Một số giải pháp hoàn thiện ông tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại tỉnh tuyên quang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
---------------------------------------

PHẠM NỮ KIỀU ANH

MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU
BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI TỈNH TUYÊN QUANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

Hà Nội - 2018

Tai ngay!!! Ban co the xoa dong chu nay!!! 17057204867141000000


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI
---------------------------------------

PHẠM NỮ KIỀU ANH

MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU
BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI TỈNH TUYÊN QUANG
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. ĐÀO THANH BÌNH

Hà Nội - 2018


CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

BẢN XÁC NHẬN CHỈNH SỬA LUẬN VĂN THẠC SĨ
Họ và tên tác giả luận văn: PHẠM NỮ KIỀU ANH
Đề tài luận văn: Một số giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý thu bảo hiểm xã
hội bắt buộc tại tỉnh Tuyên Quang.
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số HV: CA160069
Tác giả, Người hướng dẫn khoa học và Hội đồng chấm luận văn xác nhận
tác giả đã sửa chữa, bổ sung luận văn theo biên bản họp Hội đồng ngày
22/01/2018 với các nội dung sau:
-

Rà soát, chỉnh sửa lỗi kỹ thuật

-

Làm rõ và thống nhất cách tiếp cận trong phân tích

-

Thống nhất logic phân tích

-

Viết lại phạm vi, định hướng nghiên cứu.

-

Còn nhầm lẫn giữa hạn chế và nguyên nhân hạn chế

-

Thống nhất dữ liệu
Ngày 25 tháng 01 năm 2018
Giáo viên hƣớng dẫn

Tác giả luận văn

TS. Đào Thanh Bình

Phạm Nữ Kiều Anh
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

PGS.TS. PHẠM THỊ THU HÀ


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đề tài luận văn thạc sĩ “Một số giải pháp hồn thiện cơng
tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại tỉnh Tun Quang ” là cơng trình
nghiên cứu của riêng tơi. Các số liệu được sử dụng trong luận văn được thu thập từ
thực tế, chính xác, đáng tin cậy, có nguồn gốc rõ ràng, được xử lý trung thực và
khách quan.
Hà Nội, ngày 10 tháng 01 năm 2018
Tác giả

Phạm Nữ Kiều Anh

i


LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành được khóa luận văn này tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ của
các cơ quan, các thấy, các cô, bạn bè đồng nghiệp và gia đình.
Trước tiên tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành tới thầy TS. Đào Thanh Bình Giảng viên trường Đại học Bách Khoa Hà Nội đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn, đóng
góp nhiều ý kiến q báu trong q trình thực hiện và hồn thành luận văn.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến cơ quan Bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên
Quang đã tạo điều kiện và tận tình giúp đỡ tơi trong q trình tìm hiểu và nghiên cứu
về cơng tác quản lý thu.
Cuối cùng, tôi xin cảm ơn các nhà khoa học trong ngành, các bạn bè đồng nghiệp
và gia đình đã động viên và tạo mọi điều kiện giúp đỡ tơi hồn thành bài luận văn này.
Hà Nội, ngày 10 tháng 01 năm 2017

