Luận văn: THỰC TRẠNG MỘT SỐ BỆNH VÀ YẾU TỐ LIÊN QUAN Ở NGƯỜI CHĂN NUÔI LỢN QUY MÔ NHỎ TẠI XÃ KHA SƠN - PHÚ BÌNH - THÁI NGUYÊN doc

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN - ĐẠI HỌC Y DƢỢC



NGUYỄN XUÂN NGUYÊN






THỰC TRẠNG MỘT SỐ BỆNH
VÀ YẾU TỐ LIÊN QUAN Ở NGƯỜI CHĂN NUÔI LỢN
QUY MÔ NHỎ TẠI XÃ KHA SƠN - PHÚ BÌNH - THÁI NGUYÊN





LUẬN VĂN THẠC SỸ Y HỌC

THÁI NGUYÊN, 2008




BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN - ĐẠI HỌC Y DƢỢC



NGUYỄN XUÂN NGUYÊN





THỰC TRẠNG MỘT SỐ BỆNH
VÀ YẾU TỐ LIÊN QUAN Ở NGƯỜI CHĂN NUÔI LỢN
QUY MÔ NHỎ TẠI XÃ KHA SƠN - PHÚ BÌNH - THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành Y học dự phòng
Mã số: 60 72 73

LUẬN VĂN THẠC SỸ Y HỌC





HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN QUÝ THÁI





THÁI NGUYÊN, 2008



Lời cảm ơn

Em xin chân thành cảm ơn!
Ban Giám hiệu, khoa Sau đại học Tr-ờng đại học Y - D-ợc - Đại
học Thái Nguyên đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện cho em.
Các giáo s-, các nhà khoa học các thầy giáo, cô giáo đã giảng dạy tận
tình và h-ớng dẫn em trong thời gian em tham gia học tập tại tr-ờng.
Xin bày tỏ lòng cảm ơn tới Tiến sỹ Nguuyễn Quý Thái - Ng-ời thầy
h-ớng dẫn khoa học trong quá trình em hoàn thành bản luận văn này.
Lãnh đạo Sở Y tế Bắc Giang - Huyện uỷ - Uỷ ban nhân dân huyện
Yên Thế đã tạo điều kiện để em tham gia khoá học này.
Xin đ-ợc cảm ơn Ban giám đốc, cán bộ viên chức Trung tâm Y tế
Dự phòng huyện Yên Thế nơi tôi công tác.
Cám ơn Đảng uỷ, Uỷ Ban nhân dân, Trạm Y tế xã Kha Sơn - Phú

Bình - Thái Nguyên đã nhiệt tình hợp tác trong quá trình tôi làm việc tại
địa ph-ơng.
Xin gửi lời cảm ơn tới anh em, bạn bè đồng nghiêp trong và ngoài
ngành y tế
Cuối cùng xin chân thành cảm ơn gia đình, những ng-ời thân luôn
động viên tôi trong quá trình học tập vừa qua.
Xin cảm ơn!


Tác giả:
Nguyễn Xuân Nguyên








CHỮ VIẾT TẮT

ATVSLĐ
An toàn vệ sinh lao động
BHLĐ
Bảo hộ lao động
BVTV
Bảo vệ thực vật
CS
Cộng sự
CSSKBĐ

Chăm sóc sức khoẻ ban đầu
HCBVTV
Hóa chất bảo vệ thực vật
NĐT
Nội độc tố
NXB
Nhà xuất bản
TCVSCP
Tiêu chuẩn vệ sinh cho phép
TMH
Tai mũi họng
WHO
World Health Organization (Tổ chức Y tế thế giới)

MỤC LỤC


Nội dung
Trang

ĐẶT VẤN ĐỀ
1

Chƣơng 1: TỔNG QUAN
3
1.1
Đặc trưng và tác hại nghề nghiệp trong lao động nông nghiệp
3
1.2
Các bệnh thường gặp của nhà nông
5

1.2.1. Say nóng (hội chứng quá nhiệt cấp)
5

1.2.2. Say nắng (bệnh xạ nhiệt)
6

1.2.3. Ảnh hưởng của khí NH
3

6

1.2.4. Ảnh hưởng của H
2
S
7

1.2.5. Vi sinh vật trong không khí
8
1.3
Những bệnh vật nuôi lây sang người và cách phòng chống
9

1.3.1. Bệnh đóng dấu lợn
9

1.3.2. Bệnh E.Coli
10

1.3.3. Bệnh lao
11

1.3.4. Bệnh do liên cầu khuẩn
11

1.3.5. Bệnh Listeriosis

12

1.3.6. Bệnh Salmonellosis
13

1.3.7. Bệnh than
13
1.4
Bệnh ở vật nuôi truyền sang người do ký sinh trùng
14

1.4.1. Bệnh sốt hồi quy
14

1.4.2. Bệnh sán lá ruột lợn
15
1.5
Bệnh ở vật nuôi truyên sang người do virus
15

1.5.1. Bệnh dại ở động vật
15

1.5.2. Bệnh cúm gà
16
1.6
Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước
17

1.6.1. Nghiên cứu ở nước ngoài
17

1.6.2. Nghiên cứu trong nước
17

Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
21
2.1
Đối tượng
21
2.2
Địa điểm và thời gian nghiên cứu
21

2.2.1. Địa điểm
21

2.2.2. Thời gian nghiên cứu
22
2.3
Phương pháp nghiên cứu
22

2.3.1. Phương pháp
22

2.3.2. Cỡ mẫu và chọn mẫu
22

2.3.3 Kỹ thuật nghiên cứu
22
2.4
Chỉ tiêu nghiên cứu
23

2.4.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu
23

2.4.2. Các chỉ số về bệnh tật của người chăn nuôi lợn
23

2.4.3. Các chỉ số về yếu tố liên quan tới sức khoẻ người lao động
25
2.5
Xử lý số liệu
26

Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
27
3.1
Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu
27
3.2
Tình hình bệnh trạng ở người chăn nuôi lợn
30
3.3
Một số yếu tố liên quan đến một số bệnh thường gặp ỏ người
chăn nuôi lợn

36

Chƣơng 4: BÀN LUẬN
43
4.1
Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu
43
4.2
ệnh thường gặp ở người chăn nuôi lợn
45
4.3
Một số yếu tố liên quan đến các bệnh thường gặp
51

