(Luận án tiến sĩ) Chơi Cổ Vật Văn Hóa Của Giới Trung Lưu Hà Nội

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

VIàN HÀN LÂM

KHOA HàC XÃ HàI VIàT NAM

<b>HÞC VIàN KHOA HÞC XÃ HÞI </b>

*********

<b>VĂNG TON THNG</b>

<b>CHĂI Cị VắT: VN HểA CA GII TRUNG LU H NịI </b>

<b>LUắN N TIắN S) VN HểA HịC </b>

<b>H Nòi, nm 2024</b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

VIN HN LÂM

KHOA HàC XÃ HàI VIàT NAM

<b>HÞC VIàN KHOA HịC X HịI </b>

*********

<b>VĂNG TON THNG</b>

<b>CHĂI Cị VắT: VN HĨA CĂA GIàI TRUNG L¯U HÀ NÞI </b>

Ngành: <b>Vn hóa hòc </b>

<b>Mó sỏ: 9.31.06.40 </b>

<b>LUắN N TIắN S) VN HểA HÞC </b>

NG¯äI H¯âNG DÀN KHOA HàC:

<b>1. PGS.TS. Đà LAI THÚY 2. TS. Đà LAN PH¯¡NG </b>

<b>Hà Nßi, nm 2024 </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>LâI CAM ÐOAN </b>

Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cąu khoa hác đác lÃp căa tôi. Các thông tin, sá liáu trong ln án là trung thāc và có ngn gác rõ ràng, cā thể. KÁt quÁ nghiên cąu trong luÃn án là trung thāc và ch°a tćng đ°ÿc cơng bá trong b¿t kỳ cơng trình nghiên cąu nào khác.

<b>Nghiên cąu sinh </b>

<b>V°¢ng Tồn ThÁng </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<b>MĀC LĀC </b>

Mỉ ĐÀU ... 1

Ch°¢ng 1.TàNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CĄU VÀ C¡ Sỉ LÝ LUÂN ... 10

1.1. Táng quan tình hình nghiên cąu ... 10

1.1.1. V tng lóp trung lu ỗ Viỏt Nam ... 10

1.1.2. VÃ cá vÃt, ch¢i cá vÃt và ng°åi ch¢i cá vÃt ... 14

1.1.2.1. VÃ cá vÃt ... 14

1.1.2.2.VÃ ch¢i cá vÃt và ng°åi ch¢i cá vÃt ... 21

1.1.3. NhÃn xét và tình hình nghiên cąu và nhÿng v¿n đà luÃn án cÁn tiÁp

2.1. Sā hình thành giãi trung l°u Hà Nái ... 44

2.1.1. Khái quát và thành phá Hà Nái ... 44

2.1.2. Quá trình hình thành giãi trung l°u ... 47

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

3.1.2. Ch¢i cá vÃt theo lái s°u tÃp ... 75

3.2. BiÁn đáng và cá vÃt và ch¢i cá vÃt ... 78

3.2.1. Cá vÃt đi vào thß tr°ång ngÁm và b°ãc <t¿m nghỉ= ca chÂi cỏ vt 78 3.2.2. Thò trồng cỏ vt mỗ ca v s phỏt trin chÂi cỏ vt ... 85

3.3. Ch¢i cá vÃt tć đÁu thÁ kā XXI đÁn nay ... 88

3.3.1. Duy trì phong cách s°u tÃp trong ch¢i cá vÃt ... 89

3.3.2. Phát triển phong cách <Mid-century Modern=trong ch¢i cá vÃt ... 96

3.3.3. Các hái/ câu l¿c bá ch¢i cá vÃt ... 98

Tiểu kÁt ch°¢ng 3 ... 108

Ch°¢ng 4. MàT Sà BÀN LUÂN VÂ CH¡I Cà VÂT TRONG VN HÓA CĂA GIâI TRUNG L¯U HÀ NàI ... 109

4.1. Nhn diỏn nhúm trung lu chÂi cỏ vt ỗ H Nái ... 109

4.1.1. Đa d¿ng nghà nghiáp, thß hiÁu và yÁu tá kinh tÁ trong quan há căa ng°åi ch¢i cá vÃt ... 109

4.1.2. Sā kÁt hÿp gia thỗng lóm cỏ vt, tớch ly ca ci v tri thąc vn hóa ... 113

4.2. Ch¢i cá vÃt trong vn hóa căa giãi trung l°u Hà Nái ... 118

4.2.1. PhÁn ánh lái sáng căa mát bá phÃn trung l°u ... 118

4.2.2. Cách xác lÃp giá trß bÁn thân, đóng góp cho vn hóa xã hái ... 123

4.3. Góc khu¿t căa sân ch¢i cá vÃt ... 130

4.3.1. VÃ q trình s°u tÁm, ch¢i cá vÃt ... 130

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

<b>Mä ĐÀU 1. Tính c¿p thi¿t căa đÁ tài </b>

Giãi trung l°u hay th°ång gái là tÁng lãp trung l°u- thuÃt ngÿ chỉ mát giai tÁng trong xã hái, là nhóm ng°åi t¿o nên khuynh h°ãng chă đ¿o căa các n°ãc phát triển trên thÁ giãi hián nay. Há đ°ÿc xem là nhÿng ng°åi góp phÁn thúc đ¿y tiÁn trình phỏt trin ỗ mòi quỏc gia- dõn tỏc. V c bÁn, giãi trung l°u là tÃp hÿp nhÿng ng°åi có cc sáng khá giÁ, trình đá hác v¿n cao, hoặc đ°ÿc đào t¿o nghà nghiáp thành th¿o (trình đá tay nghà cao), có ý thąc chính trß, đ¿o đąc, th¿m mỹ, pháp luÃt tát, có tinh thÁn sỏng to, ch ỏng hỏc hòi vÂn lờn lm ch đ°ÿc bÁn thân, khẳng đßnh vß thÁ trong xã hái.

Giãi trung l°u đã là đái t°ÿng nghiên cąu căa ngành xã hái hác và đang gây đ°ÿc sā chú ý đặc biát đái vãi ngành vn húa hỏc ỗ Viỏt Nam trong thồi gian gn đây. Vãi cách tiÁp cÃn Vn hóa hác, nghiên cąu và vn hóa căa giãi trung l°u, nh° các nhóm xã hái khác, coi các thāc hành vn hóa là sā lāa chán riêng biát, là mát d¿ng/kiểu thß hiÁu mà mßi nhóm xã hái sử dāng (theo đuái) để t¿o dāng và khu biát mình vãi các nhóm xã hái khác, bác lá vn hóa căa nhóm, nh°ng đßng thåi góp phÁn t¿o nên sā đa d¿ng và phong phú cho táng thể vn hóa xã hái. Trong quá trình thāc hành, các kiểu/ d¿ng vn hóa đó t¿o nên mát m¿ng l°ãi quan há xã hái để liên kÁt nhÿng ng°åi có cùng mát kiểu vn hóa (hay cùng thß hiÁu) vãi nhau v nú trỗ thnh mỏt cỏch thc, cụng cā hay ph°¢ng tián để liên kÁt xã hái, t¿o dāng nhóm và tÁng lãp xã hái, có sąc nh hỗng tói cỏc giai tng khỏc. Chng hn, Vn hóa hác coi nhÿng món n, thåi trang, âm nh¿c, trị ch¢i, ho¿t đáng giÁi trí,.. gắn liÃn vãi mßi giai tÁng xã hái, nó biểu hián sā hình thành nhÿng <tiểu vn hóa=, l¿y đó làm chă đà cho nhÿng nghiên cąu căa mình. LuÃn án này cũng coi <ch¢i cá vÃt= căa mát bá phÃn giãi trung l°u Hà Nái hián nay nh° mát trong nhÿng thāc hành vn hóa t¿o nên <tiểu vn hóa= trung l°u.

Vãi lßch sử hình thành và phỏt trin lõu ồi, H Nỏi trỗ thnh t <ngn nm vn hiÁn=. Trong r¿t nhiÃu nghiên cąu và Hà Nái đã cơng bá (hình thành cÁ mát chă nghiờn cu- <H Nỏi hỏc=), ỗ tt c các khía c¿nh chính trß- xã hái, kinh tÁ, vn hóa, trong đó đã có nhÿng nái dung đà cÃp tãi <thú n ch¢i= căa ng°åi Hà Nái

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

tr°ãc õy m thỗng ngon cỏ vt l mỏt phn, trỗ thành mát truyÃn tháng căa vn hóa Hà Nái. TruyÃn tháng này đã tćng đąt đo¿n vì nhÿng h¿n chÁ căa t° duy vn hoá thåi bao c¿p. Nh°ng kể tć khi LuÃt Di sÁn vn hoá ra đåi vào nm 2001, phong trào s°u tÁm và thỗng ngon cỏ vt ca c nóc núi chung v đặc biát là căa Hà Nái nói riêng phát triển m¿nh m¿. ĐÁn nay, dù ch°a có mát táng kÁt nào cā thể nh°ng có thể t¿m tính, Hà Nái có khng 6000 ng°åi ch¢i cá vÃt, đã có nm Hái và Câu l¿c bá (CLB) cá vt v thỗng ngon cỏ vt c thnh lp, vói đái ngũ hái viên đông đÁo, ch°a kể mát sá Hái hay CLB đang trong quá trình hình thành, và khá đông các nhà s°u tÃp muán ho¿t ỏng riờng l.

ChÂi ò cỏ cú th gỏi là mát lo¿i hình trị ch¢i giÁi trí mang đÃm ch¿t trí t, ng°åi tham gia cÁn thßa mãn ba điÃu kián: đam mê, tiÃn b¿c và tri thąc, mà để thßa mãn ba điÃu kián này phÁi là nhÿng ng°åi ít nh¿t là khá giÁ, hay là tÁng lãp trung l°u (nh° các nghiên cąu xã hỏi hỏc gn õy ỗ Viỏt Nam gỏi tờn). Cựng vãi sā bùng phát hián t°ÿng ch¢i cá vÃt trong giãi trung l°u, và vn hóa căa giãi trung l°u vÁn cịn ít đ°ÿc quan tâm trong các nghiên cąu căa ngành khoa hác nhân vn hián nay. Các nghiên cąu xã hái hác (căa hác giÁ cÁ trong và ngoài n°ãc) gÁn đây cho biÁt, trong bái cÁnh chuyển đái sang phát triển xã hái cơng nghiáp hián đ¿i hóa và hái nhÃp tồn cÁu, Viát Nam đang dÁn có tỉ lá c¢ c¿u dân c° là trên d°ãi 30% dân sá thuác tÁng lãp trung l°u. Do đó, các nhà xã hái hác khuyÁn nghß, Viát Nam cÁn đ°ÿc trung l°u hóa xã hái để nâng cao đåi sáng ng°åi dân c ỗ mc sỏng v cht lng sỏng, cng nh° xây dāng xã hái trung l°u theo mơ hình căa xã hái hÃu cơng nghiáp hóa và cơng nghá hián đ¿i, thông tin kỹ thuÃt sá, đ°ÿc xem là mát xu h°ãng t¿t yÁu và ngày càng trỗ nờn phỏ bin. Nh vy, viỏc nghiờn cu v giãi trung l°u hián nay cÁn sā quan tâm h¢n nÿa căa các ngành khoa hác nhân vn, trong đó có Vn hóa hác, mà tiÁp cÃn ch¢i cá vÃt có thể đ°ÿc xem nh° mát trong các h°ãng tìm hiểu và vn hóa căa giãi trung lu núi chung v giói trung lu ỗ H Nỏi nói riêng. H¢n nÿa, ch¢i cá vÃt hián đang là mát hián t°ÿng vn hóa- xã hái đ°ÿc nhiÃu ng°åi quan tâm, không chỉ giãi nghiên cąu, do đó, nó r¿t cÁn đ°ÿc nghiên cąu.

