Giáo trình vệ sinh dinh dưỡng (dành cho hệ cđ sư phạm mầm non)

M#CL#C
M#CTIÊUCAHÞCPHN ................................................................................4
PHNA.V#SINH ...................................................................................................5
Ch ng1.VISINHV#TVKSINHTRNGGÂYB#NHTH NGG#P .....5

1.1.¿ic ngvvisinhv#t................................................................................6
1.2.#cimdßchth#cv¡mindßchh#c ......................................................12
1.3.Ksinhtrngyh#c ......................................................................................18
1.4.Phngb#nhksinhtrng .............................................................................19
Ch ng2.V#SINHTR NGMMNON ..........................................................20
2.1.Môitr ngkhôngkh .................................................................................21
2.2.V#sinhngunn c.....................................................................................23
2.3.V#sinhm#ttv¡ccchtth¿i ..................................................................26
2.4.Yêucuv#sinhtr ngmmnon ............................................................27
Ch ng3.V#SINHCHMSCTR...................................................................30
3.1.V#sinhsinhho¿t .........................................................................................31
3.2.V#sinhth¢nth ...........................................................................................43
3.3.V#sinhmt,tai,mÜi,h#ng. ........................................................................50
3.4.V#sinhtrangph#c ....................................................................................... 52
3.5.Giod#cthiquenv#sinh,vnminhchotr .............................................53
3.6.Yêucuv#sinhivigioviênv¡nh¢nviêntr ngmmnon...........59
3.7.Theodiv¡qu¿nlsckhechotr........................................................... 60
PHNB.DINHD NG ........................................................................................63
Ch ng4.DINHD NGH#C#IC NG ......................................................63
4.1.Khini#mvdinhd ngv¡vaitrcadinhd ngivis#phttrin
cac th............................................................................................................63
4.2.Nngl #ng ..................................................................................................64
4.3.Ccchtdinhd ngcnthitivic th..............................................68
Ch ng5.GITR#DINHD NGCAL NGTH#C,TH#CPHMV
CCHSD#NG,CHBIN ................................................................................99

5.1.L ngth#c ..................................................................................................99
5.2.Th#cphm.................................................................................................101
Ch ng6.XÂYD#NGKHUPHNVTH#C NCHOTRMMNON

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&...109
6.1.Th#c n....................................................................................................109

1

Ch ng7.M#TSB#NHTH NGGPTREMDODINHD NG
KHÔNGH#PL.....................................................................................................116

7.1.B#nhthiudinhd ngprotein-nngl #ng ..............................................117
7.2.B#nhkhômtdothiuvitaminA. ............................................................118
7.3.B#nhthiumudothiust ......................................................................120
7.4.B#nhb ucdothiuiot. ........................................................................121
7.5.B#nhcix ng .........................................................................................122
PHNC.TH#CHNH ........................................................................................124
B¡i1.KINT#PCCHRATAY,RAM#T,CHMSCV#SINHCHO
TRTR NGMMNON;THAMQUANBPINHNHCATR NG
MMNONTIÊNTIN;KINTPCCHTCHCBANVCHM
SCTRKHIN .................................................................................................. 124
B¡i2.TH#CHNHCCTHAOTCRATAY,RAM#T,CHMSCV#
SINHCHOTRTR NGMMNON ...........................................................124
B¡i3.PHASACCLO#I,N CHOAQU,SA#UNNH................124
B¡i4.NUB#TVCHOVIM#TSLO#ITH#CPHM ......................127
B¡i5.CHBINCCMNNVIC MVCCMNCANH ...............130
B¡i6.LMSACHUAVBNHFLAN .........................................................132

2

LÞINIU

H#cphnV#sinh-dinhd ngnhmtrangbßchong ih#ckinthc,k¿nng
v¡thi#ckh¿nngchmscv¡v#sinhtr,gignmơitr ngtr ngh#c
trongs¿chchotrh#ct#pv¡vuich iv¡giod#ctrcthcv¡bitccht#v#
sinhcnh¢nv¡t#gicnungad¿ngth#cphmchtdinhd ng.

Nhmpngnhucuh#c,t#nghiêncucasinhviêncao¿ngng¡nhGio
d#cMmnon,chngtơi±biênso¿nb¡igi¿ngV#sinh-Dinhd ngtrem.ng
thicunb¡i gi¿ng n¡y cÜng l¡ công c# cho chng tôit chc d¿y h#c h#c phn
n¡y.

