Hướng dẫn phân loại từ tiếng việt (phần 2 xét ở tiêu chí ngữ nghĩa của tiếng vị trong phạm vi hoạt động của từ)

Mai Thß Kißu Ph±ÿng

!"

NHÀ XU T B N I H C QU C GIA HÀ N I


MỵC LỵC

Lòi núi u .............................................................................................. 9
Phn II: Phõn loi t ting Vißt xét ß tiêu chí ngÿ ngh)a cÿa ti¿ng

vß trong ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ..................................... 14
Tißu ph¿n 1: Phân lo¿i tồn bß vßn tÿ ti¿ng Vißt xét theo tính

ch¿t ngh)a thÿc/khơng thÿc; ßnh danh/khơng ßnh
danh cÿa ti¿ng vß ho¿t ßng trong tÿ....................... 18

ChĂng I: Tỵ THỵC ........................................................................... 20
I. Dn nhp ............................................................................................ 20
II. Khái nißm tÿ thÿc ............................................................................ 21
III. ¿c ißm cÿa tÿ thÿc..................................................................... 21
IV. ¿c ißm vß các thành ph¿n ý ngh)a cÿa tÿ thÿc ..................... 23
V. Phân lo¿i tÿ thÿc.............................................................................. 41

Ch±¡ng II: Tỵ H ............................................................................... 68
I. Dn nhp ............................................................................................ 68
II. Phõn bißt ý ngh)a tÿ vÿng cÿa tÿ thÿc vßi ý ngh)a ngÿ pháp
cÿa tÿ h± ................................................................................................ 69
III. Khái nißm tÿ h±.............................................................................. 70
IV. ¿c ißm cÿa tÿ h±........................................................................ 71

V. ¿c ißm vß các thành ph¿n ý ngh)a cÿa tÿ h± .......................... 75
VI. Phân lo¿i tÿ h± ............................................................................... 86
VII. H± tÿ trong vn b¿n nghß thu¿t................................................. 98
Tißu ph¿n 2: Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí sß l±ÿng ngh)a
cÿa ti¿ng vß trong ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ ................................. 108

Ch±¡ng I: Tỵ ĂN NGH)A ............................................................ 110
I. Dn nhp .......................................................................................... 110

II. Khái nißm tÿ ¡n ngh)a................................................................ 111
III. Hißn t±ÿng ¡n ngh)a ................................................................. 111
IV. Phân bißt tÿ ¡n ngh)a vßi các kißu lo¿i tÿ khác .................... 112
V. ¿c ißm tÿ ¡n ngh)a tÿ vÿng.................................................. 113
VI. Phân lo¿i tÿ ¡n ngh)a ............................................................... 115

ChĂng II: Tỵ A NGH)A THUịC Vị MịT Tỵ LOắI
V KHC Tỵ LOắI .................................................... 124

I. D¿n nh¿p .......................................................................................... 124
II. Nguyên nhân xu¿t hißn hißn t±ÿng nhißu ngh)a...................... 125
III. Khái nißm tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i và khác tÿ lo¿i.. 126
IV. Phân bißt tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i, khác tÿ lo¿i
và tÿ ßng âm ..................................................................................... 126
V. Hißn t±ÿng a ngh)a ..................................................................... 127
VI. Các lo¿i quan hß trong tÿ a ngh)a ........................................... 128
VII. ißu kißn tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i
và khác tÿ lo¿i..................................................................................... 132
VIII. C¡ sß ß nh¿n bi¿t tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i
và khác tÿ lo¿i..................................................................................... 135
IX. Các lo¿i ngh)a cÿa tÿ a ngh)a ................................................... 136

X. ¿c ißm tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i và khác tÿ lo¿i..... 137
XI. Phân lo¿i tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i và khác tÿ lo¿i.... 140

Tißu ph¿n 3: Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí sÿ dÿng
và tác ßng vào m¿t ngÿ ngh)a cÿa ti¿ng vß
trong phm vi hot òng ca t.............................. 148

ChĂng I: Tỵ A NGH)A THUịC Vị MịT Tỵ LOắI............. 152
I. Dn nhp .......................................................................................... 152
II. Khái nißm tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i .............................. 157
III. Khái quát vß ph±¡ng thÿc chuyßn ngh)a tÿ vÿng .................. 158

