Tiểu luận quan hệ giữa các nước lớn chủ đề quan hệ nhật trung

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>HỌC VIỆN NGOẠI GIAOKHOA CHÍNH TRỊ QUỐC TẾ & NGOẠI GIAO</b>

<b>TIỂU LUẬNQUAN HỆ GIỮA CÁC NƯỚC LỚN</b>

<b>CHỦ ĐỀ: Quan hệ Nhật - Trung</b>

<b>Giảng viên bộ môn: TS. Lê Thị Ngọc HânSinh viên thực hiện: Lê Nguyễn Quỳnh Anh</b>

<b>Mã số sinh viên: QHQT48C10784Lớp: QHGCNLSCTL-QHQT48CLC.1_LT</b>

<b>HÀ NỘI - 2023</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>Mục lục</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>I.Mở đầu</b>

Quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc là một trong những nhân tố quan trọng ảnh hưởng tới hồ bình, an ninh và phát triển của khu vực châu Á - Thái Bình Dương cũng như thế giới. Đây là đề tài nhận được sự quan tâm của cộng đồng quốc tế, khơng chỉ vì những tranh chấp từ lịch sử mà cịn bởi những diễn biến vừa tích cực và cũng vừa thách thức trong thời kỳ hiện đại.

Hai quốc gia này, mỗi nước mang theo mình lịch sử và văn hóa sâu sắc, đã chia sẻ những thời kỳ hợp tác và đối đầu, tạo nên một mối quan hệ đa chiều đặc biệt. Từ những ngày đầu tiên của sự hình thành đất nước, những dấu vết của quan hệ Nhật Bản -Trung Quốc đã để lại những ấn tượng sâu sắc và đan xen trong lịch sử của cả hai quốc gia.

Kể từ sau Chiến tranh Lạnh, tình hình quốc tế và khu vực đã có chuyển biến khác biệt, điều đó tác độc ít nhiều tới mối quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc. Trật tự Xô - Mỹ sụp đổ. Mỹ là siêu cường duy nhất còn lại trên thế giới nhưng thực lực cũng đã dần suy yếu. Sự thay đổi cục diện chính trị sau Chiến tranh Lạnh là cơ hội để Nhật Bản và Trung Quốc trỗi dậy và thực hiện khao khát nâng cao vị thế của mình trên trường quốc tế. Trung Quốc và Nhật Bản đối đầu nhau với tư cách là hai cường quốc có sức mạnh tương đối ngang nhau.

Trong bối cảnh hiện nay, mặc dù cả hai nước đều nhận thức được tầm quan trọng của việc duy trì một mối quan hệ ổn định và tích cực, song các thách thức lịch sử, chính trị và lợi ích kinh tế, đặc biệt là sự tác động từ nhân tố Mỹ cũng tạo nên những căng thẳng từ hai bên.

Bài tiểu luận này sẽ tìm hiểu sâu hơn về lịch sử quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc từ những giai đoạn đầu tiên, từ đó phân tích các đặc trưng trong quan hệ hai nước trong bối cảnh quan hệ quốc tế hiện nay, đồng thời đặt ra những câu hỏi về tầm quan trọng và vai trò của quan hệ Nhật - Trung trong khu vực và trên trường quốc tế. Những diễn biến này không chỉ phản ánh sự biến động trong quan hệ hai bên mà còn là hiện thân của những thách thức và cơ hội đối mặt toàn cầu.

3

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

<b>II.Nội dung</b>

<b>1. Quan hệ Nhật - Trung dưới góc độ lịch sử</b>

Quan hệ giữa Trung Quốc và Nhật Bản bắt đầu vào năm 593 khi nữ Thiên hoàng Suiko Tennou, thuộc gia tộc Soga, lên ngôi và mong muốn học hỏi cách quản lý một vùng lãnh thổ rộng lớn từ các nhà lãnh đạo Trung Hoa<small>1</small>. Triều đình Nhật Bản gửi những người tài giỏi sang Trung Quốc để học tập và tiếp thu những văn hoá tiên tiến. Với tinh thần tự tôn dân tộc mãnh liệt, dù chịu ảnh hưởng của nền văn hoá Trung Hoa, người Nhật đã cải biên nhiều yếu tố cho phù hợp với môi trường và văn hóa Nhật Bản.