Cunb¡igi¿ngn¡ybaogm2phn:
-Phn1:V#sinh,phnn¡yc3ch ng
+Ch ng1:Visinhv#tv¡ksinhtrngg¢yb#nhth ngg#p
+Ch ng2:V#sinhtr ngMmnon
+Ch ng3:V#sinhchmsctr
-Phn2:Dinhd ng,phnn¡ycÜngc4 ch ng
+Ch ng4:Dinhd ngh#c¿ic ng
+Ch ng5:Gitrßdinhd ngcal ngth#c,th#cphmv¡cchsd#ng,
chbin
+Ch ng6: X¢yd#ngkhuphn,th#c n.
+Ch ng7:M#tsb#nhth ngg#ptremdodinhd ngkhôngh#pl.
Ph ngphpd¿y h#c h#c phn này:
+ V lí thuyt: thuyt trình, gi¿ng gi¿i, hip,th¿o lu#n nhóm.
+ V th#c hành: sinh viên luy#n t#pccthaotcchmsctr.
Nhng yêu cu ving i h#c: ph¿i chun bß tr c các n#i dung mà gi¿ng viên
yêu cu, hoàn thành các câu hi  cui mßich ng.

3

M#CTIÊUCAHÞCPHN

Saukhih#cxongh#cphnn¡y,sinhviêncth
Kinthc
Bit #cnhngvisinhv#tv¡ksinhtrngg¢yb#nhchong i.
Bit #cnhng kin thcvv#sinhtr ngmmnonv¡v#sinh chmsc
tr.
Hiu #cccvnvdinhd ng¿ic ng,bit #cgitrßdinhd ng
cal ngth#c-th#cphmv¡cchsd#ng,chbinccl ngth#cv¡th#cphm
n¡y.
Bit #ccchx¢yd#ngth#c nv¡khuphnnchotrtr ngmmnon.
Ckinthcvm#tsb#nhth ngg#pdodinhd ngkhôngh#pl.
K¿nng
V#sinh,chmsctrckhoah#c
X¢yd#ng #ckhuphn-th#c nchotr.
V#sinhcnh¢n,v#sinhmơitr ngxungquanh.
Thi#
Cthcphngtrnhm#tsb#nhth ng g#pdovisinhv#t,k sinhtrng
g¢ynênv¡nhngb#nhth ngg#pdodinhd ngkhơngh#pl.
utr,ungh,ctrchnhi#mivitrem,#cbi#ttrongl¿nhv#cchm
scv¡nid ngtr.
Nngl#c
C kh¿ nng ph¢n bi#t #c im, mơi tr ng sng, tc d#ng, tc h¿i ca vi
sinhv#tv¡ksinhtrngcÜngnh phngtrnh,tiêudi#tnhngvisinhv#tv¡ksinh
trngg¢yb#nhchong i.
Ckh¿nnghiuv¡v#nd#ngnhngkinthcvv#sinhtr ngmmnonv¡
v#sinhchmsctrv¡ocôngtcv#sinh,chmsctrm#tcchkhoah#ctr ng
mmnon.

4

Ckh¿nnghiuccvnvdinhd ng,bit #cgitrßdinhd ngca
l ngth#c-th#cphmv¡cchsd#ng,chbinccl ngth#c-th#cphmchotr
mmnon.

Ckh¿nnghiuv¡v#nd#ngch#n,chbinccmnnphh#pvitr
tng#tuitrongtr ngmmnon.

Ckh¿nngx¢yd#ngth#c nv¡khuphnchotrt ngmmnon
Ckh¿nngt#h#cv¡v#nd#ngcckinthcv¡k¿nngvccvntrên
suti.

5

PHNA. V#SINH

Ch ng1.VISINHV#TVKSINHTRNGGÂYB#NHTH ÞNGG#P
M#ctiêucach ng:

Saukhih#cxongch ngn¡yng ih#ccth
Bit #ccut¿o,môitr ngsng,côngd#ngv¡tch¿icavisinhv#t.
Bit  #c cc b#nh truyn nhim nh : nhim khun (nhim trng), b#nh
truynnhim,cc ngtruynb#nhvĂvnmindòch.
Bit #c#cim,ccloiksinhtrng,nhh ngcaksinhtrngivi
v#tchcĩngnh ccb#nhdoksinhtrnggÂynờn.
Ckh¿nngxl m#tsb#nh ngi¿ndo visinhv#t v¡ksinhtrngg¢y
nên.
C kh¿ nng phng trnh v¡ tiêu di#t nhng vi sinh v#t v¡ k sinh trng g¢y

b#nhchong i
Ckh¿nngv#n d#ngnhngkinthc,k¿nngphngtrnhv¡tiêudi#t
nhngvisinhv#tv¡ksinhtrngg¢yb#nhchong i;xlm#tsb#nh ngi¿n
dovisinhv#tv¡ksinhtrngg¢ynên.
Ckh¿nngt#h#cv¡v#nd#ng #ccckinthcv¡k¿nngtrênsuti
Cthcphngtrnhccb#nhdovisinhv#tv¡ksinhtrngg¢ynên.

