LAM V Ỹ CỦA ĐỖ HOÀNG DIỆU TỪ GÓC NHÌN PHÊ BÌNH VĂN HỌC NỮ QUYỀN - Full 10 điểm

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

TRẦN BẢO TRÂN

LAM VỸ CỦA ĐỖ HỒNG DIỆU
TỪ GĨC NHÌN PHÊ BÌNH VĂN HỌC NỮ QUYỀN

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
SƯ PHẠM NGỮ VĂN

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam

Đà Nẵng – 2022

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

KHOA NGỮ VĂN

TRẦN BẢO TRÂN

LAM VỸ CỦA ĐỖ HỒNG DIỆU
TỪ GĨC NHÌN PHÊ BÌNH VĂN HỌC NỮ QUYỀN

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
SƯ PHẠM NGỮ VĂN
NGƯỜI HƯỚNG DẪN

PGS. TS. NGÔ MINH HIỀN

Đà Nẵng – 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan: Khóa luận này là cơng trình nghiên cứu thật sự của cá
nhân, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS. TS. Ngô Minh Hiền.

Những kết luận được trình bày trong khóa luận là trung thực và chưa từng
được cơng bố dưới bất kì hình thức nào.

Tơi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.
Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022
Tác giả khóa luận

Trần Bảo Trân

LỜI CẢM ƠN

Đề tài Lam Vỹ của Đỗ Hồng Diệu từ góc nhìn phê bình văn học nữ
quyền là nội dung tơi chọn nghiên cứu và làm khóa luận tốt nghiệp sau thời gian
theo học ngành Sư phạm Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng.

Trong quá trình đó, tơi đã nghiên cứu và hồn thành khóa luận với sự giúp
đỡ từ rất nhiều các thầy cô giáo. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu
sắc đến PGS. TS. Ngô Minh Hiền, thuộc Khoa Ngữ văn – Trường Đại học Sư
phạm, Đại học Đà Nẵng đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt q trình nghiên cứu.
Tơi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô trong Khoa Ngữ văn đã tạo điều kiện
thuận lợi cho tơi nghiên cứu và hồn thành khóa luận.

Nhân dịp này, tôi cũng xin cảm ơn lãnh đạo Khoa Ngữ văn, Trường Đại học
Sư phạm, Đại học Đà Nẵng đã tạo điều kiện cho tơi trong suốt q trình nghiên cứu
tại trường.

Lời cuối tôi xin cảm ơn những người thân, bạn bè thân thiết đã bên tơi, động
viên, hỗ trợ tơi hồn thành khóa luận này.

Đà Nẵng, tháng 5 năm 2022
Tác giả khóa luận

Trần Bảo Trân

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1

1. Lí do chọn đề tài..................................................................................................... 1
2.Lịch sử vấn đề nghiên cứu ...................................................................................... 2
3.Mục đích nghiên cứu............................................................................................... 5
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................................... 5
4.1.Đối tượng nghiên cứu........................................................................................... 5
4.2.Phạm vi nghiên cứu.............................................................................................. 5
5.Phương pháp nghiên cứu......................................................................................... 5
5.1.Phương pháp phân tích - tổng hợp ....................................................................... 5
5.2.Phương pháp so sánh – đối chiếu......................................................................... 5
5.3.Phương pháp phê bình văn học nữ quyền ............................................................ 6
5.4.Phương pháp loại hình ......................................................................................... 6
6.Bố cục khóa luận ..................................................................................................... 6

NỘI DUNG ................................................................................................................7

