

6
7

thay thế Nghị định số 764 TTg
Nay là Bộ Công an

13


định số 219 HĐBT quy định nhiệm vụ quản lý nhà nước về hộ tịch được
chuyển giao từ Bộ Nội vụ sang Bộ Tư pháp và Ủy ban nhân dân các cấp.
Đến năm 2005 việc đăng ký quản lý hộ tịch được thực hiện theo Nghị

định 158/2005/NĐ-CP ngày 27/12/2005 của Chính phủ về đăng ký và quản lý
hộ tịch, nghị định 06/2012/NĐ-CP về sửa đổi, bổ sung một số điều của các
nghị định về hộ tịch, chứng thực, hôn nhân và gia đình. Nghị định số 06/2012
NĐ-CP đã sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định 158/2005/NĐ-CP theo
hướng đơn giản hơn các thủ tục khi đăng ký hộ tịch, quy định cụ thể các giấy
tờ cần thiết đối với từng sự kiện hộ tịch, bổ sung quy định đối với hồ sơ đăng
ký hộ tịch, bổ sung xin - cấp bản sao từ sổ gốc gửi qua hệ thống bản chính.
Đồng thời Nghị định 06/2012/NĐ-CP, đã rút ngắn thời hạn giải quyết một số
thủ tục về hộ tịch.
Ngày 20/11/2014, Quốc Hội ban hành Luật Hộ tịch và bắt đầu có hiệu
lực từ 01 tháng 01 năm 2016. Luật hộ tịch chính thức có hiệu lực đã trở thành

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
1.2.2. Nội dung thực hiện pháp luật về hộ tịch

bước tiến lớn trong công tác đăng ký hộ tịch.

1.2.2.1. Thực hiện pháp luật về đăng ký hộ tịch
Theo Khoản 2, Điều 2 Luật Hộ tịch: Việc xác nhận hoặc ghi vào Sổ hộ
tịch các sự kiện hộ tịch của cá nhân trách nhiệm thuộc cơ quan nhà nước có
thẩm quyền để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân thể hiện chức
năng nhiệm vụ về quản lý dân cư.
Từ nội dung quy định trên có thể hiểu đăng ký hộ tịch là hoạt động của
các cơ quan nhà nước có thẩm quyền (cơ quan quản lý hành chính nhà nước,
các cơ quan hành pháp,) thực hiện việc lưu và ghi các sự kiện hộ tịch liên

quan đến công dân. Do đó, sự kiện cơ bản xác định tình trạng nhân thân của
một người từ khi sinh ra đến khi chết chính là hộ tịch. Sự kiện liên quan đến
nhân thân của công dân được ghi nhận gồm: khai sinh, khai tử, ly hôn, kết
hôn, việc hủy hôn, nhận nuôi con nuôi, ly thân tư pháp,....
Điều 3 Luật Hộ tịch năm 2014 quy định nội dung đăng ký hộ tịch:
14


Một là, xác nhận vào Sổ hộ tịch các sự kiện hộ tịch như kết hôn, khai
sinh, nhận cha mẹ ni, nhận con ni, giám hộ, cải chính, thay đổi hộ tịch,
xác định lại dân tộc, bổ sung thông tin hộ tịch, khai tử…
Hai là, ghi vào Sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch của cá nhân theo bản án,
quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền: Thay đổi quốc tịch; Xác
định cha, mẹ, con; Xác định lại giới tính; Ni con ni, chấm dứt việc ni
con nuôi; Ly hôn, hủy việc kết hôn trái pháp luật, công nhận việc kết hôn;
Công nhận giám hộ; Tuyên bố hoặc hủy tuyên bố một người mất tích, đã chết,
bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự.
Ba là, ghi vào Sổ hộ tịch các sự kiện như khai sinh, ly hôn, kết hôn, hủy
hôn, giám hộ, nhận con nuôi, nhận cha mẹ cho, thay đổi hộ tịch; khai tử...
Bốn là, xác nhận hoặc ghi vào Sổ hộ tịch các việc hộ tịch khác theo quy
định của pháp luật.
Cơ quan đăng ký hộ tịch căn cứ vào các quyết định của cơ quan nhà