IV. ißu kißn tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i.............................. 162
V. C¡ sß ß nh¿n bi¿t tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i ............... 164
VI. ¿c ißm tÿ a ngh)a thußc mßt tÿ lo¿i ................................... 167
VII. Phân lo¿i tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i............................. 175

Ch±¡ng II: Tỵ ịNG M 3 Tỵ GắN M ................................... 186
I. Dn nh¿p .......................................................................................... 186
II. Nguyên nhân xu¿t hißn hißn t±ÿng ßng tÿ/ßng âm/g¿n âm . 187
III. Khái nißm tÿ ßng tÿ/ßng âm/g¿n âm ................................... 188
IV. Phân bißt ........................................................................................ 189
V. Hißn t±ÿng ßng tÿ/ßng âm/g¿n âm ....................................... 189
VI. Các lo¿i quan hß trong hißn t±ÿng ßng âm/g¿n âm ............. 190
VII. ¿c ißm tÿ ßng tÿ/ßng âm/g¿n âm ................................... 192
VIII. ißu kißn ß t¿o tÿ ßng âm/g¿n âm tÿ vÿng...................... 195
IX. C¡ sß ß nh¿n bi¿t tÿ ßng tÿ/ßng âm/g¿n âm..................... 202
X. Ph±¡ng thÿc t¿o tÿ ßng tÿ/ßng âm/g¿n âm ......................... 202
XI. Phân lo¿i tÿ ßng âm/g¿n âm tÿ vÿng ..................................... 203

Ch±¡ng III. Tỵ ịNG NGH)A/Tỵ GắN NGH)A ...................... 218
I. Dn nhp .......................................................................................... 218
II. Nguyên nhân xu¿t hißn hißn t±ÿng ßng ngh)a/g¿n ngh)a.... 221
III. Khái nißm hißn t±ÿng ßng ngh)a............................................. 222
IV. Khái nißm tÿ ßng ngh)a/g¿n ngh)a ......................................... 223
V. ißm qua mßt sß quan nißm vß tÿ ßng ngh)a......................... 227
VI. Phân bißt tÿ ßng ngh)a vßi tÿ g¿n ngh)a và vßi

các tißu lo¿i tÿ khác...................................................................... 230
VII. Các lo¿i quan hß trong tÿ ßng ngh)a/g¿n ngh)a .................. 232
VIII. ¿c ißm chung cÿa tÿ ßng ngh)a và g¿n ngh)a tÿ vÿng... 234
IX. Tÿ ßng ngh)a tÿ vÿng ±ÿc t¿o nên nhß ph±¡ng thÿc

t± duy ¿n dÿ cÿa cßng ßng ngơn ngÿ..................................... 239
X. ¿c ißm cÿa tÿ g¿n ngh)a/ßng ngh)a mÿc ß vÿa ............... 241

XI. Ph±¡ng thÿc t¿o tÿ tÿ ßng ngh)a/g¿n ngh)a tÿ vÿng ......... 243
XII. Mßt sß thÿ pháp nh¿n dißn tÿ ßng ngh)a/g¿n ngh)a

tÿ vÿng ....................................................................................... 245
XIII. Phân lo¿i tÿ ßng ngh)a/g¿n ngh)a tÿ vng ......................... 250

ChĂng IV. Tỵ TRI NGH)A.......................................................... 262
I. Dn nhp .......................................................................................... 262
II. Nguyên nhân xu¿t hißn hißn t±ÿng trái ngh)a.......................... 265
III. Khái nißm hißn t±ÿng trái ngh)a ................................................ 266
IV. Khái nißm tÿ trái ngh)a ............................................................... 266
V. Phân bißt ......................................................................................... 267
VI. Các lo¿i quan hß trong hißn t±ÿng trái ngh)a .......................... 268
VII. ißu kißn t¿o tÿ trái ngh)a tÿ vÿng ......................................... 273

VIII. Ph±¡ng thÿc t¿o tÿ trái ngh)a tÿ vÿng .................................. 274
IX. ¿c ißm tÿ trái ngh)a tÿ vÿng.................................................. 276
X. Phân lo¿i tÿ trái ngh)a tÿ vÿng.................................................... 278

Tißu ph¿n 4: Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí sÿ dÿng cách
thÿc mơ phßng hay miêu t¿ ti¿ng vß ß m¿t ngh)a
trong ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ................................. 290