Nhngn#idungng ih#ccnph ichunb#tr ckhih#cch ng
n¡y
Tmhiunhngcnb#nhdovisinhv#t,ksinhtrnggÂynờnmĂtremmc
phi  òa ph ng cc chò. Ng i dÂn òa ph ng  c nhng bi#n php g 
phngtrnhv¡xtrnhngcnb#nh?
N#idung

1.1.#ic ngvvisinhv#t
1.1.1.Khini#m

Visinhv#tnichungl¡nhngsinhv#tnhbm¡mtth ngkhôngthquan
st #c.

6

1.1.2.Visinhv#ttrongt#nhiênv¡trênc thng i.
1.1.2.1.Visinhv#ttrongt

TrongtcÜngcnhngvikhung¢yb#nhnh unvn,nhi#tthn&tnt¿i
l¢ud¡itrongtnh ngtrngthi1.1.2.2.Visinhv#ttrongn c

N cthicrtnhiuvisinhv#tgÂyb#nh.N csụng,h,ao,sụng,suinu

bòụnhimcĩngcnhiuvisinhv#tgÂyb#nh.

Trong n c c cc vi sinh v#t g¢y b#nh nh  th ng h¡n, t, lò&Nhng vi
khunnĂycthsngtrongn cm#tthigiannhtònhvĂckhnnggÂyb#nh
chong i.
1.1.2.3.Visinhv#ttrongkhụngkh

Nhngvsinhv#tdob#icunv¡otrongkhôngkh,dong ib¡i titrakhi
ho, ht h i hay ni chuy#n v¡ theo nhng h¿t n cb#t v¡o không kh th c kh¿
nngtruynb#nh.Dovnl uthôngkhôngkhtrongnh¡,nh¡tr,mugio
l¡rtquantr#ngv¡cnthittrongcôngtcphngb#nh.

Nhng vi sinh v#t g¢y b#nh trong khơng kh c th g#p l¡ vi khun lao, b¿ch
hu, ho g¡, virut cm, si, quai bß& t ng i b#nh ho#c ng i l¡nh mang mm
b#nhb¡ititra.
1.1.2.4.Visinhv#tksinhtrênc thng i.

- trênda:
+  trên da c nhiu lo¿i vi sinh v#t, a s cc vi sinh v#t  trên da l¡ lo¿i
khơng gây b#nh,nh dom#tsiuki#nn¡oycthg¢yb#nhnh t#cug¢y
b#nh,liêncu&
+ N icnhiuvisinhv#tl¡dau.M#t,nch,b#n,kngntay,ngnch¢n&
ckhis¢utrongcctuynb±v¡tuynmhơi.
-  ngtiêuha:
+Mi#ng:trong1mln cb#t,cthctih¡ngtri#uvikhun,dov#sinh
rngmi#ngh¡ngng¡yl¡rtquantr#nggi¿mbtsl #ngvisinhv#t.
+ D¿d¡yv¡ru#tnon:ctvisinhv#t.

7

+  ¿i tr¡ng: c rt nhiu vi sinh v#t, nht l¡ vi khun  ng ru#t (E.coli),
bnhth ngvikhunn¡yctcd#ngtrongtiêuhathcnv¡tnghp #cm#t
svitamin.Nh ngnutadngnhiuthuckhngsinh ngru#tliucaov¡ko
d¡istiêudi#tsvikhuncl#i,¿itr¡ngcm#tsvikhung¢yrilo¿ntiêu
hanh tiêuch¿y&

-Trênb#myhôhp:
+  nghơhptrênnh mÜih#ngccclo¿ivisinhv#tnh t#cu,ph
cu,  tuyn h¿nh nh¢n th ng c liên cu tan huyt nhm A. Lc bnh th ng
khngctchi,nh ngkhic thbòsuyyu,ho#cbòlnh#tng#t&thchngc
thgÂynờnviờmh#ng,viờmphqun&

Hnh1.1. nh chußi các vi khun Streptococcus pneumoniae, m#t trong
nhng nguyên nhân gây nên b#nh viêm phßi(ngun:b¡igi ngVisinh-khoa
d #cHYD #cHChMinh).

-Trênb#mysinhd#c: khikhơnggiv#sinhttthccvikhuncth
g¢yb#nhnh ccb#nhph#khoaph#n.
1.1.3.Vikhun
1.1.3.1.Hnhth,cut¿ov¡sinhlcavikhun

8

Hnh1.2. Cchnhthcavikhun(Ngun:http://baigiang
biotest365.com/vste/1-visinh-vt-vsv.html).

- Cut¿o
+ Tb¡ovikhun:l¡nhngsinhv#t nb¡o,khơngnh¢ninhnhv¡khơng
cb#mychuntrchph¢nb¡o.
+ Nhab¡o:l¡hnhthcchuynthcam#tsvikhuntrongiuki#nkhông

thu#nl#ichoisngcan. Nhab¡occut¿o#cbi#t,ckh¿nngkhng
rt cao vi ngo¿i c¿nh. Khi g#p iu ki#n thu#n l#i, nha b¡o tr l¿i tr¿ng thi vi
khunbnhth ngv¡ckh¿nngg¢yb#nh.