Trong luÃn án này, viác xem xét thú ch¢i cá vÃt là mát sỗ thớch hay cũn l mỏt thc hnh vn hóa, mát thāc hành xã hái cũng cÁn đ°ÿc giÁi đáp. Thāc tÁ cho

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

th¿y, trong q trình tham gia ch¢i cá vÃt, các <b°ãc= ch¢i làm nÁy sinh nhu cÁu liên kÁt giÿa nhÿng ng°åi tham gia, hình thành các nhóm, các CLB, Hái cá vÃt và Hái ch¢i cá vÃt. Mái quan há giÿa các thành viên trong và ngoài hái/CLB, cũng nh° các mái quan há <liên= hái, đã t¿o ra nhÿng m¿ng l°ãi xã hái đan chéo. ỉ đó, thành viên có thể sử dāng các mái quan há này để theo đuái thú ch¢i cá vÃt, vÃy hỏ c gỡ ỗ ú. Hot ỏng ca cỏc Hái/CLB có vai trị nh° thÁ nào đái vãi hái viên và có phÁi là mát hình thąc biểu hián căa <tiểu vn hóa= trung l°u, vai trị căa nó đái vãi táng thể vn hóa- xã hái căa Hà Nái nh° thÁ nào?. T¿t cÁ đÃu cÁn làm rõ tć kÁt quÁ nghiên cąu thāc tißn&

Là giÁng viên vn hóa t¿i mát Tr°ång đào t¿o cán bá ĐÁng cho thành phá Hà Nái, và cũng là mát ng°åi ch¢i cá vÃt lâu nm, có mát sá trÁi nghiám khi tham gia vào quá trình thành lÃp và ho¿t đáng căa các CLB, Hái ch¢i cá vÃt căa Hà Nái, NCS muán nghiên cąu và thú ch¢i này nhằm góp phÁn làm dÁy thêm nhÿng nghiên cąu và vn hóa Hà Nái, đặc biát, ch¢i cá vÃt hián đang r¿t phát triển trong bái cÁnh mãi căa Hà Nái hián đ¿i hóa. NCS cũng biÁt đ°ÿc nghà nghiáp, mąc sáng, ąng xử xã hái căa nhiÃu ng°åi ch¢i cá vÃt, nhÃn th¿y ch¢i cá vÃt khơng đ¢n thn chỉ là mát thāc hành trị ch¢i giÁi trí theo sỗ thớch, quỏ trỡnh tham gia chÂi núi lờn vn hóa

<i><b>căa ng°åi ch¢i. Do đó, NCS đã chán đà tài nghiên cąu Chơi cổ vật: văn hóa của </b></i>

<i><b>giới trung lưu Hà Nội làm luÃn án TiÁn sĩ Vn hóa hác. </b></i>

Ln án này chán nghiên cąu vai trị căa ch¢i cá vÃt trong đåi sáng vn hóa ca mỏt bỏ phn giói trung lu ỗ H Nỏi, xem nó nh° mát lng kính để quan sát và nhÃn biÁt đåi sáng vn hóa đa d¿ng, phong phú căa tÁng lãp trung l°u Hà Nái hián nay. Thông qua nghiên cąu này, tác giÁ mong muán tìm hiểu giãi trung l°u Hà Nái nh° mát nhóm xã hái có đåi sáng vn hóa đác đáo, có ch¿t l°ÿng cao, có nhÿng ph°¢ng thąc thích ąng vãi cuác sáng cũng nh° thể hián nét riêng khác, vß thÁ và sā đóng góp căa mình trong ồi sỏng vn húa chung ỗ mỏt ụ thò lãn nh° Hà Nái.

<b>2. Māc đích và nhiám vā nghiên cąu </b>

<i><b>2.1. Mục đích nghiên cứu </b></i>

Thơng qua nghiên cąu các cách thąc/lái ch¢i cá vÃt và các ho¿t đáng xung quanh ch¢i cá vÃt căa mát nhóm trung lu ỗ H Nỏi hiỏn nay, lun ỏn ch ra: ch¢i

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

cá vÃt là mát phÁn vn hóa căa giãi trung l°u t¿i đây và đ°a ra mát sá bàn luÃn xung quanh vai trị căa ch¢i cá vÃt đái vãi đåi sáng vn húa ca giói trung lu ỗ H Nỏi.

<i><b>2.2. Nhim vụ nghiên cứu </b></i>

Tć māc đích nghiên cąu đã nêu ç trên, NCS đặt ra các nhiám vā nghiên cąu cā thể nh° sau:

(1) Tìm hiểu sā hình thành tÁng lãp trung l°u, sā xu¿t hián và phát trin chÂi cỏ vt ỗ H Nỏi;

(2) Trỡnh by v cỏc lỏi/phong cỏch chÂi cỏ vt thònh hnh, làm rõ đặc điểm căa nhÿng ng°åi trung l°u chÂi cỏ vt ỗ H Nỏi hiỏn nay;

(3) Phõn tích làm rõ vai trị căa các hái/CLB ch¢i cá vt ỏi vói ngồi chÂi cỏ vt ỗ H Nái và các mái quan há liên quan;

(4) Phân tích làm rõ vai trị căa ch¢i cá vÃt đái vãi lái sáng cá nhân và đái vãi vn hóa căa giãi trung l°u Hà Nái.

<b>3. Đßi t°ÿng và ph¿m vi nghiên cąu </b>

<i><b>3.1. Đối tượng nghiên cứu </b></i>

Đái t°ÿng nghiên cąu chính căa luÃn án là các phong cách/lái ch¢i cá vÃt đ°ÿc thāc hành bỗi mỏt sỏ nhúm chÂi cỏ vt (vói cỏc nh s°u tÃp thành danh đ°ÿc chán làm đái t°ÿng khÁo sát căa luÃn án), thông qua các ho¿t đáng căa há nh° s°u tÁm, trao đái, mua bán cá vÃt, xây dāng bá s°u tÃp, tr°ng bày, cùng vãi ho¿t đáng căa các CLB, Hái ch¢i cá vÃt.

<i><b>3.2. Phạm vi nghiên cứu </b></i>

<i>* Về nội dung: hiu rừ v chÂi cỏ vt ỗ H Nỏi, NCS thāc hián viác tìm </i>

hiểu t¿t cÁ các yÁu tá liên quan nh° sā hình thành ch¢i cá vÃt (vãi các u tá lßch sử, q trình l°u truyn, sỗ hu, bỏi cnh chớnh trò- xó hỏi...), n phong cỏch/lỏi chÂi cỏ vt ònh hỡnh v thay đái. Đi cùng đó là nhÿng tìm hiểu và sā hiểu biÁt cá vÃt căa ng°åi ch¢i, cách thąc há s°u tÁm, xây dāng bá s°u tÃp cá vÃt, thß tr°ång và điÃu kián đái vãi ch¢i cá vÃt, các ho¿t đáng triển lãm, tr°ng by, cỏch thỗng ngon, cỏch by cỏ vt trong t gia thỗng lóm ca thnh viờn các Hái, CLB ch¢i cá vÃt,... T¿t cÁ là để làm rõ v¿n đà nghiên cąu.

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<i>* Về thßi gian: NCS tÃp trung vào giai đo¿n tć đÁu thÁ kā XXI đÁn giÿa nm </i>

2023, tć sau khi Nghß quyÁt lÁn thą 5 căa BCH TW ĐÁng khóa VIII ra đåi (nm 1998) và bắt đÁu vÃn dāng trong thāc tißn đåi sáng vn hóa cÁ n°ãc. Trong đó có chă tr°¢ng <Xã hái hóa ho¿t đáng bÁo tßn di sÁn vn hóa dân tác= là tiÃn đà để phát triển ráng rói thỳ chÂi cỏ vt ỗ Viỏt Nam, ra ồi các Hái và CLB cá vÃt, đặc biát nái lờn cỏc nhúm chÂi cỏ vt ỗ H Nỏi. Cựng vãi sā tÃp trung mơ tÁ, phân tích làm rõ các khía c¿nh vn hóa căa ch¢i cá vÃt tć đÁu thÁ kā XXI đÁn giÿa nm 2023, NCS cũng quan tâm tãi ch¢i cá vÃt giai đo¿n tr°ãc và sau nm 1975 cho đÁn cuái thÁ kā XX để có cái nhìn so sánh và liên tc ỏi vói chÂi cỏ vt ỗ H Nỏi.

<b>4. Cách ti¿p c¿n và ph°¢ng pháp nghiên cąu </b>

* Tác giÁ sử dāng cách tiÁp cÃn nghiên cąu vn hóa có tính liên ngành, đ°ÿc thể hián ç các khía c¿nh nh°: Khía c¿nh lßch sử - khÁo cá - bÁo tàng để nghiên cąu sā tòn ti ca cỏ vt ỗ Viỏt Nam qua cỏc giai đo¿n lßch sử (tr°ãc nm 1975 đÁn nay) vói cỏc hỡnh thc lu truyn, su tp, sỗ hu khác nhau; khía c¿nh thß hiÁu/sā u thích là để xem xét nhÿng tính nng đặc biát (và th¿m mỹ) căa cá vÃt có gì thu hút đái vói giói trung lu, cựng nh hỗng ca mụi trồng xã hái, để há lāa chán ch¢i cá vÃt; Khía c¿nh kinh tÁ là để th¿y, ngồi thß hiÁu th¿m mỹ, giá trß kinh tÁ căa cá vÃt có tác dāng nh° thÁ nào đái vãi ng°åi ch¢i cá vÃt; Khía c¿nh nhân hác- dân tác hác là để có cái nhìn căa ng°åi trong cc và suy nghĩ, lái sáng, các ąng xử vn hóa căa mát bá phÃn giãi trung l°u Hà Nái trong thāc hành các hình thąc ch¢i cá vÃt, cùng hồn cÁnh/điÃu kián tham gia ch¢i cá vÃt căa há.

