(Luận án tiến sĩ) Nghiên Cứu Kiểu Gen, Kiểu Hình Và Kết Quả Chăm Sóc Hỗ Trợ Bệnh Dày Móng Bẩm Sinh Ở Trẻ Em

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.52 MB, 183 trang )

Trang 3<div class="page_container" data-page="3">

trong luËn ‡n lˆ trung thÿc và ch°a °ÿc t‡c giÁ c™ng bá trong bÃt kÿ c™ng tr“nh nˆo kh‡c.

Nghi•n cąu sinh

Chu Thá Hˆ

</div>Trang 4<div class="page_container" data-page="4">

Áng Uÿ, Ban Gi‡m Hiãu, Ph˜ng QuÁn lý ào t¿o Sau ¿i hãc, Bß m™n Nhi- Tr°áng ¿i hóc Y Dc Hi Phng cãng cc Khoa, Bò mn, Ph˜ng ban trong tồn tr°áng, toˆn thß c‡c thÅy cơ ã hÁt lịng giúp ÿ vˆ t¿o iÃu kiãn cho t™i trong qu‡ tr“nh hãc tËp vˆ c™ng tc.

Ti xin by tò lng cm Ân sõu sc:

PGS.TS Vj Vn Quang, ng°ái thÅy ã luôn ãng hˆnh c•ng t™i trong suát chÁng °áng hãc tËp nghi•n cu sinh. Thy ó luụn òng viãn, giỳp ti vˆ óng góp rÃt nhiÃu ý kiÁn quý báu ò tụi hon thnh c luận n ny.

PGS.TS Lã Hāu Doanh, ng°ái thÅy ã luôn chia s¿ nhāng kiÁn thąc v™ c•ng q báu cho tơi và cjng hÁt l˜ng ăng hß t™i trong thái gian lÃy sá liãu t¿i Hˆ Nßi.

T™i xin ch‰n thˆnh c¿m Ân:

Ban Giỏm ỏc v cn bò nhn viãn ca Bãnh viãn Da Liáu Trung ¯¢ng và Bãnh viãn Quác tÁ Green cjng nh° Bãnh viãn Tr¿ em HÁi Phịng ã giúp tơi trong qu‡ tr“nh lÃy sá liãu, hãc tËp vˆ c™ng t‡c.

Cuái c•ng, t™i xin gi lòi cm Ân sõu sc:

Gia ỡnh tụi: bá m¿, anh chá, chãng vˆ c‡c con t™i. Hã lˆ chá dÿa vāng chÍc vˆ sÿ cß vj tinh thÅn tuyãt vái cho tôi. Tôi cjng xin gÿi lái tri ân Án ãng nghiãp, b¿n b• vˆ nhāng ng°ái ã há trÿ tơi ß hồn thành °ÿc luËn ‡n nˆy. T™i xin tr‰n trãng cÁm ¢n.

Nghi•n cąu sinh

Chu Thá Hˆ

</div>Trang 5<div class="page_container" data-page="5">

STT PHÄN VI¾T TÂT PHÄN VI¾T ÄY Ą

Di truyÃn Mendel ã ng°ái

11 OMIM Online Mendelian Inheritance in Man

Bãnh di truyÃn theo quy luËt Mendel ã ng°ái

</div>Trang 6<div class="page_container" data-page="6">

ắT VN ... 1

ChÂng 1: TNG QUAN ... 3

1.1. Kh‡i qu‡t bãnh dˆy m—ng bÇm sinh ... Error! Bookmark not defined. 1.2. Kißu gen vˆ kiòu hnh bónh dy mng bầm sinh ... 6

1.3. iÃu trá, chm sóc há trÿ vˆ ph˜ng bãnh bãnh dy mng bầm sinh ... 24

1.4. Cc nghiãn cu v bónh dy mng bầm sinh trãn th giòi v Viãt Nam 29 Ch°¢ng 2: âI T¯ĀNG VÀ PHU¡NG PHÁP NGHIÊN CĆU ... 33

2.1. ái t°ÿng, thái gian và ỏa iòm nghiãn cu ... 33

2.2. PhÂng phỏp nghiờn cu ... 34

ChÂng 3: KắT QU NGHIổN CU ... 57

3.1. Xác ánh tÿ lã dˆy m—ng ã tr¿ em t¿i bãnh viãn Da Liáu Trung ¯¢ng và Quác tÁ Green tÿ 1/8/2019-30/8/2021 ... 57

3.2. M™ tÁ kißu gen vˆ kißu h“nh căa c‡c bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 64

3.3. NhËn xŽt kÁt quÁ iÃu trá, can thiãp chm sóc há trÿ cho bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh trong 6 th‡ng. ... 81

Ch°¢ng 4: BÀN LUÀN ... 91

4.1. Tÿ lã dˆy m—ng ã tr¿ em t¿i bãnh viãn Da Liáu Trung ¯¢ng và Quác tÁ Green tÿ 1/8/2019-30/8/2021 ... 91

4.2. Kißu gen vˆ kißu hinh căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh. ... 98

4.3. KÁt quÁ iÃu trá can thiãp chm sóc há trÿ cho bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh trong 6 th‡ng. ... 11616

K¾T LUÀN ... 12424 KI¾N NGHà

</div>Trang 7<div class="page_container" data-page="7">

BÁng 1.1 Mßt sá gen Keratin ã ng°ái ... 5

Bng 1.2 TÂng quan kiòu hnh v kiòu gen ... 20

Bng 2.1 Chò sỏ, bin sỏ mc tiãu 1 ... 36

Bng 2.2 Chò sỏ, bin sỏ mc tiãu 2 ... 37

BÁng 2.1 Chß sá, biÁn sá māc tiãu 3 ... 40

Bng 2.4 Phn loi mc ò thiÁu m‡u theo WHO ... 48

BÁng 2.5 Chß sá b¿ch cÅu bình th°áng (×109/l) theo Nelson Textbook of Pediatrics ... 48

BÁng 3.1 Ph‰n bá ái t°ÿng nghi•n cąu theo nh—m tußi ... 57

BÁng 3.2 Ác ißm l‰m sˆng căa ái t°ÿng nghi•n cąu ... 58

BÁng 3.3 c iòm vi sinh ca ỏi tng nghiãn cu ... 59

BÁng 3.4 Ác ißm huyÁt hãc căa c‡c nh—m bãnh nh‰n ... 60

BÁng 3.5 Ác ißm h—a sinh m‡u căa c‡c nh—m bãnh nh‰n ... 61

BÁng 3.6 Ph‰n bá bãnh lý căa ái t°ÿng nghi•n cąu ... 62

BÁng 3.7 Ph‰n bá bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh theo thái gian xuÃt hiãn triãu chąng dˆy m—ng ... 63

BÁng 3.8 Ph‰n bá bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh theo triãu chąng dˆy sÿng gan bˆn ch‰n ... 63

BÁng 3.9 Ác ißm chung căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 64

BÁng 3.10 Ph‰n bá bãnh nh‰n theo tiÃn sÿ xÿ lý ngo¿i khoa m—ng ... 65

BÁng 3.11 Ph‰n bá bãnh nh‰n theo thái ißm xuÃt hiãn triãu chąng dˆy sÿng

</div>Trang 8<div class="page_container" data-page="8">

BÁng 3.16 Ph‰n bá bãnh nh‰n theo tiÃn sÿ nhiám tr•ng m—ng ... 68 BÁng 3.17 Mỏi liãn quan kiòu hnh v kiòu gen ... 79 BÁng 3.18 Ph‰n bá c‡c triãu chąng xuÃt hiãn trong khoÁng thái gian theo d›i ... 81 BÁng 3.19 Thang ißm au căa bãnh nhân tr°ßc và sau iÃu trá, can thiãp ... 81 BÁng 3.20 Sÿ thay ßi c‡c triãu chąng tr°ßc và sau khi iÃu trá can thiãp chm sóc há trÿ ... 82 BÁng 3.21 Sÿ thay ßi tÅn st chm sóc móng và bàn chân tr°ßc và sau iÃu trá căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 84 BÁng 3.22 Sÿ thay ßi sá lÅn au bàn chân/tuÅn căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 85 BÁng 3.23 Sÿ thay ßi sá lÅn m—ng tay Ánh h°ãng Án cußc sáng hˆng

ngˆy/tuÅn căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 85 Bng 3.24 S thay òi sỏ cÂn au chõn lm phiÃn giÃc ngă/tuÅn căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 86 BÁng 3.25 Sÿ thay ßi vÃ sá lÅn bãnh dˆy m—ng bÇm sinh cÁn trã c™ng viãc nhˆ(a) /tuÅn căa bãnh nh‰n ... 86 BÁng 3.26 Sÿ thay ßi vÃ sá lÅn au bàn chân Ánh h°ãng Án ho¿t ßng x‹ hßi vˆ giÁi tr’ trong tuÅn căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 87 BÁng 3.27 Sÿ thay ßi vÃ sá lÅn au bàn chân Ánh h°ãng Án ho¿t ßng chÂi thò thao trong tun ca bónh nhn dy m—ng bÇm sinh ... 87 BÁng 3.28 Sÿ thay òi v sỏ ln bónh dy mng bầm sinh nh h°ãng Án lˆm viãc hoÁc hãc tËp trong tuÅn căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 88 Bng 3.29 S thay òi v sỏ ln tòn thÂng da trong tuÅn Ánh h°ãng Án quan hã vßi b¿n bè, ng°ái quen căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... ..88

</div>Trang 9<div class="page_container" data-page="9">

BÁng 3.31 So s‡nh sÿ thay ßi ißm trung b“nh chÃt l°ÿng cußc sáng căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÃm sinh ... ..89

</div>Trang 10<div class="page_container" data-page="10">

H“nh 1.1 Keratin ßt biÁn trong PC. ... 6

H“nh 1.2 S¢ ã cÃu trúc protein c¢ bÁn căa sÿi keratin ... 9

H“nh 1.3 ßt biÁn x—a nucleotid ... 11

H“nh 1.4 Danh sách ßt biÁn PC vˆ phÅn trm các kißu ßt biÁn PC ... 13

H“nh 1.5 PhÁ hã mßt gia ình mÍc bãnh DT trßi trên NST th°áng ... 14

H“nh 1.6 S pht triòn ca cc tòn thÂng giỏng dy sÿng l˜ng bˆn ch‰n ã chußt kh™ng c— Krt16, lœc 2 tuÅn tußi, lœc 4 tuÅn, lœc 8 tuÅn ... 15

H“nh 1.7 Bißu hiãn dˆy m—ng căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh&&&&.16 H“nh 1.8 Nhāng dÃu hióu phò bin ca bónh dy mng bầm sinh&&&&..20

Hnh 2.1 SÂ ó nghiãn cu ... 35

Hnh 3.1 Phn bỏ ỏi tng nghiãn cu theo giòi ... 57

Hnh 3.2 Ph‰n bá ái t°ÿng nghi•n cąu theo áa d° ... 58

H“nh 3.3 Ác ißm mßt sá chß sá cËn l‰m sˆng căa ái t°ÿng nghi•n cąu .... 59

H“nh 3.4 Kißu h“nh dˆy m—ng tay, m—ng ch‰n căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 67

H“nh 3.5 C‡c kißu h“nh kh‡c căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 69