Tới thời kỳ Minh Trị, sau cuộc cải cách và duy tân đất nước, Nhật Bản trở thành cường quốc ngang hàng với các nước tư bản phương Tây, theo đuổi tham vọng đế quốc, thực hiện chủ trương “thoát Á nhập Âu". Từ đây, Nhật Bản bắt đầu tiến hành các cuộc xâm lược diễn ra bên ngoài, đầu tiên là Trung Quốc. Năm 1894, Chiến tranh Trung -Nhật lần thứ nhất nổ ra, trở thành một xung đột quan trọng giữa -Nhật Bản và Trung Quốc. Kết quả của cuộc chiến tranh này đã trở thành bước đệm của Nhật Bản nhằm tăng cường vị thế trong khu vực và phát triển thành một cường quốc hiện đại.

Năm 1937, dưới bối cảnh Chiến tranh Thế giới thứ Hai, Nhật Bản xâm lược Trung Quốc, gây ra cuộc Chiến tranh Trung - Nhật lần hai, bắt đầu chủ yếu từ tranh chấp về vùng Manchuria năm 1931. Nhật Bản thực hiện rất nhiều hành động tàn sát và tội ác chiến tranh tại nhiều khu vực tại Trung Quốc, trong đó có vụ Thảm sát Nam Kinh. Người dân Trung Quốc phải chịu nhiều thiệt hại nặng nề do sự tàn bạo của Nhật Bản. Sau nhiều năm chiến đấu, Nhật Bản gặp thất bại, công bố đầu hàng vào Tháng 8/1945, sau khi Mỹ thả hai quả bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki.

Kể từ sau Chiến tranh Lạnh, thế giới chia rẽ thành phe chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa cộng sản. Nhật Bản và Trung Quốc tiếp tục ở hai vị trí đối lập nhau. Nhật Bản, dựa vào Mỹ, đã vươn lên trở thành cường quốc kinh tế và ra sức vươn lên vị trí cường quốc chính trị. Động thái của Nhật Bản lúc này là thực hiện “trở lại châu Á" bằng biện pháp đầu tư và viện trợ ODA. Trung Quốc là một trong những quốc gia nhận ODA từ Nhật Bản. Tuy nhiên, nền tảng chính trị trong quan hệ Trung - Nhật vẫn còn nhiều xung đột, dẫn đến một thời kỳ “chính trị lạnh, kinh tế nóng" khi hợp tác và căng thẳng xong hành nhau.

<b>2. Đặc trưng quan hệ Nhật - Trung</b>

Quan hệ của Nhật Bản và Trung Quốc được vận hành cả về hợp tác và thách thức. Kết thúc thời kỳ Chiến tranh Lạnh, Trung Quốc mở cửa đối ngoại, dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Mao Trạch Đông và sau đó là Đảng viên Đảng Bảo thủ Đặng Tiểu

<small>1</small>TS. Lê Ngọc Hân, Quan hệ giữa các nước lớn từ sau chiến tranh lạnh, NXB Thế giới, Hà Nội, 2022, tr. 246.

4

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

Bình, quan hệ Nhật Bản đã trở nên quan trọng hơn. Nhật Bản đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Trung Quốc kinh tế và cơng nghiệp hố.

a. Căng thẳng, đối đầu - Tàn dư chiến tranh

Vấn đề lịch sử có thể coi là cơ sở và tiền đề cho sự phát triển lành mạnh của quan hệ Nhật - Trung, bên cạnh đó nó cũng là rào cản cho mối quan hệ giữa hai nước. Căng thẳng trong quan hệ Trung - Nhật chủ yếu bị cản trở bởi tàn dư của chiến tranh trong lịch sử giữa hai nước. Năm 2013, Thủ tướng Abe tới thăm đền Yasukuni, Tokyo, nhân dịp tưởng nhớ 2,5 triệu người Nhật thiệt mạng vì chiến tranh, trong đó có 14 tội phạm bị kết tội trong Chiến tranh thế giới thứ hai<small>2</small>. Chuyến viếng thăm này làm dấy lên mâu thuẫn không chỉ giữa Trung Quốc và Nhật Bản mà còn từ các nước Châu Á cũng như cộng đồng quốc tế, bởi động thái này được coi là khơi lại lịch sử quân phiệt Nhật Bản, làm rạn nứt quan hệ với Trung Quốc.