* Các ph°¢ng pháp nghiên cąu chă yÁu đ°ÿc sử dāng gßm:

(1) Nghiên cąu tài liáu thą c¿p: NCS thāc hián viác thu thÃp và phân tích các tài liáu trong lßch sử Viát Nam (chính sử), sách, truyán vn hác, sách chuyên khÁo liên quan đÁn ch¢i cá vÃt và ng°åi ch¢i cá vÃt (chú tráng tãi các nhà s°u tÃp tiêu biểu nh°: H.N, Ng. N, Ng. Tr B.V.Ch, Th.Ch v.v... ). Trong ngußn tài liáu thą c¿p, có mát sá tā truyán, bút ký căa mát sá nhà s°u tÃp nái tiÁng là đái t°ÿng khÁo sát căa luÃn án này, cùng mát sá bài t¿p chí giãi thiáu chân dung mát sá nhà s°u tÃp tiêu biểu cho mát phong cách ch¢i cá vÃt,.. đ°ÿc NCS xem nh° mát ngn thơng tin khoa hác q giá, giúp bá sung và làm phong phú cho các thông tin thāc đßa;

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

NCS đßng thåi thāc hián viác táng hÿp và nghiên cąu nhÿng tài liáu sách báo chun ngành, các cơng trình đ°ÿc cơng bá có liên quan tãi giãi trung l°u Hà Nỏi, v chÂi cỏ vt ỗ Viỏt Nam cuỏi thồi Pháp thc. Ngồi ra, NCS cịn khai thác ngn thông tin trên m¿ng, tć các trang youtube, facebook căa các nhóm, các cá nhân trao đái, s°u tÁm, cách ch¢i cá vÃt...

(2) Ph°¢ng pháp nghiên cąu đßnh tính căa dân tác hác – nhân hác đ°ÿc sử dāng, vãi các thao tác/kỹ thuÃt quan sát tham gia, phßng v¿n sâu, phßng v¿n hßi cá, chāp Ánh. NCS thāc hián thâm nhÃp và quan sát mát sá ho¿t đáng trao đái cá vÃt, tham gia các ho¿t đáng s°u tÁm, tr°ng bày, triển lãm cá vÃt căa mát sá ng°åi ch¢i cá vÃt ç Hà Nái đ°ÿc đ°a vào khÁo sát. Ngn thơng tin thāc đßa s¿ giúp NCS có thể biÁt và suy nghĩ, mong muán hay ý thích căa ng°åi ch¢i/s°u tÁm cá vÃt, mái quan há xã hái - vn hóa giÿa há, hay các mái quan há giÿa các thành viên trong các CLB, Hái ch¢i cá vÃt. Tć đó, NCS có thể hiểu sâu h¢n vai trị, ý nghĩa căa ch¢i cá vÃt đái vãi mßi cá nhân hay nhóm, sā phÁn ánh căa nó và đåi sáng vn hóa căa mát bá phÃn giãi trung l°u.

Quan tâm tãi đặc thù căa cá vÃt, NCS còn xem nhÿng d¿u ¿n vÃt ch¿t, d¿u ¿n thåi gian trên cá vÃt trong các bá s°u tÃp t¿i t° gia căa các nhà s°u tÁm cũng là mát ngußn t° liáu thāc tÁ để tìm hiểu và giá trß th¿m mỹ, kinh tÁ, thÃm chí cÁ giá trß tâm linh căa cá vÃt, xem chúng có ý nghĩa thÁ nào đái vãi sā đßnh hình và duy trì niÃm đam mê cá vÃt căa ng°åi ch¢i, đ°ÿc xem là nét vn hóa riêng căa mát bá phÃn trung lu ỗ H Nỏi.

Bn thõn NCS cú mỏt sỏ kinh nghiám và ch¢i cá vÃt và có hiểu biÁt nht ònh v nhu cu, sỗ thớch ca ngồi chÂi cỏ vt, bỗi NCS cng l ngồi chÂi cỏ vÃt đ°ÿc h¢n 15 nm, có mát q trình dài là th° ký cho các Hái và CLB cá vt ỗ H Nỏi, tng tham gia Hỏi Nghiờn cąu S°u tÁm Cá vÃt UNESCO Viát Nam. Do đó, khi thāc hián luÃn án, NCS có mát sá thuÃn lÿi trong thāc hián viác quan sát tham gia, thāc hián các cc phßng v¿n có liên quan tãi viác trao đái, buôn bán cá vÃt, cách thąc xây dāng bá s°u tÃp cá vÃt; dành đ°ÿc s tin tỗng khi cỏc thụng tớn viờn cung c¿p thơng tin liên quan tãi giá trß căa cá vÃt quý hiÁm, hay giá trß căa mát sá

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

bá s°u tÃp cá vÃt lãn,... Tuy nhiên, NCS cịn h¿n chÁ trong kỹ tht phßng v¿n nên tính sâu sắc và đa d¿ng căa thơng tin phßng v¿n ch°a đ°ÿc khai thác tát.

Thơng tín viên căa ln án gßm 36 ng°åi, khác nhau và đá tuái, ngành nghà v.v... nh°ng đÃu thuác nhng gia ỡnh khỏ gi, cú cựng sỗ thớch l đam mê ch¢i cá vÃt và đã là nhÿng nhà s°u tÃp thành danh. Há chă yÁu là thành viên căa các CLB (30 ng°åi) và mát sá là các nhà s°u tÃp ho¿t đáng riêng lẻ (6 ng°åi).

Các câu phßng v¿n đ°ÿc chu¿n bß theo hình thąc phi c¿u trúc nên mang tính tā do, nh° nhÿng cc trị chun giÿa nhÿng ng°åi có cùng niÃm đam mê ch¢i cá vÃt. Tć nhÿng khÁo sát thử nghiám, NCS th¿y nhÿng thơng tín viên căa mình khơng ng¿i viác để lá danh tính, há còn muán mái ng°åi biÁt đ°ÿc <nhÿng điÃu tâm đắc= căa há khi nói và cá vÃt và ch¢i cá vÃt hián nay. Tuy nhiên, vãi đ¿o đąc khoa hác, tơn tráng qun riêng t°, và vì sā an tồn căa nhÿng chă nhân bá s°u tÃp có giá trß, NCS chă yÁu sử dāng tên viÁt tắt căa các thơng tín viên.

Lÿi thÁ căa ng°åi s°u tÃp khi thāc hián nghiên cąu và nhÿng ng°åi <đßng mơn= căa mình, nh° NCS chẳng h¿n, là có thể bß qua giai đo¿n tìm đái t°ÿng khÁo sát và làm quen, hay tìm cách t¿o s tin tỗng, xỏc ònh ỏ chõn thc ca cõu trÁ låi khi tìm thơng tin, cą liáu tć các cc phßng v¿n, để phāc vā māc đích và nái dung nghiên cąu. Nh°ng đó cũng là h¿n chÁ vì thơng tín viên là <chß quen biÁt= nên ngn thơng tin cú lỳc trỗ nờn lan man, lỏch khòi ý ònh căa ng°åi phßng v¿n hay māc tiêu phòng vn. V cng bỗi <vì quen mà nể=, cuác phßng v¿n dß bß <đái ph°¢ng= dÁn dắt. Có lúc, thơng tín viên mn đà cÃp tãi v¿n đà mà há quan tâm vì đang là <v¿n đà nóng hái=, có liên quan tãi cá vÃt và ch¢i cá vÃt, nh°ng v°ÿt ra ph¿m vi nghiên cąu căa đà tài. Dù vÃy, v°ÿt qua thử thách này và khi phân lác thơng tin, NCS có thể hiểu đ°ÿc các câu chuyán bên là đó. H¢n nÿa, cách nói chuyán <lan man= ¿y có thể đ°a đÁn sā dß dàng, thân tình cho các cc phßng v¿n/nói chuyán tiÁp theo.

Qua phßng v¿n, NCS nhÃn th¿y hÁu hÁt các nhà s°u tÃp hay nhÿng ng°åi tham gia ch¢i cá vÃt th°ång thích nói và kỹ tht ch¢i cá vÃt h¢n là nói và các mái quan há vn hóa - xã hái liên quan đÁn q trình ch¢i cá vÃt, hay và cc sáng căa há. Qua đây, NCS cũng hiểu t¿i sao các nghiên cąu đi tr°ãc, nÁu có đà cÃp tãi ch¢i

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

cá vÃt, hÁu hÁt đÃu tÃp trung vào v¿n đà <ch¢i=, nghĩa là chỉ quan tâm tãi các yÁu tá kỹ thuÃt, kỹ nng trong ch¢i cá vÃt. Mái quan tâm này xu¿t phát tć ch¿t l°ÿng căa cá vÃt, mát <vÃt ch¢i=/ ph°¢ng tián hay cơng cā ch¢i quan tráng, trong mát thß tr°ång cá vÃt thÃt - giÁ lÁn lán, nhiÃu răi ro đái vãi ng°åi tham gia, biÁt và nhÿng cá vÃt có <giá trên giåi= làm sao nhà s°u tÃp có thể sỗ hu, v su tm cỏ vt c coi là <n°ãc đi= quan tráng qut đßnh sā thành cơng căa cuác ch¢i cá vÃt.

Để khắc phāc nhÿng h¿n chÁ trên, có thể làm các thơng tin viên quan tâm h¢n tãi khía c¿nh vn hóa căa ch¢i cá vÃt, NCS đã tham gia vào các cuác s°u tÁm, gặp gỡ nhiÃu h¢n, trao đái thơng tin cā thể hoặc sâu và mát đặc điểm nào đó căa cá vÃt trong các bá s°u tÃp, và các mái quan há liên quan tãi quá trình xây dāng bá s°u tÃp, các đàm phán trao đái cỏ vt. NCS cng cỏ gng tỡm cỏch gi mỗ và lắng nghe các nhÃn xét và các bá s°u tÃp đ°ÿc triển lãm, nhÿng bình luÃn căa ng°åi chÂi v cỏc cỏ vt ỗ mỏi khớa cnh (lòch s, con ồng lu truyn hay hò sÂ/<thõn phn= căa cá vÃt, giá trß nghá thuÃt, kinh tÁ,... căa chúng) để đ°ÿc có ngn thơng tin phong phú, tć đó giúp NCS có cą liáu dùng cho phân tích làm rõ ý nghĩa, vai trị căa ch¢i cá vÃt đái vãi đåi sáng vn hóa căa nhÿng ng°åi tham gia.

<b>5. Đóng góp căa lu¿n án </b>

LuÃn án là cơng trình đÁu tiên nghiên cąu và vai trị căa ch¢i cá vÃt tć góc nhìn Vn hóa hác, xem các ho¿t đáng ch¢i cá vÃt nh° mát trong nhÿng thāc hành vn hóa căa giãi trung l°u hiỏn nay ỗ Viỏt Nam núi chung v giói trung lu ỗ H Nỏi núi riờng. Kt qu nghiờn cąu s¿ góp phÁn làm đa d¿ng các nghiên cąu và vn hóa căa giãi trung l°u Viát Nam hián nay, cũng nh° làm phong phú h¢n các nghiên cąu và thāc hành vn hóa giÁi trí căa giói trung lu ỗ H Nỏi.

Lun ỏn cú nhng khỏi quỏt v lòch s thỳ chÂi cỏ vt, mụ tÁ, phân tích làm rõ vai trị căa ch¢i cá vÃt trong đåi sáng vn hóa - xã hái ç Hà Nái hián nay, phÁn ánh sā phong phú các hình thąc giÁi trí trong bái cÁnh đ°¢ng đ¿i. LuÃn án b°ãc đÁu lý giÁi và hián t°ÿng bùng phát thú ch¢i cá vÃt và qua đó th¿y đ°ÿc phÁn nào sā phát triển căa tÁng lóp trung lu ỗ cỏc thnh phỏ lón ca Viỏt Nam mà Hà Nái là mát tr°ång hÿp, vai trị căa há trong táng thể đåi sáng vn hóa xã hái.