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
Hành vi này không làm phát sinh hiệu lực pháp lý mà chỉ là thủ tục hành

nước có thẩm quyền để ghi vào sổ hộ tịch, điều này khác với việc xác nhận.
chính để xác nhận phạm vi hiệu lực pháp lý của các sự kiện hộ tịch bởi vì bản
thân các quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền cũng đã đem lại
hiệu lực pháp lý của việc đó.
Đăng ký hộ tịch phải đảm bảo các nguyên tắc được quy định tại
Điều 5 Luật Hộ tịch 2014:
- Mọi sự kiện hộ tịch của cá nhân phải được đăng ký kịp thời, đầy đủ,
khách quan, trung thực, và chính xác; đối với trường hợp điều kiện đăng ký
hộ tịch không được quy định trong văn bản QPPL thì người đứng đầu cơ quan
đăng ký hộ tịch từ chối bằng văn bản và nêu rõ lý do. Điều đó thể hiện pháp
luật về hộ tịch tôn trọng và bảo đảm quyền nhân thân của cá nhân.
- Mỗi sự kiện hộ tịch chỉ được đăng ký tại một cơ quan đăng ký hộ tịch
có thẩm quyền theo quy định của Luật Hộ tịch.

15


Việc đang ký hộ tịch được quy định đang ký tại nơi tạm trú, thường trú
hoặc nơi đang sinh sống. Trong trường hợp cá nhân không đăng ký tại nơi
thường trú thì Ủy ban nhân dân cấp xã, Ủy ban nhân dân cấp huyện, Cơ quan
đại diện nơi đã đăng ký hộ tịch cho cá nhân phải có trách nhiệm thông báo
việc đăng ký hộ tịch đến UBND cấp xã nơi cá nhân thường trú.
- Sổ hộ tịch phải được cập nhật đầy đủ, kịp thời vào cơ sở dữ liệu hộ tịch
điện tử khi phát sinh sự kiện hộ tịch.
- Nội dung khai sinh, khai tử, ly hôn, kết hơn, cải chính, bổ sung, thay
đổi hộ tịch, xác định lại dân tộc, xác định lại giới tính của cá nhân trong Cơ sở
dữ liệu hộ tịch là thông tin đầu vào của cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.
-Phải bảo đảm minh bạch, công khai về thủ tục đăng ký hộ tịch.
Đăng ký hộ tịch là lĩnh vực quan trọng của quản lý nhà nước về hộ tịch,

liên quan đến các quyền và lợi ích hợp pháp của mỗi cơng dân. Do đó, cơ
quan có thẩm quyền thực hiện việc đăng ký hộ tịch phải đăng ký cho cơng

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
nước ngồi thường trú tại Việt Nam.

dân Việt Nam, người không quốc tịch thường trú tại Việt Nam, công dân
Thủ tục đăng ký hộ tịch phải được công khai, minh bạch đến mọi người
dân, việc kê khai và nộp các hồ sơ, giấy tờ phải tuân thủ theo quy định của
pháp luật. Cơ quan đăng ký hộ tịch phải có trách nhiệm ghi vào sổ hộ tịch và
cập nhật vào cở sở dữ liệu hộ tịch điện tử đầy đủ các nội dung đăng ký hộ tịch
cá nhân, việc thực hiện có thể tại cơ quan đăng ký hộ tịch nơi thường trú, tạm
trú hoặc tại nơi sinh sống.
Cá nhân có yêu cầu đăng ký hộ tịch, cấp bản sao trích lục hộ tịch có thể
trực tiếp nộp hồ sơ gửi hồ sơ qua hệ thơng bưu chính và khi điều kiện cho
phép có thể gửi qua hệ thống đăng ký hộ tịch trực tuyến
- Ủy ban nhân dân cấp xã có thẩm quyền đăng ký các việc hộ tịch trong
nước bao gồm: Đăng ký khai sinh; kết hôn, nhận cha, mẹ, con giám hộ (bao
gồm: thay đổi, cải chính hộ tịch; đăng ký chấm dứt, thay đổi giám hộ cho
người chưa đủ 14 tuổi, bổ sung thông tin hộ tịch cho công dân Việt Nam cư
16