H“nh 3.6 Bãnh nh‰n sá 1- TrÅn Hāu A, nam, 5 tußi ... 70

H“nh 3.7 Bãnh nh‰n sá 2- Nguyán ąc Q, nam, 9 tußi ... 71

H“nh 3.8 Bãnh nh‰n sá 3- L• Hoˆng KiÃu T, nā, 11 tußi ... 72

H“nh 3.9 H“nh Ánh m™ hãc căa tß chąc m—ng ... 73

H“nh 3.10 ßt biÁn t¿i exon 1 gen K6a ... 73

H“nh 3.11 Bãnh nh‰n sá 4- Nguyán ng K, nam, 5 tußi ... 74

H“nh 3.12 Bãnh nh‰n sá 5- Nguyán Thanh H, nā, 9 tußi ... 75

H“nh 3.13 Bãnh nh‰n sá 6- Hồng Nh° Y, nā, 6 ti ... 76

H“nh 3.14 Bãnh nh‰n sá 7- Nguyán ng N, nam, 11 tußi ... 77

</div>Trang 11<div class="page_container" data-page="11">

H“nh 3.17 S¢ ã phÁ hã căa 8 bãnh nh‰n dy mng bầm sinh ... 80 Hnh 3.18 Mòt sá h“nh Ánh vÃ sÿ cÁi thiãn c‡c triãu chąng căa bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh ... 83

</div>Trang 12<div class="page_container" data-page="12">

ắT VN

Dy mng bầm sinh (Pachyonychia Congenita - PC) lˆ bãnh di truyÃn rÃt hiÁm gÁp. Sá l°ÿng bãnh nh‰n tr•n toˆn thÁ gißi mÍc hßi chąng này °ÿc °ßc t’nh vˆo khoÁng tÿ 1.000 Án 10.000 bãnh nh‰n [1]. C¢ quan ng kí nghi•n cąu bãnh dˆy m—ng bÇm sinh quác tÁ (International Pachyonychia Congenita Research Registry - IPCRR) ã báo cáo 1038 bãnh nh‰n vßi 118 ßt biÁn, trong 547 gia ình mÍc bãnh dˆy m—ng bÇm sinh °ÿc x‡c nhËn vÃ mÁt di truyÃn vào tháng 1 nm 2021 [2]. Bãnh PC liên quan Án ßt biÁn 1

trong 5 gen Keratin KRT6A, KRT6B, KRT6C, KRT16, KRT17 [3]. ây lˆ bãnh

di truyÃn gen tròi trãn nhiỏm sc thò thỏng, trong ú khong 70% bãnh nh‰n PC c— cha hoÁc m¿ bá bãnh, 30% bãnh nhân PC là do ßt biÁn mßi xuÃt hiãn ã c‡ thß [4]. Bißu hiãn lâm sˆng chính căa bãnh dày móng bÇm sinh là lo¿n d°ÿng phì ¿i móng tay, móng chân; sÿng hố, nąt gây au lịng bàn chân và bˆn tay; b¿ch sÁn l°ÿi, tng tiÁt mã hơi lịng bàn tay bàn chân và các nang bißu bì, nang ch‰n l™ng [5]. C‡c triãu chąng căa bãnh dˆy m—ng bÇm sinh dá quan sát nh°ng cjng dá nhÅm lÉn vßi c‡c bãnh vÃ m—ng kh‡c. C‡c dÃu hiãu l‰m sˆng, xŽt nghiãm thơng th°áng chß c— gi‡ trá gÿi ý Án dˆy m—ng bÇm sinh. Bãnh °ÿc chần oỏn xỏc ỏnh nhỏ phõn tớch òt bin gen Keratin [4]. Hiãn nay, bãnh ch°a có ph°¢ng pháp iÃu trá Ác hiãu [6], liãu ph‡p gen vÉn cũn ang trong giai on th nghióm. Mòt sỏ nghiãn cąu can thiãp nh¿m n‰ng cao chÃt l°ÿng cußc sáng ã bãnh nhân PC ã em l¿i thˆnh tÿu ban Åu, giœp bãnh nhân quên i mÁc cÁm bónh tật v ho nhập còng óng tỏt hÂn [7], [8], [9]. V vậy, vióc chần oỏn sòm, iu trá bãnh sßm kh™ng nhāng tránh °ÿc hËu quÁ căa iÃu trá nhÅm mˆ c˜n giœp chÃt l°ÿng cußc sỏng ca bónh nhn tỏt hÂn [3].

Trãn th giòi, nm 1904, ln u tiãn Muller m t c‡c triãu chąng l‰m sˆng PC. Nm 2016, c¢ quan IPCRR ã °a ra °ÿc mßt bąc tranh toˆn cÁnh,

</div>Trang 13<div class="page_container" data-page="13">

rõ ràng h¢n vÃ bãnh PC vˆ cho thÃy các Ác ißm l‰m sˆng chãng chŽo nhau c— thß liên quan Án kißu gen vßi các ßt biÁn cā thß ã c‡c bãnh nh‰n PC [10].

T¿i Viãt Nam, ch°a có nghiên cąu nˆo vÃ bãnh dˆy m—ng bÇm sinh. Tuy nhi•n b‡o c‡o Åu ti•n vÃ bãnh nh‰n bá dˆy m—ng bÇm sinh t¿i HÁi Ph˜ng °ÿc chÇn oán xác ánh b¿ng ph‰n t’ch gen Keratin ã giúp tng nhËn thąc căa c‡n bß y tÁ và ng°ái d‰n vÃ mßt bãnh hiÁm gÁp vˆ dá nhÅm lẫn. T ú, mó ròng nghiãn cu sng lóc, chÇn ốn xác ánh cjng nh° qn lý chm sóc cho nhāng bãnh nh‰n PC ã Viãt Nam.

Do ó, lˆm c‡ch nˆo ß sˆng lãc °ÿc bãnh nh‰n PC tÿ nhāng bãnh nh‰n c— bißu hiãn dˆy m—ng n—i chung? Ác ißm l‰m sˆng, xŽt nghiãm th°áng quy vˆ di truyÃn hãc căa bãnh dˆy m—ng bÇm sinh ã bãnh nh‰n Viãt Nam nh° thÁ nˆo? C‡c biãn pháp iÃu trá nh¿m n‰ng cao chÃt l°ÿng cußc sáng cho c‡c bãnh nh‰n ó ra sao? ó lˆ nhāng c‰u hßi cÃp thiÁt căa thÿc tián. Chœng t™i tiÁn hˆnh Ã ti <Nghiãn cu kiòu gen, kiòu hnh v kt qu chm sóc hß trÿ bßnh dˆy m—ng b¿m sinh ß tr em= vòi 3 mc tiãu sau:

1. Xỏc ònh tÿ lß bßnh dˆy m—ng á tr¿ em t¿i Bßnh vißn Da lißu Trung ¯¡ng và Bßnh vißn Qußc t¿ Green tÿ 1/8/2019- 31/8/2021.

2. M™ t¿ kißu h“nh vˆ kißu gen cÿa c‡c bßnh nh‰n dˆy m—ng b¿m sinh. 3. Nh¿n xŽt k¿t qu¿ ißu trß, can thißp chm sóc hß trÿ cho bßnh nh‰n dˆy m—ng b¿m sinh n—i tr•n sau 6 th‡ng.

Chœng t™i hi vóng vòi kt qu nghiãn cu ny s gp phn vo vióc chần oỏn sòm, chm súc úng cho bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh t¿i Viãt Nam.

</div>Trang 14<div class="page_container" data-page="14">

Ch°¢ng 1: TàNG QUAN 1.1 . Kh‡i qu‡t bánh dˆy m—ng bÇm sinh

1.1.1. Mát sã bánh lý vÁ móng th°áng g¿p ß tr¿ em

Bãnh m—ng tay ã tr¿ s¢ sinh và tr¿ em lˆ kh™ng phß biÁn. Tÿ lã mÍc bãnh vÃ móng thay ßi 3 Án 11% [11]. C‡c b‡o c‡o vÃ bãnh lý m—ng ã tr¿ em t°¢ng ái ’t vˆ dā liãu dách tá hãc cjng khác nhau, nh°ng Ãu thÃy sÿ gia tng tÿ lã mÍc bãnh. C— nhiÃu nguy•n nh‰n g‰y bãnh lý vÃ móng nh° di truyn, bầm sinh, nhiỏm trãng, chn thÂng& Mòt sỏ bónh lý th°áng gÁp ã tr¿ em:

1.1.1.1 Bánh cąa giai o¿n s¢ sinh ¿n 1 tuái

- Ng—n tay dãi trỏng: c thò bầm sinh hoc mc phi, 80% các tr°áng hÿp c— phái hÿp vßi bãnh phßi.

- Hòi chng mng-xÂng bỏnh chè: do ßt biÁn gen LIM Homeobox

Transcription Factor 1 Beta (LMX1B), n¿m trong nhiám sÍc thß (NST) 9q34. Tą chąng l‰m sˆng gãm nhāng thay ßi ã móng tay, Åu gái vˆ khuÿu tay, cjng nh° sÿ hiãn diãn căa sÿng chËu.

- M—ng quÁp: t“nh tr¿ng nˆy c— thß g‰y vi•m nhiám tr•ng m—ng.

- Lo¿n sÁn ngo¿i b“: mòt nhm rỏi lon bầm sinh phc tp, c c tr°ng bãi sÿ ph‡t trißn bÃt th°áng ã hai hoÁc nhiÃu cÃu trœc ngo¿i b“ (t—c, m—ng tay, rng và tuyÁn mã h™i).

- Mßt sá bãnh m—ng bÇm sinh khác nh° móng cong ngón chân thą 4, thiÁu m—ng, dˆy m—ng bÇm sinh, bãnh Darier&

1.1.1.2. Bánh cąa giai o¿n 1 ¿n 3 tuái

- Bónh xÂ cng b bầm sinh l mòt rỏi lo¿n di truyÃn rÃt hiÁm gÁp. L‰m sˆng gãm lo¿n d°ÿng m—ng tay, b¿ch sÁn miãng và tng sÍc tá da lan rßng.

- Epidermolysis bullosa (EB) lˆ mßt nh—m c‡c rái lo¿n di truyÃn vßi kißu di truyn tròi hoc ln trãn NST thỏng v do hÂn 300 òt bin (B) trong gen

</div>Trang 15<div class="page_container" data-page="15">

m‹ h—a c‡c protein bißu b“ kh‡c nhau. L‰m sˆng gãm c‡c bÃt th°áng vÃ m—ng tay, mān nòc trãn da [12].

- Lóch ngn chn ci bầm sinh: bn múng bỏ lóch trc sang bờn. Tòn thÂng th°áng bá hai bên, chß ã ng—n c‡i. Móng có thß dày lên hình tam giác; mÃt i ß trong suát; th°áng c— mˆu x‡m, xanh lāc [13].

- Tng sÁn nÁp m—ng bÇm sinh: Bãnh hay gÁp ã ngón cái, nh° mßt c‡i m™i phì ¿i ã ph’a b•n căa bÁn m—ng. L‰m sˆng chă yÁu lˆ vi•m cÃp t’nh t¿i chá do m—ng ch‰n mãc lên, s°ng tÃy và ß căa mơi phì ¿i gây au ßn.