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

<b>6. Ý ngh*a lý lu¿n và thÿc tißn căa lu¿n án </b>

LuÃn án là mát nghiên cąu chuyên sâu và ch¢i cá vÃt và ngồi chÂi cỏ vt ỗ H Nỏi hiỏn nay, góp thêm ln cą để chąng minh vai trị căa mát lo¿i hình giÁi trí kÁt hÿp vn hóa - kinh tÁ (ch¢i cá vÃt) trong viác hình thành <tiểu vn hóa= căa giãi trung l°u Hà Nái, qua đó th¿y đ°ÿc phÁn nào lái sáng và vn húa ca giói trung lu ỗ H Nỏi hiỏn nay.

Ln án có thể làm ngn tài liáu tham khÁo cho sinh viên, giÁng viên và các nhà nghiên cąu vn hóa và vn hóa giÁi trí, nghiên cąu và qn lý và trị ch¢i, các nhà qn lý di sÁn vn hóa, nhÿng ng°åi ch¢i cá vÃt và nhÿng ng°åi quan tâm/ yêu thích cá vt.

<b>7. CÂ cu ca lun ỏn </b>

Ngoi phn Mỗ đÁu, KÁt luÃn, Danh māc tài liáu tham khÁo, Danh māc các cơng trình căa tác giÁ liên quan đÁn đà tài và Phā lāc, luÃn án có 4 ch°¢ng:

Ch°¢ng 1: Táng quan tình hình nghiên cąu và c sỗ lý lun

ChÂng 2: S hỡnh thnh giói trung lu v thỳ chÂi cỏ vt ỗ H Nỏi ChÂng 3: ChÂi cỏ vt ỗ H Nỏi tć thÁ kā XX đÁn nay

Ch°¢ng 4: Mát sá bàn ln và ch¢i cá vÃt trong vn hóa căa giãi trung l°u Hà Nái.

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

<b>ChÂng 1 </b>

<b>TịNG QUAN TèNH HèNH NGHIấN CU V CĂ Sọ Lí LUắN </b>

<b>1.1. Tòng quan tỡnh hỡnh nghiờn cąu </b>

<i><b>1.1.1. Về tầng lớp trung lưu ở Việt Nam </b></i>

Tć phía các hác giÁ n°ãc ngồi, có thể nhắc đÁn cơng trình <The middle class inSoutheast Asia: diversities,identities, comparisons and the Vietnamese ase= (<i>Tầng lớp trung lưu á Đông Nam Á: sự đa dạng, b¿n sắc, so sánh và trưßng hợp Việt Nam) căa Victor T. King (2008a).Tác giÁ đã đặt ra nhiÃu v¿n đà và nái dung và </i>

ph°¢ng pháp khi nghiên cu v tng lóp trung lu (TLTL) ỗ ụng Nam Á, trong đó có viác xác đßnh TLTL dāa trên hai chỉ báo: hác v¿n và tiêu dùng, nhÿng khó khn khi phÁi so sánh TLTL châu Á vói TLTL ỗ phÂng Tõy, viỏc phi s dng ỗ thể sá nhiÃu (<các= TLTL) để phÁn ánh sā đa d¿ng trong bÁn sắc và vai trũ ca <cỏc= TLTL ỗ cỏc quác gia châu Á.

TÁng lãp trung l°u Viát Nam đ°ÿc đà cÃp trong cơng trình trên và trong mát bài viÁt biÁn thể khác vãi 2 tác giÁ Viát Nam (King và cáng sā, 2008): "Professional middle class youth in post-reform Vietnam: identity, continuity and change" (<i>Giới chuyên môn trẻ trong TLTL á Việt Nam sau Đổi mới: b¿n sắc, sự liên tục và biến đổi) đ°ÿc phân tích trên mÁu gßm 226 ng°åi (cÁ nam và nÿ thuác nhóm tuái tć </i>

19-25) t¿i 4 đơ thß lãn căa Viát Nam là Hà Nái, Tp. Hß Chí Minh, Đà Nẵng và HÁi Phịng. MÁu này l¿i đ°ÿc l¿y tć mÁu căa cuác ĐiÃu tra SAVY 1 (2003-2004 ) vãi 2 chỉ báo xác đßnh TLTL là: hác v¿n và tiêu dùng. Vì vÃy, thāc ch¿t bài viÁt chỉ đà cÃp đÁn mát nhóm r¿t nhß căa TLTL trẻ (thanh niên) đơ thß Viát Nam. Mát nhÃn đßnh l° thú căa nghiên cąu là: cho đÁn thåi điểm điÃu tra (2004), có r¿t ít bằng chąng cho th¿y nhóm TLTL trẻ này đang phát triển mát bÁn sắc chính trß riêng căa há. Lý do có thể là do há vÁn tiÁp tāc gắn bó vãi lĩnh vāc viác làm và giáo dāc thuác khu vāc nhà n°ãc, cũng giáng nh° thÁ há cha anh há tr°ãc đây đã tćng gắn bó.

Cuán sách <The Reinvention of Distinction: Modernity and the Middle Class

<i>in Urban Vietnam= (Phát hiện lại nét độc đáo: Hiện đại và tầng lớp trung lưu á các </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

<i>đô thị Việt Nam) là các bài viÁt khá lý thú căa nhóm hác giÁ quác tÁ </i>

(Nguyen-Marshall, Drummond, Bélanger 2012) và tÁng lãp trung l°u đô thß Viát Nam trong quá khą thuác đßa (đÁu th k XX), ca nhng nm 1960 ỗ Si Gũn, ç Hà Nái thåi kỳ Đái mãi và hái nhÃp hián nay, tć cách tiÁp cÃn liên ngành (sử hác, vn hác nghá thuÃt, xã hái hác, kinh tÁ, kiÁn trúc và quy ho¿ch đơ thß). Và TLTL ç Hà Nái hián nay, bài viÁt căa Lisa Drummond: "Middle class Landscapes in a Transforming City: Hanoi in the 21st Century" (<i>C¿nh quan về tầng lớp trung lưu á thành phố đang chuyển đổi: Hà Nội thế kỷ XXI) trong cuán sách là khá thú vß tć góc nhìn căa </i>

quy ho¿ch và xã hái hác đơ thß. Tác giÁ sử dāng thuÃt ngÿ <cÁnh quan= căa quy ho¿ch đô thò miờu t s xut hiỏn ca TLTL ỗ Hà Nái qua các quan sát th°ång ngày: ú l s nỗ rỏ cỏc tũa nh cao tng vãi các cn há cao c¿p, các <cáng đßng khép kín= (gated community- nh° Khu Đơ thß mãi Ciputra), các siêu thß hay trung tâm mua sắm lãn (shopping mall), sân golf và các tián nghi giÁi trí, sā gia tng ô tô cá nhân, phá biÁn căa điÃu hòa nhiát đá, nhÿng kỳ nghỉ/du lßch, đặc biát là các chun du lßch n°ãc ngồi, các trào l°u <hàng hiáu= theo chu¿n khu vāc và toàn cÁu,& t¿t cÁ đÃu mang xu h°ãng lái sáng căa mát TLTL đặc tr°ng. <CÁnh quan= này cho th¿y <tính trung l°u= rõ nét căa mát bá phÃn đáng kể dân c° thành phá, mà theo tác giÁ <đã bß các nhà qn lý và ho¿ch đßnh chính sách bß qua mát cách thành cơng=, và vì vÃy cũng cịn ít đ°ÿc giãi nghiên cąu trong và ngoài n°ãc chú ý.

Nm 2014, Vián Nghiên cąu Châu Á căa Bắc Âu (Nordic Institute of Asian Studies - NIAS) ỗ Copenhagen, an Mch ó xu¿t bÁn cuán sách căa Catherine Earl (2014) d°ãi tiêu đà <Vietnam’s New Middle Classes: Gender, Career, City= (<i>Tầng lớp trung lưu mới á Việt Nam: Giới, Công việc, Thành phố). Cơng trình chă </i>

u dāa trên cách tiÁp cÃn nhân hác, vãi các t° liáu lßch sử - đ¿t n°ãc hác và <câu chuyên cuác đåi= (life history) để phác háa hình Ánh mát sá nhân vÃt đ¿i dián cho cái gái là <tÁng lóp trung lu mói= ỗ thành phá Hß Chí Minh thåi kỳ <sau Đái mãi=. H¢n na, tiờu im ca cuỏn sỏch l ỗ nhng chiu c¿nh <giãi, công viác và thành phá= nh° tiêu đà căa cuán sách. Tuy nhiên, nó cũng cung c¿p cho đác giÁ Viát Nam mát hình dung và nhng nhõn vt thuỏc <tng lóp trung lu mói= ỗ đơ thß Viát Nam d°ãi góc nhìn căa mát hác giÁ n°ãc ngồi.

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

ỉ trong n°ãc, nhÿng nm gÁn đây, đã có mát sá cơng trình nghiên cąu trāc

<i>tiÁp và TLTL Viát Nam. Chẳng h¿n, đà tài NCKH c¿p nhà n°ãc Tầng lớp trung lưu trong phát triển xã hội và qu¿n lý phát triển xã hội á Việt Nam (Mã sá </i>

KX.02.16/11-15) do Đoàn Minh Hu¿n và TrÁn Thß Minh Ngác làm chă nhiám (2015) là mát nghiên cąu có tiêu đà và nái dung r¿t h¿p dÁn giãi nghiên cąu có quan tâm. Tuy nhiên, ngoài nhiám vā tráng tâm là chỉ ra vai trò căa TLTL nói chung trong phát triển xã hái và quÁn lý phát triển xã hái, đà tài đã ch°a xử lý nhng c sỗ phÂng phỏp lun, phÂng phỏp xỏc ònh v o lồng TLTL ỗ Viỏt Nam, trong khi đây là mát yêu cÁu then chát để tć đó có thể đßnh hình quy mơ, c¿u trúc và đo l°ång vai trò căa TLTLtrong các lĩnh vāc kinh t, xó hỏi, vn húa& ỗ Viỏt Nam, cùng các yÁu tá tác đáng phąc t¿p, đa chiÃu tãi nhÿng vai trò này.

Bùi Đ¿i Dũng (2014) trong bài viÁt "Quy mô tÁng lãp trung l°u t¿i Viát Nam theo tiêu chí thu nhÃp" có đà cÃp n phÂng phỏp xỏc ònh quy mụ TLTL theo tiờu chí thu nhÃp, giãi thiáu cách tiÁp cÃn xác ònh quy mụ TLTL ỗ M (theo ch sỏ tÂng ỏi: t 60% n 200% trung vò thu nhp theo đÁu ng°åi) và thí điểm áp dāng

<i>tính tốn trên nÃn sá liáu Điều tra mức sống dân cư 2010 để xác đßnh quy mơ TLTL </i>

t¿i 60 tỉnh thành căa Viát Nam.