trú ở trong nước; ghi vào Sổ hộ tịch việc thay đổi hộ tịch theo quyết định, bản
án của cơ quan nhà nước có thẩm quyền (như xác định cha, mẹ, con; thay đổi

quốc tịch; Nuôi con nuôi, chấm dứt việc ni con ni; Xác định lại giới tính;
ly hơn, hủy việc kết hôn trái pháp luật, công nhận việc kết hơn, cơng nhận
giám hộ; Tun bố người mất tích, huỷ tuyên bố người mất tích hay đã chết,
bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự, xác nhận hoặc ghi vào sổ hộ tịch
các việc hộ tịch khác và đăng ký khai sinh, kết hôn, khai tử có yếu tố nước
ngồi ở khu vực biên giới); Đăng ký khai tử.
Ủy ban nhân dân cấp huyện có thẩm quyền đăng ký các sự kiện pháp lý
về hộ tịch có yếu tố nước ngồi và việc thay đổi, cải chính hộ tịch cho cơng
dân Việt Nam cư trú trong nước từ đủ 14 tuổi trở lên, xác định lại dân tộc.
Như vậy, có thể thấy đăng ký hộ tịch là việc người có quyền và nghĩa vụ
đăng ký hộ tịch yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận các sự
kiện hộ tịch phát sinh trên thực tế theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
quyền và nghĩa vụ pháp lý của các cá nhân có liên quan.

hoặc ghi vào sổ hộ tịch các việc có liên quan đến hộ tịch nhằm đảm bảo các

1.2.2.2. Thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch
Thực hiện pháp luật về quản lý hộ tịch là một trong những hình thức, thể
loại của quản lý nhà nước trên các lĩnh vực hoạt động của đời sống xã hội,
Nhà nước sử dụng quyền lực của mình để quản lý xã hội. Để điều chỉnh mọi
hành vi của con người trên các lĩnh vực của đời sống kinh tế, chính trị, văn
hóa xã hội Nhà nước sử dụng cơng cụ của mình đó là pháp luật được thể hiện
trên các văn bản quy phạm pháp luật thông qua hệ thống cơ quan công quyền

thực thi pháp luật từ trung ương đến địa phương. Các cơ quan thực thi pháp
luật từ trung ương đến địa phương thông qua các phương pháp, cách thức tác
động mang tính quyền lực nhà nước để điều chỉnh các lĩnh vực, hành vi con
người diễn ra trong đời sống xã hội nhằm đáp ứng nhu cầu chính đáng của
người dân, hướng tới nâng cao đời sống xã hội theo hướng tích cực hơn.

17


Trong khoa học quản lý, quản lý nhà nước thường được hiểu theo nghĩa
hẹp. Thực hiện pháp luật quản lý về hộ tịch là hoạt động của các cơ quan
hành chính các cấp và các cơ quan quản lý chuyên môn về hộ tịch cấp tỉnh,
cấp huyện trong việc xây dựng ban hành các văn bản quản lý về hộ tịch, và
dựa trên cơ sở pháp luật để tổ chức quản lý hoạt động đăng ký và quản lý hộ
tịch như quy định rõ quyền cũng như trách nhiệm nhân thân của cá nhân, của
cơ quan có thẩm quyền trong đăng ký và quản lý hộ tịch, đồng thời thực hiện
các nhiệm vụ thanh tra, kiểm tra và xử lý các hành vi vi phạm trong hoạt động
đăng ký và quản lý hộ tịch. Như vậy, thực hiện pháp luật quản lý nhà nước về
hộ tịch cần được hiểu đầy đủ là:
Một là, do các cơ quan hành chính nhà nước được giao quyền (Chính
phủ, Bộ Tư pháp, Bộ Ngoại giao, UBND các cấp, các Sở Tư pháp, Phòng Tư
pháp) thực hiện các chính sách, pháp luật về hộ tịch theo mục tiêu định hướng
của nhà nước.