Ch±¡ng I. Tỵ TỵNG THANH ..................................................... 292
I. Dn nhp .......................................................................................... 292
II. Ngun nhân xu¿t hißn hißn t±ÿng mơ phßng âm thanh

trong ti¿ng Vißt............................................................................. 295
III. Hißn t±ÿng mơ phßng âm thanh trong ti¿ng Vißt................... 295
IV. Khái nißm ...................................................................................... 296
V. Mßt sß ißm l±u ý vß tÿ t±ÿng thanh ........................................ 297
VI. Các lo¿i quan hß trong tÿ t±ÿng thanh ti¿ng Vißt................... 300
VII. ißu kißn t¿o tÿ t±ÿng thanh tÿ vÿng..................................... 303
VIII. Ph±¡ng thÿc t¿o tÿ t±ÿng thanh tÿ vÿng ............................. 304

IX. ¿c ißm tÿ t±ÿng thanh tÿ vÿng............................................. 305
X. Phân loi t tng thanh t vng............................................... 306

ChĂng II: Tỵ TỵNG HÌNH ........................................................ 318
I. D¿n nh¿p .......................................................................................... 318
II. Nguyên nhân xu¿t hißn hißn t±ÿng miêu t¿

trong tÿ ti¿ng Vißt ........................................................................ 319
III. Hißn t±ÿng miêu t¿ sÿ v¿t, hißn t±ÿng t¿o hình t±ÿng

trong ngh)a cÿa tÿ ti¿ng Vißt...................................................... 320
IV. Khái nißm tÿ t±ÿng hình............................................................. 321
V. Mßt sß ißm l±u ý vß tÿ t±ÿng hình........................................... 322
VI. Các lo¿i quan hß trong tÿ t±ÿng hình ti¿ng Vißt..................... 325
VII. ißu kißn t¿o tÿ t±ÿng hình tÿ vÿng....................................... 327
VIII. Cách thÿc ß t¿o tÿ t±ÿng hình............................................... 329
IX. ¿c ißm tÿ t±ÿng hình .............................................................. 330
X. Phân lo¿i tÿ t±ÿng hỡnh ................................................................ 332

TI LIịU THAM KHắO................................................................... 342


LịI NểI ắU

Ti¿ng Vißt là cơng cÿ giao ti¿p quan trßng cÿa ng±ßi Vißt. Nói
¿n hß thßng tÿ vÿng ti¿ng Vißt tÿc là nói ¿n hß thßng vßn tÿ
khơng ngÿng gia tng và phát trißn. Vßn tÿ vÿng ti¿ng Vißt ±ÿc
dùng ã lên tßi con sß hàng chÿc v¿n ¡n vß. Tÿ ti¿ng Vißt th¿t sÿ
là mßt cơng cÿ vơ cùng phong phú, trong ó, nó chÿa ÿng trong
lịng các tißu hß thßng bao gßm nhißu lßp tÿ, lo¿i tÿ. Vì v¿y, vißc
phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt vào mßt hß thßng ch¿t ch¿, thßng nh¿t và
khoa hßc là mßt vißc làm c¿n thi¿t.

Hißn nay, vißc phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt trong hß thßng tÿ lo¿i
thc bình dißn ngÿ pháp tuy cịn nhißu ý ki¿n trái chißu nh±ng c¡
b¿n chúng ã ±ÿc x¿p lo¿i dÿa theo các tiêu chí phân ßnh t±¡ng
ßi thßng nh¿t. Cịn v¿n ß phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt trong hß thßng tÿ
vÿng ngÿ ngh)a thì qu¿ th¿t cịn nhißu ißu tßn t¿i và b¿t c¿p.

Thÿc ra, ng±ßi bình th±ßng khi nói và vi¿t khơng hß quan

tâm tßi lo¿i tÿ nào, ho¿c ng±ßi ta ít chú ý ¿n lßch sÿ, ngußn gßc
cÿa tÿ mà chÿ y¿u là hß dÿa vào c¿m thÿc ngơn ngÿ. Hß c¿m th¿y
tÿ này dß hißu, tÿ kia khó hißu, tÿ này sang trßng, tÿ kia mßc
m¿c... Nhÿng ¿n t±ÿng ¿y r¿t m¡ hß nh±ng có thÿc. Nhißm vÿ
cÿa nhà nghiên cÿu là phân lo¿i chúng theo nhÿng tiêu chí mßt
cách xác áng và rõ ràng.