Bùi ThÁ C°ång, Ph¿m Thß Dung và Tô Đąc Tú (2015) vãi bài viÁt <TÁng lãp trung lu ỗ thnh phỏ Hò Chớ Minh: C c¿u và đặc điểm nhân kh¿u= đã trình bày mát nghiên cąu đáng chú ý cÁ và nái dung v phÂng phỏp. Da trờn mu gòm 383 ngồi đ°ÿc trích xu¿t tć mát mÁu lãn h¢n (661 ng°åi đang làm viác trong 1.080 há đ°ÿc khÁo sát) các tác giÁ đã tính ra quy mơ TLTL căa thành phá Hß Chí Minh vào thåi điểm khÁo sát (nm 2010) là 57,9%. Và ph°¢ng pháp, đáng chú ý là các tác giÁ không sử dāng tiêu chí thu nhÃp hay chi tiêu mà sử dāng khung phân nhóm nghà nghiáp căa Táng cāc Tháng kê, có điÃu chỉnh và bá sung, để phân lo¿i và khẳng đßnh 5 nhóm nghà nghiáp đ°ÿc xÁp vào TLTL căa thành phá. Đó là các nhóm: (1) Lãnh đ¿o, quÁn lý ĐÁng, Nhà n°ãc, đoàn thể xã hái, c¢ quan hành chính sā nghiáp trong khu vāc ĐÁng, Nhà n°ãc, đoàn thể; (2) Lãnh đ¿o, quÁn lý công ty trong khu vāc t° nhân; (3) Chă c sỗ kinh doanh hỏ gia ỡnh phi nụng nghiỏp; (4) Chuyên môn kỹ thuÃt, nghiỏp v, dòch v, thÂng m¿i; (5) Nông dân lãp trên.

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

Ph°¢ng pháp này đã tránh đ°ÿc viác xác đßnh các chỉ báo thu nhÃp và chi tiêu - ván r¿t khó thu thÃp đÁy đă và chính xác trên thāc đßa. Tuy nhiên, trên thāc tÁ thì các thành viên căa mßi nhóm (đặc biát là các thành viên căa nhóm 4) th°ång bß phân tÁng trong nái bá theo các đặc điểm cá nhân và gia đình, nên khơng phÁi t¿t cÁ các thành viên căa nhóm đÃu có đă điÃu kián (chẳng h¿n và thu nhÃp) để đ°ÿc xÁp vào TLTL.

Lê Kim Sa (2015) có cơng bá bài <Tng lóp trung lu ỗ Viát Nam: quan điểm tiÁp cÃn, thāc tißn phát triển và các kiÁn nghß chính sách=, có l¿ là nghiên cąu

<i>đßnh l°ÿng đÁu tiên và TLTL ỗ Viỏt Nam da trờn bỏ sỏ liỏu ca 5 cuác Điều tra Mức sống Dân cư Việt Nam (VLSS) trong các nm 2004, 2006, 2008, 2010 và </i>

2012. Nghiên cąu đã xác đßnh quy mô căa TLTL Viát Nam theo tiÁp cÃn đa chiÃu, vãi 3 chỉ báo c¢ bÁn. Đó là: chỉ báo thu nhÃp (đ°ÿc xác đßnh ỗ mc trờn 2 ln ng°ỡng nghèo); chỉ báo giáo dāc (đ°ÿc xác đßnh bỗi hỏc vn ca ớt nht 1 thnh viờn hỏ gia ỡnh phi t Trung hỏc phỏ thụng trỗ lên); và chỉ báo nghà nghiáp (đ°ÿc xác đßnh bỗi ớt nht cú 1 thnh viờn hỏ gia ỡnh làm nghà phi giÁn đ¢n). Tć đó, nghiên cąu đã °ãc l°ÿng quy mô TLTL Viát Nam (theo tiÁp cÃn đa chiÃu) hián chiÁm khoÁng 31,5% dân sá đ¿t n°ãc. Đây có l¿ là nhÿng con sá đÁu tiờn v quy mụ ca TLTL ỗ Viỏt Nam theo tiÁp cÃn đa chiÃu. Mặc dù cịn có nhÿng h¿n chÁ nh¿t đßnh, nghiên cąu này đã thử nghiám và gÿi ra nhiÃu v¿n đà và ph°¢ng pháp nghiên cąu và ph°¢ng pháp đo l°ång đa chiÃu ỏi vói TLTL ỗ Viỏt Nam. PhÂng phỏp ny mang tính <co dãn= nhiÃu <nghiám sá= và quy mô TLTL thông qua các <bá lác=, trong bái cÁnh nhiÃu nghiên cąu đã đ°a ra nhÿng con sá r¿t khác nhau và quy mô TLTL dāa trên tiÁp cÃn đ¢n chiÃu (thu nhÃp, chi tiêu hay nhóm nghà nghiáp).

Mát táng quan s¢ bá trên đây cho th¿y hình nh ca TLTL ang xut hiỏn ỗ Viỏt Nam và nhu cÁu nghiên cąu và tÁng lãp này đang khá sôi nái, vãi nhÿng yêu cÁu khắt khe v c sỗ lý lun, phÂng phỏp lun v phÂng pháp há mát cách chặt ch¿. Bên c¿nh khái niám TLTL bao gßm các cá nhân c¿u thành TLTL, cịn có mát chă đà khác r¿t đáng chú ý. Đó là khái niám <gia đình trung l°u= - n¢i l°u giÿ các khn mÁu lái sáng căa nhÿng đ¢n vß xã hái quan tráng căa TLTL, vai trò căa chúng trong phát triển kinh tÁ, xã hái, vn hóa căa đ¿t n°ãc hián nay và trong nhÿng thÃp niên tãi. Nhÿng v¿n phÂng phỏp xỏc ònh v o lồng quy mụ, c¿u

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

trúc, vai trò căa các gia ỡnh trung lu ỗ Viỏt Nam hiỏn nay cng là nhÿng v¿n đà địi hßi nhiÃu tìm tịi, phát hián và vÃn dāng trong nghiên cąu.

æ khía c¿nh nghiên cąu tÁng lãp trung l°u nh° là mát giai tÁng trong các tÁng xã hái thì trong khoÁng 30 nm đái mãi đÁn nay đã có nhiÃu nghiên cąu đ°ÿc

<i>công bá, tiêu biểu nh°: Về sự phân tầng xã hội á nước ta trong giai đoạn hiện nay </i>

[83]; <i>Phân tầng xã hội á Việt Nam trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trưßng và hội nhập quốc tế [107]; Phân tầng xã hội hợp thức từ sự tổng - tích hợp các lý thuyết xã hội học phương Tây và một số gợi má về công bằng xã hội [108]; Công nghiệp hóa, phân tầng xã hội và xu hướng phân hóa giàu nghèo á Việt Nam </i>

[28],... Các tác giÁ, bằng các lý thuyÁt phân tÁng xã hái căa xã hỏi hỏc v cn c thc tiòn ỗ Viỏt Nam, chąng minh tính t¿t yÁu căa phân tÁng xã hỏi ỗ Viỏt Nam

<i>hiỏn nay. c biỏt vói bi viÁt Xây dựng xã hội trung lưu á Việt Nam, tác giÁ đã </i>

chąng minh <xã hái, xã hái chă nghĩa nh¿t thiÁt phÁi là mát xã hái trung l°u hóa, có nÃn kinh tÁ phát triển cao, lāc l°ÿng sÁn xu¿t hián đ¿i, môi tr°ång xã hái lành mnh bỗi dõn ch, cụng bng, bỡnh ng v con ng°åi có điÃu kián phát triển tồn dián cỏc nng lc sn cú, c th hỗng li ớch chính đáng, đ°ÿc thßa mãn các nhu cÁu hÿp lý, trờn c sỗ thc trng hỡnh thnh trung lu ç Viát Nam= (

1

, tr.3). Bài viÁt đ°a ra mát sá giÁi pháp chă đáng thúc đ¿y xu h°ãng trung l°u hóa xã hái, tćng b°ãc xây dāng xó hỏi trung lu ỗ Viỏt Nam, trong iu kiỏn phát triển m¿nh m¿ kinh tÁ thß tr°ång đßnh h°ãng XHCN và hái nhÃp quác tÁ.

<i><b>1.1.2. Về cổ vật, chơi cổ vật và người chơi cổ vật </b></i>

<i>1.1.2.1. Về cổ vật </i>

Tć lâu các hác giÁ n°ãc ngoài đã r¿t quan tâm tãi cá vÃt Viát Nam, th hiỏn

<i>ỗ s xut hiỏn tp sỏch Trin lóm cổ tích Việt Nam căa Vián Vißn đơng Bác Cá Hà </i>

Nái (1948). TÃp sách giãi thiáu nhÿng <cá vÃt= m Viỏn Bỏc Cỏ su tm c ỗ Bc và Trung Bá tć tr°ãc cho đÁn nm 1948, là tÃp hÿp các hián vÃt thuác kiÁn trúc cá cho tãi các cá vÃt nh°: đß đßng, đß gám, đß gß, minh khí, sách cá, sắc phong v.v... chąng tß ng°åi Pháp r¿t trân tráng cá vÃt và vn hóa Viát Nam. TÃp sách này đã kh¢i gi ý tỗng cho ngnh bo tng, cho cỏc hot đáng s°u tÁm và tr°ng bày cá

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

vt cng nh cú nh hỗng khụng nhò tói tình yêu cá vÃt căa các nhà s°u tÃp Viát Nam. ĐÁn nay, cá vÃt đã đ°ÿc tiÁp cÃn nghiên cąu d°ãi nhiÃu góc đá

(1) D°ãi góc đá tiÁp cÃn liên ngành lßch sử, khÁo cá, mỹ thuÃt,... tr°ãc hÁt phÁi kể đÁn sā ra đåi tć thÃp niên 60 căa thÁ kā tr°ãc đÁn nay, vãi hàng trm sá t¿p chí, <i>Nghiên cứu lịch sử, đ°ÿc sā tham gia căa nhÿng chuyên gia hàng u ỗ Viỏt </i>

Nam v nóc ngoi, ó ly "cỏ vÃt" làm t° liáu để nghiên cąu, giãi thiáu và phát hián mái khía c¿nh căa lßch sử Viát Nam và các n°ãc có nhiÃu t°¢ng liên nh°: Trung Quác, các n°ãc Đơng Nam Á v.v...

<i>Sau đó là hàng lo¿t cơng trình và các nÃn vn hóa cá căa Viát Nam nh° Văn hóa Ĩc Eo và các văn hóa cổ á đồng bằng sơng Cửu Long(1984) trong đó có phÁn giãi thiáu và các di tích, di vÃt, cá vÃt gám căa vn hóa Ĩc Eo; cn sách Viện B¿o tàng Lịch sử Việt Nam (1987) đã giãi thiáu nhÿng cá vÃt đang đ°ÿc tr°ng bày t¿i </i>

bÁo tàng để ng°åi tham quan cũng nh° ng°åi ch¢i cá vÃt tham khÁo và cách tr°ng

<i>bày, hiểu đ°ÿc ý nghĩa lßch sử căa nhÿng cá vÃt đ°ÿc tr°ng bày t¿i bÁo tàng; Văn hóa Chăm căa Ngun Cơng Bình- Phan Xn Biên (1991) khi nêu nhÿng nét đác </i>

đáo căa nÃn vn hóa Chm đã khơng bß qua giá trß căa gám Chm.