1.1.1.3. Giai o¿n 3 ¿n 5 tuỏi

- Viãm ngn xa bóng nòc: nhiỏm khuần c bãng n°ßc (kích th°ßc tÿ 10 mm Án 30 mm) ó ỏt xa ca mòt hoc nhiu ngn. Nguyãn nh‰n lˆ li•n cÅu tan huyÁt beta nh—m A hoÁc tā cÅu vˆng kh‡ng methicilin [14].

- Ngoˆi ra bãnh nh‰n c— thß bá c‡c bãnh do virus nh° herpes simplex, mān c—c; c‡c bãnh khác nh° lichen ph¿ng, sãc en dãc móng&

1.1.2. ánh ngh)a bánh dˆy m—ng bÇm sinh

Dˆy m—ng bÇm sinh lˆ bãnh di truyÃn gen trßi trên NST th°áng hiÁm gÁp. Bãnh g‰y n•n lˆ do ßt biÁn ßt biÁn 1 trong 5 gen Keratin KRT6A,

KRT6B, KRT6C, KRT16, KRT17 tr•n NST 12q vˆ 17q, lˆm rái lo¿n tßng hÿp Keratin, lˆ mßt protein c— ã m—ng, da [4]. Khi thiÁu hāt Keratin gy nãn cc

trióu chng tòn thÂng trờn lõm sàng ã hã tháng da và móng nh° dˆy m—ng, lo¿n d°ÿng m—ng, dˆy sÿng l˜ng bˆn tay bˆn ch‰n vˆ mßt sá bißu hiãn kh‡c nh° phãng rßp gây au ßn, b¿ch sÁn miãng, u nang lơng, tng tiÁt mã h™i ã l˜ng bˆn tay bˆn ch‰n vˆ dˆy sÿng nang l™ng tr•n th‰n vˆ tą chi.

1.1.3. Danh ph‡p, lách sā vˆ ph‰n lo¿i bánh dˆy m—ng bÇm sinh

Danh ph‡p quác tÁ căa bãnh dˆy m—ng bÇm bãnh sinh lˆ Pachyonychia Congenita, viÁt tÍt lˆ PC. Tr°áng hÿp Åu ti•n căa PC (c sng trãn da) ó mòt cụ gỏi Ireland °ÿc m™ tÁ bãi St George Ash Åu nm 1685 [10]. LuËn ‡n tiÁn

</div>Trang 16<div class="page_container" data-page="16">

s) nm 1716 căa Carl Musaeus vÃ <móng tay quái dá= cho thÃy ông là ng°ái Åu tiên °a ra giÁ thuyÁt r¿ng ch•m triãu chąng nh“n thÃy trong PC ¿i diãn cho mßt cn bãnh toˆn th‰n gãi là <morbus retius=. Muller ã mô tÁ vˆ c— b‡o c‡o vÃ bãnh PC vào nm 1904 [11]. C‡c b‡o c‡o tiÁp theo °ÿc c™ng bá vˆo nm 1905 bãi Wilson và nm 1906 bãi Jadassohn vˆ Lewandowsky; hai t‡c giÁ này ã nói Án thuËt ngā PC [12]. D¿ng PC có u nang bã Ëu lan rßng lÅn Åu tiên °ÿc Jackson vˆ Lawler m™ tÁ trong tˆi liãu nm 1951 [13]. Nm 1994, c¢ sã ph‰n tÿ căa PC ã °ÿc lˆm s‡ng tß, bãnh do ßt biÁn bán gen keratin K6a hoÁc K16 hoÁc K6b hoÁc K17 [14].

Tr°ßc ây, viãc ph‰n lo¿i bãnh PC dÿa trên các báo cáo tr°áng hÿp vˆ nh—m nhß ca bãnh, rái lo¿n l‰m sˆng bãnh ã °ÿc chia thˆnh 2 lo¿i ch’nh: Pachyonychia congenita lo¿i 1 do ßt biÁn gen m‹ h—a keratin 6A (KRT6A)

hoÁc keratin 16 (KRT16). Pachyonychia congenita lo¿i 2 do c‡c B ã keratin

6B (KRT6B) hoÁc keratin 17 (KRT17). Hai typ nˆy c— thß ph‰n biãt vòi nhau

nhỏ trióu chng rng t nhiãn ó thỏi k sÂ sinh [4]. Hión nay, da trãn d lióu tÿ IPCRR, ph‰n lo¿i PC lˆ dÿa vˆo gen B [10], [12], [15]. C‡ch ph‰n lo¿i theo gen B g‰y bãnh PC-K6a (do ßt biÁn gen KRT6A), PC-K6b (do B gen KRT6B), K6c (do B gen KRT6C), K16 (do B gen KRT16),

PC-K17 (do B gen KRT17)

BÁng 1.1: Mßt sá gen Keratin ã ng°ái

Sá TT Gen OMIM Vá tr’ tr•n NST Protein

1 KRT6A 148041 12q13.13 Keratin, type II cytoskeletal 6A 2 KRT6B 148042 12q13.13 Keratin, type II cytoskeletal 6B 3 KRT6C 612315 12q13.13 Keratin, type II cytoskeletal 6C 4 KRT16 148067 17q21.2 Keratin, type I cytoskeletal 16 5 KRT17 148069 17q21.2 Keratin, type 1 cytoskeletal 17

* Ngußn: Theo Smith vˆ cßng sÿ (2017) [4]

</div>Trang 17<div class="page_container" data-page="17">

1.1.4. Dách tß hßc bánh dˆy m—ng bầm sinh

- Tn sut: òc tnh sỏ lng bónh nhn PC trãn ton th giòi mc bónh ny vˆo khoÁng tÿ 1.000 Án 10.000 ca [1]. CÂ quan IPCRR ó bỏo cỏo c 118 òt biÁn tr•n 1038 bãnh nhân trong 547 gia ình mÍc bãnh dˆy m—ng bÇm sinh °ÿc x‡c nhËn vÃ mÁt di truyÃn vào tháng 1 nm 2021 [2].

- Gißi: trong bãnh PC kh™ng c— sÿ kh‡c biãt vÃ gißi mÍc bãnh [4].

- Ti: bãnh th°áng xt hiãn sau sinh vßi bißu hiãn dˆy m—ng tay ch‰n [4].

1.2. KiÃu gen vˆ kiÃu h“nh bánh dˆy m—ng bÇm sinh 1.2.1. KiÃu gen bánh dˆy m—ng bÇm sinh

1.2.1.1. Gen vˆ chćc nng cąa gen g‰y bánh dˆy m—ng bÇm sinh

Trong bài báo nm 2005 căa Leachman, hÂn 82 òt bin trong bỏn gen

keratins K6a, K6b, K16 vˆ K17 °ÿc xác ánh ßc lËp. GÅn nh° tÃt cÁ các ßt biÁn °ÿc b‡o c‡o xÁy ra ã phÅn Åu hoÁc phÅn cuái căa miÃn trung t‰m gen keratin. Nhāng vùng này °ÿc gãi lˆ v•ng ranh gißi chi xn căa polypeptit keratin, v•ng khãi Åu chuái xn (trong miÃn 1A) vˆ v•ng kÁt thœc chi xn (trong miÃn 2B). Nhāng v•ng nˆy cc k quan tróng ỏi vòi s liãn kt u cuỏi ca cc tiòu Ân vỏ protein trong tập hÿp c‡c sÿi keratin. H¢n nāa, n— ¿i diãn cho các ßt biÁn ißm hay gÁp trong tÃt cÁ c‡c gen keratin có liên quan Án kißu h“nh bãnh tËt ã ng°ái hiãn nay.

H“nh 1.1: Keratin ßt biÁn trong PC

* Ngußn: Theo Leachman vˆ cßng sÿ (2005) [6]

</div>Trang 18<div class="page_container" data-page="18">

Chœ th’ch: Gi¿n ß tß chÿc mißn protein ca bòn keratins liãn kt vòi PC (K6a, K6b, K16 vˆ K17). Vß tr’ g¿n úng cÿa ßt bi¿n °ÿc bißu thß b¿ng các ơ ánh sß. C‡c con sß trong c‡c ™ cho bi¿t sß gia ình °ÿc b‡o cỏo cú òt bin trong vãng ny, tc l sò l¿n xu¿t hißn ßt bi¿n ßc l¿p. L°u ý r¿ng ph¿n lßn các ßt bi¿n °ÿc t“m th¿y trong ho¿c gn vãng khỏi u tho xon ỏ miòn 1A hoc vãng kt thc tho xon ỏ cuòi miòn 2B. Cc con sß bên d°ßi bißu ß ¿i dißn cho sß d° axit amin trong chußi protein. C‡c mißn °ÿc hißn thß bao gßm hßp Integrated Sets of Information Systems - ISIS (mˆu xanh l‡ c‰y) vˆ mißn phÿ t°¡ng ßng H1 vˆ H2 (mˆu xanh lam) vˆ c‡c mißn cußn dây 1A, 1B, 2A và 2B (màu ß), °ÿc ph‰n t‡ch b¿ng c‡c tr“nh li•n k¿t kh™ng xo¿n L1, L12 và L2 (en). L¿p l¿i luân phiên (S) °ÿc gch dòi.

Gen gy bónh dy mng bầm sinh l mßt trong 5 gen KRT6A, KRT6B, KRT6C (12q13.13), KRT16, KRT17 (17q21.2):

Gen KRT6A

- CÃu trúc: cDNA bao gãm 9 exon và 2450 cÁp axid base mã hoá 564 amino acid.

- Chąc nng: mã hoá protein keratin 6A, ây là mßt nhóm protein có cÃu trúc d¿ng lòi, cng, l cu trỳc cÂ bn ca mòt sỏ tÁ bào nh° da, móng và mßt sá mơ. Keratin 6A °ÿc sÁn xuÃt ã móng tay, móng chân, da lòng bàn tay, lòng bàn chân và niêm m¿c bên trong khoang miãng. Nhāng sÿi keratin nˆy t¿o thành mßt m¿ng l°ßi dày Ác cung cÃp sąc m¿nh và khÁ nng phāc hãi cho da, móng và các mơ khác, giúp các mơ khßi sÿ h° h¿i do ma sát cùng các tác ßng vËt lý hàng ngày khác. Keratin 6A cịn có vai trị quan trãng trong viãc làm lành vÁt th°¢ng [4].

Gen KRT6B

- CÃu trúc: cDNA gãm có 9 exon, 2331 cÁp acid base, 564 amino acid

- Chąc nng: gen mã hố protein keratin K6b có cÃu trúc d¿ng l°ßi, cąng t¿o nên khung mßt sá tÁ bào ã mơ da, tóc, móng. Keratin 6b °ÿc sÁn xt ngay t¿i móng tay, nang lơng, và da ã lòng bàn chân, bàn tay, tuyÁn bã nhán căa da. Nhāng sÿi keratin nˆy t¿o thành mßt m¿ng l°ßi dày Ác cung cÃp sąc m¿nh và khÁ nng phāc hãi cho da, móng tay và các mô khác, bÁo vã các mô

</div>Trang 19<div class="page_container" data-page="19">

này khßi sÿ h° h¿i do ma sát, tác ßng vËt lý khác. Ngồi ra, keratin 6b có liên quan Án viãc chāa lành vÁt th°¢ng [4].