9

Vd#nhab¡ounvnsngbênngo¡inh trênd¢ythpgai,c¢y,t&n
v¡otrongc thquavtth ng,trongc thntrl¿itr¿ngthivikhunv¡g¢y
b#nhchong i.

-Sinhlvikhun:
+ VikhuncÜngl¡m#tlo¿isinhv#t,nênchngckh¿nngdinhd ng,hô
hp,chuynhav¡sinhs¿nnh nhngsinhv#tkhc.
+ Vikhunchuynhanhh# menphongph,trongqutrnhchuynha,
ngo¡ivi#cph#cv# chos#sinhtr ngv¡phttrin vikhunvikhuncnt¿ora
 #cm#ts#ct,nhng#ctn¡yg¢yb#nhchong i.
+ Vikhunsinhsntheokiutr#cphÂn.MòitbĂophÂnchiathĂnh2tbĂo
mitrongiuki#nthchh#p,s#phÂnchianĂydinrartnhanhchng.
V d#: vi khun  ng ru#t E.Coli c 20-30 pht ho#c vi khun lao 36 gi
sinhs¿nm#tln.
+ S#phttrincavikhun:trênmôitr nglng,vikhunphttrinth¡nh4
giaio¿n:
÷ Thchng:kod¡ikho¿ng2gi,sl #ngvikhunkhơngthayi.
÷ Tngtheoh¡msmÜ:kod¡ikho¿ng10gi,sl #ngvikhuntngtheo
b#is.
÷ Dngtia:kod¡i3-4gi,s#sinhs¿ncavikhunch#ml¿isovigiai
o¿n2,s#chttnglênsovigiaio¿n2,ktqu¿l¡sl #ngvikhunkhôngtng
lên.
÷ Suyt¡n:s#sinhs¿ncavikhundngl¿i,s#chttnglên,nênsl #ngvi
khunsnggi¿mxung.

*ngd#ng:ccvikhunx¢mnh#pv¡oc thv¡thchngvic thkod¡i
kho¿ng6gi.Vv#y,ccvtth ngcnxlsm(tr cgi)thktqu¿iutrß
micktqu¿h n.
Tcd#ngcavikhun:
+ C ch: nhng lo¿i vi khun n¡y  #c ng d#ng  l¡m s¿ch môi tr ng,
kinhtv¡k¿ngh#.
+Ch¿i:nhnglo¿ivikhunn¡yg¢yb#nhchong i,giasc,c¢ytrng.

10

1.1.3.2.Ccph ngphpdi#tkhun
a)Ph ngphplh#c
-Nhi#t#:
+ a s vi khun khi un nng n 1000C th cht ngay. Riêng vi khun c

nhab¡othph¿iunsơit15-30phtmibßtiêudi#tho¡nto¡n.
+ Khtrngn cungbngunsôi,ttnhtl¡unsôi10-15pht.
+ Kh trng nhng bơng bng bß nhim trng, rc r i bng cch  n gi¿n

nhtl¡tchy.
-#khô
+Vikhuncncn cungmisng #c,trongho¡nc¿nhkhơsbßcht

(trvikhuncnhab¡o).
+ngd#ng:ctgithcnbngph ikhơ. ngmuicnng#caoc

tcd#nghtn cl¡mvikhunkhơngsinhs¿n #cvv#ythßtcmuiho#cd a
chua,mtcthd¡nh #c.

- nh sng v¡ tia c#c tm c tc d#ng st khun, nên chng ta ph¿i th ng

xuyênnhsngm#ttrichiuv¡ol¡ms¿chkhôngkhtrongccphngv¡nh¡.
Ng itacndngnc#ctmstkhunkhôngkhnhngphngcnvôtrng
nh phngm.

L u:sttrngkhơngkhkhikhơngcng i,nuchiutr#ctipv¡ong i
sg¢ytch¿i.

b)Ph ngphphah#c
-Tyu:ckhnnggitchtvikhun,chtnĂychòdngkhtrngtrờn
bm#tccdng,d#ngc#vnckhnnggÂytnth ngchoc th.
Vd#:Crezindnglaus¡nnh¡,sauph¿iral¿ibngn cs¿ch.
- Cht st trng (cht kh trng): c tc d#ng ngn c¿n s# pht trin ca vi
khun.
Vd#:
+ N cOxigi¡,cn70-900l¡nhngthucsttrng.
+Thuc:bôithucph¿ith#ntr#ngivivtth ngr#ng.

11

+ N c giaven v¡ cloramin B: th ng  #c dng nhiu  kh trng n c
ung.