ii


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BHTN

Bảo hiểm thất nghiệp

BHYT

Bảo hiểm y tế

CNTT

Công nghệ thông tin

DN

Doanh nghiệp

ĐTNN

Đầu tư nước ngồi

HCSN

Hành chính sự nghiệp

ILO

Tổ chức Lao động quốc tế

NSNN

Ngân sách nhà nước

NN và PTNT

Nông nghiệp và phát triển nông thôn

SXKD

Sản xuất kinh doanh

TLNĐ-BNN

Tai nạn lao động – Bệnh nghề nghiệp

UBND

Ủy ban nhân dân

iii


DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1:Kết quả hoạt động của BHXH tỉnh Tuyên Quang( 2014–2016 )...47
Bảng 2.2: Tổng hợp các chỉ tiêu dự toán thu BHXH bắt buộc của bảo hiểm
xã hội tỉnh Tuyên Quang từ 2014 - 2016 .......................................................... 50
Bảng 2.3: Số lao động tham gia BHXH bắt buộc (2014 – 2016).....................53
Bảng 2.4: Tỷ lệ lao động tham gia BHXH bắt buộc giai đoạn 2014 - 2016 ...54
Bảng 2.5: Tỷ lệ đóng BHXH bắt buộc từ năm 2007 ........................................55
Bảng 2.6: Tiền lƣơng đóng BHXH bắt buộc bình qn giai đoạn 2014 - 2016
..............................................................................................................................56
Bảng 2.7: Mức lƣơng bình qn đóng BHXH bắt buộc khối doanh nghiệp
ngoài quốc doanh 2015 .......................................................................................57

Bảng 2.8: Tiền thu BHXH bắt buộc giai đoạn 2014 - 2016.............................60
Bảng 2.9: Số tiền phạt chậm đóng từ 2014 – 2016 ........................................... 62
Bảng 2.10: Số tiền nợ BHXH giai đoạn 2014 - 2016 ........................................63

iv


DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1.1: Hoạt động thu chi quỹ trong hệ thống BHXH ............................... 14
Sơ đồ 1.2 : Mơ hình tổ chức BHXH ..................................................................31
Sơ đồ 2.1. Cơ cấu tổ chức bộ máy của BHXH tỉnh Tuyên Quang ................. 46

v


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................1
LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT.................................................................................. iii
DANH MỤC BẢNG .................................................................................................iv
DANH MỤC SƠ ĐỒ .................................................................................................v
MỤC LỤC .................................................................................................................vi
PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ
THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC ................................................................. 6
1.1.

Những vấn đề chung về Bảo hiểm xã hội .....................................................6

1.1.1 Bảo hiểm xã hội – nội dung chủ yếu của chính sách an sinh xã hội ................ 6
1.1.2 Bản chất và chức năng của Bảo hiểm xã hội ...................................................7
1.1.3 Vai trò của bảo hiểm xã hội trong nền kinh tế thị trường ................................9
1.2.

Quỹ bảo hiểm xã hội.....................................................................................11

1.2.1. Nguồn hình thành và sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội .......................................11
1.2.2. Vai trò của quỹ bảo hiểm xã hội trong hệ thống tài chính tiền tệ quốc gia. ..13
1.2.3. Quản lý tài chính quỹ bảo hiểm xã hội ..........................................................13
1.3. Sự cần thiết tăng cƣờng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ..17
1.4. Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .......................................... 19
1.4.1. Tổng quan về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ..................................... 19
1.4.2. Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ............................................21
1.4.2.1. Lập và giao kế hoạch hàng năm .................................................................. 21
1.4.2.2. Quản lý đối tượng tham gia BHXH bắt buộc............................................... 21
1.4.2.3. Quản lý mức đóng BHXH bắt buộc .............................................................22
1.4.2.4. Quản lý tiền thu ............................................................................................23
1.4.2.5. Quản lý phương thức đóng BHXH bắt buộc ................................................23
1.4.2.6. Tổ chức thanh tra, kiểm tra công tác thu BHXH bắt buộc ..........................24
1.4.3. Tiêu chí đánh giá cơng tác quản lý thu BHXH bắt buộc ............................... 25
1.5.

Nhân tố ảnh hƣởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. ..............26