- Tranh chấp chủ quyền

Vấn đề chủ quyền nổi bật nhất làm gia tăng sự căng thẳng trong quan hệ Nhật -Trung là tranh chấp giữa hai nước xung quanh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Nhật Bản và Trung Quốc đều tuyên bố chủ quyền đối với quần đảo này, gọi là Senkaku bởi Nhật Bản và Điếu Ngư bởi Trung Quốc. Tranh chấp này làm gia tăng độ căng thẳng giữa Nhật Bản và Trung Quốc.

Những lo ngại của Nhật Bản về quân sự của Trung Quốc đã tăng mạnh kể từ vụ va chạm năm 2010 giữa tàu đánh cá của Trung Quốc và một tàu Cảnh sát biển Nhật Bản ở vùng biển Hoa Đông gần quần đảo Senkaku/Điếu Ngư. Thêm nữa, việc Trung Quốc liên tục xâm nhập vào vùng biển xung quanh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư kể từ năm 2012 đã củng cố nhận thức của Nhật Bản rằng Trung Quốc là mối lo ngại an ninh lớn nhất của Nhật Bản. Năm 2013, lần đầu tiên sau 11 năm, chính phủ Nhật Bản tăng ngân sách quốc phịng lên 4,68 nghìn tỷ yen (51,7 tỷ USD). Theo Bộ Quốc phòng Nhật Bản, tiềm lực quân sự cần được nâng cao nhằm tăng cường phòng thủ tại các vùng lãnh thổ, lãnh hải và không phận của các nước khi Trung Quốc xâm nhập.

Tuy nhiên, cả hai đều muốn giải quyết tranh chấp một cách linh hoạt bởi không muốn đẩy quan hệ tới đối đầu, tác động tiêu cực tới quan hệ kinh tế và chính trị giữa hai nước.

Bên cạnh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, Nhật Bản và Trung Quốc lại nảy sinh xung đột xung quanh chủ quyền đối với hòn đảo Okinotorishima. Đối với Nhật Bản thì

<small>2</small>Đại sứ Nguyễn Thế Phiệt, “Bước ngoặt mới trong quan hệ Nhật - Trung?”, Trang thông tin điện tử tổng hợp Ban Đối ngoại Trung ương, 7/9/2020.

5

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

khu vực này là đảo, nhưng đối với Trung Quốc lại chỉ là bãi đá ngầm và khơng cơng nhận chủ quyền của Nhật Bản tại hịn đảo này.

- Quan điểm lịch sử

Sự chia rẽ trong các quan điểm lịch sử như vấn đề Đài Loan tiếp tục tạo ra mâu thuẫn trong các vấn đề an ninh và sự đối đầu trực tiếp giữa Trung Quốc và Nhật Bản. Đài Loan nằm ở vị trí giữa tuyến giao thông đường biển từ Nhật qua Đông Nam Á, Ấn Độ Dương sang Trung Đông, châu Phi… do vậy phía Nhật Bản lo ngại tranh chấp giữa Đài Loan và Trung Quốc có thể khiến con đường hàng hải huyết mạch xuống phía nam bị Trung Quốc chặn, ảnh hưởng nghiêm trọng tới kinh tế và an ninh của Nhật Bản. Trung Quốc phản đối sự giao lưu chính phủ giữa Nhật Bản và Đài Loan. Về phía Nhật Bản, Nhật Bản thừa nhận “một nước Trung Quốc" và không ủng hộ Đài Loan độc lập, nhưng sau những năm 90, trước sự thay đổi của tình hình quốc tế và sự trỗi dậy của Trung Quốc, Nhật Bản đã điều chỉnh lại chiến lược đối ngoại của mình, nâng cao quan hệ với Đài Loan. Ngày 13/7/2021, Nhật Bản cơng bố Sách trắng quốc phịng, theo đó, “Bình ổn tình hình liên quan đến Đài Loan là điều quan trọng đối với an ninh của Nhật Bản và sự ổn định của cộng đồng quốc tế”<small>3</small>. Quan điểm này của Nhật Bản đã vấp phải sự phản đối gay gắt từ phía Trung Quốc, bởi Trung Quốc cho rằng điều này đe dọa đến nội bộ và tồn vẹn lãnh thổ của quốc gia mình.

Về tranh chấp của Trung Quốc liên quan tới vấn đề Biển Đông, ngày 10/1/2021, Nhật Bản gửi công g hàm tới Liên Hợp Quốc, khẳng định động thái “vẽ đường cơ sở phân chia lãnh hải… đối với các đảo và bãi đá ở biển Đông" của Trung Quốc là không phù hợp với Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển (UNCLOS) năm 1982, đồng thời cáo buộc Trung Quốc hạn chế tự do hàng hải và hàng không trên vùng biển này.