CHƯƠNG 1 LAM VỸ TRONG DÒNG Ý THỨC NỮ QUYỀN CỦA TIỂU
THUYẾT NỮ VIỆT NAM ĐƯƠNG ĐẠI .............................................................. 7
1.1. Khái quát lý thuyết nữ quyền và phê bình văn học nữ quyền............................. 7
1.1.1. Nữ quyền và lý thuyết nữ quyền ...................................................................... 7
1.1.1.1. Nữ quyền ....................................................................................................... 7
1.1.1.2. Lý thuyết nữ quyền ....................................................................................... 8
1.1.2. Phê bình văn học nữ quyền ............................................................................ 10
1.2. Đỗ Hoàng Diệu và tiểu thuyết Lam Vỹ ............................................................. 18
1.2.1. Đỗ Hoàng Diệu – hiện tượng “nổi loạn” của Văn học Việt Nam đương đại. 18
1.2.1.1. Con đường văn chương của Đỗ Hoàng Diệu .............................................. 18
1.2.1.2. Quan niệm nghệ thuật của Đỗ Hoàng Diệu ................................................ 19
1.2.2. Tiểu thuyết Lam Vỹ – cánh chim lạ trong tiểu thuyết nữ Việt Nam đương đại ..... 21
Tiểu kết.................................................................................................................... 22
CHƯƠNG 2 THIÊN TÍNH NỮ VÀ Ý THỨC NỮ QUYỀN TRONG TIỂU
THUYẾT LAM VỸ ................................................................................................. 24
2.1. Từ thế giới người nữ đầy biến động….............................................................. 24
2.1.1. Nhân vật nữ cùng nỗi đau thân phận.............................................................. 24
2.1.2. Nhân vật nữ với nỗi khát yêu và bi kịch tình yêu .......................................... 27
2.1.3. Nhân vật nữ và thiên chức làm mẹ................................................................. 30

2.1.4. Nhân vật nữ cùng những ẩn ức tính dục không thể giãi bày.......................... 33
2.2. Đến ý thức nữ quyền ......................................................................................... 38
2.2.1. Sự tự nhận thức về bản thể nữ........................................................................ 38
2.2.2. Bi kịch niềm tin đã mất .................................................................................. 42
2.2.3. Kháng cự chế độ nam quyền và xác lập vị thế nữ giới .................................. 44
Tiểu kết.................................................................................................................... 46
CHƯƠNG 3 NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN THIÊN TÍNH NỮ VÀ Ý THỨC NỮ
QUYỀN TRONG TIỂU THUYẾT LAM VỸ ....................................................... 48

3.1. Sự hoà kết giữa những người kể chuyện........................................................... 48
3.1.1. Người kể chuyện ngôi thứ ba ......................................................................... 48
3.1.2. Người kể chuyện ngôi thứ nhất...................................................................... 53
3.2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật .......................................................................... 57
3.2.1. Khai thác thế giới tinh thần người nữ ............................................................ 57
3.2.2. Lý giải sự bất toàn của người nam ................................................................. 66
3.3. Giọng điệu nghệ thuật ....................................................................................... 69
3.3.1. Giọng yêu thương, nhẹ nhàng, tha thiết ......................................................... 69
3.3.2. Giọng xác quyết, mạnh mẽ ............................................................................ 72
3.3.3. Giọng châm biếm, giễu nhại .......................................................................... 75
3.3.4. Giọng triết lí, chiêm nghiệm .......................................................................... 78
Tiểu kết.................................................................................................................... 80

KẾT LUẬN ..............................................................................................................82

TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 84

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài
1.1. Đến nay, tư tưởng nữ quyền và văn học nữ quyền trên tồn thế giới đã phát
triển khơng ngừng với nhiều giai đoạn khác nhau. Đây chính là sự nỗ lực giúp
người phụ nữ tìm lại tiếng nói và vị thế đã mất. Thông qua hệ tư tưởng ấy, người nữ
đã xác lập nên giá trị riêng, đấu tranh cho quyền bình đẳng và khẳng định quyền lợi
của giới mình. Từ việc được xem là yếu tố ngoại biên, văn học nữ quyền đã xây
dựng được vị thế vững chắc, trở thành một trong những vấn đề trung tâm, có sức
ảnh hưởng to lớn trong nền văn học thế giới. Cùng với văn học nữ quyền, phê bình
văn học nữ quyền cùng được hình thành nhằm tiếp cận thế giới do người nữ tạo nên
và khám phá vấn đề của nhân loại. Điều này đã góp phần mang lại thế cân bằng
giữa nam và nữ trong lĩnh vực phê bình văn học nói riêng và văn học nói chung.