-Thuckhngsinh:dngtrongtr ngh#pc thnhimvikhun.
1. 1.4. Virut
1.1.4.1. Hnhthv¡cut¿ovirut

Virutcnhiuhnhthnh hnhcu,hnhque,hnhs#i,,hnhkhi.Ng ita
chòcththyvirutquaknhhinvii#nt.

Virutsccutrcrt ngin,gm2thĂnhphnlĂlivĂv.

1.1.4.2.S#nhÂnlờncavirutvĂh#uqucan

VirutchòcthnhÂnlờn #ctrongtbĂov#tch.Nhhot#ngcat
bĂonĂymĂviruttngh#p #cccthĂnhphncutrcvĂtoracchtvirutmi.
Ccvirutsaukhi #clprps #cgiiphngrakhitbĂo.

S# gi¿i phng n¡y ± l¡m ph v t b¡o v#t ch, l¡m cht t bĂo v#t ch.
Chnhs#nhÂnlờncavirut lĂmsail#chnhimscthcatbĂov#tchgÂy
nờnh#uqulĂsinhkhiu,sinhthainhibtth ng.Ttcccvirutuchicho
ng i,#ngv#t,th#cv#tvĂnhngsinhv#tkhc.

1.2.#cimd#chth#cvĂmind#chh#c

1.2.1.Nhimkhun(nhimtrng)
1.2.1.1.ònhngha

Nhimkhunl¡khicvisinhv#tg¢yb#nhx¢mnh#pv¡omơc th.Cth
xuthi#nho#ckhơngxuthi#nb#nh.

S#ksinhcavisinhv#ttrênc thnh ngkhơngx¢mnh#pv¡omơthkhơng
g#il¡nhimkhun.
1.2.1.1.Ph¢nlo¿inhimkhun

-B#nhnhimtrng
Biu hi#n cc du hi#u ca nhim trng nh  st, ho, au& g#i l¡ cc tri#u
chngl¢ms¡ng. B#nhl¢ms¡ng #cchial¡m2lo¿i:
+ B#nhnhimtrngcptnh:tri#uchngb#nhrr#t,th ngxuthi#ntrong
m#tthigianngnsaub#nhnh¢nkhiho#ctvong,m#tstr ngh#pcth
chuynth¡nhm±ntnh.

12

+B#nhnhimtrngm±ntnh:tri#uchngkhôngdd#i,nh ngkod¡inh 
b#nhlao,giangmai&

-Nhimtrngthn: ng ibònhimtrngkhụngcccduhi#ulÂmsĂng,
khụngtmthyvisinhv#ttrongccb#nhphm,tuynhiờncthcnhngthayi
vcụngthcmuvĂmindich.ÂylĂngungÂyb#nhnguyhim.

Vd#:ng ibònhimHIVvĂoc thchonkhongt3-6thng.Mucang igiaionnĂycktqu
xtnghi#mÂmtnhviviHIV.

-NhimtrngtimtĂng: visinhv#tgÂyb#nhtntim#tsc quannĂo,
nkhiciuki#nthu#nl#icthgÂyraccduhi#unhimtrngrr#t.M#tv
d#khinhnhlĂt1/3-1/2dÂnsbònhimvikhunlaonh ngkhụngbòb#nh
lao, nu h# bò nhim HIV th s dn n bß b#nh lao, ho#c bß lao #ng qu sc mĂ
nungsinhhotthiuthnthddĂngbòb#nhlao.
1.2.1.1.Sckhngcac thivivisinhv#tgÂyb#nh.

Sckhngcac thhaycng#il¡mindßch, #cchiath¡nh2h#thng
l¡h#thngphngng#khơng#chi#uv¡h#thngphngng##chi#u.

H# thng phng ng# không #c hi#u: c tc d#ng ngn c¿n ngay l#p tc m#i
s#x¢mnh#pcavisinhv#t.H#thngn¡ygmcdav¡niêmm¿c,tb¡oth#cb¡o
( b¿ch cu trong mu, m#t s t b¡o  gan v¡ h¿ch), yu t th dßch (c sn trong
mu).

H#thngphngng##hi#u:c thc #ckhngth#chiêukhitipxc
vi m#t vi sinh v#t n¡o  (do mc b#nh hay do tiờm chng vacxin). Khng th lĂ

chttrungtÂmcamindòch#chi#u.
1.2.2.B#nhtruynnhimvĂcc ngtruynb#nh
1.2.2.1.B#nhtruynnhim

B#nhtruynnhiml¡nhngb#nhdovisinhv#tg¢yb#nhtr#ctipho#cgin
tipl¢ytng in¡ysangng ikhc,ho#ct#ngv#tsangng i.
1.2.2.2. Nguntruynb#nh

13

Nguntruynb#nhth nglĂng ibònhimtrngcptnh,mntnhho#cth
n.M#tsb#nhlÂylant#ngv#tsangng i(nh dòchhch,di&)th#ngv#t
mangvisinhv#tgÂyb#nhlĂnguntruynb#nh.