Hißn t¿i, các nhà Vißt ngÿ hßc v¿n ch±a có ti¿ng nói và quan
nißm thßng nh¿t vß ranh gißi cÿa tÿ và phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt trong
hß thßng tÿ vÿng ngÿ ngh)a. Cho nên, mßt hß lÿy t¿t y¿u s¿ d¿n ¿n:
m¿c dù trong ch±¡ng trình gi¿ng d¿y tÿ ngÿ ß t¿t c¿ các b¿c hßc (tÿ
Tißu hßc cho ¿n Trung hßc, tÿ ¿i hßc cho ¿n Cao hßc) và vißc
phân lo¿i tÿ ß t¿t c¿ các lo¿i tÿ ißn ti¿ng Vißt ßu ã ±a ra r¿t
nhißu lo¿i tÿ nh±ng h¿u nh± chúng ch±a ±ÿc dÿa vào mßt tiêu
chí thßng nh¿t.

Bên c¿nh ó, v¿n ß nßi dung ngÿ ngh)a cùng vßi mßi quan
hß cÿa tÿ vÿng - ngÿ ngh)a - ngÿ dÿng, ¿c bißt là ngÿ ngh)a
trong ho¿t ßng hành chÿc hißn nay ã trß thành trßng tâm chú ý
cÿa các nhà Vißt ngÿ hßc. Vißc nghiên cÿu ngÿ ngh)a cÿa tÿ trong
h±ßng mßi này ã ±ÿc chúng tơi nghiên cÿu trong hai chun
kh¿o <¾n dÿ vßi ý ngh)a hàm ¿n cÿa tÿ ti¿ng Vißt= và tÿ và ngÿ cß ßnh ti¿ng Vißt=.

Dÿa trên các k¿t qu¿ nghiên cÿu ã ¿t ±ÿc, chúng tơi m¿nh
d¿n và có nhÿng b±ßc i ßt phá ß ±a ra bÿc tranh phân lo¿i tÿ
ti¿ng Vißt tÿ sÿ k¿t hÿp và v¿n dÿng các h±ßng trên ây. Nói rõ
h¡n, chúng tơi ã m¿nh d¿n k¿t hÿp c¿ ¡n vß tÿ vÿng l¿n ngÿ
ngh)a ß ±a ra v¿n ß vß ranh gißi cÿa tÿ và phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt
mßt cách rõ ràng và thßng nh¿t h¡n trong chuyên kh¿o Phân lo¿i

tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí ngÿ ngh)a cÿa ti¿ng vß trong ph¿m vi ho¿t
ßng cÿa tÿ. Nh± v¿y, mÿc ích chính là chúng tơi mn ±a ra
mßt bÿc tranh phân lo¿i tßng thß tồn bß hß thßng tÿ ti¿ng Vißt
trong mßi quan hß bißn chÿng hai m¿t c¿ ¡n vß tÿ vÿng l¿n ngÿ
ngh)a cÿa tÿ.

Vißc phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt, chúng tơi xin dÿa vào các tiêu chí
chính nh± sau:

Thÿ nh¿t, chúng tơi ã xác ßnh rõ ¡n vß c¿u t¿o tÿ cÿa tÿ ti¿ng
Vißt là ti¿ng vß. Vì v¿y, vißc phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt là hồn tồn dÿa
trên c¡ sß này. Nói cách khác, chúng tơi chßn ti¿ng vß là ¡n vß c¡ sß
c¿u t¿o nên tÿ là tiêu chí chính ß có thß phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt mßt
cách thßng nh¿t và tồn dißn. Nhÿng ki¿n thÿc liên quan ¿n nßi
dung này ã ±ÿc chúng tơi trình bày k) ß chun kh¿o ph¿i là ¡n vò cu to t ca t ting Viòt?=. ị õy, chúng tơi xác ßnh
và phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt dÿa trên các tiêu chí này.

Thÿ hai là dÿa vào ba m¿t ngÿ ngh)a, ngÿ pháp, các ¿c ißm
khác nhau cÿa b¿n thân tÿng ti¿ng vß.

Thÿ ba là dÿa vào ba mßi quan hß ngÿ ngh)a, ngÿ pháp, các
¿c ißm khác nhau giÿa các ti¿ng vß trong nßi bß mßt tÿ ti¿ng Vißt.