1.2. Tiểu thuyết nữ Việt Nam từ sau Đổi mới 1986 đến nay đã có những bước tiến
vững chắc, nhận được sự ủng hộ, công nhận của giới nghiên cứu và độc giả. Đặc
biệt, trong dòng chảy văn học nữ quyền, tiểu thuyết nữ là một dòng riêng mang đậm
cảm thức nữ giới với các cây bút nổi bật như: Dạ Ngân, Võ Thị Hảo, Phạm Thị
Hoài, Y Ban, Nguyễn Ngọc Tư, Thuận, Đoàn Minh Phượng, Linda Lê, … Tiểu
thuyết nữ đã xác lập nên một lối viết nữ, diện mạo riêng đậm bản sắc phái tính.
Kháng cự lại tình trạng mất tiếng nói, tiểu thuyết nữ với ý thức nữ quyền đã mang
đến những quan niệm về con người và cuộc đời từ góc nhìn người nữ, khiến văn
học Việt thực sự “mang gương mặt nữ” (chữ dùng của Bùi Việt Thắng).
1.3. Đỗ Hồng Diệu là cái tên khơng thể thiếu khi nhắc đến văn học nữ quyền Việt
Nam nói chung và tiểu thuyết nữ quyền Việt Nam nói riêng. Bằng giọng văn mạnh
mẽ, quyết liệt cùng ngôn ngữ mới mẻ, sáng tác của nhà văn này đã trở thành một
hiện tượng lạ trong làng văn Việt. Người phụ nữ trong văn Đỗ Hồng Diệu ln
mang thân phận bị ghìm chặt bởi hai tiếng “đàn bà”. Viết về giới mình, nhà văn đã
thể hiện thái độ xót thương, trân trọng, đồng thời ln khẳng định giá trị và sự bình
đẳng của người nữ trong thế tương quan với người nam. Trang viết của Đỗ Hồng
Diệu vì thế thấm đẫm tư tưởng nhân văn và ý thức nữ quyền.
1.4. Năm 2016, Đỗ Hoàng Diệu trở lại văn đàn Việt với tiểu thuyết đầy ma mị -
Lam Vỹ. Trong thế giới tăm tối, Lam Vỹ là cánh chim cô độc với vết thương không

1

ngừng rỉ máu nhưng cũng rất mạnh mẽ, độc lập giữa bầu trời giông bão. Màu sắc nữ
quyền trong tác phẩm này cũng được nhà văn sử dụng khéo léo, hợp lí cùng lối viết
nữ độc đáo. Có thể khẳng định, Lam Vỹ chính là tác phẩm khẳng định sự tự hoàn
thiện của Đỗ Hoàng Diệu cả về bút lực lẫn tư tưởng nghệ thuật.

Chọn đề tài Lam Vỹ của Đỗ Hoàng Diệu từ góc nhìn phê bình văn học nữ
quyền, chúng tơi mong muốn góp phần nghiên cứu và vận dụng tri thức về phê bình
văn học nữ quyền vào tiếp nhận tác phẩm văn học, đặc biệt là tiểu thuyết. Trên nền

tảng của những người đi trước, chúng tôi mong muốn tiếp cận tiểu thuyết Lam Vỹ
thơng qua phê bình văn học nữ quyền nhằm phát hiện giá trị, đặc điểm nữ quyền
trong tác phẩm này cũng như khẳng định tài năng cùng lối viết nữ riêng biệt của Đỗ
Hoàng Diệu. Từ đó khẳng định đóng góp của Đỗ Hồng Diệu và tiểu thuyết Lam Vỹ
đối với văn học nữ quyền nói riêng và văn học Việt Nam nói chung. Đồng thời,
khóa luận này cũng trang bị thêm kiến thức về nữ quyền, văn học nữ quyền, phê
bình văn học nữ quyền và rèn luyện, củng cố kỹ năng nghiên cứu khoa học để
chúng tôi hướng đến những nghiên cứu trong tương lai.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Tuy không sáng tác nên nhiều tác phẩm nhưng Đỗ Hoàng Diệu vẫn nhận được
sự quan tâm nồng nhiệt của giới nghiên cứu và bạn đọc Việt Nam. Đặc biệt, vào
năm 2005, Đỗ Hoàng Diệu cho ra mắt truyện ngắn Bóng đè – một hiện tượng mới lạ
trong văn học Việt Nam đương đại. Cái tên Đỗ Hoàng Diệu từ đấy cũng được nhắc
đến nhiều hơn và đứng trong hàng ngũ những cây bút nữ Việt Nam đương đại nổi
bật. Đến năm 2016, Đỗ Hoàng Diệu, sau khoảng thời gian vắng bóng trên văn đàn,
đã trở lại với Lam Vỹ. Tiểu thuyết này cũng nhận được sự quan tâm của giới chun
mơn và ít nhiều ý kiến trái chiều từ người đọc.