Khi ngun truyn b#nh khơng c nhng tri#u chng l¢m s¡ng (khơng biu
hi#nb#nhrango¡i)l¡rtnguyhim,vh#l¡nhngng il¡nhmangb#nh,dota
khơngbitchab#nhv¡cchli.
1.2.2.3.#cimcab#nhtruynnhim

a) #cimcab#nhtruynnhim
MòitcnhÂngÂyb#nhchògÂyram#tb#nhtruynnhimnhtònh.
Vid#:virutsichògÂyb#nhsi,vikhunbchhuchògÂyb#nhbchhu.
Kh¿nngg¢yb#nhkhơnggingnhauvph#thu#cv¡osl #ngv¡##cl#c
cavikhunx¢mnh#p.
B#nh truyn nhim c kh¿ nng l¢y truyn t ng i b#nh sang ng i khe
bngnhiu ngkhcnhau.Nhiub#nhchòcm#t nglÂytruyn,m#tsb#nh
ct2-3 ngtruyn.
KhnnglantrĂnthĂnhdòchph#thu#c:ngunlÂy, nglÂy,c thth#cm
-Ngunl¢y:ng ihayscv#tangmcb#nhho#cmangmmb#nh.
-  ngtruynb#nh: n c (tiêu ha), không kh (hô hp), da v¡ niêm m¿c,

mu.
-C thc¿mth#:c thtipnh#nmmb#nhv¡mmb#nhphttrinc th
n¡y.
Vv#ymunngn #cdòchlÂylancnphicchlinguntruynnhim,ct
b ngtruynnhim,gimsl #ngng icmth#bngcchtngmindòcht#p
th.
Ccthikcab#nh:c5thik
- Thiknungb#nh(b#nh):tlcvisinhv#tx¢mnh#pv¡oc thchoti
khixuthi#nnhngtri#uchngutiên.
-Thikkhipht: l¡thikcnhngtri#uchngkhiucab#nh.M#t
trongnhngtri#uchngkhiphtutiêncab#nhtruynnhimth ngl¡st.

14

-Thikto¡npht:l¡thikbiuhi#ny cctri#uchngv¡ngthi
cÜngl¡thikb#nhn#ngnht.

-Thikluib#nh:dotc#ngcaiutrß,dos#khngcac thng i
tt, cc tri#u chng ca b#nh truyn nhim gi¿m #t ng#t hay t t. Nu khơng
 #ciutrßsm,m#tsb#nhcthdinbinkod¡i,tiphtvitri#uchngv¡
h#uqu¿nghiêmtr#ng.

-Thikl¿isc(hiph#c):ccc quanbßtnth ng±dnbnhph#cv¡tr
l¿iho¿t#ngbnhth ng.Thikn¡yph#thu#crtnhiuv¡os#chmscv¡nuôi
d ng.

B#nh truyn nhim din bin vi nhiu hnh thi l¢m s¡ng khc nhau, c th
rtn#ngnh ngcÜngc thtiêmt¡ng.

Binchngcab#nhth nghayg#pthiktoĂnpht,binchngcab#nh

th ngn#ngvĂ d inhiuhnh thinh b#nhbchhugÂybinchngli#tc 
tim,li#tmĂnhu.Cthb#inhimnh sausikhnngmindòchgimgÂyb#i
nhim c  th   ng hô hp hay viêm  ng tiêu ha. Cc bin chng th ng
th ngrtnguyhimckh¿nngg¢ytvongchob#nhnh¢n.

Trongiutròb#nhtruynnhim,cnphiiutrò#chi#u,iutròtoĂndi#n,
vaiutròvanÂngcaosckhngnh nung,nghòng i,v#tltròli#u.

asccb#nhtruynnhimsaukhimcs #cs#mindòchlÂudĂi.
b)#cimb#nhtruynnhimtrem.
Trd isutuidocnmindßchth##ngcam#truynquasav¡nhau
thainêntmcb#nhtruynnhim.
L #ngkhngthgi¿mnhanht3thngtuitrlên.Vv#ytrtrên6thng
haymcccb#nhtruynnhim.Qutrnhsinhdßchtremph#thu#cv¡occyu
t:
- Ngun b#nh truyn nhim: tr embß b#nh c tri#u chngb#nh khơng in
hnh,vv#ykhpht hi#nnênkh¿nngl¢ylanc¡ngnhanh,nht l¡cctr ng
mmnon.
- Ph# thu#c v¡o  ng truyn nhim:  môi tr ng mm non, khu t#p th
ơngtrthkh¿nngl¢ylanc¡ngnhanh.