Gen KRT6C

- CÃu trúc: cDNA bao gãm 9 exon, 2345 cÁp acid base, 564 amino acid

- Chąc nng: gen mã hố protein keratin K6c có cÃu trúc d¿ng l°ßi, cąng t¿o lên khung mßt sá tÁ bào ã mơ da, tóc, móng. Keratin 6c chă u °ÿc tìm thÃy trong da. Nhāng sÿi keratin nˆy tËp hÿp thành các m¿ng l°ßi dày Ác cung cÃp sąc m¿nh và khÁ nng phāc hãi cho da, móng tay và các mơ khác. M¿ng l°ßi các sÿi trung gian keratin bÁo vã các mơ này khßi bá h° h¿i do ma sát và các cng th¿ng vËt lý hàng ngày khác [4].

Gen KRT16

- CÃu trúc: cDNA bao gãm 8 exon, 1720 cÁp acid base, 473 amino acid.

- Chąc nng: gen mã hoá protein keratin 16. Keratin này là mßt nhóm các protein cng, xÂ to thnh khung cu trỳc ca mòt sá tÁ bào, Ác biãt là các tÁ bào t¿o nên da, tóc và móng. Keratin 16 °ÿc sÁn xt ã móng tay, da ã lịng bàn tay và lòng bàn chân và niêm m¿c miãng n¿m bên trong miãng. Keratin 16 hÿp tác vßi keratin 6a, ß t¿o thành các phân tÿ gãi là sÿi trung gian keratin. Nhāng si tÂ ny tập hp thnh cỏc mng lòi dy Ác cung cÃp sąc m¿nh và khÁ nng phāc hãi cho da, móng tay và các mơ khác. M¿ng l°ßi các sÿi trung gian keratin bÁo vã các mơ này khßi bá h° h¿i do ma sát và các cng th¿ng vËt lý hàng ngày khác. Keratin 16 cjng n¿m trong sá nhiÃu keratin có liên quan Án viãc chāa lành vÁt th°¢ng [4].

Gen KRT17

- CÃu trúc: cDNA bao gãm 8 exon, 1574 cÁp acis base, 432 amino acid.

- Chąc nng: gen mã hoá protein keratin K17. Keratin là mßt nhóm các protein cąng, x¢ t¿o thành khung cÃu trúc căa mßt sá tÁ bào, Ác biãt là các tÁ bào t¿o nên da, tóc, móng và các mơ t°¢ng tÿ. Keratin 17 °ÿc sÁn xuÃt trong

</div>Trang 20<div class="page_container" data-page="20">

móng tay, nang lơng và da ã lịng bàn tay và lịng bàn chân. Nó cjng °ÿc tìm thÃy trong tuyÁn bã nhán căa da, sÁn sinh ra mßt chÃt nhán gãi là bã nhán th°áng bụi trÂn da v túc. Keratin 17 hp tỏc vòi keratin 6b, ß t¿o thành các phân tÿ °ÿc gãi là sÿi trung gian keratin. Nhāng sÿi t¢ này tËp hÿp thành các m¿ng l°ßi dày Ác cung cÃp sąc m¿nh và khÁ nng phāc hãi cho da, móng tay và các mơ khác. M¿ng l°ßi các sÿi trung gian keratin bÁo vã các mơ này khßi bá h° h¿i do ma sát và các cng th¿ng vËt lý hàng ngày khác. Keratin 17 cjng n¿m trong sá nhiÃu keratin có liên quan Án viãc chāa lành vÁt th°¢ng [4].

Các keratins là các protein d¿ng sÿi trung gian ißn hình căa bißu mơ, cho thÃy mąc ß a d¿ng phân tÿ v°ÿt trßi. â ng°ái tãn t¿i 54 gen keratin chąc nng. Là mßt phÅn căa tÁ bào bißu mơ, keratins rÃt quan tróng ỏi vòi s òn ỏnh cÂ hóc và tính tồn v¿n căa các tÁ bào và mơ biòu mụ. HÂn na, mòt sỏ keratins cjng cú chąc nng iÃu tiÁt và tham gia vào các con °áng trun tín hiãu nßi bào, ví dā nh° bo vó khòi cng thng, cha lnh vt thÂng.

Các protein keratin t¿o thành mßt m¿ng l°ßi trung gian trong tÃt cÁ các tÁ bào bißu mơ. Bißu mụ ó cỏc vỏ trớ khỏc nhau trong cÂ thò thì các keratin ã ó cjng khác nhau. Các keratin liên quan Án bãnh dày móng bÇm sinh là thành phÅn cÃu t¿o lên móng tay, móng chân, lòng bàn tay, l˜ng bˆn ch‰n, niêm m¿c miãng, tóc. Do ó, khi bá ßt biÁn gen keratin th°áng gõy ra tòn thÂng ó nhng vỏ trớ cÂ thß vÿa nêu. HÅu hÁt các ßt biÁn n¿m ã vùng 1A và 2B căa các gen keratin [17].

H“nh 1.2: S¢ ã cÃu trúc protein c¢ bÁn căa sÿi keratin

* Ngußn: theo Smith và cßng sÿ (2017) [4]

</div>Trang 21<div class="page_container" data-page="21">

Chœ th’ch: c¿u trúc protein c¡ b¿n cÿa sÿi keratin: bao gßm mßt thanh xo¿n ßc °ÿc chia thành 4 mißn (1A, 1B, 2A, 2B) °ÿc k¿t nßi vßi nhau b¿ng các liên k¿t khơng xo¿n (L1, L12, L2). Mßt mơ-un khái t¿o xo¿n và phân o¿n mơ-un k¿t thúc xo¿n có thß °ÿc tìm th¿y á hai ¿u cÿa thanh xo¿n ßc alpha (kí hißu màu ß) và °ÿc b¿o tßn cao theo trình tÿ giÿa các keratin. Nh° vßi h¿u h¿t các rßi lo¿n keratin khác, h¿u h¿t các ßt bi¿n á PC x¿y ra trong các mißn ranh gißi xo¿n °ÿc b¿o tßn cao á ci mißn que. Chÿc nng thích hÿp ca cỏc vãng c bo tòn cao ny dòng nh r¿t quan trßng ßi vßi sÿ l¿p ráp sÿi keratin bình th°ßng và tính tồn v¿n t¿ bào hßc, ßt bi¿n d¿n ¿n sÿ mong manh cÿa t¿ bào. Mißn ¿u khơng xo¿n (V1) và mißn i (V2) bao quanh c¿u trúc protein c¡ b¿n.

1.2.1.2. át bi¿n gen

ßt biÁn gen lˆ sÿ thay ßi trong trình tÿ nucleotide căa mßt vùng ngÍn căa mßt gen [18], [29]. Các lo¿i ßt biÁn:

ßt bi¿n ißm

- ßt biÁn im lÁng: sÿ thay thÁ nucleotit mã hóa cho cùng mßt lo¿i axit amin; do ó, khơng có sÿ thay ßi trong trình tÿ axit amin hoÁc chąc nng căa protein.

- ßt biÁn thiÁu s—t: khi sÿ thay thÁ nucleotide dÉn Án thay ßi axit amin. ßt biÁn sai ngh)a có tác ßng khác nhau nh°ng có thß dÉn Án giÁm hc thay ßi chąc nng protein (ví dā: bãnh hãng cÅu hình liÃm).

- ßt biÁn vơ ngh)a: khi sÿ thay thÁ baz¢ dÉn Án stop codon và kÁt quÁ c‡c sÁn phÇm protein này bá cÍt ngÍn và th°áng khơng có chąc nng.

- ßt biÁn dách khung: viãc thêm hc xóa các nucleotide khơng chia hÁt cho 3, dÉn Án viãc ãc sai các nucleotide xuôi dũng. Nhng protein ny cú thò ngn hÂn hoc di hÂn, v chc nng protein cú thò bỏ giỏn o¿n hc thay ßi (ví dā: chąng lo¿n d°ÿng cÂ Duchenne) [19].

òt bin xoỏ mòt hoc nhiòu axit bazÂ: lm thay ßi trình tÿ DNA b¿ng

cách lo¿i bß ít nhÃt mßt nucleotide trong gen, do ó có thß thay ßi chąc nng

căa protein hoÁc Ánh h°ãng các protein kh‡c.

</div>Trang 22<div class="page_container" data-page="22">

H“nh 1.3: ßt biÁn x—a nucleotid

* Ngußn: theo Brown v còng s (2002) [20].

òt bin thãm mòt hoc nhiòu axit bazÂ: vióc chãn cc cp acid bazÂ bò

sung c thò dẫn n dỏch chuyòn khung tãy thuòc vo viãc c— hay kh™ng c‡c bßi sá căa ba cp acid bazÂ c chãn vo.

òt bin va xo‡, vÿa th•m: B nˆy xÁy ra khi sÿ x—a vˆ ch•n xÁy ra ãng

thái ã c•ng mßt vá tr’ trong gen. Trong mßt B chèn o¿n, ’t nhÃt mßt nucleotide bá lo¿i bò v t nht mòt nucleotide c chãn vo do ó protein t¿o thˆnh c— thß kh™ng ho¿t ßng bình th°áng.

ßt bi¿n l¿p l¿i: th°áng gÍn liÃn vßi B lÁp o¿n NST khiÁn cho mßt hoÁc

nhiÃu nucleotit trong gen °ÿc sao chŽp vˆ lÁp l¿i b•n c¿nh tr“nh tÿ ADN ban Åu, dÉn Án c— thß làm thay ßi chąc nng căa protein °ÿc t¿o ra tÿ gen.

¿o o¿n: sÿ Áo ng°ÿc làm thay òi hÂn mòt nucleotit trong gen bng cỏch

thay th trình tÿ ban Åu b¿ng trình tÿ t°¢ng tÿ theo thą tÿ ng°ÿc l¿i [20].

Nguyên nhân căa ßt biÁn: có nhiÃu nguyên nhân dÉn Án B gen nh°: lái trong sao chép DNA, lái trong tái tß hÿp DNA, hóa chÃt gây h¿i cho DNA [19], [21].

ßt biÁn trong gen keratin làm thay ßi cÃu trúc căa protein keratin, ngn chÁn các protein này hình thành m¿ng l°ßi m¿nh m¿, ßn ánh trong các

</div>Trang 23<div class="page_container" data-page="23">

tÁ bào. Khơng có m¿ng l°ßi này, các tÁ bào da trã nên mßng manh và dá bỏ tòn thÂng, khin da khụng chỏu c ma sát và chÃn th°¢ng nh¿ ngay cÁ các ho¿t ßng bình th°áng nh° i bß cjng có thß khiÁn các tÁ bào da bá phá vÿ, dÉn Án sÿ hình thành các mān n°ßc và vÁt chai nghiêm trãng, au ßn. Các keratin khiÁm khuyÁt cjng làm gián o¿n sÿ phát trißn và chąc nng căa các tÁ bào trong nang lơng và móng, dÉn Án các triãu chąng khác căa bãnh dày

Các ßt biÁn cā thß ã °ÿc dÿ ‡n PC quác tÁ b‡o c‡o cā thß [2]. Trong ó, hÅu hÁt c‡c bãnh nhân PC Ãu có ßt biÁn ã cn keratin 1A hoc cuòn 2B, c biót l trong vãng ranh gißi °ÿc bÁo tãn. Các ßt biÁn bao gãm cÁ thay thÁ vˆ x—a, ngồi ra cịn có B chèn, dách chuyßn khung [17], [22], [23]. Trong sá nhāng ng°ái mang ßt biÁn trong KRT6B vˆ KRT6C, các ßt biÁn th°áng °ÿc t“m thÃy trong miÃn cußn d‰y 2B. MÁt khác, các ßt biÁn trong

KRT6A, KRT16 vˆ KRT17 th°áng °ÿc t“m thÃy trong miÃn cußn d‰y 1A. Mßt sá bãnh nhân có ßt biÁn ã vùng Åu căa KRT6A (n = 9) vˆ KRT16 (n = 2), trong khi ßt biÁn ó vãng uụi (n = 18) chò thy ó bónh nh‰n KRT6A. Hiãn

t¿i, ch°a phát hiãn °ÿc ßt biÁn nˆo trong c‡c cußn d‰y 1B hoÁc 2A.