KẾT LUẬN
59

KIẾN NGHỊ
61




DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Nội dung
Trang
Biểu 3.1. Đặc điểm giới tính người chăn nuôi lợn
27
Biểu 3.2.Trình độ học vấn của người chăn nuôi lợn

27
Biểu 3.3. Nghề nghiệp khác của người chăn nuôi lợn
28
Biểu 3.4. Đặc điểm tuổi nghề người chăn nuôi lợn
28
Biểu 3.5. Đặc điểm tuổi đời người chăn nuôi lợn
29
Biểu 3.6.Tỷ mắc bệnh chung theo tuổi đời của người chăn nuôi lợn
29

DANH MỤC BẢNG
Nội dung Trang
Bảng 3.1. Cơ cấu bệnh tật ở người chăn nuôi lợn
30
Bảng 3.2. Tỷ lệ mắc bệnh TMH theo giới, tuổi đời của người chăn nuôi lợn
30
Bảng 3.3. Tỷ lệ mắc bệnh TMH theo tuổi nghề của người chăn nuôi lợn
31
Bảng 3.4. Tỷ lệ mắc bệnh da liễu theo giới, tuổi đời của người chăn nuôi lợn
31
Bảng 3.5. Tỷ lệ mắc bệnh da liễu theo tuổi nghề của người chăn nuôi lợn
32
Bảng 3.6. Tỷ lệ mắc bệnh hô hấp theo giới, tuổi đời của người chăn nuôi lợn
33
Bảng 3.7. Tỷ lệ mắc bệnh hô hấp theo tuổi nghề của người chăn nuôi lợn
33
Bảng 3.8. Tỷ lệ mắc bệnh tiêu hoá theo giới, tuổi đời của người chăn nuôi lợn
34
Bảng 3.9. Tỷ lệ mắc bệnh tiêu hoá theo tuổi nghề của người chăn nuôi lợn
35
Bảng 3.10. Liên quan giữa vị trí đặt chuồng lợn so với nhà ở và bệnh TMH
36
Bảng 3.11. Liên quan giữa cách xử lý phân gia súc và bệnh TMH
36
Bảng 3.12. Liên quan giữa sử dụng khẩu trang và bệnh TMH
37
Bảng 3.13. Liên quan giữa vị trí đặt chuồng lợn so với nhà ở và bệnh da liễu
38
Bảng 3.14. Liên quan giữa cách xử lý phân gia súc và bệnh da liễu
38

Bảng 3.15. Liên quan giữa sử dụng bảo hộ lao động và bệnh da liễu
39
Bảng 3.16. Liên quan giữa vị trí đặt chuồng lợn so với nhà ở và bệnh hô hấp
39
Bảng 3.17. Liên quan giữa cách xử lý phân gia súc và bệnh hô hấp
40
Bảng 3.18. Liên quan giữa sử dụng khẩu trang và bệnh hô hấp
40
Bảng 3.19. Liên quan giữa vị trí đặt chuồng lợn so với nhà ở và bệnh tiêu hoá
41
Bảng 3.20. Liên quan giữa cách xử lý phân gia súc và bệnh tiêu hoá
42
Bảng 3.21. Liên quan giữa sử dụng bảo hộ lao động và bệnh tiêu hoá
42





Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1
ĐẶT VẤN ĐỀ

Nông nghiệp và nông thôn không những có vai trò quan trọng đối với các
nước đang phát triển mà còn quan trọng đối với tất cả các nước khác trên thế
giới. Chăn nuôi và trồng trọt, đặc biệt là chăn nuôi gia súc, gia cầm đã góp
phần xoá được đói, giảm được nghèo ở nhiều khu vực. Trong giai đoạn hiện
nay vấn đề nông nghiệp, nông thôn và nông dân đang được Đảng và Nhà
nước ta hết sức quan tâm và chú trọng, nghị quyết Trung ương VII ra đời như

thổi thêm một luồng gió mới cho nông nghiệp, nông thôn và nông dân Việt
Nam. Trong nông nghiệp chăn nuôi là một ngành cơ bản không thể tách rời.
Tuy nhiên người lao động nông nghiệp nói chung và lao động chăn nuôi nói
riêng cũng luôn phải đối mặt với nhiều vấn đề về môi trường và sức khoẻ.
Có nhiều chứng bệnh hoặc bệnh truyền nhiễm ở người có liên quan đến
chăn nuôi gia súc, gia cầm. Hiện nay tỷ lệ các bệnh dịch lây từ gia súc, gia
cầm như cúm gia cầm, nhiễm trùng, nhiễm độc, lợn tai xanh đang trở thành
mối quan ngại của nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam [3], [4],
[6]. Ở một số nước trên thế giới, vấn đề này không được giải quyết triệt để
nên đã gây nhiều tác hại, tác động nghiêm trọng, ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ
cộng đồng. Việt Nam là một nước có nền kinh tế nông nghiệp khá phát triển,
tỷ lệ các hộ gia đình có chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm nhiều, hơn nữa
trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, số lượng các trang trại cũng ngày một
nhiều hơn. Đây có thể là một trong những nguyên nhân gây nên nhiều bệnh
lây truyền hoặc gia tăng một số bệnh thường gặp đối với cộng đồng nếu vấn
đề vệ sinh lao động không được giải quyết đúng quy trình và đảm bảo an toàn [44].
Ở nước ta sản xuất nông nghiệp trong đó có chăn nuôi đang là nền tảng
kinh tế xã hội của các tỉnh miền núi phía Bắc. Chăn nuôi quy mô nhỏ là mô
hình thường gặp vì đã mang lại nhiều lợi ích cho nông dân. Tuy nhiên chăn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2
nuôi quy mô nhỏ cũng chứa ẩn nhiều nguy cơ đối với sức khoẻ cộng đồng.
Một số nghiên cứu tại một số khu vực chăn nuôi lợn quy mô hộ gia đình ở các
huyện Phú Bình, Phổ Yên, Thành phố Thái Nguyên, đã cho thấy sự gia tăng
tỷ lệ của nhiều bệnh: tai mũi họng, hô hấp, tiêu hóa, da và niêm mạc. Tuy
nhiên các nghiên cứu về bệnh trạng và các yếu tố ảnh hưởng ở người chăn
nuôi lợn còn ít và chưa có hệ thống. Vì vậy chúng tôi nghiên cứu đề tài "Thực
trạng một số bệnh và yếu tố liên quan ở người chăn nuôi lợn quy mô nhỏ

tại xã Kha Sơn - Phú Bình - Thái Nguyên"
Nhằm hai mục tiêu:
1. Mô tả thực trạng bệnh thường gặp ở người chăn nuôi lợn quy mô
nhỏ tại xã Kha Sơn - Phú Bình - Thái Nguyên.
2.Tìm hiểu một số yếu tố liên quan tới bệnh thường gặp ở người chăn
nuôi lợn tại khu vực nghiên cứu nói trên.















Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3
Chƣơng 1
TỔNG QUAN

1.1. Đặc trƣng và tác hại nghề nghiệp trong lao động nông nghiệp
Nền kinh tế Việt Nam hiện nay vẫn đang phụ thuộc vào sản xuất nông nghiệp
là cơ bản. Lao động nông nghiệp ở nước ta vẫn dựa trên một nền tảng trình độ

chưa cao, nền khoa học kỹ thuật vẫn còn đóng vai trò khiêm tốn, nên đã ảnh
hưởng xấu đến sức khoẻ người nông dân. Lao động nông nghiệp nước ta có
những đặc trưng về tác hại nghề nghiệp cần lưu ý như lao động ngoài trời phụ
thuộc vào thiên nhiên, lao động thủ công đơn giản là chính. Trong quá trình
lao động người dân phải tiếp xúc nhiều với các tác nhân gây bệnh đặc biệt là
các vi sinh vật, kí sinh trùng, hoá chất trừ sâu nguy hại [3], [7], [9], [26], [29].
Sự phụ thuộc vào điều kiện thiên nhiên cao trong quá trình sản xuất
như các yếu tố vi khí hậu trong môi trường lao động: nhiệt độ, độ ẩm, tốc gió,
bức xạ nhiệt… đã có ảnh hưởng không nhỏ tới sức khoẻ của người lao động
nông nghiệp. Mùa đông nhiệt độ giảm song độ ẩm ngoài đồng ruộng ở nước
ta còn cao nên sẽ làm cho cảm giác rét buốt tăng lên, mất nhiều nhiệt. Mùa hè
bức xạ nhiều nên nhiệt độ ngoài đồng ruộng nhiều khi cao hơn nhiệt độ da ở
cơ thể con người gây cản trở cho quá trình điều hoà thân nhiệt. Hơn nữa nhiệt
độ, độ ẩm cao càng làm cho việc thoát nhiệt khó khăn, dễ gây tích nhiệt hoặc
mất quá nhiều mồ hôi kèm theo mất muối khoáng gây cản trở cân bằng thể
dịch. Do lao động thủ công, lao động đơn giản nên nhiều khi năng lượng tiêu
hao lớn có khi tới 3000- 4000 Kcalo [5], [7].
Sự tiếp xúc với các yếu tố vi sinh vật, kí sinh trùng gây bệnh là một đặc
thù của nhiều nước nhiệt đới. Môi trường lao động chứa nhiều loại vi sinh vật
gây bệnh từ phân gia súc và gia cầm chưa được xử lý. Các loại vi nấm, kí sinh
trùng gây bệnh tồn tại ở môi trường tự nhiên và tiếp cận với người lao động

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4
dễ gây các bệnh như các loại nấm da, tóc và ký sinh trùng đường ruột. Dùng
nhiều hoá chất là phân bón, hoá chất bảo vệ thực vật nếu thiếu an toàn trong
sử dụng và bảo quản làm cho người nông dân có thể dễ dàng bị nhiễm độc
hoặc ảnh hưởng không tốt tới sức khoẻ [6], [8], [29], [44], [56]. Người nông
dân cũng có thể bị say nắng, say nóng cũng như mắc một số các bệnh mạn

tính khác đặc biệt là các bệnh có liên quan đến môi trường lao động sản xuất
nhỏ ở nông thôn nếu không được phát hiện và xử lí kịp thời.
Nghề nông ở nước ta cũng có thể bị nhiễm bệnh tật như các nghề khác
do tính chất công việc. Tuy nhiên cũng có rất nhiều bệnh mang tính đặc thù
như bệnh cúm gà, bệnh nhiễm ký sinh trùng, viêm da do nấm, bệnh ấu trùng,
sán… lây từ gia súc, gia cầm sang người. Các bệnh đường ruột cũng thường
gặp bởi lao động trong môi trường nóng và tiếp xúc nhiều với tác nhân gây
bệnh đường ruột.
Chăn nuôi ngày càng phát triển ở nước ta, đã cung cấp phần lớn nhu
cầu thịt cho nhân dân trong nước, đảm bảo cung cấp cho thị trường trong và
ngoài nước. Tuy nhiên nghề chăn nuôi cũng là nghề có thể lây bệnh có nguồn
gốc từ động vật sang người như bệnh than, cúm, lở mồm long móng, giun,
sán… Đã có nhiều trường hợp người chăn nuôi bị lây bệnh lao, bệnh liên cầu
lợn, ký sinh trùng do nhiều loại giun sán ở nước ta. Tình trạng ô nhiễm môi
trường do chăn nuôi cũng làm cho người chăn nuôi chịu ảnh hưởng xấu ở bộ
máy hô hấp, tiêu hoá… Các sản phẩm phân giải từ phân, nước thải của gia
súc, gia cầm làm ô nhiễm môi trường làm việc vẫn chưa có khả năng khống
chế được một cách hữu hiệu [11], [12], [15].
Lao động chăn nuôi gia súc gia cầm là một trong những dạng lao động
đặc thù của lao động nông nghiệp với nhiều tác hại nghề nghiệp. Đó là vấn đề
lao động trong môi trường không thuận lợi về vi khí hậu, hơi khí độc hại
Amoniac (NH
3
), Hydrosulfua (H
2
S), khí Cacbon dioxit (CO
2
), bụi tổng hợp,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