Thÿ t± là dÿa vào ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ sau khi tÿ ã tr¿i
qua ph±¡ng thÿc c¿u t¿o tÿ. ó là: ph¿m vi khi tÿ n¿m trong vßn

tÿ vÿng, ch±a i vào ho¿t ßng (trong tÿ ißn); ph¿m vi vn c¿nh
lßi nói (ti¿p xúc ngơn ngÿ); ph¿m vi vn c¿nh nghß thu¿t.

Cußn sách ra ßi vßi nhu c¿u óng góp mßt ti¿ng nói và xin
thÿ ß xu¿t mßt sß gi¿i pháp mßi cho bÿc tranh phân lo¿i tÿ ti¿ng
Vißt. Tuy có nhißu sÿ ßi mßi trong quan nißm cing nh± cách
nhìn và cách lí gi¿i vß v¿n ß nh¿n dißn tÿ, xác ßnh ranh gißi cÿa tÿ
và phân lo¿i tÿ trong ti¿ng Vißt nh±ng óng góp lßn nh¿t cÿa tác
gi¿ là vißc phân lo¿i các lo¿i tÿ ti¿ng Vißt ßu ±ÿc dÿa trên các
tiêu chí xun st, thßng nh¿t và khoa hßc.

Bên c¿nh sÿ ßi mßi trong quan nißm cing nh± cách nhìn và
cách lí gi¿i các v¿n ß, ng±ßi vi¿t cịn xâu chi, hß thßng l¿i
nhÿng ki¿n thÿc mà các tác gi¿ i tr±ßc nh±: GS.TS ß Hÿu Châu,
GS.TS Nguyßn Tài C¿n, GS.TS Nguyßn Thißn Giáp, GS.TS Nguyßn
ÿc Tßn, GS.TS Nguyßn Lai, GS.TS Nguyßn ÿc Dân&. ã ¿t ra.

ß b¿n ßc tißn theo dõi mßt cách hß thßng nßi dung phân
lo¿i sß l±ÿng tÿ dÿa vào các tiêu chí thßng nh¿t, chúng tơi xin ±a
ra bÿc tranh tóm t¿t v¿n ß phân lo¿i nh± sau:

Mßt là, n¿u vißc phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí quan hß
ngÿ pháp và sß l±ÿng cÿa ti¿ng vß trong nßi bß cÿa tÿ thì vßn tÿ
ti¿ng Vißt ±ÿc phân thành 3 lo¿i: tÿ ¡n, tÿ láy và tÿ ghép.

Hai là, n¿u vißc phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí tính ch¿t
ngh)a thÿc/ khơng thÿc; chÿc nng ßnh danh/ phi ßnh danh cÿa ti¿ng
vß ho¿t ßng trong tÿ thì vßn tÿ ti¿ng Vißt ±ÿc phân thành 2 lo¿i:
tÿ thÿc và tÿ h±.

Ba là, n¿u vißc phân lo¿i tÿ xét ß tiêu chí sß l±ÿng ngh)a vß
cÿa ti¿ng vß trong các ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ thì vßn tÿ ti¿ng
Vißt ±ÿc phân thành 2 lo¿i: tÿ ¡n ngh)a và tÿ a ngh)a.

Bßn là, n¿u vißc phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí có/
khơng sÿ dÿng và tác ßng vào m¿t ngÿ ngh)a cÿa ti¿ng vß trong
các ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ thì vßn tÿ ti¿ng Vißt ±ÿc phân
thành 4 lo¿i: tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i, tÿ ßng âm /tÿ g¿n
âm, tÿ ßng ngh)a/tÿ g¿n ngh)a, tÿ trái ngh)a.

Nm là, n¿u vißc phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí có/
khơng sÿ dÿng cách thÿc mơ phßng hay miêu t¿ ti¿ng vß ß m¿t
ngh)a trong các ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ thì vßn tÿ ti¿ng Vißt
±ÿc phân thành 2 lo¿i: tÿ t±ÿng thanh và tÿ t±ÿng hình.

Sáu là, n¿u vißc phân lo¿i tồn bß vßn tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí
tÿ tính ch¿t ngn gßc cÿa tÿ thì vßn tÿ ti¿ng Vißt ±ÿc phân thành
2 lo¿i: tÿ thu¿n Vißt và tÿ vay m±ÿn.