Nhà văn Phạm Ngọc Tiến dành sự đánh giá cao cho tiểu thuyết Lam Vỹ khi
khẳng định rằng tiểu thuyết này cho thấy sự phát triển trong phong cách Đỗ Hoàng
Diệu sau hơn mười năm. Với ông, ngôn ngữ trong tác phẩm này tràn ra từ vơ thức,
“bóng tối trong tâm hồn, tâm thức… không chỉ của tác giả mà của cả một thời đại”
[Dẫn theo 47]. Phạm Ngọc Tiến cũng đưa ra những cảm nhận về tiểu thuyết: “Quá
nhiều vấn đề trong cuốn sách tưởng chỉ là những quẫy đạp đi tìm hạnh phúc của
một người phụ nữ thơng qua những cuộc tình. Đó là cuộc chiến của đạo đức, giáo
lý, tơn giáo là lối sống đủ mọi khía cạnh của thời hiện đại” [Dẫn theo 47]. Nhà văn

2

cho rằng Đỗ Hoàng Diệu đã xây dựng nên một không gian đan xen thực và ảo bị
giới hạn bởi thời gian, đạo đức, luân lý. Đồng thời khẳng định Lam Vỹ ngập trong
nỗi buồn.

Đồng tình với đánh giá của nhà văn Phạm Ngọc Tiến, biên tập viên Diệu Thủy
nhận xét: “Lam Vỹ vẫn tiếp tục lối viết ma mị của Bóng đè. Đỗ Hồng Diệu là
người có khả năng viết rất hay về bóng tối, có khả năng thuyết phục người đọc về
tính chất quyến rũ của bóng tối” [Dẫn theo 48]. Diệu Thủy cho rằng, chính bóng tối
trong Lam Vỹ đã đưa người đọc lần về quá khứ, khám phá văn hóa và nhận diện
chiều sâu tâm hồn con người.

Trái với quan điểm của Phạm Ngọc Tiến, Nhà văn Nguyễn Trương Quý cho
rằng tiểu thuyết này “có độ tươi tắn của một người hiểu đời, rất sinh động” [Dẫn
theo 48]. Trương Quý tìm thấy trong Lam Vỹ một giọng văn đa thanh và giễu nhại
cùng màu sắc huyền thoại thơng qua hình tượng nhân vật Thơ. “Sở trường của Diệu
trong cuốn sách được bộc lộ, Diệu thực sự nhìn nhận ra xa bối cảnh văn hóa của
nhân vật gốc, nhìn thấy những điều níu kéo, giữ chân của nhân vật trong bối cảnh,
như con chim mãi không bay được, cho đến tận cái kết. Một cách thể hiện giá trị
kép của những người sống trong hai nền văn hóa như Diệu” [Dẫn theo 48]. Với
Trương Quý, Lam Vỹ là tác phẩm đưa người đọc đến với câu chuyện của người nữ,
giúp bạn đọc thấu hiểu về thân phận và giá trị của họ.

Dương Tường cho rằng sự trở lại của Lam Vỹ chính là “sự trỗi dậy bản ngã
viết văn” [Dẫn theo 48] của Đỗ Hoàng Diệu. Dịch giả khẳng định tiểu thuyết Lam
Vỹ là cuốn tiểu thuyết thành công trong đời văn của nữ nhà văn này.

Theo nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên, Lam Vỹ tạo nên sự nhất quán
trong các sáng tác của Đỗ Hoàng Diệu. Phạm Xuân Nguyên đã chỉ ra xung đột
chính trong tiểu thuyết Lam Vỹ là xung đột của nhóm người yếu thế - những người
nữ bị mất tiếng nói và địa vị - với quyền lực số đơng - người nam cùng những

khn phép kìm hãm sự tự do của người phụ nữ.