1.5.1. Các nhân tố khách quan..................................................................................26
vi


1.5.2. Các nhân tố chủ quan ..................................................................................... 29

1.6.Kinh nghiệm quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại một số địa
phƣơng………..........................................................................................................31
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 .........................................................................................35
CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ
HỘI BẮT BUỘC TẠI TỈNH TUYÊN QUANG ................................................... 36
2.1. Giới thiệu tổng quan về BHXH tỉnh Tuyên Quang ..................................... 36
2.1.1. Quá trình hình thành, phát triển của Bảo hiểm xã hội Việt Nam ................... 36
2.1.2. Quá trình hình thành, phát triển của Bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên
Quang……….... ........................................................................................................ 42
2.1.3. Chức năng, nhiệm vụ của Bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên Quang .....................43
2.1.4. Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên Quang ..........45
2.1.5. Kết quả hoạt động của BHXH tỉnh Tuyên Quang trong thời gian qua .......... 46
2.2. Thực trạng công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại tỉnh Tuyên
Quang giai đoạn 2014 - 2016 .................................................................................. 49
2.2.1. Lập và giao kế hoạch hàng năm ..................................................................... 49
2.2.2. Công tác quản lý về đối tượng tham gia BHXH ............................................ 51
2.2.3. Quản lý mức đóng BHXH..............................................................................55
2.2.4. Quản lý tiền thu BHXH.................................................................................. 58
2.2.5. Quản lý phương thức đóng BHXH ................................................................62
2.2.6. Thanh tra, kiểm công tác trong thu BHXH bắt buộc ..................................... 64
2.3. Những đánh giá về công tác quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo
hiểm xã hội tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2014- 2016........................................... 66
2.3.1. Kết quả đạt được ............................................................................................ 66
2.3.2. Những hạn chế còn tồn tại..............................................................................67
2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ................................................................... 69
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 .........................................................................................74
CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM HỒN THIỆN CƠNG TÁC
QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI TỈNH TUYÊN QUANG
3.1. Định hƣớng phát triển bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên Quang .........................75
3.2. Một số giải pháp nhằm hồn thiện cơng tác quản lý đối tƣợng tham gia Bảo

vii


hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang ......................................................... 76
3.2.1. Ứng dụng Công nghệ thông tin ...................................................................... 76
3.2.2. Nâng cao chế tài xử phạt đối với các trường hợp vi phạm về nghĩa vụ tham
gia BHXH…………… .............................................................................................. 78
3.2.3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện nghĩa vụ tham gia Bảo
hiểm xã hội của người lao động và người sử dụng lao động .................................... 79
3.2.4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra về quản lý đối tượng tham gia, mức
lương đóng BHXH .................................................................................................... 81
3.2.5. Tăng cường quản lý nợ đọng BHXH ............................................................. 84
3.2.6. Tăng cường cơng tác tun truyền chính sách Bảo hiểm xã hội................... 86
3.2.7. Hoàn thiện cơ cấu bộ máy và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ thu. ...........89
3.3. Một số khuyến nghị lên các cơ quan chức năng nhằm hoàn thiện công tác
quản lý đối tƣợng tham gia Bảo hiểm xã hội trên địa bàn tỉnh. ......................... 91
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 .........................................................................................95
KẾT LUẬN ..............................................................................................................96
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................97

viii


PHẦN MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Chính sách Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã được Đảng và Nhà nước quan tâm
ngay từ những năm đầu thành lập và được bổ sung, sửa đổi cũng như hoàn thiện cho
phù hợp với từng giai đoạn lịch sử phát triển của Việt Nam.
Sự đổi mới kinh tế đã tác động lớn đến vấn đề an sinh xã hội phù hợp với chủ
trương phát triển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, chính