5
lao động thủ công nặng nhọc còn chiếm tỷ lệ cao, nguy cơ chấn thương khi
chăm sóc gia súc, có khả năng lây nhiễm cao bởi vi sinh vật và các yếu tố sinh
học có hại. Các yếu tố vật lý có hại như ồn, rung cũng xảy ra trong sử dụng
máy say sát thức ăn gia súc. Những năm gần đây các nghiên cứu trên thế giới
về sức khoẻ người chăn nuôi gia súc gia cầm đã cho thấy những tác động tổng
hợp cộng hưởng của các yếu tố có hại như bụi, hơi khí độc, vi sinh vật và
nấm, mùi khó chịu nên đã ảnh hưởng đến sức khoẻ người lao động rõ rệt,
ngay cả khi các yếu tố bụi, hơi khí độc thấp hơn TCVSCP nhiều lần [7],
[12], [45].
Trong những năm gần đây, ngành chăn nuôi của nước ta phát triển
mạnh mẽ, số lượng đầu gia súc và đàn gia súc tăng nhanh, đem lại hiệu quả
kinh tế cao cho nông dân. Tuy nhiên, các loại dịch bệnh liên tiếp sảy ra cũng
gây thiệt hại nghiêm trọng cho đàn gia súc và nguy hiểm hơn là nhiều bệnh
của gia súc còn lây sang người, gây những tổn thất nghiêm trọng. Mấy chục
năm qua, trên thế giới đã phát hiện ra hơn 30 loại bệnh truyền nhiễm mới như
sốt xuất huyết Hecbôla, bò điên, lở mồm long móng, viêm não Nipath, các
bệnh này đều liên quan giữa động vật và người. Thông thường, vật nuôi có
thể truyền bệnh sang cho người qua virút, vi khuẩn và qua một số côn trùng
ký sinh do đó việc hiểu biết về các căn bệnh này và việc phòng chống các căn
bệnh này là rất cần thiết. Nó không chỉ giúp ngăn ngừa bệnh, bảo vệ sức khỏe
cho con người mà còn giảm thiểu tối đa các thiệt hại do các bệnh đó gây ra
[16], [17], [27], [28].

1.2. Các bệnh thƣờng gặp ở ngƣời làm nông nghiệp
1.2.1. Say nóng (hội chứng quá nhiệt cấp)
Là hội chứng xảy ra khi nhiệt độ không khí và độ ẩm cao, ít gió, lao động
nặng, quá trình thải nhiệt bị cản trở gây tích nhiệt cao trên 38,5
0

c, có khi lên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

6
tới 39 - 40
0
c (ở đây vai trò của các tia bức xạ sóng dài chủ yếu là tia hồng
ngoại cao hơn).
Trường hợp nhẹ người bệnh cảm thấy bải hoải toàn thân, nhức đầu,
chóng mặt, cảm giác khát tăng, buồn nôn, tức ngực, khó thở, da mặt và toàn
thân đỏ, da nóng nhớp nháp mồ hôi, mạch, nhịp thở tăng. Bệnh nhân có thể
chết trong tình trạng hôn mê do liệt trung tâm tuần hoàn, hô hấp.

1.2.2. Say nắng (bệnh xạ nhiệt).
Là hội chứng thường gặp ở nông dân lao động ngoài trời, dưới ánh nắng mặt
trời hoặc làm việc trong điều kiện nóng có lò bức xạ nhiệt với bức xạ mạnh.
Trong trường hợp này 99% lượng tia bức xạ giữ ở ngoài hộp sọ, chỉ có 1%
vào não làm tăng nhiệt độ của màng não dẫn đến xung huyết, phù nề ở màng
não, nhiệt độ ở vùng này có thể lên đến 40
0
c [3], [12]. Vì thế đã gây rối loạn ở
tế bào vỏ não, đặc biệt ở các trung khu tuần hoàn hô hấp. Thông thường hiện
tượng này là do bức xạ tử ngoại (các bước sóng ngắn).
Trường hợp nhẹ:
+ Bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi, uể oải, chóng mặt hoa mắt ù tai.
+ Có thể có nôn hoặc buồn nôn.
+ Da mặt và da các vùng màu đỏ.
+ Thân nhiệt bình thường hoặc tăng ít.
Trường hợp nặng:

+ Có rối loạn phản xạ, nói mê sảng, ảo ảnh, ghê rợn, co giật, hôn mê và
tử vong do liệt trung tâm hô hấp, tuần hoàn

1.2.3. Rối loạn bệnh lý do khí NH
3
NH
3
là sản phẩm phân giải của các hợp chất hữu cơ và vô cơ có chứa Nitơ đặc
biệt là urê. NH
3
là chất không màu, có mùi khai, có tác dụng kích thích mạnh
niêm mạc đường hô hấp, niêm mạc mắt.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

7
NH
3
hoà tan vào niêm mạc đường hô hấp, đường tiêu hoá và niêm mạc
mắt gây kích thích trực tiếp lên các niêm mạc, gây co khí quản, viêm phổi,
viêm phế nang. NH
3
vào máu làm hàm lượng kiềm dự trữ trong máu tăng lên
làm PH máu thay đổi, cơ thể trúng độc kiềm, kích thích thần kinh trung ương
gây tê liệt hô hấp, co giật toàn thân.
NH
3
+ Hb tạo ra hêmatin làm mất khả năng vận chuyển O
2
của Hb, gây

thiếu O
2
nghiêm trọng cho cơ thể.
Lợn thải ra các chất: phân và nước tiểu, thức ăn rơi vãi, rau thừa. Mùi
hôi do bản thân con vật và các chất thải lên men làm ảnh hưởng đến môi
trường xung quanh khu vực chuồng trại chăn nuôi, ảnh hưởng đến chất lượng
nước ngầm, nguồn nước thiên nhiên (sông, suối), ảnh hưởng đến sức khoẻ
cộng đồng và dân sống xung quanh. Các chất khí độc do quá trình bị phân
huỷ bởi các hợp chất hữu cơ có trong chất thải của lợn gồm Sunphuahydro,
Mercaptan, Metan, Amoniac… Các khí độc này khi con người hít phải nhiều
nó sẽ bị oxy hoá nhanh chóng thành Sulphat làm ức chế men Chytocrom -
oxydase. Chỉ một lượng nhỏ khí này hấp thụ được thải qua hơi thở, số còn lại
một phần thải qua nước tiểu, nếu nồng độ cao có thể gây tác hại không tốt cho
cơ thể con người [7], [24], [30], [35].