Đậu Thị Thương cũng đã để lại những suy nghĩ khi Đọc tiểu thuyết Lam Vỹ
của Đỗ Hồng Diệu. Đậu Thị Thương đi vào phân tích ngơn ngữ nghệ thuật trong
tiểu thuyết và nhận xét đây là “ngơn ngữ của dịng tâm thức kì dị. Thứ ngơn ngữ của
một tâm hồn vốn thống khoái và sầu mộng của chính nhân vật Lam Vỹ đã ở vào
ngịi bút nhà văn” [64]. Tác giả đã chỉ ra những câu văn dài hơi trong Lam Vỹ bắt

3

nguồn từ dịng xúc cảm mãnh liệt. Cùng với đó, tác giả cho rằng, bóng tối lan tỏa
khắp tác phẩm cùng đơi cánh Lam Vỹ là những hình ảnh ẩn dụ, “cần những người
đọc có vốn đời sống lịch sử và con người đã và đang diễn ra trong xã hội này, để
vừa đọc vừa tái hiện qua những hồi cố” [64].

Nguyễn Thị Ngân trong luận văn Tiểu thuyết các nhà văn nữ Việt Nam giai
đoạn từ 1986 đến 2010 – từ góc nhìn nữ quyền đã cho rằng nhân vật nữ trong tiểu
thuyết Lam Vỹ là kiểu nhân vật nổi loạn với “niềm kiêu hãnh về cái đẹp cứu rỗi”
[43, tr.84]. Tác giả cho rằng các nhân vật nữ trong tiểu thuyết này là biểu hiện cho
diễn ngôn ngữ giới đầy mới mẻ của nhà văn. Đỗ Hoàng Diệu đã cho nhân vật nữ
của mình đối thoại và ““gây hấn” với những ràng buộc cố hữu đã đẩy người phụ nữ
ra vị trí “ngồi lề”” [43, tr.84]. Từ việc phân tích các biểu hiện về ý thức giới của
các nhân vật nữ, Nguyễn Thị Ngân khẳng định Đỗ Hoàng diệu đã xây dựng được
hình ảnh mới về người nữ trong thời đại nữ quyền.

Trong Những cái "bóng đè" lên người phụ nữ trong truyện của Đỗ Hoàng
Diệu, Hoàng Thị Kim Dung đã phác thảo chân dung của những người góp phần tạo
nên thân phận bị kịch của người nữ qua việc phân tích các nhân vật nam trong tiểu
thuyết Lam Vỹ. Tác giả khẳng định, ám ảnh nối dõi tông đường cùng quan niệm
Nho giáo lạc hậu cịn xuất hiện trong xã hội hiện đại “chính là những "bóng đè" - đè

nặng lên cuộc đời của bao kiếp người phụ nữ. Và hình ảnh những thế hệ đàn ông
trên là dẫn chứng minh họa cho sự "hãm hiếp" tập thể người phụ nữ” [8, tr.36].

Đúng với dự đoán của nhà văn Phạm Ngọc Tiến, Lam Vỹ của Đỗ Hoàng Diệu
đã gây nên sự tranh cãi giữa bạn đọc. Bên cạnh những phản ứng tích cực, một bộ
phận độc giả đã đưa ra ý kiến đối lập. Trạch Nam đã cho rằng Đỗ Hồng Diệu đang
lặp lại trong lối mịn khi viết về thân phận người nữ. Theo tác giả, Lam Vỹ cùng các
sáng tác mới của Đỗ Hoàng Diệu “thực chất chỉ tiếp nối chủ đề lớn mà Đỗ Hoàng
Diệu đã ấp ủ, thai nghén để viết nên Bóng đè: thân phận của người đàn bà trong một
xã hội nam quyền chật đầy những giáo điều” [42]. Các độc giả trên trang web
cũng đã để lại những phản hồi sau khi đọc tiểu thuyết
này. Phần lớn bạn đọc cảm thấy thất vọng vì cho rằng tiểu thuyết Lam Vỹ quá tập
trung vào việc đả kích tư tưởng Nho giáo mà khơng để nhân vật nữ chính vượt lên
khỏi nó.

4