15

-Ph#thu#cv¡oc thth#c¿m:vsckhecatremkmnêndmcb#nh.
Phnlnccb#nhtruynnhim±cvacxinphngb#nhnênvi#ctiêmphng
l¡cnthitivitr.
1.2.2.4.Cccon ngtruynnhim
Theo ng hụhp( ngkhụngkh): ccb#nhcthlÂy thĂnhdòchnh 
cm,si,quaibò,bchhu,lao,viờmmĂngnom&
C chlÂytruyn:thụngquaccgi#tn cb#t,n cmĩimĂccvisinhv#t

gÂyb#nhtruynt#ngunb#nhsangccc thng ikhc,ÂylĂ ngtruyn
rtkhphngnga,vthccdòchb#nh nghụhpth ngl¢ylanrtnhanh.
Theo  ng tiêu ha ( ng thc n, n c ung): cc b#nh lÂy theo  ng
tiờuhanh t,lò,th nghĂn,bili#t,viờmgan&RuilĂvisinhv#tlĂmlÂylan
rtnhanhccvisinhv#ttheo ngtiờuha.
Theocon  ngcụntrng: ccb#nhdòchhch(dob#chttruyn),stxut
huyt,viờmnoNh#tBn(domuòitruyn)lÂylandocụntrng.CccụntrngnĂy
truynb#nhdochnghtmung ivĂ#ngv#tbòb#nhritruynvisinhv#t
nĂychong ilĂnh.
Theo ngtiêmtruyn( ng mu): ngn¡y cth l¡m l¢y lan m#ts
b#nhtruynnhim ngmungquant¢mnhtl¡viênganBv¡b#nhAIDS.
Theocon ngtruyntr#ctiptng imangmmb#nhsangng ikhc:
ccb#nhlÂylantheocon ngtnhd#cnh lÂu,giangmaivĂnhtlĂHIV/AIDS.
Ccb#nhngoĂidanh gh,nm&
1.2.3.Mind#ch
1.2.3.1.ònhngha
MindòchlĂsckhngcac thivivisinhv#tgÂyb#nhhaylĂkh
nngchngcac thvihi#nt #ngnhimb#nh.
PhÂnloimindòch:mindòchch#ngvĂmindòchbò#ng.
Mindòchch#ngbaogm:mindòchch#ngt#nhiờnvĂmindòchch
#ngnhÂnto.
Min dßch ch #ng t# nhiên: c  th c kh¿ nng min dßch i vi m#t s
b#nhsaukhi±khib#nhnh si,quaibß&

16

Mindòchch#ngnhÂnto: #chnhthĂnhdosd#ngph ngphptiờm
chng.Thigianmindòch #chnhthĂnhngnh nloitrờn,chonờncntiờm
chngnhcli.

Mindòchbò#ng:baogmmindòchbò#ngt#nhiờnvĂmindòchbò#ng
nhÂnto.

Mindòchbò#ngt#nhiờn: #chnhthĂnhdom#truynsangconquamu
vĂsam#.

Mindòchbò#ngnhÂnto: #chnhth¡nhnhsd#nghuytthanhkhng
#csaukhic th±mcb#nh.Huytthanhctcd#ngngaynh ngl¿ichngbß
¡oth¿irango¡inêncnctiêmchnghßtr#.
1.2.3.2.Khngnguyên

Khngnguyênl¡nhngchtm¡khiv¡oc thctcd#ngkchthchc th
sinh ra khng th. Khng nguyên c th l¡ vi khun, virut, ngo¿i #c t ca vi
khun,proteinl¿,cctchccath#cv#tv¡#ngv#t.

Tnh #c hi#u ca khng nguyên: l¡ kh¿ nng thc y c  th tng h#p ra
khngtht ngng.Khngtht ngngn¡ychßkth#p #cvikhngngun
thchngm¡khơngkth#p #cvibtckhngngunn¡okhc.
1.2.3.3.Khngth

Khng th l¡ nhng cht do c  th tng h#p  #c d i s# kch thch ca
khngnguyờn.Mòikhngthchò #cphnng#chi#uvim#tkhngnguyờn
t ngng.KhicngÂymindòchivinhiub#nh,ng itatr#nhònh#pnhiu
khngnguyờnvĂom#tdungdòchtiờm

Vd#:Hßnh#pkhngnguyênb¿chhu+unvn+hog¡
1.2.3.4. Vacxin

Vacxin:lĂm#tloikhngnguyờn,ncngungctvisinhv#tgÂyb#nh
 #cbomch#antoĂncnthitlĂmchoc tht#toramindòch(khng

th)chnglitcnhÂngÂyb#nh).

Nguyêntcsd#ngvacxin:
Ngo¡icc yêucuvchuyênmônnh vi#cb¿oqu¿n,thih¿nsd#ng,cn
ch:

17

+Tßl#tiêmchng:tiêmchngvacxinph¿i¿ttßl#80%trlênit #ngc¿m
nhim mi c kh¿ nng ngn nga  #c dßch, nu chß tiêm  #c 50% i t #ng
dßchvncthx¿yra.