1.2.4. Ảnh hưởng của H
2
S
Khí H
2
S là một chất dễ bay hơi, có mùi thối dù ở nồng độ thấp (0,001 -
0,002% trong không khí phát hiện mùi). H
2
S là sản phẩm phân huỷ các hợp
chất có chứa lưu huỳnh như: Methyonin, Xystein và đặc biệt trong thức ăn
có chứa nhiều Protit và gia súc đó lại bị bệnh đường ruột làm khả năng phân
huỷ các chất này không hoàn toàn và sản sinh ra H
2
S. Trong môi trường
chuồng trại có chứa nhiều H

2
S sẽ gây ra một số bệnh như: viêm mắt, phổi, dạ
dày mãn tính. Trong nghiên cứu của Nguyễn Ngọc Ngà và cộng sự thì hàm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

8
lượng H
2
S trong môi trường dân cư có nhiều chất hữu cơ tại Hà Nội trong
không khí thường vượt giới hạn cho phép từ 3 đến 10 lần và đã gây ảnh
hưởng làm gia tăng nhiều dấu hiệu bệnh lý mạn tính. Do vậy, đối với người
chăn nuôi phải có công tác bảo hiểm tốt, tránh sự xâm nhập của khí độc nói
chung và H
2
S nói riêng [18], [47], [48], [49], [50], [52].

1.2.5. Vi sinh vật trong không khí
Trong không khí luôn tồn tại và phát triển nhiều loại vi sinh vật. Tuỳ điều
kiện nhiệt độ, độ ẩm từng vùng, đặc tính thức ăn, các chất tăng trưởng,
phương pháp chăn nuôi và tính chất của bụi trong không khí mà số lượng
chủng loại vi sinh vật có khác nhau [1], [9], [32], [36].
Sự phân bố của vi sinh vật trong không khí cũng khác nhau tuỳ từng
vùng. Tuy không khí không phải là môi trường sống của vi sinh vật nhưng tại
đó có thể có rất nhiều vi sinh vật tồn tại. Nguồn gốc của những vi sinh vật này
là từ đất, từ nước, từ con người, động vật, thực vật, theo gió, theo bụi phát tán
đi khắp nơi trong không khí. Một hạt bụi có thể mang theo rất nhiều vi sinh
vật, đặc biệt là những vi sinh vật có bào tử có khả năng tồn tại lâu trong
không khí. Nếu đó là những vi sinh vật gây bệnh thì đó chính là nguồn gây
bệnh có trong không khí. Ví dụ như các vi khuẩn gây bệnh đường hô hấp có

thể tồn tại lâu trong không khí. Khi người khoẻ hít phải không khí có nhiễm
khuẩn đó sẽ có khả năng nhiễm bệnh. Con người và động vật là một trong
những nguyên nhân gây ô nhiễm không khí (trong giao thông, vận tải, chăn
nuôi, sản xuất công nông nghiệp, do bệnh tật hoặc do các hoạt động khác của
con người và động vật mà lượng vi sinh vật tăng hay giảm) [7], [25], [33],
[38], [40].



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9
1.3. Những bệnh từ vật nuôi lây sang ngƣời và cách phòng chống
Bệnh từ động vật nuôi lây sang người: "là những bệnh và nhiễm khuẩn được
lây truyền tự nhiên giữa những động vật có xương sống và người". Bệnh lây
từ động vật sang người bao gồm các bệnh với đặc điểm lâm sàng, dịch tễ và
biện pháp phòng chống khác nhau. Muốn kiểm soát thành công đòi hỏi phải
có sự phối hợp của ngành thú y và ngành y tế.
Sự kết hợp chặt chẽ giữa con người và đàn gia súc, gia cầm trên nhiều
vùng rộng lớn của thế giới trong những điều kiện vệ sinh không thích hợp tạo
cơ hội cho những bệnh từ động vật lây sang người phát triển.
Động vật cung cấp một phần quan trọng nhu cầu về thực phẩm cho xã
hội, sức kéo phân bón cho nông nhiệp, nguyên liệu cho công nghiệp, động vật
cũng đáp ứng nhiều nhu cầu giải trí của con người. Sự chăm sóc, tiếp xúc với
động vật hàng ngày khiến hàng triệu con người có nguy cơ bị lây các bệnh do
chúng truyền sang. Những vùng nhiệt đới là vùng có nguy cơ cao, đặc biệt là
nhũng bệnh do vi trùng chân khớp truyền. Tình hình còn tồi tệ hơn khi có
những biến động về chính trị, kinh tế xã hội và những điều kiện vệ sinh bình
thường bị phá vỡ, các chương trình kiểm soát bệnh không được duy trì và
những chăm sóc về y tế và thú y bị đình đốn [2], [13], [41], [43].

Những người có nguy cơ mắc bệnh cao là nông dân, những người sống
ở rừng hoặc gần rừng, người nuôi thú hoang dã, cán bộ thú y các nhà địa chất,
người đi du lịch, đi săn, người làm nghề giết mổ gia súc, gia cầm chế biến thịt
sữa, lông da động vật, nguời bán thịt Bệnh dịch có thể trầm trọng thêm do
việc di dân, tái định cư, khai hoang đến những vùng đất mới [7], [51].

1.3.1. Bệnh đóng dấu lợn
Đóng dấu lợn là một trong 4 bệnh đỏ khá phổ biến ở lợn, vật bị bệnh dưới da
nổi cộm; sung huyết màu đỏ, hình vuông hoặc hình tròn như con dấu son
đóng trên da nên gọi là bệnh " đóng dấu ". Bệnh do một loại trực trùng nhỏ,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

10
không di động, gram âm gây ra; trong thiên nhiên tồn tại phổ biến ở nhiều loài
vật, đặc biệt là lợn. Bệnh được truyền sang người dưới 3 thể: khu trú dưới da,
khuyếch tán dưới da và hiếm gặp là bệnh toàn thân, thường gặp là viêm nội
tâm mạc.
Tác nhân gây bệnh do trực khuẩn Erysipelohrixrhu siopathiae, bệnh
xảy ra rải rác ở nhiều nơi trên thế giới. Tại những nơi mà điều kiện vệ sinh
chăn nuôi kém, lợn phải sống trong chuồng luôn có phân rác ẩm ướt, bệnh dễ
phát sinh. Nguyên nhân là do vi khuẩn có sẵn trong hạch amydal của lợn bài
tiết ra, nó có thể sống trong nền chuồng ẩm vài ngày. Khi lợn gặp Streess
(thời tiết thay đổi, thiếu thức ăn…) bệnh sẽ phát sinh.
Bình thường bệnh chỉ xuất hiện với những ca lẻ tẻ, đôi khi có thể thành
dịch địa phương và giết hại khá nhiều lợn. Chuồng nuôi bị ô nhiễm cũng vô
tình thành ổ chứa mầm bệnh.
Người lây bệnh do tiếp xúc với động vật có bệnh hoặc sản phẩm của
chúng. Đặc biệt khi da bị trày sước, hoặc khi tiêu thụ sản phẩm động vật chưa
nấu chín thì nguy cơ mắc bệnh càng cao.