- Cạnh tranh vị thế nước lớn

Mặc dù là nước bại trận trong Chiến tranh Thế giới thứ hai, trong tình hình Chiến tranh Lạnh, Nhật Bản lợi dụng tình hình quan hệ quốc tế, dựa vào Mỹ để tập trung phát triển kinh tế, chỉ trong thời gian ngắn đã trở thành cường quốc về kinh tế, với ý đồ là vươn lên trở thành cường quốc kinh tế và chính trị, đóng vai trị quan trọng trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương và trên thế giới. Nhật Bản đã nhiều lần thể hiện rõ tham vọng chính trị của mình. Mặt khác, Trung Quốc lại có sự “trỗi dậy" trong cả kinh tế và quân sự. Trung Quốc là một trong năm nước thường trực của Hội Đồng Bảo An Liên Hợp Quốc và cũng là cường quốc hạt nhân hàng đầu ở Châu Á, có lực lượng qn đội thường trực đơng và tập trung phát triển tối đa tiềm lực quốc phòng cho quốc gia. Trung Quốc thể hiện rõ tham vọng lãnh thổ của mình ở vùng biển Đơng và các đảo

<small>3</small>“Lần đầu tiên Nhật Bản đưa “an ninh Đài Loan” vào Sách trắng quốc phòng", rfi.fr, 13/7/2021. class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

tranh chấp với Nhật. Điều đó khiến cả Nhật Bản và Trung Quốc đều lo ngại về vị thế của mình trong khu vực khi đứng trước một quốc gia láng giềng đầy tham vọng.

b. Hợp tác, phụ thuộc lẫn nhau

Trung Quốc và Nhật Bản từ lâu đã là hai nước láng giềng gần gũi trong suốt hơn 1500 năm, cùng với những trao đổi về kinh tế, văn hố và chính trị. Hai nước cịn phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế và đối tác thương mại hàng đầu, bởi nền kinh tế giữa hai nước vừa có tính bổ sung và cũng vừa có tính cạnh tranh. Trong khi Trung Quốc có thế mạnh là những ngành nhiều lao động và đất đai, Nhật Bản lại có thế mạnh về những ngành tập trung nhiều vốn và kỹ thuật. Sách trắng thương mại Nhật Bản cũng đưa ra đánh giá rằng “tăng trưởng của nền kinh tế Trung Quốc là mấu chốt cho sự thịnh suy châu Á", “kinh tế Nhật Bản nếu muốn phục hồi, cần phải lợi dụng đầy đủ sự tăng trưởng với tốc độ cao của châu Á mà Trung Quốc là một đại biểu" .<small>5</small>

Từ những năm 2000, quan hệ Nhật - Trung có những bước tiến và cải thiện đáng kể, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế, thương mại. Sự hợp tác ngày càng gia tăng trong nhiều lĩnh vực, từ đầu tư và thương mại đến văn hoá và giáo dục. Mối quan hệ hợp tác giữa Nhật Bản và Trung Quốc được đánh dấu bởi những chuyến thăm của lãnh đạo hai nước. Năm 2006, Thủ tướng Shinzo Abe đến thăm Trung Quốc. Một năm sau đó, Thủ tướng Ơn Gia Bảo đến thăm Nhật Bản. Kết quả của hai chuyến viếng thăm này là Tuyên bố chung Nhật - Trung ra đời, nhằm khẳng định nỗ lực xây dựng quan hệ chiến lược “hai bên cùng có lợi" của cả hai nước.

Sau tranh chấp về quần đảo Senkaku/Điếu Ngư, quan hệ Nhật Trung có dấu hiệu nguội lạnh. Trên thực tế, cả Trung Quốc và Nhật Bản đều đã cố gắng hâm nóng quan hệ chính trị kể từ tranh chấp đó. Vào tháng 11/2012, cuộc gặp cấp cao Trung - Nhật đầu tiên kể từ khi bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai của Thủ tướng Abe được tổ chức bên lề Hội Nghị Thượng Đỉnh APEC ở Bắc Kinh. Thủ tướng Lý khắc Cường sau đó đến thăm Nhật Bản vào tháng 5/2018 và chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Abe vào tháng 10 cùng năm đã đẩy nhanh quá trình phá băng trong quan hệ giữa hai nước. Cả hai bên cam kết hợp tác trên nhiều phương diện.