+it #ngtiờmchng:ttcnhngng icnguyc mcb#nhmĂch ac
mindòchucnd #ctiờmchng.TremlĂit #ng #c#cbi#tquantÂmv
sckhngcatrkm,dmcnhiub#nh.

Di#n chng chß ßnh (khơng tiêm chng): nhng ng i ang mc b#nh cp
tnh, st, dß ng& nên ho±n tiêm. Nhng ng imc b#nh m±n tnh nh  lao, tim,
viêmth#n,i ng&khôngtiêm.

+Thigiantiêmchng:thơngth ngsaukhitiêmchngt7-10ng¡y,c th
mihnhth¡nh min dßch.Vv#y vi#ctiêmchngph¿i tinh¡nh tr c madßch
x¿y ra. ivinhngvacxinph¿i tiêmchngnhiu mÜitrong m#t#tph¿i ¿m
b¿ongkho¿ngcchgiaccmÜitiêm,kho¿ngm#tthng.

+Ccphnngsaukhitiờmchng:cm#tsvacxincthgÂyraphnng
m#tsng i.Vv#ysaukhitiờmchngbtkloivacxinnĂocĩngcntheodi
cnth#nxlkòpthiccphnngdovacxingÂyra.

1.3.Ksinhtrngyh#c

1.3.1.KsinhtrngvĂv#tch

K sinh trng l¡ nhng sinh v#t sng nh v¡o sinh v#t khc ang sng, chim
ccchtcasinhv#tsngv¡phttrin.

it ngnghiêncucaksinhtrngyh#cl¡nhngksinhtrngsngbm
trênng iho#ctruynb#nhchong i.

V d#: giun Üa sng trong ru#t ng i, k sinh trng st rt sông trong mu
ng i.

Sinhv#tksinhg#il¡v#tch
1.3.2.#cimsinhs ncaksinhtrng

Ksinhtrngsinhs¿nnhanh,nhiuv¡dd¡ng.
V d#: giun Üa c th  mßi ng¡y 200 trng. Rui mußi mßi la  h¡ng
trmtrng&Vv#yvi#cthanhtonmmb#nhrtkhkhn.
1.3.3. nhh ngcaksinhtrngiviv#tch

18

Chim thc n ca v#t ch, nu vn  n¡y ko d¡i th v#t ch bß suy dinh
d ngv¡thiumu.

G¢y #c: trong qu trnh tn t¿i trên v#t ch, k sinh trng tit nhiu cht v¡
nhngchtn¡ycthg¢yng##civic thv#tch.

G¢ytcc h#cdoksinhtrng:vd#nh giunÜag¢ytcru#t,g¢yviêmtc
ngm#t.

GÂychnth ng:BnthÂnksinhtrngphibmvĂom#tvòtrnhtònhca
c thv#tch,n ichngbmvĂostonờnnhngchnth ngiviv#tch.

Vd#:giunmcph¿icms¢uuv¡oth¡nhru#tcav#tch,ph¿ingo¿mv¡o
niêmm¿cru#t

G¢y kch thch do k sinh trng: do chn th ng, do nhng #c t v¡ do c¿
nhngc chkhc,ksinhtrngcthg¢ychov#tchnhngkchthchrtkhc
nhau.

Vd#:g¢yngabivttcacơntrng,kchthchngah#umơng¢yra
bi giun kim ci khi chng ti cc np nhn ca h#u mơn   trng. Ho#c g¢y
kchthchivito¡nc thnh hi#nt #ngdòngtoĂnthÂndoksinhtrng.

1.4. Phngb#nhksinhtrng
MunphngvĂchngb#nhksinhtrng #chi#uqu,phid#atrờnc 

s khoa h#c ca iu trß chu k nhm ph v chu k ca chng, tin h¡nh trên quy
mơr#ng,ckho¿ch,kiêntr,tr#ngt¢mv¡d#av¡onh¢nd¢n.

Bi#nphpphngv¡chngksinhtrngcthl¡tiêudi#tksinhtrngcc
giaio¿nkhcnhaucachuk,ctt ngicachuk. Th#chi#nnhngbi#n
php v# sinh phng b#nh, nht l¡ v# sinh c nh¢n, n ung, an to¡n th#c phm v¡
môitr ng.

C¢uhicuich ng
CÂu1)Lòchtiờmchngmr#ngvĂtiờmphngunvns sinhchoph#n
mang thai òaph ngn iccchßsinhsngnh thn¡o?
Câu 2) Vi sinhv#tsng¢u?H±yktênm#tslo¿ivikhun,virut,ksinh
trngg¢yb#nhng i.Chngsng¢utrênc thng i?

19