1.3.2. Bệnh E.coli
Vụ dịch đầu tiên gây viêm ruột xuất huyết ở người được xác định tại Mỹ
(1982) là do chủng E.coli tiết độc tố tế bào (Cytotoxin). Các ổ dịch trên súc
vật và người gây ra bởi các tuýp huyết thanh O157:H7, O157H, đã được ghi
nhận ở 14 nước thuộc 6 châu lục; đáng kể là ở Bắc Mỹ, châu Âu, Nam Phi,
Nam Mỹ, Nhật Bản. Ở các nước đang phát triển, có thể do sự hạn chế về trang
bị kỹ thuật trong chẩn đoán nên người ta chưa điều tra xác định được tầm
quan trọng của bệnh. Các vụ dịch lớn làm một số người chết là do ăn bánh mỳ
kẹp thịt nấu chưa chín kỹ, hoặc do uống sữa chưa được khử trùng, có khi lại
do uống rượu táo được chế biến từ táo bị nhiễm phân bò [11].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11
Gia súc là ổ chứa bệnh chính và các thực phẩm có nguồn gốc từ chúng.
Người cũng là ổ chứa khi bệnh đã phát triển ở người có thể truyền từ người
sang người. Bệnh truyền do tiếp xúc với gia súc hoặc người bị nhiễm bệnh
cũng như tiêu thụ thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm (thường là do ăn thịt trâu,
bò chưa nấu chín hoặc sữa tươi). Khi bệnh đã truyền sang người, sự lây bệnh
lại truyền trực tiếp từ người sang người trong phạm vi gia đình, nơi đông
người như vườn trẻ, trường học nội trú. Bệnh có thể truyền qua nguồn nước
như uống nước không được khử trùng, tắm ở bể bơi. Thời kỳ ủ bệnh thay đổi
từ 1-9 ngày, trung bình 3-5 ngày khác với tiêu chảy ở thực phẩm do
Salmonella gây ra chỉ từ 12 - 36 giờ.

1.3.3. Bệnh lao
Lao là bệnh truyền nhiễm mạn tính dạng hạt ở nhiều loài động vật và ở người.
Người là ký chủ tự nhiên của chủng Mycobacterium tuberculosis, còn
M. bovis gây bệnh lao ở bò nhưng cũng dễ gây bệnh cho người và được xếp

vào những loại bệnh truyền từ động vật sang người.
Nhìn chung bệnh lao phân bố rộng rãi trên toàn thế giới, trừ một số
nước phát triển đã thanh toán được bệnh lao trên quy mô toàn quốc hoặc từng
vùng. Sự truyền bệnh lao từ bò sang người chủ yếu qua tiêu thụ sữa của
những con bò bị bệnh lao mà không được khử trùng bằng phương pháp
Pasteur. Người nuôi bò có thể bị nhiễm bệnh khi tiếp xúc trực tiếp với con vật
có bệnh, hoặc do hít thở phải vi khuẩn qua không khí. Trong lò mổ người giết
mổ gia súc có thể bị lây bệnh qua tiếp xúc với phủ tạng, thịt của vật bị bệnh.
Bệnh lao truyền từ động vật sang người chủ yếu ở thể lao phổi, còn lao ngoài
phổi rất hiếm gặp [32], [38].

1.3.4. Bệnh do liên cầu khuẩn
Có nhiều nhóm liên cầu khuẩn gây bệnh ở động vật nhưng chỉ có 2 loài được coi
là bệnh truyền từ động vật sang người là Streptococcus suis và S. zooepidemmicus.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

12
Các vi sinh vật này gây bệnh trên đường hô hấp, sinh dục, thần kinh ở nhiều
loài gia súc và từ đó truyền các bệnh tương ứng sang người. Kháng sinh
Penicillin là thuốc chữa bệnh hiệu quả kể cả gia súc và người [31].
Ở ngựa, trâu, bò mắc bệnh: con vật ủ rũ kém ăn hoặc bỏ ăn, sốt nhẹ, ho
khan từng cơn; bầu vú, núm vú sưng, đau, giảm tiết sữa, sữa biến chất. Ở lợn:
lợn con từ 3-20 tuần tuổi dễ mắc nhất, nhiều khi gây viêm não cho cả ổ lợn.
Biểu hiện chính là bỏ ăn, đi lại khó khăn, sốt, liệt rồi chết, có khi nôn mửa, co
giật [32].

1.3.5. Bệnh Listeriosis
Bệnh Listeriosis xảy ra ở nhiều loài động vật, kể cả ở người. Bệnh thường tác
động vào đường sinh dục của những động vật và phụ nữ có thai, vào hệ thần

kinh trung ương và cơ quan tạo máu. Trong khi có thai, sự nhiễm trùng lan
đến bào thai gây đẻ non, ốm yếu hoặc chết lưu trong tử cung. Ở những động
vật không mang thai bệnh thường gây ra viêm não, và màng não hoặc nhiễm
khuẩn huyết ở con non, trẻ sơ sinh và người tuổi trung niên, người bị suy yếu
hệ miễn dịch. Bệnh có thể điều trị được bằng kháng sinh nhưng có đến 20 -
40% trường hợp bệnh là tử vong [32], [40].
Bệnh xảy ra rải rác ở nhiều nơi trên thế giới. Thoạt đầu là những ổ dịch
ở gia súc, sau chuyển sang người bệnh. Ở người thường là những ca lẻ tẻ, đôi
khi thành vụ dịch. Bệnh xảy ra không theo mùa nhất định, người ở mọi lứa
tuổi, từ 3 tuần sau đẻ đến tuổi 50 đều có thể mắc bệnh. Tuy nhiên phụ nữ có
thai mắc bệnh này là nguy hiểm.
Sự lây bệnh sang người chủ yếu có liên quan tới việc ăn các thức ăn
chưa nấu chín như thịt, sữa, pa tê, phomát. Khi người tiếp xúc với con vật bị
bệnh mà chân tay bị trày sước cũng có thể gây bệnh. Ở gia súc và người, bệnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

13
có thể truyền qua bào thai hoặc qua quá trình sinh đẻ, đường sinh dục bị
nhiễm khuẩn [28], [30].