C— 56 kißu B duy nhÃt ã °ÿc nh“n thÃy ã nhāng bãnh nhân có ßt biÁn KRT6A, 6 ã KRT6B, 4 ã KRT6C, 16 ã KRT16 vˆ 20 ã KRT17. Trong ó, B kißu N172del (n =109) căa KRT6A phß biÁn nhÃt, cjng kißu B này trong KRT6B lˆ phß biÁn thą hai (n =26) và ßt biÁn phß biÁn thą ba là ßt trong KRT6C °ÿc thÃy (n =5). B kißu E472K cjng là mßt ßt biÁn phß

</div>Trang 24<div class="page_container" data-page="24">

biÁn °ÿc thÃy ã KRT6A (n =19), KRT6B (n =52) vˆ KRT6C (n=15) bãnh nh‰n. B kißu N125S ( n = 17) là ßt biÁn th°áng thÃy nhÃt ã bãnh nh‰n KRT16, tiÁp theo lˆ R127C ( n = 13) [22].

H“nh 1.4: Danh sách ßt biÁn PC vˆ phÅn trm các kißu ßt biÁn PC

* Ngußn: Janice Schwartz [2]

1.2.1.4. ¿c iÃm di truyÁn trong gia ình

Dˆy m—ng bÇm sinh lˆ bãnh di truyn gen tròi trờn NST thỏng nãn tun theo quy luật di truyn tròi. Bónh PC c truyn liãn tāc qua c‡c thÁ hã trong gia ình. NÁu trong gia ỡnh cú mòt con Ân òc bỏ bónh thì th°áng lˆ ßt biÁn mßi. Tÿ lã mÍc bãnh ã cÁ hai gißi lˆ nh° nhau.

C‡c kißu kÁt h™n trong quÅn thß căa quy luËt DT trßi, NST th°áng lˆ: nÁu ta gãi gen trßi g‰y bãnh là A, gen bình th°áng lˆ a th“ ta c— c‡c kißu kÁt hơn nh° sau:

</div>Trang 25<div class="page_container" data-page="25">

Trong quÅn thß dân c° chúng ta th°áng gÁp kÁt hơn theo kißu thą nhÃt, bá hc m¿ bình th°áng kÁt hơn vßi ng°ái bá bãnh nh°ng là dá hÿp tÿ mang gen bãnh (Aa), cho nên khÁ nng sinh con căa hã là 50%, còn các kißu kÁt hơn khác rÃt hiÁm gÁp.

Trong các bãnh DT trßi trên NST th°áng hay xÁy ra khÁ nng 1, do ó con căa hã có 50% nguy c¢ bá bãnh do di truyÃn tÿ bá hoÁc m¿ bá bãnh.

V’ dā: phÁ hã mßt gia ình mÍc bãnh DT trßi trên NST th°áng.

H“nh 1.5: PhÁ hã mßt gia ình mÍc bãnh DT trßi trên NST th°áng

* Ngußn: Theo David Craufurd và cßng sÿ (2015) [24]

Chú thích: hình trịn là gißi nÿ, hình vng là gißi nam, các hình tr¿ng thß hißn cá thß bình th°ßng, hình en thß hißn cá thß bß bßnh, hình g¿ch chéo là ã m¿t.

1.2.1.5. Sinh lý bánh

Trong nghi•n cąu căa A.G. Zieman vˆ P.A. Coulombe tm hiòu sinh lý bónh ca cc tòn thÂng dày sÿng l˜ng bˆn ch‰n ã chußt kh™ng c— Krt16 ã

</div>Trang 26<div class="page_container" data-page="26">

°a ra kÁt quÁ nh° sau: có ba giai o¿n tiÁn trißn ch’nh căa c‡c tòn thÂng giỏng dy sng lng bn chn ó cht c— ßt biÁn Krt16. Tr°ßc khi bÍt Åu

tßn th°¢ng, các tÁ bˆo sÿng ã da l˜ng bˆn tay (bˆn ch‰n) c— c‡c khuyÁt tËt cā thß trong biãt hóa giai o¿n ci, bao gãm mÃt bißu hiãn Krt9. T¿i thái ißm khãi ph‡t dˆy sÿng l˜ng bˆn ch‰n, c— sÿ oxy hóa tng cao và giÁm ho¿t t’nh t’n hiãu Keap1 3 Nrf2. Trong qu‡ tr“nh dˆy sÿng l˜ng bˆn ch‰n dián ra, c— mßt khiÁm khut r› căa lßp bißu bì ß duy tr“ hoÁc giœp trã l¿i c‰n b¿ng nßi mơi bình th°áng [25]. Tuy nhi•n, trong PC sÿ kh‡c nhau tr•n l‰m sˆng căa c‡c bãnh nh‰n vÉn ch°a °ÿc giÁi th’ch r›.

H“nh 1.6: Sÿ ph‡t trißn ca cc tòn thÂng giỏng dy sng lng bn chn ã chußt kh™ng c— Keratint 16, lœc 2 tuÅn tußi, lœc 4 tuÅn, lœc 8 tuÅn.

* Ngußn: Theo A.G. Zieman vˆ P.A. Coulombe (2020) [25].

Chœ th’ch: (a) M™ hßc cÿa da bˆn ch‰n kh™ng c— Krt16 á 2, 4 vˆ 8 tu¿n tußi. Sau 2 tu¿n, ß dˆy vˆ ki¿n trœc tßng thß cÿa bißu b“ bình th°ßng, khi kißm tra kÿ h¡n, các thay ßi bao gßm sÿ xu¿t hißn b¿t th°ßng cÿa lßp h¿t, c— thò thy s tng lãn ca cc t bo sng vˆ tÿ lß nh‰n gi¿m á c‡c t¿ bˆo sÿng nßn áy. à 4 tu¿n, nßi soi da th¿y xu¿t hißn c‡c tßn th°¡ng: dˆy nh¿ bißu b“ (dermis 3 Derm). ¿n 8 tu¿n, c— sÿ dày lên áng kß cÿa lßp bißu b“ sßng (epidermis - Epi) vˆ lßp sÿng (stratum corneum - SC), sÿ x‰m nh¿p cÿa c‡c t¿ bˆo mißn dßch vˆ sÿ ly gi¿i t¿ bˆo siãu m giòi hn.

(b) Nhng thay ßi ph‰n tÿ x¿y ra á 2, 4 vˆ 8 tu¿n tußi á da bˆn ch‰n chußt kh™ng c— Krt16 (Danger Associated Molecular Patterns - DAMPs).

(c) C‡c can thißp ißu trß tißm nng cho mßi giai o¿n ph‡t trißn cÿa tßn th°¡ng (sulforaphane 3 SF)

</div>Trang 27<div class="page_container" data-page="27">

1.2.2. ¿c iÃm kiÃu h“nh bánh dˆy m—ng bÇm sinh

HÅu hÁt c‡c bãnh nh‰n dˆy m—ng bÇm sinh Ãu bißu hiãn c‡c triãu chąng rõ ràng tr°ßc 10 ti nh° dày móng tay, múng chõn, nòi ht sng trãn da, sng ho‡ l˜ng bˆn tay chân gây au... Ngay cÁ các thnh viờn gia ỡnh mc cãng loi òt bin th“ bißu hiãn l‰m sˆng vˆ mąc ß nÁng nh¿ cjng khác nhau [4].

1.2.2.1. Lo¿n d°ÿng dˆy m—ng

ây là Ác ißm l‰m sˆng chă yÁu căa bãnh dˆy m—ng bÇm sinh, th°áng thÃy r› tÿ vài tháng Án vài nm sau ¿. C— hai d¿ng dˆy m—ng [4]: - M—ng tay dˆi ra hÁt cÿ vˆ cong vuát nhãn lên nh° móng chim do gia tng chÃt sÿng.

- M—ng c— nÃn m—ng ngÿng ph‡t trißn sßm, gia tng chÃt sÿng ã Åu m—ng. M—ng c— thß bá ßi mˆu. BÃ mÁt căa m—ng tay c— thß th™ r‡p hoÁc mán màng, Åu ng—n tay xa c— v¿ h¢i phãng l•n [12]. CÅn phÁi chm sóc m—ng li•n tāc ß ngn ngÿa sÿ ph‡t trißn qu‡ mąc vˆ chÃn th°¢ng. Chąng lo¿n d°ÿng móng th°áng gây khó khn cho các ho¿t ßng nh° mã lon hoÁc chai n°ßc uáng.

H“nh 1.7: Biòu hión dy mng ca bónh nhn dy mng bầm sinh

* Ngußn: theo Janice Schwartz (2021) [2]

</div>Trang 28<div class="page_container" data-page="28">

1.2.2.2. Sÿng ho‡ l˜ng bˆn tay, bˆn ch‰n.

Hiãn t°ÿng sÿng h—a này th°áng bÍt Åu trong vịng vài nm Åu ái, khi tr¿ bÍt Åu tng cân và tËp i. Dˆy sÿng ã lòng bàn chân th°áng rõ h¢n l˜ng bˆn tay. Dˆy sÿng khu trú, khơng ban ß, cąng, chă u ã các ißm ‡p lÿc căa bˆn ch‰n hoÁc ã c‡c khu vÿc sÿ dāng l‰u dˆi tr•n bˆn tay (v’ dā n¢i cháng n¿ng hoÁc ã c‡c nÁp gÃp ng—n tay). HiÁm khi c‡c vÁt sÿng hố, x¢ chai xuÃt hiãn ngoˆi l˜ng bˆn tay, l˜ng bˆn ch‰n vˆ c‡c v•ng da tiÁp gi‡p n—. Giˆy hoÁc lt chuyãn dng lm thay òi s phn bỏ ‡p lÿc trên bàn chân cjng có thß lˆm thay ßi h“nh th‡i căa bãnh dˆy sÿng bˆn ch‰n theo thái gian [4].

Sÿ phãng rßp th°áng xÁy ra tr°ßc q trình tng sÿng và th°áng c— thß nh“n thÃy c‡c mān n°ßc ã ngo¿i vi căa tng sÿng hoÁc ã d°ßi c‡c vÁt chai.