Hai là, thực hiện chức năng quản lý dân cư của nhà nước trên cơ sở kiểm
Luận
văn
thạc
sĩ
Luật

học
soát các sự kiện nhân thân của cá nhân và phục vụ cho các hoạt động
quản lý thuộc các lĩnh vực khác quốc phòng, an ninh, y tế, giáo dục, dân số,
kế hoạch hóa gia đình...
Ba là, mục tiêu thực hiện pháp luật quản lý nhà nước về hộ tịch hướng
đến đối tượng quản lý là con người với các sự kiện xác định tình trạng nhân
thân có mối liên hệ kể từ khi sinh ra đến lúc chết. Trong trường hợp có sự
thay đổi một số thơng tin cho phép, thì sự thay đổi đó phải được sự quy định
trong luật và phải được cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền xem xét
quyết định.
Bốn là, phạm vi thực hiện pháp luật quản lý nhà nước về hộ tịch bao
gồm cá nhân có quốc tịch Việt Nam và cơng dân có yếu tố nước ngồi liên
quan đến hộ tịch Việt Nam
1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện pháp luật về hộ tịch
1.3.1. Ý thức pháp luật
18


Ý thức pháp luật là hệ thống các quan niệm, quan điểm, tư tưởng thịnh
hành trong xã hội về pháp luật: là tình cảm, thái độ, sự đánh giá của con
người đối với pháp luật và hành vi pháp luật với chủ thể.
- Ý thức phân loại được cấu thành bởi hai bộ phận là: hệ tư tưởng pháp
luật và tâm lý pháp luật. Mỗi bộ phận cấu thành có ảnh hưởng trực tiếp tới
việc thực hiện pháp luật, cụ thể như sau:
Hệ tư tưởng pháp luật là toàn bộ những quen điểm, tư tưởng, học thuyết,
- trường phái lí luận về pháp luật. Nếu hệ tư tưởng pháp lý khoa học, phản
ánh sâu sắc, đúng đắn các mối quan hệ vật chất và các quy luật phát triển
khách quan của xã hội thì sẽ tạo tiền đề cho việc thực hiện pháp luật được
đúng đắn, tạo hành lang pháp lý để hiểu đúng và bổ sung thêm kiến thức pháp
luật. Nếu hệ tư tưởng pháp lý phản khoa học, phản ánh sai lầm, xuyên tạc và

thiếu tính khách quan có quan hệ vật chất, các quy luật phát triển của xã hội
sẽ dẫn đến chủ thể thực hiện pháp luật hiện sai lệch về kiến thức pháp học

Luận
văn
thạc
sĩ
Luật
học
Tâm lí pháp luật là tổng thể những tình cảm, thói quen, thái độ đối với

thực hiện sai các quy định của pháp luật.

pháp luật của các chủ thể dưới ảnh hưởng và sự điều chỉnh của pháp luật.
Tâm lý pháp luật của mỗi chủ thể là khác nhau và có ảnh hưởng trực tiếp đến
việc thực hiện pháp luật về hộ tịch. Nếu chủ thể nhận thức được sự cần thiết
của pháp luật về hộ tịch, tin tưởng " vào sự cơng bằng, cơng lý, lợi ích của
việc điều chỉnh pháp luật về hộ tịch họ sẽ - tự giác thực hiện pháp luật. Ngược
lại, chủ thể miễn cưỡng chấp hành thì hiệu quả của việc thực hiện pháp luật sẽ
khơng cao. Trong thực tế có những chủ thể do thiếu hiểu biết về pháp luật,
không tôn trọng, bất chấp pháp luật nên dẫn đến vi phạm pháp luật.
Ý thức pháp luật là “hình thái ý thức xã hội, gồm những khái niệm, quan
điểm, học thuyết pháp lý, tình cảm của con người biểu hiện ở thái độ, sự đánh
giá của họ đối với pháp luật hiện hành, pháp chế, trật tự pháp luật, về tính
khơng cơng bằng, hay cơng bằng, không đúng đắn hay đúng đắn của pháp
luật hiện hành, pháp luật đã qua và pháp luật trong tương lai, về hành vi vi
19