1.3.6. Bệnh Salmonellosis
Salmonella gây ngộ độc thực phẩm ở người lại không gây ra các triệu chứng
lâm sàng ở động vật. Nguồn truyền bệnh chính cho người là gia cầm, trâu bò
cừu và lợn. Sự nhiễm khuẩn ở động vật được duy trì bằng quay vòng chất phế
thải trong lò mổ như thức ăn chăn nuôi, sự phân tán phân và các chất tiết từ
miệng, sự nhiễm phân trong lò ấp trứng.
Sự lây cho người xảy ra khi các thân thịt bị nhiễm khuẩn đưa vào bếp
hoặc sữa không được khử trùng. Vi khuẩn sẽ sinh sôi trong thực phẩm không
được nấu chín và gây nhiễm khuẩn chéo sang thức ăn đã nấu và những nơi

bảo quản không tốt. Sự lây lan giữa người với người rất dễ sảy ra như trong
bệnh viện. Bệnh ở người biểu hiện bằng viêm ruột cấp tính.
Trên thế giới, gia súc và gia cầm từ nhỏ đến lớn đều rải rác có bệnh. Ở
những nước có điều kiện thú y kém, điều kiện vệ sinh kém, đôi khi bệnh phát
sinh thành những ổ dịch lớn và ở lợn thường ghép với dịch tả lợn. Những
chủng vi khuẩn mà gia súc mắc phải có liên quan đến người lại thường không
rõ triệu chứng. Điều đó gây khó khăn cho sự phát hiện bệnh ở động vật và
việc phòng ngừa cho người [32].

1.3.7. Bệnh than
Bệnh than là bệnh truyền nhiễm cấp tính chung cho nhiều loài động vật và
người. Bệnh gây thành các ổ dịch lẻ tẻ ở gia súc với cái chết nhanh đột ngột,
chết có bụng chướng to nhanh, các lỗ tự nhiên thường chảy máu đen như
nhựa đường, máu khó đông. Tỷ lệ chết rất cao nếu không chữa chạy kịp thời.
Nếu mổ gia súc chết do bệnh than, vi khuẩn than tiếp súc với ôxy trong không
khí sẽ biến thành nha bào có sức đề kháng cao với các chất sát trùng và có thể

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

14
tồn tại trong đất tới 50 năm mà vẫn còn khả năng gây bệnh. Những người
tham gia mổ thịt những con vật bị bệnh than sẽ làm dịch lây lan rộng ở gia
súc và có nhiều người bị lây bệnh, chủ yếu ở thể ngoại với những mụn loét
sâu có đáy màu đen. Nếu mắc bệnh ở thể phổi hoặc thể thể ruột có thể dẫn tới
tử vong.
Trong tự nhiên, bệnh than thường sảy ra vào mùa mưa từ tháng 4 đến
tháng 9. Bệnh có khuynh hướng khu trú ở một số vùng nhất định gọi là "Vùng
than" tại một số tỉnh trung du và miền núi. Tại Việt Nam, nhưng năm 1970 trở
về trước có một số ổ dịch nhưng hiện nay bệnh đã được kiểm soát. Bệnh
thường sảy ra ở một số vùng do xác chết vì bệnh than không được thiêu đốt

hoặc chôn sâu kèm với hoá chất sát trùng. Tại những vùng nghèo, dân trí thấp
người ta thường mổ gia súc chết để ăn thịt rồi vứt bỏ bừa bãi xương, da, phủ
tạng ra ngoài thiên nhiên, hoặc chôn cất qua loa xác chết, từ đó tạo ra nguồn
dịch lưu cữu lâu dài. Ngoài ra, việc công bố dịch chậm trễ, việc kiểm soát giết
mổ, vận chuyển gia súc lỏng lẻo trong vùng dịch, tiêm phòng vacxin không
triệt để cũng làm cho dịch hay tái phát triền miên [32], [39].

1.4. Bệnh ở vật nuôi truyền sang ngƣời do ký sinh trùng
1.4.1. Bệnh sốt hồi quy
Là bệnh sốt cắt quãng nhiều đợt ở người do chấy rận hoặc do ve ký sinh từ
các loài gặm nhấm một trong các loài xoắn khuẩn Borrelia truyền sang người.
Thời gian sốt kéo dài từ 2-8 ngày, sau 2-4 ngày lại sốt trở lại, cứ thế sốt tái
phát từ 1-10 lần. Sau mỗi lần sốt bệnh ở người và động vật càng nặng thêm,
sau lần sốt đầu tiên thường xuất hiện những ban màu hồng. Bệnh có thể gây
tử vong trên 50% số người bệnh [41].
Dịch chỉ lan rộng ở những vùng nghèo, vệ sinh kém, nhiều chấy rận, có
nhiều ve trên động vật và bệnh lưu hành thành dịch địa phương. Bệnh sốt hồi
quy do rận chỉ xảy ra một số vùng thuộc châu Á, Đông Phi, Trung Phi, Nam Mỹ.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15
Người mọi lứa tuổi đều cảm nhiễm với bệnh và có thể mắc bệnh nhiều
lần. Người bệnh đột nhiên sốt cao, đau đầu, rùng mình, đổ mồ hôi, đau cơ và
khớp, mệt mỏi chóng mặt, nôn mửa, khó ngủ hay lơ mơ, khát nước, chán ăn,
mất nước nhẹ ho khan sau đó hết sốt 2- 4 ngày sau lại sốt trở lại. Nếu không
điều trị người bệnh có thể tử vong sau vài tuần [7], [9].

1.4.2. Bệnh sán lá ruột lợn
Bệnh sán lá ruột lợn phân bố rộng rãi ở các nước nhiệt đới đặc biệt phổ biến ở

các nước châu Á: Trung Quốc, Lào, Campuchia, Philippin Ở nước ta bệnh
có ở tất cả các vùng sinh thái, từ miền Bắc, miền Trung, miền Nam.
Sán ký sinh và di chuyển trong ruột non của lợn làm tổn thương niêm
mạc, gây viêm ruột do nhiễm khuẩn thứ phát. Thể hiện rõ nhất ở lợn là: sán
chiếm đoạt dinh dưỡng, làm cho lợn gầy còm, suy nhược giảm tăng trọng ở
lợn thịt, giảm tiết sữa và ảnh hưởng đến sinh sản ở lợn nái. Người bị nhiễm
sán lá ruột, thể hiện gày còm, thiếu máu và rối loạn tiêu hoá có thể chết. Bệnh
sán lá ruột chỉ tồn tại và lưu hành trong các vùng nóng ẩm, có các loài ốc ký
chủ trung gian sinh sống, vì không có ốc ký chủ thì sán không thể hoàn thành
chu kỳ sinh học [12], [27].