Dˆy sÿng lịng bàn chân th°áng rÃt au và mąc ß kh— cháu ã trÁi qua th°áng không tÂng xng vòi mc ò dˆy sÿng hiãn t¿i. Các trỏng hp nghiãm tróng thỏng pht triòn thnh vÁt nąt k•m theo nhiám tr•ng thą ph‡t vˆ cÅn phÁi cÍt các vùng tng sÿng th°áng xuyên ß kiòm soỏt cÂn au. Nhng cÂn au gõy ra do phóng ròp khin bónh nhn kh™ng thß tÿ i mà phÁi nhá Án n¿ng hoÁc xe ln. Mßt sá bãnh nh‰n thÃy au tng khi thái tiÁt n—ng bąc, vˆ giÁm i khi thái tiÁt m‡t m¿ [2].

1.2.2.3. B¿ch sÁn miáng

B¿ch sÁn miãng lˆ mÁng trÍng dày trên l°ÿi vˆ ni•m m¿c miãng. C‡c bÃ mÁt lÿi ’t bá h¢n [4]. Triãu chąng nˆy th°áng xuÃt hiãn ngay sau khi sinh, c— thß lˆ dÃu hiãu sßm nhÃt căa PC vˆ th°áng gây khó khn trong viãc bœ m¿ vˆ bœ b“nh. â tr¿ nhj nhi, bch sn mióng pht triòn dy lãn, t trÍng Án vˆng vˆ th°áng bá nhÅm lÉn vßi nÃm Candida Albicans, bãnh s•i mˆo gˆ mˆu

trÍng hc l°ÿi c— l™ng [4], [14].

Mßt bißu hiãn miãng th°áng gÁp kh‡c lˆ vi•m kh—e miãng. Vi•m m™i thỏng biòu hión nhiỏm trãng th pht do vi khuÇn vˆ nÃm men. VÃ mÁt m™

</div>Trang 29<div class="page_container" data-page="29">

hãc, kh™ng quan s‡t thÃy chąng mÃt tÁ bˆo hóc. Cc tòn thÂng niờm mc cho thy c lßp sÿng vˆ lßp sÿng h—a r› rãt trong khi kh™ng c— lßp h¿t [4].

1.2.2.4. Dˆy sÿng d¿ng nang

Th°áng xuÃt hiãn ã khuÿ tay, thÍt l°ng, Åu gái hoÁc ch‰n [2]. Triãu chąng nˆy phß biÁn ã tr¿ em vˆ ’t gÁp h¢n ã ng°ái tr°ãng thˆnh [4]. C‡c gai h“nh nang, dˆy sÿng c— mąc ß kh‡c nhau. C‡c dˆy sÿng d¿ng nang dˆy lãn nhiu hÂn ó nhng ngỏi thỏng xuyờn bũ trên Åu gái ß tránh au nhąc bˆn ch‰n. Cc tòn thÂng nguyờn phỏt gÿi nhß Án bãnh dˆy sÿng nang l™ng nÁng. Sÿ ph‡t triòn ca dy sng nang lụng thỏng ó thỏi thÂ Ãu vˆ chœng th°áng cÁi thiãn hoÁc biÁn mÃt khi bãnh nhân già i.

1.2.2.5. U nang

C‡c vá trí có u nang th°áng là d°ßi da, ch‰n l™ng, ch‰n t—c. Nhāng nang này th°áng xuÃt hiãn sßm và tng lên vÃ sá l°ÿng ã tußi dËy th“. U nang chąa Åy chÃt lßng lˆnh t’nh bÍt ngn tÿ c‡c tun b‹ nhán v c thò trãn khp cÂ thò.

U nang bao gãm u nang bißu bì, và u nang lông mao nh° u tÁ bˆo mÿ vˆ u nang l™ng. C‡c u nang bißu bì có kích th°ßc v mc ò nghiãm tróng rt khc nhau. Mòt sỏ bónh nhn chò thònh thong c mòt tòn thÂng nhò hÂn 1 cm, trong khi nhng ngỏi khc c nhiu tòn thÂng cú ỏng knh lòn hÂn 5 cm. Nhāng u nang nˆy c— h“nh chÃm, chąa chÃt sÿng sÃn sãt và th°áng bá au, viêm và nhiám tr•ng. Lo¿i u nang lơng mao th°áng có hình trịn Án h“nh bÅu dāc, tÿ mˆu thát Án vˆng, kh™ng c— nát sÅn n¿m tr•n mÁt, th‰n tr•n vˆ c‡nh tay. Nhāng u nang này th°áng phÁi phÉu thuËt hoÁc lo¿i bß khi chœng bá vÿ [4].

Bãnh nh‰n PC-1 d°áng nh° khơng phát trißn u tÁ bˆo mÿ hoÁc u nang lông. Ng°ÿc l¿i, bãnh nh‰n PC-2 ph‡t trißn tÃt cÁ c‡c lo¿i u nang, bao gãm u nang bißu b“, u nang l™ng mao. MÁc d• sÿ h“nh thˆnh nang l™ng vˆ tÁ bˆo mÿ

</div>Trang 30<div class="page_container" data-page="30">

d°áng nh° là yÁu tá giœp ph‰n biãt giāa c‡c lo¿i PC-1 vˆ PC-2, nh°ng sÿ khãi ph‡t mußn ã thái ißm dËy thì ít có ích h¢n. N—i chung, nang th°áng gÁp trong ßt biÁn gen keratin 17. Sau nˆy hã ã ghi nhËn nh—m PC-1 cjng có u nang, tuy nhiãn sỏ lng v vỏ trớ ớt hÂn so vòi PC-2 [26].

1.2.2.6. Mòc rng thỏi k sÂ sinh

Hión tng ny thỏng liãn quan tòi òt bin gen keratin 17 [12]. Rng th°áng xuÃt hiãn ngay sau ¿, mßt sá tr¿ mãc trong 30 ngày Åu ái, khng óng nht gia cc c thò trong cãng mòt gia ỡnh. Rng sÂ sinh thỏng nm ó vá trí phía tr°ßc, mÃm, bã vˆ dá bá sâu, th°áng bá mÃt trong vài tháng Åu ti•n căa cußc ái. Rng sāa c— thß g‰y ra vÁt rách trên l°ÿi căa tr¿ s¢ sinh hoÁc vœ căa m¿ trong khi cho con bœ vˆ c— thß lˆ mßt răi ro khi h’t phÁi.

Sÿ ph‡t trißn rng sāa và rng khôn ã tr¿ bá bãnh lˆ bình th°áng [4]. Trong mßt sá tr°áng hÿp, rng chính thą hai s¿ ph‡t trißn ngồi rng bÇm sinh nh°ng cuái cùng °ÿc thay thÁ b¿ng rng v)nh vián bình th°áng trong thái th¢ u. Ngoi rng bầm sinh, mòt sỏ ngỏi tham gia IPCRR ã báo cáo sÿ ph‡t trißn sßm nhiÃu rng ã ß tußi 4-5 tháng cjng nh° mßt tr°áng hÿp mÃt rng sßm mà khơng °ÿc thay rng v)nh vián ngay lËp tąc.

VÃ mÁt m™ hãc, các nhú rng cho thÃy sÿ tng sÁn ni•m m¿c vˆ sÿ tng sinh không Ãu căa rãnh rng. Không bào và phù nÃ tÁ bˆo chÃt °ÿc nh“n thy ó lòp trãn v lòp gai ca niãm m¿c. Hã nh“n thÃy c‡c cÃu trœc giáng nh° màng x°¢ng khơng Ãu bao quanh tÁ bào và màng ãm giāa c‡c tÁ bˆo. Viãc ph‡t hiãn ra rng bầm sinh khng xut hión mòt cch nht qun, ngay c trong cãng mòt hó PC-2. Do ú, s tón ti ca rng bầm sinh hoc tròc khi sinh rÃt gÿi ý kißu h“nh PC-2 và ßt biÁn KRT6b / KRT17 c— thß xÁy ra, nh°ng viãc

kh™ng c— ph‡t hiãn nˆy kh™ng gÿi ý kißu h“nh PC-1 [12].

</div>Trang 31<div class="page_container" data-page="31">

H“nh 1.8: Nhāng dÃu hióu phò bin ca bónh dy mng bầm sinh

* Ngußn: theo Frances JD Smith vˆ cs [4]

Chœ th’ch: a,b,c) m—ng dˆy l•n vˆ lo¿n d°ÿng (c¿ m—ng tay vˆ m—ng ch‰n)

d,e) nßt phßng (th°ßng á các ißm ‡p lÿc cÿa g—t ch‰n vˆ l˜ng bˆn ch‰n) f) u nang ; g) b¿ch s¿n mißng

1.2.2.7. Cc kiu hnh khc

Bãn cnh cc biòu hiãn lâm sàng th°áng gÁp, bãnh nh‰n c˜n c— mßt sá bißu hiãn khác nh° ß mã h™i qu‡ nhiÃu ã l˜ng bˆn tay vˆ l˜ng bˆn ch‰n (khoÁng 50% tr°áng hÿp bãnh), h“nh thˆnh nang ã n‡ch vˆ b¿n,nhiÃu r‡y tai, au tai kh™ng r› nguy•n nh‰n, khˆn giãng chă yÁu gÁp ã tr¿ nhß, hiÁm khi g‰y ra kh— thã thanh quÁn, vi•m khoŽ miãng, s°ng tÃy quanh móng tay (a sá g‰y ra do bßi nhiám) [4]

1.2.3. Mãi t°¢ng quan kiÃu gen, kiÃu h“nh bánh dy mng bầm sinh 1.2.3.1. TÂng quan gia kiu hnh v kiu gen

Bng 1.2: TÂng quan kiòu hnh v kißu gen

B¿ch sÁn miãng, bãnh liên quan Án thanh quÁn, rái lo¿n ph‡t trißn, biÁng n có thß gÁp ó tr sÂ sinh v tr nhò

KRT6A

Chng dˆy sÿng ngoˆi khu vÿc l˜ng bˆn tay ch‰n KRT6C, KRT16

U tuyÁn b‹ nhán, mãc rng thái kÿ sÂ sinh KRT17

* Nguòn: Theo Smith v còng sÿ (2017) [4].

</div>Trang 32<div class="page_container" data-page="32">

1.2.3.2. T°¢ng quan kiu gen v kiu hnh

Da trãn d lióu hÂn 774 cỏ thò PC trong IPCRR, c mỏi tÂng quan rõ rˆng vÃ kißu gen-kißu h“nh [4]. Trong các tr°áng hÿp sau, kißu h“nh c— thß kh‡c nhau gia cc c thò c cãng mòt bin thò gy bãnh :

- BiÁn thß g‰y bãnh KRT17 ã °ÿc quan s‡t thÃy trong PC cß ißn vˆ ã mßt

sá c‡ thß a u nang tÁ bˆo mÿ vßi ’t hc khơng có thay ßi vÃ m—ng.

- Trong mßt sá b‡o c‡o vÃ PC khãi ph‡t mußn, c‡c biÁn thß g‰y bãnh ã °ÿc xác ánh bãn ngoi ranh giòi xon v mòt sỏ ngỏi t c‰u hßi liãu vá tr’ căa biÁn thß g‰y bãnh c— Ánh h°ãng Án ti khãi phát hay khơng. Tuy nhiên, ß tußi trong nhāng tr°áng hÿp này là ß tußi khãi ph‡t dÿ kiÁn ái vßi lo¿i PC cā thß và khơng nên °ÿc gãi lˆ "khãi ph‡t mußn".