sách Bảo hiểm xã hội đã được Nhà nước kịp thời điều chỉnh, bổ sung, Bộ Luật Lao
động đã được Quốc hội khóa IX thơng qua tại kì họp thứ V ngày 25/06/1994, quy
định taị chương 12 về Bảo hiểm xã hội áp dụng với người lao động ở mọi thành
phần kinh tế. Chính phủ đã ban hành Điều lệ Bảo hiểm xã hội áp dụng với công
nhân viên chức Nhà nước tại Nghị định số 12/NĐ-CP ngày 26/01/1995 và đối với sĩ
quan, hạ sĩ quan, chiến sĩ, cơng nhân viên Quốc phịng tại Nghị định 45/NĐ-CP
ngày 15/07/1995.
Quỹ Bảo hiểm xã hội hình thành từ sự đóng góp của người lao động; người sử
dụng lao động; Nhà nước hỗ trợ khi cần thiết, lãi từ hoạt động đầu tư tăng trưởng và
một số nguồn khác. Hiện nay, nguồn thu chính tạo nên quỹ Bảo hiểm xã hội là thu
Bảo hiểm xã hội bắt buộc và thu Bảo hiểm xã hội tự nguyện trong đó, thu Bảo hiểm
xã hội bắt buộc ước tính chiếm tỉ trọng cao (khoảng 90%). Quỹ đảm bảo chi trả cho
những người hưởng các chế độ Bảo hiểm xã hội từ 01/01/1995 đến nay. Ngoài ra,
Ngân sách nhà nước đảm bảo đủ nguồn chi cho những đối tượng đang hưởng các
chế độ Bảo hiểm xã hội từ 01/01/1995 trở về trước. Có thể thấy nguồn thu từ Bảo
hiểm xã hội bắt buộc là nguồn thu quan trọng gắn liền với công tác chi trả đảm bảo
quyền lợi cho đối tượng thụ hưởng, chính sách an sinh xã hội của đất nước. Đây là
mối quan tâm hàng đầu của các nhà quản lý, lãnh đạo ngành Bảo hiểm xã hội nói
chung và Bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên Quang nói riêng.
Trong những năm vừa qua, kết quả thu của Bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên Quang
là tương đối tốt, tuy nhiên vẫn cịn tình trạng trốn đóng, nợ đọng tồn tại tại các
doanh nghiệp, một số đơn vị nợ lớn, nợ kéo dài, gian lận đóng Bảo hiểm xã hội của
các chủ sử dụng, đi cùng với sự thiếu hiểu biết của người lao động về trách nhiệm
cũng như quyền lợi của bản thân khiến cơng tác thu gặp khơng ít khó khăn.
1


Như vậy, Bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên Quang cần thiết phải có đủ nguồn lực tài
chính, thực hiện thật tốt cơng tác quản lý thu trong đó đặc biệt là công tác quản lý
thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc để có thể đảm bảo quyền lợi cho hàng triệu người

đang tham gia và hưởng các chế độ Bảo hiểm xã hội tại tỉnh Tuyên Quang.
Trên cơ sở nhận thức trên, tơi đã chọn “Một số giải pháp hồn thiện công tác
quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại tỉnh Tuyên Quang ” làm đề tài cho luận
văn của mình.
2. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
Cơng tác quản lý thu BHXH đóng vai trò rất quan trọng đối Bảo hiểm xã
hội Tuyên Quang nói riêng và ngành BHXH nói chung. Đã có rất nhiều cơng
trình nghiên c ứu về BHXH với những cách tiếp cận khác nhau, được đề cập và
thể hiện trong một số đề tài cấp Nhà nươc, cấp Bộ và nhiều luận văn Tiến sĩ, thạc
sĩ. Cụ thể như:
 Đề tài khoa học cấp Bộ: “Cơ sở khoa học hồn thiện quy trình quản lý thu
BHXH”, Chủ nhiệm, TS. Dương Xuân Triệu.
Qua việc nghiên cứu về kinh nghiệm thu BHXH của một số nước như Nhật
Bản, Mỹ, Singapore, Malaysisa… và thực trạng công tác quản lý thu BHXH ở Việt
Nam qua các thời kỳ. Tác giả đưa ra một số giải pháp hoàn thiện các quy định quản
lý thu BHXH như mức thu, tiền lương, đăng ký cho lao động tham gia bảo hiểm xã
hội. Hồn thiện quy trình quản lý thu BHXH theo từng loại đối tượng tham gia
BHXH. Áp dụng quản lý thu BHXH bằng công nghệ thông tin.
Tuy nhiên, do giới hạn phạm vi nghiên cứu nên đề tài chưa đánh giá về tác
động của chính sách BHXH nói chung và chính sách thu BHXH nói riêng đến quy
trình thu BHXH. B ởi do đặc thù hoạt động BHXH ở Việt Nam phụ thuộc nhiều
vào chính sách. Mỗi khi chính sách có sự thay đổi thì hoạt động của cơ quan
BHXH cũng thay đổi theo.
 Luận án tiến sĩ: “Hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam”, tác giả Đỗ
Văn Sinh.
Luận án đã hệ thống hóa cơ sở lý luận, khảo sát, tổng kết thực tiễn đề xuất
những giải pháp góp phần hồn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam. Phân tích,
đánh giá thực trạng quản lý quỹ BHXH, đặc biệt giai đoạn hình thành hệ thống tổ
2