<i>Mát lo¿t các cuán sách do Hà Vn T¿n viÁt hoặc chă biên nh°: Văn hóa Đơng Sơn á Việt Nam (1994) cho biÁt vn hóa TiÃn Đơng S¢n thc thåi đ¿i đßng </i>

thau, ngn gác trāc tiÁp căa vn hóa Đơng SÂn... nhng nột cựng gỏc v dò biỏt ỗ

<i>tng khu vc vn húa ụng SÂn ỗ Sụng Hòng, Sụng Mã và Sơng Lam...; Theo dÁu các văn hóa cổ (1997), thì cá vÃt đ°ÿc tác giÁ xem nh° cn cą để đßnh vß mát nÃn vn hóa; Tìm hiểu văn hóa Sơn Vi (1998) đã cung c¿p nhÿng tri thąc c¢ bÁn và cá </i>

vÃt căa nÃn vn hóa kho cỏ SÂn Vi ỏc ỏo ỗ Viỏt Nam.

<i>Cỏ vÃt trong cuán Nghiên cứu nguồn sử liệu hiện vật b¿o tàng căa Nguyßn </i>

Thß Huá (2002) đ°ÿc xem xét nh° mát ngußn sử liáu. Hay, cá vÃt đ°ÿc tiÁp cn l hiỏn vt c bi trớ ỗ cỏc di tích (chùa, đình, đÃn, qn, nhà thå, nhà thå há, lng, má...) nh° là nhÿng t° liáu khÁo cá hác, tơn giáo hác, mỹ tht hác, lßch sử và vn

<i>hóa hác đ°ÿc trình bày trong sách Đồ thß trong di tích của ngưßi Việt căa TrÁn Lâm BiÃn (2003). Vãi cuán Các nền văn hóa cổ Việt Nam căa Hoàng Xuân Chinh </i>

(2005), cá vÃt đ°ÿc sử dāng nh° nhÿng cn cą để tác giÁ xác đßnh và trình bày vÃ

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

các nÃn vn hóa cá trên đ¿t n°ãc Viát Nam tć khi có con ng°åi xu¿t hián cho đÁn thÁ kā XIX.

Mát lo¿t các cơng trình cung c¿p dòng kiÁn thąc và khÁo cá, và tr°ng bày mà

<i>ng°åi ch¢i cá vÃt cÁn có nh° Những nền văn hóa kh¿o cổ tiêu biểu á Việt Nam căa Phan Vn Đắc và Ph¿m Võ Thanh Hà (2006), Thông báo khoa học nhân dịp 45 năm B¿o tàng Lịch sử Việt Nam (2003); Hay nhÿng thông tin v cỏ vt ỗ Nam bỏ </i>

qua <i>Mt s vÁn đề kh¿o cổ học á miền Nam Việt Nam (Kā u nm 2008); cơng trình kh¢i gÿi đam mê cá vÃt tć vn hóa biển qua Tiếp cận văn hóa biển tiền sử Việt Nam</i> căa Ngun Trung ChiÁn (2015), hay cá vũ phong trào s°u tÁm cá vÃt đá, nh° các cơng trình: <i>Thần Sa, những di tích của con ngưßi thßi đại đồ đá (1981), Hàng Gòn kỳ quan cự thạch Việt Nam (2015), Di s¿n vô giá của Kinh thành Thăng Long </i>

do NhÃt Minh chă biên (2015) giãi thiáu và các lo¿i hình hián vÃt- cá vÃt tiêu biểu đã khai quÃt đ°ÿc tć lịng đ¿t Thng Long và nhÿng nhÃn đßnh quan tráng và giá trß nhiÃu mặt căa chúng. Có nghiên cąu l¿i quan tâm tãi nghá nhân chÁ tác nh° bài viÁt

<i>và Đặng Huyền Thông nghệ nhân gốm mỹ thuật Phật giáo thßi Mạc (1527 - 1592) căa tác giÁ TrÁn Đình S¢n trên tÃp vn Thành Đạo... </i>

<i>Ng°ÿc và thåi gian tr°ãc, tć giÿa nm 1986, tÃp san Nghiên cứu Hán Nôm (đã ra đ°ÿc 4 sá) đ°ÿc nâng lên thành t¿p chí Hán Nơm, đÁn nay đã cho ra đåi h¢n </i>

200 sá. T¿p chí này cũng nghiên cąu t° liáu tć ngn "cá vÃt", đó là các vn bia, sách cá, đß gám są có minh vn, hồnh phi, câu đái v.v... đã cung c¿p nhÿng hiểu sâu sắc và giá trß vn hóa, vn hác căa cá vÃt.

<i>Sā xu¿t hián căa cuán Từ điển hiện vật văn hóa các dân tộc Việt Nam do </i>

Nguyßn Vn Huy chă biên (2012) cũng là mát <cơng cā= cÁn thiÁt vãi ng°åi ch¢i cá vÃt, dùng tra cąu khi hác hßi, s°u tÁm cá vÃt.

Song song vãi cơng trình nghiên cąu đ°ÿc cơng bá d°ãi d¿ng sách thì các

<i>Thơng báo khoa học căa ngành KhÁo cá cũng đ°ÿc ¿n hành, đặt nÃn móng tri thąc </i>

cho ng°åi "ch¢i cá vÃt" có thể biÁt đ°ÿc <thåi đ¿i= căa các cá vÃt; Hay tć nm 1969

<i>đÁn nay có h¢n 200 sá t¿p chí Kh¿o cổ học đ°ÿc xu¿t bÁn đã cung c¿p nhÿng tri </i>

thąc c¢ bÁn nh¿t giúp ng°åi ch¢i cá vÃt xác đßnh niên đ¿i, giá trß và ý nghĩa vn hóa căa cá vÃt. Cá vÃt cũng đã c ging dy ỗ Khoa Bo tng ca Trồng i hác

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

<i>Vn hóa Hà Nái vào cuái nhÿng nm 80 căa thÁ kā XX. Cùng vãi giáo trình Đại cương về cổ vật á Việt Nam, nhÿng bài giÁng ra đåi vào nhÿng nm cuái thÁ kā </i>

XX- đÁu thÁ kā XXI, đà cÃp tãi các lĩnh vāc cá vÃt mang tính chuyên biát nh°:

<i>Gốm Trung Quốc từ thế kỷ I đến thế kỷ XIV sau công nguyên căa Ph¿m Quác Quân; Đồ gốm sứ Trung Quốc thế kỷ XV- XX căa Nguyßn Đình ChiÁn; Đề cương bài gi¿ng cổ vật bằng đồng; Đề cương bài gi¿ng trống đồng, nhận dạng trống gi¿ cổ căa Trßnh Sinh; Tượng thß trong chùa căa TrÁn Lâm BiÃn; Cổ vật- tài s¿n vô giá của dân tộc căa Ph¿m Đąc Thành Dũng; Nguyên tắc và phương pháp giám định đồ gốm cổ căa Ngun Bích... </i>

(2) Nhìn cá vÃt tć ch¿t liáu chÁ tác thì có mát sá cơng trình đ°ÿc cơng bá,

<i>trāc tiÁp hoặc gián tiÁp có nái dung liên quan, nh°: Gốm Bát Tràng thế kỷ XIV- XIX </i>

căa Phan Huy Lê- Nguyßn Đình ChiÁn- Ngun Quang Ngác (1995), giãi thiáu nhiÃu ph°¢ng dián căa cá vÃt, tć lo¿i hình, kỹ thuÃt đÁn nghá thuÃt vãi nhÿng niên

<i>đ¿i đáng tin cÃy; Gốm Việt Nam từ đÁt nung đến sứ căa TrÁn Khánh Ch°¢ng (2004) </i>

đã giãi thiáu nhÿng đặc điểm chính căa gám và nghá thuÃt gám Viát Nam, và ng°åi

<i>làm gám Viát. TrÁn Đąc Anh S¢n có cơng bá hai cn sách: Vãi Đồ sứ men lam Huế những trao đổi hc thut (ch biờn, 1997), cỏ vt ỗ cỏc bo tàng quác gia và </i>

các s°u tÃp t° nhân (đá q hiÁm, tính đác đáo, lai lßch, kiÁn giÁi và háa tiÁt và ý nghĩa nhÿng minh vn có trên cá vÃt) đ°ÿc tác giÁ dùng để trình bày và tiÁn trình Đß są men lam H (hay cịn gái là Đß ký kiểu są men lam H) tć đÁu thÁ kā XX đÁn nay, thuÃt ngÿ, giá trß mỹ thuÃt (trên các mặt kiểu dáng, ch¿t liáu, men màu, háa

<i>tiÁt, đà tài trang trí), hiáu đà ghi trên hián vÃt Są men lam HuÁ. Và Đồ sứ ký kiểu thßi Nguyễn (2008), tác giÁ đã há tháng bao quát và đi sâu vào tćng c¿nh khía tinh </i>

tÁ nh¿t căa đß są ký kiểu, cung c¿p nhÿng hiểu biÁt khái quát nh°ng sõu sc v dũng ò ny cho giói chÂi cá vÃt hián nay.

Ngn thơng tin cung c¿p cho nhng ngồi chÂi cỏ vt vói thò hiu thớch <đß

<i>Tàu= thì có hai cn sách: Gốm sứ thßi Thanh căa Ph¿m Qc Qn- Ngun Đình </i>

ChiÁn- Lê Thß Thanh Hà (2008) giãi thiáu bá s°u tÃp đß gám są có niên hiáu nhà vua vãi 186 tiêu bÁn, thuác các dòng gám są hoa lam, nhiÃu màu v ỏc sc, thuỏc

<i>sỗ hu ca Bo tng Lòch sử Viát Nam (Hà Nái); Cổ vật gốm sứ Trung Quốc căa </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

Hoàng Xuân Chinh (2010) thì giãi thiáu quá trình ra đåi và phát triển căa đß gám và są Trung Qc, có gÁn 500 bąc Ánh màu giãi thiáu các lo¿i hình gám są th°ång gặp qua các thåi kỳ.