Năm 2023, nhân dịp kỷ niệm 45 năm ký kết Hiệp ước Hồ bình và Hữu nghị giữa Nhật Bản và Trung Quốc, Chủ nhiệm Văn phịng Uỷ ban Cơng tác Đối ngoại Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc Vương Nghị gặp rõ riêng Ngoại trưởng Nhật Bản Yoshimasa Hayashi, theo đó nêu rõ hai nước nên xây dựng mối quan hệ phù hợp

<small>5</small>Vũ Thuỳ Ly, 2014. “Đặc điểm xung đột Trung - Nhật trong nền chính trị quốc tế đương đại và tác động của nó đến khu vực Châu Á - Thái Bình Dương”. Luận văn, Học viện Ngoại Giao.

<small>4</small>Trần Anh Đức, “Một số trở ngại trong quan hệ Nhật - Trung từ sau Chiến tranh Lạnh đến nay", Viện Nghiên cứu Đông Bắc Á, 24/9/2012.

tml

7

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

với kỷ nguyên mới, đưa quan hệ song phương giữa hai nước phát triển lành mạnh và ổn định.

Về mặt kinh tế, Nhật Bản và Trung Quốc từ lâu đã phụ thuộc lẫn nhau trên phương diện này. Theo thống kê của Tổ chức xúc tiến thương mại Nhật Bản, trong năm 2017, kim ngạch thương mại song phương đạt 329,3 tỷ USD<small>6</small>. Đặc biệt, kinh tế Nhật Bản ngày càng phụ thuộc vào chuỗi cung ứng và thị trường Trung Quốc. Theo Văn phòng Nội các Nhật Bản, năm 2019, Nhật Bản có hơn 2.600 trong tổng số hơn 5.000 mặt hàng nhập khẩu có tỷ lệ phụ thuộc vào nguồn cung từ một quốc gia nhất định cao hơn 50%, trong đó có 1.133 mặt hàng có tỷ lệ phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc cao hơn 50% .<small>7</small>

Ngày 14/4/2019, Uỷ viên Quốc vụ, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị và Ngoại trưởng Nhật Bản Taro Kono chủ trì đối thoại kinh tế cấp cao lần thứ Năm tại Bắc Kinh. Theo đó, Ngoại trưởng Vương Nghị nhấn mạnh Trung Quốc và Nhật Bản cần phải thực hiện những nỗ lực chung nhằm thúc đẩy tự do và tạo điều kiện thuận lợi cho thương mại và đầu tư, bảo vệ môi trường kinh doanh công bằng, bình đẳng và khơng phân biệt đối xử, đẩy mạnh các cuộc đàm phán về hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực và hiệp định thương mại tự do Trung Quốc - Nhật Bản - Hàn Quốc, bảo vệ chủ nghĩa đa phương và cơ chế thương mại tự do .<small>8</small>

c. Tác động từ nhân tố Mỹ

Mỹ có tác động ít nhiều tới mối quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc, góp phần hình thành tam giác quan hệ Nhật - Mỹ - Trung đóng vai trò chủ đạo trong cục diện Châu Á - Thái Bình Dương hiện nay. Quan hệ giữa Nhật Bản và Trung Quốc ln có sự can dự từ nhân tố Mỹ, bởi Nhật Bản, Trung Quốc và Hoa Kỳ đều tham gia vào tam giác chiến lược, trong đó Nhật Bản và Hoa Kỳ cùng nhau hợp tác để kiềm chế một Trung Quốc đang trỗi dậy. Mỹ là đối thủ cạnh tranh với Trung Quốc, song lại là đồng minh thân cận nhất với Nhật Bản; từ đó, quan hệ quốc phòng Mỹ - Nhật ngày càng được củng cố và Mỹ cũng lôi kéo Nhật tham gia vào các thể chế, tập hợp lực lượng chống Trung Quốc .<small>9</small>

Kể từ tuyên bố của Tổng thống Barack Obama về Chính sách Châu Á mới năm 2012, quan hệ song phương giữa Trung Quốc và Mỹ dần trở nên suy thoái và tiến tới đối đầu. Năm 2020, thương mại Mỹ - Trung xuống dốc làm bùng lên cuộc chiến thương mại giữa hai nước. Hàng Trung Quốc xuất khẩu sang Mỹ bị áp thuế 250 tỷ USD, buộc

<small>9</small>TS. Lê Ngọc Hân, Quan hệ giữa các nước lớn từ sau chiến tranh lạnh, NXB Thế giới, Hà Nội, 2022, tr.