1.5. Bệnh ở vật nuôi truyền sang ngƣời do virút
1.5.1. Bệnh dại ở động vật
Bệnh dại là một bệnh truyền nhiễm chung của chó, mèo và nhiều loại thú
nuôi, thú hoang khác và người, do virút dại gây ra trạng thái điên loạn, bại liệt
và tử vong cao (100%) cho súc vật và người bệnh. Ở nước ta, bệnh dại còn rất
phổ biến, có ở tất cả các tỉnh từ Bắc đến Nam, xảy ra rải rác quanh năm
nhưng tập trung ở các tháng nóng ẩm từ mùa hè đến mùa thu.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

16
Virút xâm nhập vào cơ thể súc vật và người từ vết cắn thường do chó
dại, mèo dại. Đầu tiên virút tìm đến dây thần kinh vận động gần vết thương,
từ đó về tuỷ sống và vào đại não, phá huỷ đại não và tuỷ sống, gây viêm não
tuỷ cấp làm tử vong vật bệnh và người bệnh. Thời gian di chuyển từ vết
thương về đại não tuỳ thuộc vết cắn gần hay xa thần kinh trung ương.
Người bị bệnh dại thời kỳ ủ bệnh thể hiện: bồn chồn, lo lắng, đi lại,
không yên, kém ăn, không ngủ được. Sau đó người bệnh điên loạn đập phá,
hú hét, co giật, chảy rớt dãi, sợ ánh sáng và kết thúc tử vong trong trạng thái

bại liệt và hôn mê.
Hầu hết các loại thú nuôi đều nhiễm virút dại và mắc bệnh dại. Tại Việt Nam
đã phát hiện: chó, lợn, trâu, bò, lợn, chồn, cáo, cầy bị bệnh dại tự nhiên [32].
1.5.2. Bệnh cúm gà
Cúm gà là bệnh truyền nhiễm cấp tính lây lan rất nhanh, tỷ lệ chết cao (100%
ở gà bị bệnh), lây nhiễm cho nhiều loại gia cầm và chim hoang dã, gây thiệt
hại lớn cho chăn nuôi gia cầm. Cho đến nay, cúm gà xảy ra ở nhiều nước trên
thế giới, có hàng trăm người lây nhiễm bệnh trong đó có nhiều người chết.
Nguyên nhân là do các chủng virút cúm gà thuộc nhóm virút cúm A gây ra.
Một số chủng có độc lực rất mạnh đã gây ra các ổ dịch lớn, làm thiệt hại
nghiêm trọng về kinh tế ở một số nước. Virút xâm nhập vào cơ thể gà theo hai
đường: hô hấp do hít thở không khí có mầm bệnh và đường tiêu hoá do ăn
thức ăn và uống nước có chứa mầm bệnh; bằng cả 2 cách: tiếp xúc trực tiếp
giữa gà ốm và gà khoẻ và gián tiếp do dụng cụ, môi trường, người chăn nuôi,
thức ăn, nước uống có mầm bệnh.
Bệnh lây nhiễm quanh năm, không phụ thuộc vào mùa hạ. Virút xâm
nhập vào cơ thể gà vào máu, tăng lên rất nhanh, gây nhiễm trùng huyết, gây
viêm đường hô hấp cấp và xuất huyết tràn lan ở các phủ tạng [39], [42].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

17
1.6. Tình hình nghiên cứu về bệnh thƣờng gặp và yếu tố liên quan tới
ngƣời chăn nuôi gia súc, gia cầm trong và ngoài nƣớc
1.6.1. Nghiên cứu ở nước ngoài
Nhiều nghiên cứu về môi trường lao động và sức khoẻ của người nông dân đã
được tiến hành từ thời thượng cổ, khi con người còn đang canh tác nông
nghiệp trong điều kiện hết sức lạc hậu. Hypocrates (400 năm trước công
nguyên) đã nhận thấy họ cũng như một số công nhân khai mỏ hay mắc các
chứng bệnh đau lưng và lúc đó ông đã khuyên họ phải nghỉ ngơi hoặc thay

đổi công việc. Trong các tài liệu cổ xưa của Trung Quốc, Ấn Độ, Ai Cập, La
Mã, Hy Lạp đã đề cập nhiều bệnh lây từ động vật sang người như dịch hạch,
sốt vàng. Người Ấn Độ đã nhắc nhở trong y văn là nên bỏ nhà nếu thấy chuột
chết và rơi từ mái nhà xuống. Về sau này ta biết đó là do một bệnh rất nguy
hiểm lây từ chuột sang người. Trong thời kỳ này, người ta cũng bắt đầu biết
tìm kiếm những giải pháp ngăn ngừa sự lây bệnh từ động vật sang người bằng
nhiều biện pháp như cách ly, vệ sinh môi trường. Vào thế kỷ XVII người ta
đã biết nông dân chăn nuôi gà ở nước Anh có thể bị mắc một số bệnh hô hấp.
Trong các tài liệu y văn và thú y cũng đã mô tả nhiều bệnh có thể lây từ động
vật sang người như lao, sốt làn sóng, cúm, than Vào thế kỷ XIX và thế kỷ
XX nhiều công trình nghiên cứu môi trường và sức khoẻ người chăn nuôi đã
được tiến hành và hàng loạt các ngành chuyên môn, môn học liên quan đã ra
đời như: vi sinh vật thú y, vi sinh vật gây bệnh ở người, bệnh truyền nhiễm
thú y, bệnh truyền nhiễm ở người… Các ngành khoa học trên đã góp phần
quan trọng trong công tác bảo vệ và tăng cường sức khoẻ người nông dân
[14], [22], [23], [31].

1.6.2. Nghiên cứu trong nước
Theo nhiều tài liệu nghiên cứu trong nước, thì các tác giả Việt Nam đã đặt
vấn đề nghiên cứu các vấn đề sức khoẻ nông thôn, nông nghiệp ngay từ khi