Cũng và cá vÃt gám, có mát sá nghiên cąu đ°ÿc thc hiỏn ỗ gúc nhỡn vn

<i>húa, nh lun ỏn TiÁn sĩ Vn hóa dân gian căa Ph¿m Ngác Dũng (2010): Gốm cổ trong đßi sống văn hóa Việt Nam. Xu¿t phát là nhà s°u tÃp, tác giÁ đã cung c¿p </i>

nhÿng thông tin chi tiÁt và h¿p dÁn nhÿng khía c¿nh và ph°¢ng thąc sÁn xu¿t, t¿o hình và trang trí, tính nng sử dāng, các nhÃn biÁt các giá trß lßch sử, kinh tÁ và vn hóa căa gám cá Viát Nam. Hay luÃn vn Th¿c sĩ Vn hóa hác căa Nguyßn Thß

<i>Hßng Lê (2015): Gốm cổ Thăng Long thßi Lê Sơ và vai trị của nó trong đßi sống Hoàng cung</i>, b°ãc đÁu nhÃn dián và luÃn bàn và nhÿng lo¿i hình đß gám dành riêng cho nhà vua, v°¢ng hÃu và hồng tác, triÃu đình, tć đó tác giÁ phác dāng mát phÁn nhß bąc tranh đåi sáng Hoàng cung Thng Long. Cą liáu dùng là các đi vÃt gám căa lò quan Thng Long phát hián đ°ÿc t¿i khu di tích Hồng thành, kÁt hÿp các ngußn sử liáu, th° tßch cá và các kí sā đ°¢ng thåi.

<i>Và cá vÃt đß đßng- kim khí, có thể kể đÁn các nghiên cąu nh°: Bí ẩn của lịng đÁt căa Hồng Vn Khoỏn (1999), giói thiỏu v thồi i kim khớ ỗ Viát Nam bằng ph°¢ng pháp kim t°ãng hác hián đ¿i căa khoa hác thÁ giãi; Đồ đồng văn hóa Đơng Sơn căa Ngun Vn Hun (2000), Thạp đồng Đơng Sơn căa Hà Vn Phùng </i>

(2008) đã kh¢i dÃy niÃm tā hào cho hác sinh và nhÿng ng°åi ch¢i cá vÃt và nhÿng cá vÃt thc nÃn vn hóa Đơng S¢n,kích thích hąng thú s°u tÁm th¿p Đơng S¢n căa

<i>giãi ch¢i cá vÃt Viát Nam; Hay, cn Xóm Rền một di tích kh¿o cổ đặc biệt quan trọng của thßi đại đồ đồng Việt Nam căa Hán Vn Kh¿n (2009) khơng chỉ cho biÁt </i>

nhÿng cáng đßng dân c° Phú Thá biÁt đÁn đßng thau sãm nh¿t Viát Nam, là chă nhân căa các kỹ thuÃt chÁ tác đá phát triển đÁn đỉnh cao và thành th¿o kỹ thuÃt bàn xoay trong chÁ tác gám, là nhÿng ng°åi khai sinh nÃn vn minh nông nghiáp lúa n°ãc. Cn sách có tác dāng vãi ng°åi ch¢i cá vÃt qua cung c¿p tri thąc khÁo cá, vća khuyÁn khích phong trào s°u tÁm cá vÃt "Phùng Nguyên".

<i>Ngồi ra, mát sá lo¿i hình cá vÃt khác cũng đ°ÿc đà cÃp đÁn nh°: sách Ánh Kho báu tiền cổ Đại Việt căa Ph¿m Quác Quân (2006), tÃp trung vào ngußn tiÃn cá </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

d°ãi các triÃu đ¿i Lý - TrÁn (thÁ kā XI- XIV), có ý nghĩa lãn vãi nhÿng ng°åi ch¢i

<i>tiÃn cá Viát Nam; hay Àn chương Việt Nam căa Ngun Cơng Viát (2015) cho biÁt </i>

sā thay đái căa ¿n ch°¢ng gắn liÃn vãi các cuác cÁi cách hành chính tć TiÃn Lê đÁn TiÃn Nguyßn (thÁ kā XV- XIX), qua đó xác đßnh đ°ÿc các chąc quan cũng nh° sā

<i>thay ỏi mỏt sỏ òa danh ỗ Viỏt Nam; Tng cổ Việt Nam với truyền thống điêu khắc dân tộc căa Chu Quang Trą (2016) cung c¿p nhÿng tri thąc mang tính há </i>

tháng và t°ÿng cá Viát Nam...

(3) Cá vÃt đ°ÿc xem xét d°ãi khía c¿nh giá trß mỹ tht có thể kể đÁn mát sá cơng trình viÁt và mỹ thuÃt d°ãi các triÃu đ¿i phong kiÁn, dāa trên các hián vÃt

<i>khÁo cá, nh°: Mỹ thuật thßi Lý do Nguyßn Đąc Nùng chă biên (1973), tÃp trung </i>

vào đß gám thÁ kā XI- còn đ°ÿc gái là "ThÁ kā gỏm" bỗi ó li ht ngỏc p

<i>trong chuòi ngác nghá thuÃt căa lßch sử mỹ thuÃt Viát Nam; Mỹ thuật thßi Trần </i>

(1977) đ°ÿc các tác giÁ há tháng hóa và nêu bÃt nhÿng đặc tr°ng nái bÃt căa mỹ thuÃt đåi TrÁn qua nghiên cąu nhÿng cá vÃt hián dián trong các kiÁn trúc đÃn đài,

<i>chùa tháp tãi nhÿng sÁn ph¿m gám, są, tranh, t°ÿng v.v...; Mỹ thuật thßi Lê Sơ do </i>

Nguyßn Đąc Nùng chă biên (1978), là kÁt quÁ nghiên cąu nhÿng cá vÃt nh° t°ÿng, linh vÃt t¿i các lng má thåi Lê s¢ để chỉ ra đặc tr°ng và mỹ thuÃt,ngoài kÁ thća tinh hoa ca thồi Lý- Trn cũn tha hỗng nhng yu tỏ mỹ tht dân gian.

<i>Mát sá cơng trình viÁt và mỹ thuÃt Viát đÃu dāa trên các cá vÃt nh°: Lược sử Mỹ thuật Việt Nam căa Nguyßn Phi Hoanh (1970) đã há tháng hóa tiÁn trình các sinh ho¿t mỹ thuÃt căa Viát Nam tć x°a đÁn nay; Kỷ yếu hội nghị 20 năm công tác nghiên cứu mỹ thuật (1983) giúp nhìn lßch sử mỹ tht Viát Nam nh mỏt bỏ phn </i>

hu c ca tỏng th lòch sử Viát Nam, qua nhÿng cá vÃt,.

Bên c¿nh đó, mát lo¿t các t¿p chí nghiên cąu vn hóa- nghá thuÃt, mỹ thuÃt đ°ÿc ra đåi tć nửa cuái thÁ kā XX và duy trì cho đÁn nay, có nái dung đà cÃp tãi cá

<i>vÃt và giá trß (và mỹ thuÃt, tính biểu t°ÿng) căa nó, nh° Nghiên cứu nghệ thuật (Vián Nghá thuÃt- Bá vn hóa), sau là Nghiên cứu văn hóa nghệ thuật (Bá Vn hóa- </i>

Thơng tin); <i>Mỹ thuật (Hái mỹ thuÃt Viát Nam); Nghiên cứu mỹ thuật (Tr°ång Đ¿i hác Mỹ thuÃt Hà Nái) v.v...; Hay trong Nguyát san Giác ngá (phā san báo Giác ngộ..,), sá 184 có bài Thiên túng đạo nhân Nguyễn Phước Chu, một tác gia văn học </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

<i>th k XVIII ca Trn ỡnh SÂn, dòch v giói thiỏu mỏt sỏ bi th vònh cnh p </i>

vùng ThuÃn QuÁng căa chúa Nguyßn Ph°ãc Chu đ°ÿc ký thỏc trờn ò s ký kiu., giỳp ngồi chÂi cá vÃt thêm hiểu và trân tráng đß są kí kiểu thåi Nguyßn.

(4) V¿n đà quÁn lý cá vÃt và nhìn nhÃn cá vÃt nh° mát lo¿i hình di sÁn cÁn bÁo vá đặc biát đ°ÿc th¿y ç mát sá sách, bài viÁt nghiên cąu tć sãm, nh° mát sá bài

<i>viÁt trong Kā yÁu Hái thÁo khoa hác Viện B¿o tàng Mỹ thuật (1982), hay trong Kā yÁu Sự nghiệp b¿o tàng- những vÁn đề cÁp thiết (1996) có bài căa Ph¿m Ngác </i>

Dũng <Đơi nét và tình hình cá vÃt ç Viát Nam, hián tr¿ng và giÁi pháp= đã đ°a ra nhÿng v¿n đà c¿p thiÁt cho viác bÁo vỏ cỏ vt ỗ Viỏt Nam.

<i>S ra ồi ca các t¿p chí Thế giới Di s¿n (căa Hái Di sÁn Vn hóa Viát Nam) </i>

khoÁng cuái nhÿng nm 1990’, trong đó có nhiÃu bài viÁt ca ngÿi giá trß cá vÃt cũng nh° viác bÁo vá, phát huy giá trß căa chúng. Chẳng h¿n, sá 3/2011 có bài <Ng°åi đi tìm hßn dân tác qua tiÃn cá= viÁt và nhà s°u tÁm tiÃn cá Viát Nam Ngác Phát vãi

<i>låi tâm sā căa ông: Chúng ta tự hào với thế giới về trống đồng Đông Sơn, sao lại không giới thiệu kỹ nghệ đúc tiền của cha ông cho bạn bè thế giới. Từ niềm đam mê sưu tầm các bạn trẻ sẽ tìm hiểu và thêm yêu những trang sử hào hùng của dân tộc Việt Nam"; hay t¿p chí Di s¿n văn hóa (thc Cāc Di sÁn Vn hóa, Bá Vn hóa - </i>

Thơng tin) ra đåi nm 2003 đã đng mát lo¿t bài tiÁp cÃn cá vÃt d°ãi góc nhìn di sÁn vn hóa đặc biát căa tiÃn nhân để l¿i; T°¢ng tā, có các bài:<Quanh vn hóa Đơng SÂn= ca Trònh Sinh, <V nhÿng chiÁc chóe r°ÿu cÁn men nâu=căa Ph¿m Quác Quân; <Gám cỏ tỡm thy ỗ sụng òng Nai= ca Nguyòn Thò HÃu v.v...

<i>Ra đåi tć 1993 đÁn nay, hÁu nh° trên mßi sá căa t¿p chí Heritage (thuác </i>

Hãng Hàng không Vietnam, phát hành hàng tháng) đÃu có ít nh¿t 1 bài viÁt và cá vÃt. Tć nhÿng bài viÁt và Nh¿c khí Đơng S¢n, trang phāc Viát, cho đÁn vàng trong cá vÃt Chm Pa, đß gám QuÁng Đąc, Lý, TrÁn, Lê, tranh Hàng Tráng, cho đÁn cÁ bÃt lửa Zip Pô Viát Nam, v.v.... nhằm giãi thiáu, quÁng bá, giao l°u vãi thÁ giãi và di sÁn vn hóa Viát Nam đa d¿ng, đác đáo.