B¿y là, n¿u vißc phân lo¿i tồn bß vßn tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu
chí tÿ tính ch¿t thßi gian sÿ dÿng cÿa tÿ thì vßn tÿ ti¿ng Vißt ±ÿc
phân thành 3 lo¿i: tÿ cß, tÿ ci và tÿ mßi.

Tám là, n¿u vißc phân lo¿i tồn bß vßn tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu
chí tÿ tính ch¿t ph¿m vi sÿ dÿng cÿa tÿ thì vßn tÿ ti¿ng Vißt ±ÿc
phân thành 6 lo¿i: tÿ tồn dân, tÿ ßa ph±¡ng, tÿ lóng, tÿ nghß
nghißp, tÿ khoa hßc qußc t¿/ thu¿t ngÿ khoa hßc, tÿ x±ng hơ.

Chín là, n¿u vißc phân lo¿i tồn bß vßn tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu
chí tính ch¿t phong cách bißu c¿m/ trung hịa trong ho¿t ßng cÿa
tÿ thì vßn tÿ ti¿ng Vißt ±ÿc phân thành 2 lo¿i: tÿ trung hịa và tÿ
bißu c¿m.

M±ßi là, n¿u vißc phân lo¿i tồn bß vßn tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí
ph¿m vi sÿ dÿng rßng - khơng có tính ch¿t phong cách chÿc nng h¿n
ch¿: tÿ a phong cách và xét ß tiêu chí ph¿m vi sÿ dÿng h¿p - có
tính ch¿t phong cách chÿc nng h¿n ch¿: tÿ ¡n phong cách/ tÿ
chuyên phong cách hay tÿ chun mơn thì vßn tÿ ti¿ng Vißt ±ÿc
phân thành 8 lo¿i: tÿ a phong cách, tÿ ¡n phong cách chÿc nng
hßi tho¿i vn hóa thơng dÿng, tÿ ¡n phong cách thông tÿc, tÿ
¡n phong cách hành chính- cơng vÿ, tÿ ¡n phong cách báo chí -
cơng lu¿n, tÿ ¡n phong cách chính lu¿n, tÿ ¡n phong cách khoa
hßc, tÿ ¡n phong cách vn ch±¡ng.

M±ßi mßt là, n¿u vißc phân lo¿i tồn bß vßn tÿ ti¿ng Vißt xét ß
tiêu chí dùng ít/ dùng nhißu thì vßn tÿ ti¿ng Vißt ±ÿc phân thành 2
lo¿i: tÿ ít dùng và tÿ dùng nhißu.

M±ßi hai là, n¿u vißc phân lo¿i tồn bß vßn tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu
chí trang trßng, kißu cách/ bình dân thì vßn tÿ ti¿ng Vißt ±ÿc phân
thành 2 lo¿i: tÿ trang trßng/ kißu cách và tÿ bình dân.

Tuy nhiên, do sß l±ÿng tÿ ti¿ng Vißt quá lßn nên trong nßi
dung cÿa mßt cn sách ißn tÿ, chúng tơi chß trình bày v¿n ß:
Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí ngÿ ngh)a cÿa ti¿ng vß trong ph¿m
vi ho¿t ßng cÿa tÿ.

Nhân dßp này, tôi xin chân thành c¿m ¡n Nhà xu¿t b¿n ¿i
hßc Qußc gia Hà Nßi ã t¿o ißu kißn thu¿n lÿi cho cußn sách sßm
ra m¿t b¿n ßc.

ß xÿ lí và s¿p x¿p mßt sß l±ÿng tÿ khßng lß vào mßt ít tiêu
chí thßng nh¿t, ch¿c ch¿n cn sách v¿n có nhißu chß thi¿t sót. Vì

v¿y, chúng tơi r¿t mong và r¿t c¿m ¡n nhÿng ý ki¿n nh¿n xét, phê
bình cÿa b¿n ßc g¿n xa ß cho chun kh¿o có ch¿t l±ÿng h¡n.

Xin chân thành c¿m t¿!