1.2.4. CÁn l‰m sˆng cąa bánh dˆy mng bầm sinh

quan ỏng kò gia chng lon dng m—ng l‰m sˆng vßi ßt biÁn KRT6A, vˆ

kh™ng lo¿n d°ÿng móng trong ßt biÁn KRT6B. Nh° vËy, ‡ sÿng v cc ht

huyt tÂng l cỏc c iòm m bónh hóc gip chần oỏn phõn biót PC vòi bãnh kh‡c, ngay cÁ sÿ c— mÁt căa nÃm cjng khơng lo¿i trÿ chÇn ốn PC [4].

1.2.4.2. XŽt nghiám di trun

Ph°¢ng pháp phân tích di trun ph‰n tÿ c— thß bao gãm [4]: - Phân tích gen Ân nỏi tip

+ ỏi vòi nhng c nhn bỏ bãnh dˆy sÿng l˜ng bˆn tay kh™ng chß ã lßp biòu

bỡ, tròc tiãn c thò xem xt phn tch tr“nh tÿ căa gen KRT6C vˆ KRT16

</div>Trang 33<div class="page_container" data-page="33">

+ ái vßi nhāng ng°ái mÍc bãnh a u tÁ bˆo mÿ hc tiÃn sÿ có rng bÇm

sinh, tròc tiãn c thò xem xt phn tch trnh t căa KRT17.

- Phân tích a gen bao gãm KRT6A, KRT6B, KRT6C, KRT16, KRT17 vˆ c‡c

gen quan t‰m kh‡c (gen g‰y c‡c bãnh trong chÇn ốn phân biãt).

- C— thß c‰n nhÍc xŽt nghiãm toˆn diãn vÃ bß gen (nÁu c—) bao gãm giÁi tr“nh tÿ exon vˆ intron. Thÿ nghiãm nh° vËy c— thß cung cÃp hoc gi ý mòt chần oỏn cha c xem xét tr°ßc ây (ví dā ßt biÁn căa mßt gen kh‡c hoÁc c‡c gen dÉn Án bißu hiãn lâm sng tÂng t).

1.2.5. Chần oỏn bỏnh dy mng bầm sinh

Chần oỏn bónh PC c a ra vòi ba dÃu hiãu lâm sàng kinh ißn lˆ dˆy m—ng, sÿng hố lịng bàn tay, bàn chân và au lòng bàn tay bàn chân vˆ/hoÁc xác ánh °ÿc ßt biÁn ã mßt trong 5 gen keratin KRT6A, KRT6B,

KRT6C, KRT16 vˆ KRT17 [4], [22].

1.2.5.3. Chần oỏn phõn biỏt

Cc bónh cn phn biót vòi dˆy m—ng bÇm sinh:

- NÃm m—ng (Onychomycosis): ây lˆ mßt bãnh nhiám nÃm phß biÁn, chă yÁu ã m—ng tay, tuy nhi•n ’t Ánh h°ãng Án tÃt cÁ c‡c m—ng tay vˆ m—ng chân, Ác biãt lˆ ’t gÁp ã ß tußi sßm. Trong bãnh rái lo¿n nßi m¿c tÿ mián-nhiám nÃm candida- lo¿n d°ÿng ngo¿i b“ th“ tÃt cÁ c‡c m—ng c— thß bá Ánh h°ãng [18], [33].

</div>Trang 34<div class="page_container" data-page="34">

- B¿ch sÁn miãng (Oral leukokeratos): b¿ch sÁn miãng trong PC thỏng i kãm vòi dy mng. Trióu chng này th°áng hay bá nhÅm vßi nÃm miãng. - Ly th°ÿng bì bãng n°ßc (Epidermolysis bullosa simplex- EBS): lˆ mßt nhóm bãnh DT hiÁm gÁp, Ác tr°ng bãi sÿ mßng manh căa niêm m¿c da và hình thnh vt phóng ròp, thỏng gõy ra bói chn thÂng nh¿. Da có thß dày lên nh°ng kh™ng c— dˆy m—ng. ChÇn ốn bãnh dÿa vào lâm sàng, kính hißn vi iãn tÿ và các Ác ißm mơ hãc mián dách vßi các phân tích ßt biÁn [29]. - Hßi chąng Clouston (Clouston syndrome): bãnh là do B gen GJB6

(13q12.11), gen m‹ h—a protein khoÁng c‡ch beta-6. Rāng tóc th°áng khơng xÁy ra trong PC, trong khi rāng tóc biÁn ßi là mßt Ác iòm tÂng ỏi phò bin ca hòi chng Clouston [30], [31].

- Rái lo¿n móng bÇm sinh kh™ng triãu chąng (Nonsyndromic congenital nail disorder 10): bãnh do B gen FZD6 (8q22.3), m‹ h—a frizzled-6. Nhāng cá

thß này có 20 móng bá lo¿n d°ÿng tÿ khi sinh ra hoÁc ngay sau ó ã d¿ng móng dày lên, ßi màu, hình móng vt vˆ kh™ng c— bißu hiãn căa các mơ ngoˆi da vˆ khơng có dày sÿng lịng bàn chân [26].

- Bãnh dˆy cong móng gia ình (Familial onychogryphosis): trong bãnh lý nˆy kh™ng c— dày sÿng lịng bàn chân, chß phát hiãn ra móng tay bÃt th°áng hc bÁn móng dày lên, khơng có B mßt trong các gen gây bãnh PC [32]. - Lo¿n d°ÿng hai m°¢i móng (Twenty-nail dystrophy): c— thß xÁy ra mà khơng có dày sÿng hc các thay ßi liên quan khác. Bãnh liên quan Án di truyn tròi.

- Chng lon sng bầm sinh (Dyskeratosis congenita- DC): gãm lo¿n d°ÿng móng, dày sÿng lịng bàn chân, tng tiÁt mã hơi và b¿ch sÁn miãng. Các Ác ißm nßi bËt kh‡c tng sÍc tá võng m¿c, khái u da và bißu hiãn huyÁt hãc. - Dày sÿng lòng bàn chân thß vân (Palmoplantar keratoderma striata): bãnh

do B gen DSG1 (18q12). Tuy nhiên, c¢n au th°áng khơng có hc ít.

</div>Trang 35<div class="page_container" data-page="35">

- Dày sÿng lòng bàn chân d¿ng chÃm (Punctate palmoplantar keratoderma type 1): bãnh do B gen AAGAB (15q22), có thß gây au và tËp trung ã lịng

bˆn ch‰n.

- Hßi chąng Olmsted (Olmsted syndrome): hßi chąng °ÿc Ác tr°ng bãi au t¿i vá trí dày sÿng lịng bàn ch‰n có thß kÁt hÿp các mÁng sÿng quanh hËu m™n. Bãnh do B gen TRPV3- thā thß t¿m thái vanilloid-3 (17p13.2) [33].

1.3. iÁu trá, chm sóc hß trā vˆ phịng bánh bánh dày móng bÇm sinh 1.3.1 iÁu trá, chm sóc hß trā

Hiãn nay ch°a có thc iÃu trá Ác hiãu cho bãnh dày móng bÇm sinh, nên các bãnh nhân chă yÁu °ÿc iÃu trá triãu chąng [4], [6], [34].

Māc tiêu iÃu trá cho bãnh nhân mÍc bãnh dày móng bÇm sinh là giÁi qut bán bißu hiãn chính căa bãnh: (1) tích tā d° thÿa keratin ã móng tay, da, lịng bàn tay, bn chõn hoc mng nhy; (2) mn nòc; (3) cÂn au liên quan Án mān n°ßc; (4) các nang sÿng ã lßp h¿ bì.

Các lÿa chãn iÃu trá °ÿc chia thành bán lo¿i chính: khơng xâm lÃn (c¢ hãc), xâm lÃn (phÉu tht), hóa hãc và d°ÿc lý. Tuy nhiên, sÿ phái hÿp giāa các biãn pháp này là vơ cùng quan trãng.

Ph°¢ng pháp khơng xâm ln

Chm súc chõn

- Nm nghò ngÂi trờn giỏng, hn chÁ i bß hoÁc ąng, iÃu này giúp giÁm ma s‡t.

- Ph‰n v•ng các vùng sÿng hóa, giā s¿ch s¿ Ác biãt các vùng dày sÿng, cÍt tßa q m¿nh có thß làm au tng rÃt nhiÃu. Bãnh nhân có thß ngâm chân tr°ßc khi cÍt. BÃ mÁt căa da và các dāng cā °ÿc sÿ dāng phÁi s¿ch s¿.

- Các mān n°ßc nên °ÿc chãc thăng b¿ng kim vơ trùng, chÃt lßng chÁy ra và °ÿc ß l¿i t¿i chá cho Án khi khô và bá bong ra, bôi t¿i chá các chÃt làm mÃm và kem d°ÿng có chąa keratolyics.

</div>Trang 36<div class="page_container" data-page="36">

- GiÁm au chân b¿ng cách: giÁm ma sát, chÃn th°¢ng; duy trì cân nÁng lý t°ãng, sÿ dāng tÃt nh¿, giày thơng gió, có lót trong, giày thi mái vßi chân; ái vßi nhāng bãnh nhân bá au nhiÃu, n¿ng hoÁc ngãi xe ln trã thành nhāng biãn pháp há trÿ quan trãng.

Nguãn gác, bÁn chÃt và c¢ chÁ gây au c¢ hãc ã nhāng ng°ái bá PC ch°a °ÿc hißu rõ. Mßt sá nghiên cąu gÅn ây cho thÃy các ph°¢ng pháp iÃu trá au thÅn kinh có thß hāu ích ã nhāng bãnh nhân PC bá au bˆn ch‰n [2].

Chm sóc tay.

- Sÿ dāng gng tay thống, mÃm.

- Móng tay dày th°áng khơng au, nh°ng s¿ au khi bá nhiỏm trựng hoc chn thÂng. Mòt cơng cā hiãu q cho móng tay dày và cho tr¿ em là mßt chiÁc bÃm móng tay kißu bˆo m˜n, khơng gây áp lÿc lên móng.

- Các công cā khác th°áng °ÿc bãnh nhân sÿ dng ò loi bò cÂ hóc cht sng ó móng tay dày hoÁc dày sÿng nh° á bãt, ván nhám, dao gãt, l°ÿi lam, kéo cÍt, n¿o, gija; tuy nhiên móng khơng °ÿc dày q, khơng mßng q. - Mßt sá sÿ dāng các cơng cā iãn, ch¿ng h¿n nh° máy mài gÍn trên bàn hoÁc cÅm tay, máy ánh bóng và máy chà nhám [4].

Vß sinh l°ÿi

- NÁu bãnh nhân có dÃu hiãu b¿ch sÁn miãng thì vã sinh rng miãng là rÃt quan trãng, dùng bàn chÁi mÃm có thß cÁi thiãn các mÁng trÍng dày trên l°ÿi và niêm m¿c miãng. Chú ý vã sinh bàn chÁi tr°ßc và sau ánh rng ß ngn ngÿa nhiám trùng. Tuy nhiên, nÁu thÿc hiãn quá m¿nh m¿, ánh rng cjng cú thò lm tòn thÂng niờm mc dẫn n chąng tng sÿng phÁn ąng.

- Mßt sá cá nhân ã báo cáo giÁm b¿ch sÁn l°ÿi khi dùng kháng sinh °áng uáng, iÃu ó cho thÃy có thò cú vi khuần ti vỏ trớ ny. Vớ d mßt bãnh nhân báo cáo r¿ng tetracycline uáng có tác dāng có lÿi trên chąng b¿ch sÁn ã miãng căa cô Ãy.