chức BHXH Việt Nam, để tìm ra những tồn tại, vướng mắc và nguyên nhân. Đề
xuất quan điểm và giải pháp hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam.
Do luận án được nghiên cứu trước khi Luật BHXH có hiệu lực nên những đề xuất
của luận án chủ yếu tập trung vào quá trình tác nghiệp của cơ quan BHXH Việt Nam.
 Luận án tiến sỹ “Hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam” của tác giả
Phạm Trường Giang (2009).
 Luận văn thạc sĩ: “Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý thu BHXH tại
BHXH thành phố Hà Nội”, tác giả Nguyễn Dương.
 Luận văn thạc sĩ: “Hoàn thiện quản lý thu BHXH trên địa bàn tỉnh Nam
Định” (2011), tác gỉa Trần Văn Dũng.
Những nghiên cứu kể trên đã căn cứ trên cơ sở lý thuyết về quản lý thu, tình
hình thực tế cơng tác thu và thực trạng của từng địa phương trong nước theo từng
giai đoạn để có những phân tích, tìm ra những phương pháp để hồn thiện cơng tác
quản lý quỹ BHXH, hồn thiện cơng tác quản lý thu BHXH nói chung, hay của một
địa phương, một số nhóm đối tượng thu…cho phù hợp. Tuy nhiên, tình hình thực tế
ở mỗi địa phương khác nhau, ở những giai đoạn khác nhau đặc biệt trong giai đoạn
hiện nay với những sự thay đổi nhanh chóng trong phát triển kinh tế xã hội cũng
như những chính sách mới trong quán lý nhà nước về BHXH đặt ra những yêu cầu
khác nhau trong công tác quản lý thu để đạt được hiệu quả. Công tác thu BHXH
trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang đang có những hạn chế, chưa mang lại kết quả như
mong muốn, nhưng cũng chưa có đề tài nào nghiên cứu một cách có hệ thống về
quản lý thu BHXH ở Tuyên Quang.
3. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
Mục tiêu chung: Xây dựng những giải pháp nhằm hồn thiện cơng tác quản lý
thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại tỉnh Tuyên Quang
Để đạt mục tiêu đó, luận văn thực hiện những nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể:
- Hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về Bảo hiểm xã hội và quản lý thu Bảo hiểm xã
hội bắt buộc;
- Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa

bàn tỉnh Tuyên Quang trong giai đoạn từ năm 2007 - 2016, những hạn chế và
nguyên nhân hạn chế của công tác quản lý.
3


- Đưa ra các giải pháp, kiến nghị để hoàn thiện công tác quản ly thu Bảo hiểm
xã hội bắt buộc của Bảo hiểm xã hội tỉnh Tuyên Quang.
4. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI VÀ PHẠM VI NGHIÊN
CỨU CỦA ĐỀ TÀI
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là Quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc
Phạm vi nghiên cứu:
Về không gian: Bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang và
tập trung vào hoạt động quản lý thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội
tỉnh Tuyên Quang.
Về thời gian: Giai đoạn từ năm 2014 đến năm 2016
Giải pháp hướng đến năm 2020
5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đề giải quyết được các nhiệm vụ đặt ra, luận văn sẽ sử dụng phương pháp
phân tích và tổng hợp lý thuyết để hệ thống hóa các vấn đề về lý luận và thực tiễn
liên quan tới đối tượng nghiên cứu. Sử dụng phương pháp thống kê, so sánh để
phân tích thực trạng tình hình quản lý thu tại tỉnh Tuyên Quang, phương pháp
phân tích và tổng kết kinh nghiệm để đề xuất ra giải pháp phù hợp với tình hình
bối cảnh hiện tại của địa phương.
6. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN VỀ LÝ LUẬN VÀ
THỰC TIỄN
Luận văn đã tham khảo những đề tài nghiên cứu liên quan để có cái nhìn
tổng quan về quản lý thu BHXH nói chung, để tiếp cận vấn đề quản lý thu ở
những góc độ khác nhau, xem xét những giải pháp mà những đề tài khác đã đưa
ra để gợi ý thêm nh ững giải pháp phù hợp trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang. Đồng
thời cũng nghiên cứu về tình hình thực tế trong giai đoạn hiện nay trên địa bàn,