Tác gi¿

Mai Thß Kißu Ph±ÿng

PH N II

PHN LOắI Tỵ TIắNG VIịT
XẫT ị TIấU CH NGỵ NGH)A CỵA TIắNG Vị

TRONG PHắM VI HOắT ịNG CỵA Tỵ

Hò thòng t ting Vißt trong ph¿n này ±ÿc phân chia là hồn
tồn dÿa vào sÿ k¿t hÿp 3 tiêu chí chính:

Mßt là dÿa vào m¿t ngÿ ngh)a cÿa b¿n thân tÿng ti¿ng vß.
Hai là dÿa vào mßi quan hß ngÿ pháp, ngÿ ngh)a giÿa các
ti¿ng vß trong nßi bß mßt tÿ ti¿ng Vißt.
Ba là dÿa vào ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ sau khi tÿ ã tr¿i qua
ph±¡ng thÿc c¿u t¿o tÿ. ó là: ph¿m vi khi tÿ n¿m trong vßn tÿ
vÿng, ch±a i vào ho¿t ßng (trong tÿ ißn); ph¿m vi vn c¿nh lßi
nói (ti¿p xúc ngơn ngÿ); ph¿m vi vn c¿nh nghß thu¿t.
Ph¿n này ±ÿc chia thành 4 tißu ph¿n:
Tißu ph¿n 1:
Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí tính ch¿t ngh)a thÿc/ khơng
thÿc; chÿc nng ßnh danh/ phi ßnh danh cÿa ti¿ng vß ho¿t ßng

trong tÿ
Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí thußc vß tißu ph¿n 1, bao
gßm các lo¿i tÿ trong 2 ch±¡ng sau ây:
Ch±¡ng 1: Tÿ thÿc (autosemantic word)
Ch±¡ng 2: Tÿ h± (syntactic word)
Tißu ph¿n 2:

Phân lo¿i tÿ xét ß tiêu chí sß l±ÿng ngh)a vß cÿa ti¿ng vß trong các
ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ

Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí thc vß tißu ph¿n 2, bao
gßm các lo¿i tÿ trong 2 ch±¡ng sau ây:

Ch±¡ng 1: Tÿ ¡n ngh)a (monosemantic word)

(tÿ có mßt ngh)a)

Ch±¡ng 2: Tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i và khác tÿ lo¿i (same
and different parts of speech polysemous word)

(chß tính theo tiêu chí sß l±ÿng ngh)a vß >1)

Tißu ph¿n 3:

Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí có/ khơng sÿ dÿng và tác ßng
vào m¿t ngÿ ngh)a cÿa ti¿ng vß trong các ph¿m vi ho¿t ßng cÿa tÿ

Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí thc vß tißu ph¿n 3, bao
gßm các lo¿i tÿ trong 4 ch±¡ng sau ây:

Ch±¡ng 1: Tÿ a ngh)a thußc vß mßt tÿ lo¿i (same parts of
speech polysemous word)

(dÿa vào mßi quan hß giÿa các ngh)a vß và ph±¡ng thÿc chun
ngh)a khơng hồn tồn khác nhau thc cùng mßt lo¿i tÿ lo¿i: tÿ ßng
ngh)a mÿc ß th¿p vÿa; hay tÿ ßng âm và cùng ngh)a mÿc ß th¿p vÿa)

Ch±¡ng 2: Tÿ ßng âm (homonyms word)/ tÿ g¿n âm (partical
homonyms word)

(dÿa vào ph±¡ng thÿc chun ngh)a hồn tồn khác nhau: các tÿ
ßng nh¿t hồn tồn hay gißng nhau ß mÿc ß cao nh¿t vß m¿t âm thanh
nh±ng khác nhau hồn tồn vß m¿t ý ngh)a)

Ch±¡ng 3: Tÿ ßng ngh)a (synonyms word)/tÿ g¿n ngh)a
(syninymes word)

(dÿa vào ph±¡ng thÿc chuyßn âm nh±ng cùng ngh)a: tÿ ßng ngh)a
mÿc ß cao nh¿t và tÿ g¿n ngh)a ß mÿc ß th¿p vÿa, hay tÿ khác âm
nh±ng cùng ngh)a cing ß mÿc ß cao nh¿t và th¿p vÿa)

Ch±¡ng 4: Tÿ trái ngh)a (antonyms word)

(dÿa vào ph±¡ng thÿc chuyßn âm nh±ng trái ngh)a (hay các tÿ
ßng ngh)a mÿc ß th¿p nh¿t hay các tÿ khác nhau hồn tồn vß m¿t âm
thanh nh±ng trái nhau vß m¿t ý ngh)a