<small>6</small>Đại sứ Nguyễn Thế Phiệt, “Bước ngoặt mới trong quan hệ Nhật - Trung?”, Trang thông tin điện tử tổng hợp Ban Đối ngoại Trung ương, 7/9/2020.

8

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

Trung Quốc phải giữ quan hệ mật thiết với Nhật Bản và Ấn Độ. Việc Mỹ áp thuế đối với mặt hàng của Trung Quốc còn ảnh hưởng tới cả nền kinh tế của Nhật Bản. Trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung, mặc dù là đồng minh với Mỹ, Nhật Bản khơng chọn bên và duy trì sự trung lập.

Mặt khác, mặc dù Mỹ và Nhật thiết lập mối quan hệ đồng minh kể từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, đồng thời thường xuyên củng cố quan hệ đồng minh, nhưng những năm gần đây, Nhật Bản bắt đầu giảm phụ thuộc vào Mỹ, đặc biệt dưới thời Donald Trump, Mỹ chứng kiến sự suy giảm vị thế chính trị. Tháng 4/2018, tổng thống Donald Trump đã viết trên Twitter rằng Nhật Bản đã “đánh mạnh vào thương mại Mỹ trong nhiều năm qua", cho rằng một số loại xe nhập khẩu từ Nhật Bản đe dọa tới an ninh quốc gia Mỹ. Về mặt quân sự, Mỹ cũng gây áp lực lên Nhật Bản, đe doạ sẽ rút quân khỏi quốc gia này nếu như không chịu chi thêm tiền mua vũ khí của Mỹ<small>10</small>. Niềm tin Nhật Bản dành cho Mỹ lại càng suy giảm sau khi Mỹ rút khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP),

Tóm lại, Mỹ là một nhân tố quan trọng góp phần vào tính chất của quan hệ Nhật Trung, có thể thúc đẩy và cũng có thể ngăn chặn. Sự hung hăng của Mỹ đẩy Trung Quốc và Nhật Bản xích lại gần nhau. Trước chủ nghĩa bảo hộ thương mại của Donald Trump, Trung Quốc và Nhật Bản đã thắt chặt quan hệ, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế.

<b>3. Vai trò và tác động của mối quan hệ Nhật - Trung</b>

- Tác động tới vị thế của khu vực trên trường quốc tế

Châu Á - Thái Bình Dương đang trên đà phát triển, tạo điều kiện cho các nước thành viên duy trì sự ổn định của an ninh, chính trị, gia tăng hợp tác song phương và đa phương. Sức hút của khu vực này lan tỏa tới cả khu vực Đông Bắc Á, nơi giao thoa của lợi ích các cường quốc và ảnh hưởng tới cả các quốc gia khác trên tồn cầu. Vì vậy, cạnh tranh Nhật - Trung đã đem lại nhiều lợi ích cho các nước thành viên, đồng thời tạo cơ hội cho các nước khai thác vị trí địa - chính trị, địa - kinh tế của mình và các nước thành viên để ngược lại kiềm chế bớt tham vọng của Trung Quốc và Nhật Bản với khu vực<small>11</small>. Quan hệ Nhật - Trung có thể tạo cơ hội cho các nước thành viên cạnh tranh lành mạnh. Nhật Bản và Trung Quốc đều là hai cường quốc lớn trong khu vực, vì vậy quan hệ giữa hai bên ít nhiều cũng lơi kéo mối quan tâm từ các cường quốc khác trên thế giới như Mỹ, Nga. Đây đều là hai quốc gia có ảnh hưởng lớn tới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Điều này khiến các nước trong khu vực cũng phải củng cố vị thế của mình trong khu vực. Bên cạnh đó, việc Nhật Bản thúc đẩy chính sách an ninh kinh tế đối với Trung Quốc, bao gồm thông qua Luật Thúc đẩy an ninh kinh tế, đã tạo điều kiện cho

<small>11</small>Lê Thị Ngọc Bích, 2014. “Cạnh tranh ảnh hưởng Trung - Nhật tại khu vực Đông Nam Á: Những phát triển mới từ năm 2010, tác động và triển vọng tương lai”. Luận văn, Học viện Ngoại Giao.