</div>Trang 37<div class="page_container" data-page="37">

- Tr¿ s¢ sinh bá b¿ch sÁn l°ÿi nên sÿ dāng vú mÃm, có núm vú chÁy tÿ do và/ hoÁc thuác gây tê t¿i chá [4].

Chm sóc da

- Viêm nang lơng Ác biãt gây khó cháu cho tr¿ em và thanh thiÁu niên, vÃn Ã này có thß °ÿc iÃu trá b¿ng kem hoÁc axit alpha-hydroxy hoÁc chÃt làm mÃm keratolytic. Tuy nhiên, các ph°¢ng pháp iÃu trá này có thß khơng Ác biãt hiãu q ái vßi PC.

- U nang khơng cÅn iÃu trá nh°ng nó có thß gây au ßn và vÿ.

- Viêm mơi và nąt mơi là mßt phàn nàn phß biÁn, th°áng °ÿc iÃu trá b¿ng thuác làm mÃm da [4].

Các bißn pháp khác

- Mơi tr°áng có nhiãt ò cao v ò ầm cao cú thò lm trm trãng bãnh.

- Phòng ngÿa các biÁn chąng thą cÃp nh° nhiám trùng da và móng tay sau khi chÁi chuát hoÁc chÃn th°¢ng. ây là biÁn chąng thą phát th°áng gÁp nhÃt. - Vã sinh tr°ßc, sau chÁi chuát và sÿ dāng dāng cā s¿ch s¿ giÁm thißu biÁn chąng này.

- Giám sát: các cá nhân vßi PC cÅn °ÿc theo dõi th°áng xuyên [6], [26].

Ph°¢ng pháp dùng thuãc

- Các chÃt làm mÃm nh° Vaseline hc các sÁn phÇm có chąa lanolin th°áng °ÿc sÿ dāng và °ÿc báo cáo là có hiãu quÁ.

- Kem d°ÿng có thành phÅn keratolyics (ure, axit lactic, axit salicylic hoÁc propylene glycol).

+ Keratolytic °ÿc sÿ dāng cho các tình tr¿ng nh° viêm da, vÁy nÁn, bãnh chàm và vÁt chai ß giúp nßi lßng và bong lßp ngồi căa da cąng, da có vÁy hc sÿ dāng ß làm mÃm da. Tuy nhiên, cÅn chú ý tác dāng phā căa thuác. + Axit salicylic mßt trong mßt sá axit beta hydroxy- là thành phÅn chính trong nhiu sn phầm chm ò iu trỏ mn trng cỏ, vÇy nÁn, vÁt chai và mān cóc.

</div>Trang 38<div class="page_container" data-page="38">

+ Urê là mßt chÃt làm mÃm da giúp giā Çm cho da và °ÿc sÿ dāng trong cỏc sn phầm da liỏu ti chỏ ò thỳc ầy bự nòc cho da.

Bòt nhóo 20% 340% urê hoÁc 15% 320% axit salicylic, th°áng °ÿc bôi qua ờm, dỏng nh l phÂng phỏp a thớch ò làm mÃm móng tay.

+ Axit alpha-hydroxy có thß °ÿc sÿ dāng ß iÃu trá viêm nang lơng.

- Retinoids là thuác uáng làm giÁm dày sÿng, giúp sÿ biãt hóa và tng sinh căa tÁ bào da, ã °ÿc quy ánh dùng cho bãnh nhân PC.

Nhāng lo¿i th°áng °ÿc kê ¢n cho PC bao gãm vitamin A tÿ nhiên, etretinate, isotretinoin và acitretin. Dÿa trên sá liãu tháng kê tÿ IPCRR, hÅu hÁt bãnh nhân thÃy r¿ng nhāng lo¿i thuác này làm mßng vÁt chai nh°ng th°áng gây au tng lên và phãng rßp. ái vßi nhiÃu bãnh nhân, tác dāng phā q nghiêm trãng và ít lÿi ích ß tiÁp tāc sÿ dāng các lo¿i thuác này.

- Chąng tng tiÁt mã hơi cjng là mßt bißu hiãn Ác biãt áng lo ng¿i vßi bãnh nhân. Mßt báo cáo chß ra r¿ng iÃu trá tng tiÁt mã hơi b¿ng nhơm clorua có hiãu q trong viãc giÁm phóng ròp v trióu chng ny thỏng nng hÂn vo mùa hè, ÿ vÃ mùa ông [2].

- NÁu nhiám trùng do vi khuÇn hoÁc nÃm xÁy ra, thuác kháng sinh toàn thân hoÁc thuác cháng nÃm °ÿc chß ánh. Ni cÃy và iÃu trá b¿ng các chÃt cháng nÃm hoÁc cháng vi khuần thớch hp l mòt c iòm ỏnh k ca phác ã iÃu trá cho nhiÃu bãnh nhân.

- Mßt sá sÿ dāng thuác gây tê t¿i chá cho các vÁt phãng rßp và vÁt nąt gây au ßn. NhiÃu bãnh nhân khơng ãng ý sÿ dāng chÃt cháng viêm (Ác biãt là thuác cháng viêm không steroid) hoÁc thuác giÁm au có chÃt gây mờ ò kiòm soỏt cÂn au.

- Sÿ dāng thuác kháng histamine °áng uáng hay b¿ng thuác gây tê hoÁc steroid t¿i chá cho bißu hiãn ngąa căa bãnh nhân cịn ang °ÿc cân nhÍc.

</div>Trang 39<div class="page_container" data-page="39">

Ph¿u thuÁt

Các ph°¢ng pháp phÉu thuËt bao gãm át iãn, n¿o sâu và cÍt bß sau ó ghép da tÿ thân tÿ vá trí khơng bá Ánh h°ãng, ã °ÿc áp dāng thành cơng cho móng tay h¢n là lịng bàn tay hc lịng bàn chân. Dày sÿng có thß t‡i phát ã da cÃy ghép t¿i vá trí l˜ng bˆn ch‰n.

- Khi móng tay gây rÍc rái có thß °ÿc lo¿i bß thành cơng b¿ng phÉu tht; tuy nhiên mßt sá tr°áng hÿp móng ã mãc l¿i. PhÉu tht cÍt móng tay và phá hăy ma trËn móng (n¢i móng bt nguón) l mòt la chón lõu di hÂn, mc dù có thß cÅn phÁi lÁp l¿i nÁu ma trËn khơng bá phá hăy hồn tồn hc lo¿i bò. Tuy nhiãn, kt qu khụng c nh mong muỏn vßi nhiÃu bãnh nhân [4]. - U nang có thß °ÿc iÃu trá ngo¿i khoa: r¿ch u b¿ng l°ÿi dao sá 11, dÉn l°u, và theo dõi. Kháng sinh °áng ng có thß °ÿc chß ánh trong tr°áng hÿp nhiám trùng thą cÃp. Tiêm steroid t)nh m¿ch (ví dā triamcinolone) có thß làm giÁm viêm t¿i chá nÁu không nghi ngá nhiám trùng. NÁu cÅn thiÁt, u nang có thß °ÿc cÍt bß.

- Tr¿ nhß có thanh qn dày phát trißn ít khi cÅn phÉu thuật khần cp ò tỏi thit lập ỏng hụ hÃp, nhiÃu khi phÉu thuËt làm nÁng thêm bãnh [4].

1.3.3. ChÃt l°āng cuác sãng

Tß chąc Y tÁ ThÁ gißi giÁi thích CLCS là sÿ ánh giá chă quan vÃ nhËn thąc căa mßt ng°ái vÃ thÿc tÁ căa hã so vßi māc tiêu căa hã khi °ÿc quan sát qua lng kính vn hóa và hã tháng giá trá căa hã [35]. Tuy nhi•n, chÃt l°ÿng cußc sáng lˆ mßt khái niãm phąc t¿p °ÿc giÁi thích và ánh ngh)a khác nhau trong và giāa các ngành, bao gãm cÁ l)nh vÿc y tÁ và y hãc nên hiãn nay ch°a có ánh ngh)a tháng nhÃt vÃ CLCS [35], [36]. ChÃt l°ÿng cußc sáng th°áng °ÿc o l°áng thơng qua bÁng câu hßi, chúng có thß °ÿc chia nh° sau: công cā chung, cơng cā cā thß cho các l)nh vÿc cā thß căa cußc

</div>Trang 40<div class="page_container" data-page="40">

sáng. Do vËy, bß câu hßi chÃt l°ÿng cußc sáng s¿ °ÿc cho là phù hÿp khi ng°ái °ÿc hßi cÁm nhËn thÃy nó bao phă các vÃn Ã căa hã [37].

Hiãn nay, có nhiÃu cơng cā ánh giá CLCS dùng trong y hãc [38], c¢ quan ng kí nghiên cąu bãnh PC cjng ã xây dÿng °ÿc bß câu hßi ban Åu dành cho các bãnh nhân PC (phā lāc 4).

1.3.2. Phòng bánh

Phịng bãnh cho bãnh dày móng bÇm sinh gãm 2 phÅn:

- T° vÃn ß cho bãnh nhân hoÁc bá m¿ bãnh nhân hißu vÃ bãnh này ß hã chm sóc cho bãnh nhân tát h¢n và phịng bãnh cho các thành viên khác trong gia ình. Vì ây là bãnh DT trßi nên nÁu có ng°ái mang gen bãnh là bißu hiãn trên lâm sàng nên không cÅn sàng lãc ng°ái mang gen bãnh. Nh°ng phÁi khám ß phát hiãn nhāng ng°ái bißu hiãn bãnh mà khơng có Åy ă triãu chąng ß xét nghiãm tìm gen gây bãnh ß t° vÃn tiÃn hôn nhân và khi hã sinh con. Xét nghiãm di truyÃn tr°ßc khi sinh và tr°ßc khi cÃy ghép có thß thÿc hiãn °ÿc (sinh thiÁt lơng nhung màng ãm) [4].

- ái vßi mßt bãnh DT trßi trên NST th°áng có mßt nhóm B mßi. Do ó, chúng ta phÁi tun trun phịng các ngun nhân gây B mßi cho tÁ bˆo nh° phóng x¿, hoá chÃt, virus&

1.4. Các nghiên cću vÁ bánh dày móng bầm sinh trờn th giòi và Viát Nam

1.4.1. Trên th¿ gißi

Smith FJD vˆ cßng sÿ có bài viÁt khá Åy ă vÃ bãnh dày móng bÇm sinh, tác giÁ miêu tÁ dy múng bầm sinh c cỏc biòu hión lõm sng là phì ¿i móng tay, lịng bàn chân phãng rßp và au ßn, b¿ch sÁn l°ÿi, u nang, nang sÿng trên thân và chi [4]. Forrest CE và cßng sÿ cjng ghi nhËn các Ác ißm lâm sng tÂng t trờn cỏc bónh nhõn dy múng bầm sinh °ÿc nghiên cąu [39].

</div>

(Luận án tiến sĩ) Nghiên Cứu Kiểu Gen, Kiểu Hình Và Kết Quả Chăm Sóc Hỗ Trợ Bệnh Dày Móng Bẩm Sinh Ở Trẻ Em

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về