Tißu ph¿n 4:

Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí có/ khơng sÿ dÿng cách thÿc

mơ phßng hay miêu t¿ ti¿ng vß ß m¿t ngh)a trong các ph¿m vi ho¿t ßng
cÿa tÿ

Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí thc vß tißu ph¿n 4, bao
gßm các lo¿i tÿ trong 2 ch±¡ng sau ây:

Ch±¡ng 1: Tÿ t±ÿng thanh (onomatopoetic word)

(dÿa theo cách thÿc mơ phßng hay miêu t¿ âm thanh ß m¿t ngh)a
cÿa ti¿ng vß hay thơng qua vß ngÿ âm, quan hß liên t±ßng ý ngh)a b¿ng
âm thanh)

Ch±¡ng 2: Tÿ t±ÿng hình (pictographic word)

(dÿa theo cách thÿc mơ phßng hay miêu t¿ hình t±ÿng ß m¿t ngh)a
cÿa ti¿ng vß hay thơng qua vß ngÿ âm, quan hß liên t±ßng ý ngh)a b¿ng
hình t±ÿng)


TI U PH N 1

PHN LOắI TON Bị VịN Tỵ TIắNG VIịT
XẫT THEO TNH CHắT NGH)A THỵC/ KHễNG THỵC;

ÞNH DANH/ KHƠNG ÞNH DANH
CỵA TIắNG Vị HOắT ịNG TRONG Tỵ

Phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt xét ß tiêu chí thußc vß tißu ph¿n 1, bao
gßm các lo¿i tÿ trong 2 ch±¡ng sau ây:

Ch±¡ng 1: Tÿ thÿc (autosemantic word)
Ch±¡ng 2: Tÿ h± (syntactic word)


Ch ng I

Tỵ THỵC

I. DắN NHắP

ị cp ò t vng, ng±ßi ta th±ßng phân lo¿i tÿ ti¿ng Vißt
dÿa vào tính ch¿t ngh)a thÿc và ngh)a h±. Dÿa vào tiêu chí này,
ng±ßi ta chia tÿ ti¿ng Vißt thành ra 2 lo¿i chính, thc vß hai lßp
tÿ chính trong ti¿ng Vißt, ó là: thÿc tÿ và h± tÿ.

¿u tiên là lßp tÿ mang ngh)a thÿc, ngh)a tÿ vÿng, mang tính
ßnh danh, tính gßi tên các sÿ v¿t, hißn t±ÿng trong thÿc t¿ khách
quan lßp tÿ này ±ÿc gßi là: tÿ thÿc.

K¿ ¿n là lßp tÿ khơng gßi tên các sÿ v¿t, hißn t±ÿng trong
thÿc t¿ khách quan mà mang ngh)a h±, ngh)a quan hß, ngh)a ngÿ
pháp, mang tính phi ßnh danh, khó nh¿n th¿y h¡n tÿ thÿc gßi là:
tÿ h±.

Tÿ thÿc là lo¿i tÿ có chÿc nng ±a sÿ v¿t, hißn t±ÿng, sÿ
kißn cÿa hißn thÿc ngồi ngôn ngÿ i vào ngôn ngÿ, bi¿n chúng
thành các ¡n vß có ngh)a cÿa ngơn ngÿ.

Vì v¿y, tÿ thÿc là lßp tÿ lo¿i có ý ngh)a tÿ vÿng, ý ngh)a khái
quát chung cÿa mßt lßp tÿ nh¿t ßnh ß ßnh danh hay gßi tên,

ho¿c chß các tính ch¿t, ho¿t ßng, tr¿ng thái, q trình, ¿c tr±ng,
sß l±ÿng, thÿ tÿ, ho¿c nhÿng tÿ có chÿc nng trÿc ti¿p chß vào
ng±ßi, v¿t, sÿ v¿t, hißn t±ÿng...

Tÿ thÿc là lo¿i tÿ có sß l±ÿng lßn nh¿t trong vßn tÿ ti¿ng Vißt.

Ví dÿ nh± nhÿng tÿ ti¿ng Vißt sau ây thußc vß tÿ thÿc: thanh
niên, hßc sinh, giáo viên, t± t±ßng, tình c¿m, n, i, ch¿y, ¿p, nhanh,