kết hợp với những chính sách mới và những dự báo trong thời gian tiếp theo để
đưa ra những định hướng, giải pháp nhằm tăng cường quản lý thu trên địa bàn
tỉnh Tuyên Quang. Nghiên cứu sẽ góp phần giúp BHXH tỉnh Tuyên Quang có
những gợi ý về giải pháp có th ể thực hiện nhằm tăng cường quản lý thu BHXH,
nâng cao hiệu quả quản lý trên địa bàn; và đồng thời cũng có thể là những gợi ý
mà một số địa phương khác có thể vận dụng sáng tạo cho phù hợp.
4


7. KẾT CẤU CỦA LUẬN VĂN
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn chia làm ba chương:
Chƣơng 1: Cơ sở lý thuyết về Bảo hiểm xã hội và quản lý thu Bảo hiểm xã
hội bắt buộc.
Chƣơng 2: Thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại
tỉnh Tuyên Quang.
Chƣơng 3: Giải pháp và kiến nghị nhằm hồn thiện cơng tác quản lý thu
bảo hiểm xã hội bắt buộc tại tỉnh Tuyên Quang.

5


CHƢƠNG 1:
CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI VÀ QUẢN LÝ THU
BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC
1.1. Những vấn đề chung về Bảo hiểm xã hội
1.1.1 Bảo hiểm xã hội – nội dung chủ yếu của chính sách an sinh xã hội
Thuật ngữ Bảo hiểm xã hội (Social Securities) đã ra đời từ hàng trăm năm nay.
Hoạt động về Bảo hiểm xã hội (BHXH) được hầu hết các quốc gia trên thế giới
triển khai thực hiện. Đến nay, BHXH được coi là một trong những bộ phận đóng
vai trị quan trọng trong hệ thống các chính sách phát triển kinh tế - xã hội và chính

sách BHXH mang tính chiến lược trên tầm vĩ mơ ở mỗi quốc gia. Tuy nhiên, mỗi
đất nước đều có cách nhìn nhận về BHXH riêng, nhưng chung một mục đích là an
sinh xã hội.
Ban đầu, BHXH chỉ đơn thuần là các hoạt động mang tính chất sơ khai với
phạm vi hoạt động nhỏ hẹp, dưới các hình thức đa dạng. Ngày nay, do yêu cầu của
thực tiễn mà hoạt động về BHXH đã dần phát triển biểu hiện cụ thể là sự ra đời của
luật pháp về BHXH, nhằm bảo vệ quyền lợi cho người lao động cũng như quy định
trách nhiệm cụ thể của chủ sử dụng lao động. Đây là chính sách mà hầu hết các nước
trên thế giới đang sử dụng và hoạt động của nó có xu hướng ngày càng tăng lên.
Theo Luật Bảo hiểm xã hội được Quốc hội nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam thơng qua ngày 29 tháng 06 năm 2006 (Có hiệu lực từ 01/01/2007) thì:
“Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người
lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động,
bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ
bảo hiểm xã hội”. Hiện tại bảo hiểm xã hội ở Việt Nam có 2 loại hình cơ bản:
- Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và
người sử dụng lao động phải tham gia
- Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động
tự nguyện tham gia, được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu
nhập của mình để hưởng bảo hiểm xã hội.
Quan niệm về bảo hiểm xã hội này được xây dựng và phát triển chủ yếu là
dựa vào những bài học kinh nghiệm hết sức quý báu trong quá trình tiến hành các
6


hoạt động về BHXH của một số quốc gia có nền kinh tế phát triển hay một số
nước có các hoạt động về BHXH mạnh mẽ. Tại nước ta BHXH được xem xét chủ
yếu dựa trên 3 góc độ sau:
Thứ nhất, xem xét trên góc độ thuật ngữ học, theo từ điển Bách khoa Việt
Nam, BHXH được hiểu là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho

những người lao động khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ nghề nghiệp do bị
mất, giảm sút khả năng lao động hoặc mất việc làm, thông qua việc hình thành và
sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH nhằm mục
đích góp phần đảm bảo an tồn đời sống của chính bản thân người lao động và gia
đình họ, đồng thời BHXH cịn là cơng cụ có vai trị đặc biệt quan trọng trong việc
đảm bảo trật tự an tồn xã hội.
Thứ hai, xem xét trên góc độ pháp luật thì BHXH là những cơ sở pháp lý bảo
vệ những người lao động nhằm trợ cấp vật chất cho người được thụ hưởng các chế
độ bảo hiểm và gia đình họ trong trường hợp người lao động bị giảm hoặc mất thu
nhập do không may gặp phải những rủi ro, tai biến như ốm đau, thai sản, tai nạn lao
động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, tuổi cao khơng cịn khả năng lao động hoặc bị
chết và những rủi ro khác được quy định trong pháp luật.
Thứ ba, xem xét trên góc độ quản lý thì BHXH có thể được hiểu là hệ thống
các chế độ, chính sách do Nhà nước ban hành, quy định những quy phạm về bảo trợ
xã hội để chi trả cho những người lao động khơng may gặp rủi ro bị giảm sút hoặc
khơng cịn khả năng lao động; lao động nữ khi mang thai, sinh sản; những người lao
động đã hoàn thành nghĩa vụ của mình đến tuổi nghỉ ngơi mà trong quá trình lao
động họ cùng với đơn vị sử dụng họ tham gia đóng góp một khoản kinh phí theo
quy định để hình thành nên một quỹ gọi là quỹ BHXH. Quỹ này do một tổ chức
chuyển ngành của Nhà nước quản lý, tiến hành các hoạt động theo pháp luật nằm
phục vụ cũng như quan tâm đến lợi ích lâu dài của người lao động. Đồng thời,
BHXH cũng được xem như là một trong những công cụ quản lý Nhà nước tích cực,
có hiệu quả trong việc đảm bảo và duy trì trật tự xã hội.
1.1.2 Bản chất và chức năng của Bảo hiểm xã hội
Bản chất và chức năng của bảo hiểm xã hội được thể hiện qua những nội dung
chủ yếu sau đây:
7


 Bản chất kinh tế của bảo hiểm xã hội

Bản chất kinh tế của BHXH thể hiện ở chỗ những người tham gia cùng đóng
góp một khoản tiền trích trong thu nhập (khoản đóng góp này khơng ảnh hưởng lớn
đến đời sống và sản xuất kinh doanh của cá nhân hoặc đơn vị) để lập một quỹ dự
trữ. Các khoản đóng góp vào quỹ BHXH bao gồm: đóng góp của người lao động
(NLĐ), người sử dụng lao động (NSDLĐ) và sự hỗ trợ của Nhà nước. Mục đích của
việc hình thành quỹ BHXH để trợ cấp cho những NLĐ khi gặp rủi ro, tránh được
những hụt hẫng về thu nhập cho họ. Sự hỗ trợ này được lấy từ quỹ BHXH nên giảm
và tiết kiệm được chi ngân sách Nhà nước (NSNN). Đồng thời, bản chất kinh tế còn
được thể hiện ở chỗ, NLĐ chỉ đóng một phần nhỏ trong thu nhập của mình, nhưng
do nhiều nguồn hình thành khác nên quỹ BHXH có khoản tiền lớn đảm bảo đủ chi
trả tài chính cho họ khi phát sinh nhu cầu được thanh toán.
Quỹ BHXH hoạt động theo nguyên tắc “số đơng bù số ít”. Do tính đặc thù
giữa thời gian khoản tiền đóng góp của các bên tham gia BHXH và thời gian khoản
chi trả trợ cấp BHXH cho những người hưởng chế độ không trùng nhau, đã tạo cho
quỹ BHXH có nguồn tiền “tạm thời nhàn rỗi”. Khoản tiền này được sử dụng cho
hoạt động đầu tư sinh lời tạo thu nhập để bảo tồn giá trị cho quỹ BHXH. Quỹ
BHXH được hình thành bởi sự vận động của các nguồn tài chính trong q trình tạo
lập và sử dụng, nó phản ánh các quan hệ kinh tế trong quá trình phân phối lại thu
nhập các nguồn lực giữa các chủ thể tham gia quỹ BHXH. Với ý nghĩa này, BHXH
là một hình thức huy động vốn góp phần ổn định tài chính, tiền tệ quốc gia.
 Bản chất xã hội của bảo hiểm xã hội
Là một chính sách xã hội, chính sách BHXH liên quan đến lợi ích của mọi
người dân trong xã hội. Những hẫng hụt và biến cố về thu nhập trong các trường
hợp ốm đau, tai nạn làm giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm hoặc khi
già yếu trở thành mối đe doạ cuộc sống bình thường của NLĐ. Để khắc phục tình
trạng này, truyền thống “lá lành đùm lá rách”, tinh thần “tương thân tương ái” trong
nhân dân được phát huy dưới các hình thức đóng góp của Nhà nước, NSDLĐ và
NLĐ khi họ cịn khoẻ mạnh, cịn có thu nhập, để dùng vào lúc tuổi già, lúc ốm
đau... Kết quả của sự phân phối lại đó tạo ra được sự bình đẳng hơn về thu nhập
giữa các tầng lớp dân cư trong xã hội. Chính từ đó góp phần tái sản xuất giản đơn