<small>10</small>TS. Lê Ngọc Hân, Quan hệ giữa các nước lớn từ sau chiến tranh lạnh, NXB Thế giới, Hà Nội, 2022, tr. 274.

9

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

khu vực tăng tính cạnh tranh về địa kinh tế. Việc các quốc gia trong khu vực Châu Á -Thái Bình Dương có thể bảo vệ được độc lập, chủ quyền, tồn vẹn lãnh thổ… của mình, đồng thời phát triển lành mạnh sẽ giảm thiểu những nguy cơ đến từ sự can thiệp và sức ép của các nhân tố bên ngoài, đồng thời ra tăng sức ảnh hưởng của khu vực Châu Á -Thái Bình Dương tới các nước trên thế giới.

- Tác động tới an ninh và quan hệ của các quốc gia

Xung đột giữa Nhật Bản và Trung Quốc có thể làm thay đổi quan hệ giữa các quốc gia khơng chỉ trong khu vực mà cịn ảnh hưởng tới các quốc gia trên thế giới. Quan hệ song phương Nhật - Trung nắm vai trò quyết định trong cục diện chính trị và an ninh khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Tranh chấp giữa Trung Quốc và Nhật Bản giữa quần đảo Senkaku/Điếu Ngư cũng như các vùng đặc quyền kinh tế là một vấn đề nổi cộm của khu vực Đông Bắc Á. Vùng biển Đông nơi xảy ra tranh chấp này giữa hai bên nằm trên bàn cờ chiến lược của các cường quốc muốn gia tăng ảnh hưởng của mình tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương, bởi đây là tuyến hàng hải quan trọng, có tài nguyên biển phong phú. Vì vậy, vấn đề này khơng chỉ gói gọn tầm ảnh hưởng trong khu vực mà còn liên quan tới các nước lớn trên thế giới. Nếu vấn đề tranh chấp lãnh thổ không được giải quyết hợp lý, điều này sẽ gây nên căng thẳng giữa các nước, thậm chí là xung đột vũ trang và “phản ứng dây chuyền" với các nước trong khu vực. Nhật và Trung Quốc không ngừng tác động đến các nước, buộc các nước trong khu vực phải lựa chọn đối tác, gây ra mâu thuẫn và bất ổn trong khu vực. Mặc dù quan hệ Nhật - Trung hiện nay đã được kiềm chế, nhưng lợi ích của cả hai bên cơ bản là không giống nhau. Các quốc gia đều mong muốn được lợi về mình, vì vậy, điều hồ các lợi ích là rất khó.

Bên cạnh đó, sự hợp tác giữa Nhật Bản và Trung Quốc cũng sẽ tác động tới nền hồ bình và ổn định của khu vực. Quan hệ hồ bình giữa hai nước lớn có thể trở thành hình mẫu cho các quốc gia khác trong giải quyết tranh chấp. Chẳng hạn, ASEAN+3 (với Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc) sẽ là cơ hội để các nước ASEAN nâng cao vị thế trong việc đấu tranh một cách hiệu quả, hồ bình và cơng bằng về các vấn đề quốc tế và khu vực theo chiều hướng xây dựng và có trách nhiệm với Trung Quốc và Nhật Bản khi hai quốc gia này tham gia vào diễn đàn .<small>12</small>

Mỹ là một nhân tố quan trọng tác động tới quan hệ của Trung Quốc và Nhật Bản, vì vậy quan hệ Nhật - Trung cũng ảnh hưởng khơng nhỏ tới Mỹ. Từ góc độ của Mỹ, quan hệ căng thẳng giữa Nhật - Trung có lợi cho Mỹ, nhưng xung đột này trở nên nghiêm trọng sẽ gây tổn hại tới lợi ích của Mỹ. Đồng thời, Mỹ cũng nhận thức được lợi

<small>12</small>ThS. Trần Thuỳ Dương, “Quan hệ Trung Quốc - Nhật Bản và những tác động, ảnh hưởng đến sự phát triển của các nước trong khu vực”, Tạp chí Cộng sản, 10/4/2018.

t-ban-va-nhung-tac-dong%2C-anh-huong-den-su-phat-trien-cua-cac-nuoc-trong-khu-vuc.aspx

10

</div>