8


và tái sản xuất mở rộng sức lao động tạo điều kiện thúc đẩy sản xuất có hiệu quả,
tạo được thêm nhiều công ăn việc làm, tăng thu nhập đồng thời phát triển tốt hơn
các dịch vụ xã hội phục vụ cho con người như y tế, giáo dục, văn hố,… Như vậy,
thực tế cho thấy BHXH là cơng cụ quan trọng và hiệu quả để tạo nên một mạng lưới
an tồn cho con người, hoạt động BHXH khơng vì mục tiêu lợi nhuận mà hoạt động
vì mục đích bảo đảm sự phát triển lâu bền của nền kinh tế, góp phần ổn định và thúc
đẩy tiến bộ xã hội.
1.1.3 Vai trò của bảo hiểm xã hội trong nền kinh tế thị trường
Trên cơ sở mang tính chuẩn mực chung là Công ước số 52 ban hành năm 1948
của Công ước GENEVE, các quốc gia tùy theo điều kiện kinh tế - xã hội cụ thể mà
có những hình thức BHXH phù hợp. Tuy vậy, ở tất cả các quốc gia đều có chung một
điểm là BHXH do Nhà nước thống nhất tổ chức và quản lý trong toàn bộ phạm vi nền
kinh tế quốc dân. Kể từ khi ra đời và phát triển đến nay, BHXH luôn giữ vững bản
chất là một hoạt động vừa mang tính kinh tế lại vừa mang tính cộng đống, mặt khác
vẫn mang tính nhân văn và xã hội to lớn. Có thể thấy bảo hiểm xã hội giữ vai trò
quan trọng trong tổng thể hệ thống các chính sách đời sống kinh tế - xã hội của mỗi
quốc gia.
BHXH có những vai trị kinh tế - xã hội chủ yếu sau:
 BHXH đóng vai trị là chính sách quan trọng, khuyến khích, động viên
người lao động an tâm sản xuất khi còn khả năng đóng góp sức lao động và là
người bảo vệ đắc lực luôn đứng sau người lao động khi họ không may gặp rủi ro,
tai biến trong cuộc sống.
BHXH đảm bảo đời sống cho chính bản thân người lao động và gia đình họ
trong trường hợp người lao động khơng may gặp phải những rủi ro như suy giảm
hoặc mất khả năng lao động gây ảnh hưởng đến tiền lương, là nguồn thu nhập chính
để họ duy trì cuộc sống. BHXH có tác dụng rất to lớn trong việc làm cho người lao
động yên tâm lao động, gắn bó mật thiết với cơng việc được giao phó, khơng ngừng

phát huy tính sáng tạo trong cơng việc, hồn thành tốt nhiệm vụ được giao. Điều này
góp phần đáng kể vào việc tạo đà thuận lợi cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội
của đất nước.

9