<i>Hián tr¿ng bÁo vá cá vt ó c quan tõm ỗ mỏt sỏ bi vit, nh° Bí mật những ngơi mộ cổ căa Đặng V°¢ng H¿nh (2000) là tÃp hÿp các bài phóng sā- t° </i>

liáu và n¿n trám cắp cá vÃt. Tác giÁ mn rung lên tiÁng chng cÁnh tỉnh cho tồn

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

xó hỏi v nhng nh hỗng nghiờm tráng căa n¿n m¿t cá vÃt đái vãi vn hóa và an

<i>ninh vn hóa, cũng nh° vãi trÃt tā, an tồn xã hái. Hay cn Cơng tử Bạc Liêu sự thật và giai thoại căa Phan Trung Nghĩa (2004) đã cho biÁt và chuyán x°a căa </i>

Khánh công tử (Phan Kim Khánh). Khi túng tiÃn do q n ch¢i, ơng đã đ°ÿc mát ng°åi Tàu bn đß cá chỉ dÁn cách n cắp đß cá căa ơng ngo¿i mình là TrÁn Trinh Tr¿ch, mát ng°åi giàu nh¿t B¿c Liêu thåi thuác Pháp... Câu chun cho th¿y nhÿng khía c¿nh khó l°ång trong bÁo vá cá vÃt.

<i>Nm 2006, nhà báo Đß Dỗn Hồng cho xu¿t bÁn cn Săn cave (phóng sā </i>

xã hái) trong đó có bài "nhát thánh", kể chuyán cỏc c ỗ chựa Quang Hỳc (Ba Vỡ, H Nỏi) phi nhỏt ụi Rựa thồ bỗi s mt, do chùa đã tćng m¿t đôi H¿c dù đã đ°ÿc bÁo vá hÁt sąc c¿n thÃn. Mặt khác cịn vì tt c nhng ngụi ỡnh nỏi ting nht ỗ Ba Vì cũng đã bß m¿t cá vÃt: "Đình Tây tćng m¿t 3 cái ngai thå, đình Chu Minh m¿t ch¿p kích, đình Mơng Phā m¿t sắc phong, đình Đơng Viên m¿t cửa võng, đình Cao C°¢ng m¿t t¿t tÃt 11 đ¿o sắc phong..."

<i>1.1.2.2.Về chơi cổ vật và ngưßi chơi cổ vật </i>

Ch°a kể tãi nhÿng cuán sách, bài viÁt đà cÃp trāc tiÁp tãi ch¢i cá vÃt thì vãi nhÿng cuán sách, cơng tình nghiên cąu hay bài viÁt công bá trên các báo/chí (chun ngành, thơng dāng) đ°ÿc táng quan ỗ phn trờn ó giỏn tip cp tói v¿n đà này. Chúng không chỉ cung c¿p nhÿng kiÁn thąc chi tiÁt và sâu ráng và cá vÃt ç các khía c¿nh lßch sử, khÁo cá, vn hóa, mỹ tht, s°u tÁm và bÁo qn,... mà cịn đem đÁn nhÿng gÿi ý, dÁn dắt, là <c¿m nang= cho ng°åi theo đuái niÃm đam mê cá vt. Nhng nỏi dung ú c thy ỗ mỏt lot các sách chuyên khÁo và đß gám các thåi Lý, TrÁn, Lê, đß są men lam HuÁ thåi Nguyßn, hoặc gám są Trung Hoa; hay trong mát lo¿t các cơng trình táng hÿp và các nghiên cąu lßch sử, khÁo cá, Hán Nôm, mỹ thuÃt l¿y cá vÃt làm đái t°ÿng,...; trong các Kā yÁu Hái thÁo Khoa hác, các Thơng báo Khoa hác th°ång niên căa ngành, T¿p chí chun ngành v.v.. đÃu có nhÿng thơng tin xung quanh ch¢i cá vÃt nh° cách thāc hành, đánh giá cá vÃt trên các ph°¢ng dián nh° niên đ¿i, hình dáng, màu sắc, kỹ thuÃt chÁ tác và trang trí, tính nng và cơng nng, giá trß vn hác- nghá tht, giá trß kinh tÁ,.... Các cơng trình, bài báo đ°ÿc viÁt tć các chuyên gia khÁo cá hác, bÁo tàng hác, mỹ thuÃt... cũng giúp

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

sąc r¿t nhiÃu cho hành trình s°u tm, cho thc hnh trng by, thỗng ngon cỏ vÃt. Do đó, và ch¢i cá vÃt, chúng ta có th tỡm thy ỗ cỏc cụng trỡnh núi trờn v cũng tć đó th¿y đ°ÿc nhÿng yêu cÁu khắt khe đái vãi thú ch¢i cá vÃt khi cÁn đáp ąng ván tri thąc liên quan tãi cá vÃt, và có thể nói là b°ãc đi đÁu tiên căa ng°åi ch¢i cá vÃt.

Trong các nhà ch¢i cá vt, va chÂi va vit sỏch, cú l VÂng Hòng Sển là tác giÁ có nhiÃu sách, truyán, bài báo nh¿t và trong mát lo¿t các tác ph¿m viÁt và cá

<i>vÃt căa ơng có cn Thú chơi cổ ngoạn (1990, tÃp 3 căa <HiÁu cá đặc san= xu¿t bÁn </i>

nm 1971). Là mát ng°åi uyên bác, mát nhà s°u tÃp cá vÃt vãi niÃm đam mê vô bå bÁn, ông đã đ°a nhÿng kinh nghiám, suy t° và cÁm nghĩ căa mình và ch¢i cá vÃt

<i>vào cn sách. Nó cịn có tên gái khác là "Sổ tay của ngưßi chơi cổ ngoạn" và đ°ÿc </i>

tác giÁ nh¿n m¿nh trong låi tāa vãi câu <Cuán sách này nh° tên đã gái, cho biÁt thêm: thÁ nào là cá vÃt? ThÁ nào là thāc hành?=, nên Thú chơi cổ ngoạn mà ông viÁt đã là mát cuỏn cm nang cho ngồi chÂi cỏ vt ỗ Viỏt Nam kể tć khi nó ra đåi cho đÁn nay. Dù ông cho rằng låi mình viÁt ra là <để ba hoa chung quanh vài kinh nghiám riêng...= nh°ng thāc tÁ đÃu là nhÿng tuyát kỹ đ°ÿc ông đúc rút trong hnh trỡnh c ồi theo uỏi thỳ vui thỗng ngo¿n cá vÃt. Cn sách vća có tính bác hác, vća có tính phá thơng, thāc hành. Tính bác hỏc c th hiỏn ỗ phn u cuỏn sỏch, đó là nhÿng kiÁn thąc sử hác, đơng tây kim cá, đ°ÿc đ°a ra để giÁi mã mát "cá vÃt" xem nó thc qc gia nào, thåi điểm lßch sử nào làm ra nó, thÃm chí nó là sÁn ph¿m căa lị są nào, q trình l°u l¿c căa món đß ra sao, t¿t cÁ nhÿng u tá đó đ°ÿc phân tích đái sánh vãi mát kiÁn thąc lßch sử, đßa lý, vn hóa, vn hác... un bác. Tính phá thơng, thāc hành đ°ÿc thể hián ç phÁn sau cuán sách, tác giÁ h°ãng dÁn ng°åi ch¢i tìm cách mua, bán, chuyển nh°ÿng, cách s°u tm, sa ò, by ò, cỏch thỗng ngon, thm chí cÁ cách vá sinh đß cá, cách nhÃn biÁt và xét đoán tâm

<i>lý ng°åi bán, ng°åi mua trong quá trình giao l°u, trao đái cá vÃt. Thú chơi cổ ngoạn không chỉ mang nái dung và nhÿng kinh nghiám, trÁi nghiám ch¢i ò cỏ ca </i>

VÂng Hòng Sn m qua ú, ụng muán khẳng đßnh <cá ngo¿n= là mát niÃm vui, mát nÁp sáng tao nhã, thanh cao căa nhÿng ng°åi lãn tuái yêu vn hóa nghá thuÃt, tráng truyÃn tháng và có ý thąc, ham mê s°u tÁm, nghiên cąu ngußn cái các cá vÃt

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

tranh, tng, ò gỏm s,& Nh vy, VÂng Hòng Sn khơng chỉ nói và cách ch¢i cá vÃt mà qua đó cịn đà cÃp tãi <nÁp sáng=/lái sáng căa ng°åi ch¢i cá vÃt.

<i>Kh¿o về đồ sứ cổ Trung Hoa ra đåi (tÃp 4 căa <HiÁu cá đặc san=, 1971), </i>

cng ca VÂng Hòng Sn cng cho bit ván sáng gắn liÃn vãi cá ngo¿n, nh° ông viÁt trong låi đà tāa cn sách: "Tơi có nghiáp vãi đß x°a tć t¿m bé, 5 tuái biÁt nhßn n để dành đßng xu sắc sÁo, 9 tuái biÁt nhßn tiÃn mua truyán Tàu, 19 tuái ra tr°ång đÃu đíp-lơm đã vác v¿ch đß cá, 23 ti gặp lÁn đÁu đĩa trà kiểu "Mai - H¿c"... Nm nay đúng bÁy m°¢i tuái đÁu, viÁt bá sách này muán để l¿i thay tå chúc ngôn. Bao nhiờu sỗ hỏc ỗ trong y". õy l cuỏn tp đ¿i thành và đß są cá Trung Hoa căa ơng và nó vÁn là cuán sách gái đÁu gi°ång căa các "tay ch¢i" cá vÃt cho đÁn nay.

<i>Tć sá 1 cho đÁn kÁt thúc là sá 173 tháng 9/2008, tÃp san Hà Nội ngàn năm </i>

liên tiÁp cho ra đåi mßi sá mát bài viÁt, trong chuyên māc "cá ngo¿n", cho biÁt và thú ch¢i cá ngo¿n căa mát bá phÃn ng°åi Hà Nái. Vãi gÁn 200 bi c vit bỗi hu ht l tỏc giÁ NhÃt Nam- mát trong nhÿng lãnh đ¿o căa báo Hà Nái Mãi, cũng là mát ng°åi ch¢i cá vt sinh ra trong gia ỡnh cú truyn thỏng thỗng lãm cá vÃt. Ông đã khái quát đ°ÿc nhÿng nột tiờu biu ca lỏi su tm v thỗng ngon cá vÃt.

<i>Ra đåi tć 1994, t¿p chí Xưa nay ngay tć sá "0" nm 1994 đã có chuyên māc <KiÁn </i>

thąc dành cho ng°åi ch¢i cá vÃt=, mà mát phÁn låi tịa so¿n đ°ÿc xem nh° tơn chỉ:

"S°u tÁm cá vÃt là mát thú ch¢i căa con ng°åi tr°ãc tiên nhằm hiểu biÁt quá khą qua nhÿng d¿u ¿n vÃt ch¿t căa ng°åi x°a để l¿i. Nh°ng cũng tć cái thú ch¢i cá vÃt x°a ¿y đã t¿o ra nÃn móng cho sā ra đåi căa các bÁo tàng sau này. Cái thú ch¢i ¿y cng dn trỗ thnh mỏt ngnh kinh doanh hỏi ra tiÃn và gắn liÃn vãi nó là nhÿng cuác sn lùng, trám cắp, buôn bán b¿t hÿp pháp các cá vÃt. Nh°ng v°¢n lên trên nhÿng mặt đó, cái thú ch¢i cá vÃt vÁn mang ý nghĩa nh° sā góp phÁn vào viác s°u tÁm, gìn giÿ, trao đái và truyÃn bá nhÿng hiểu biÁt và quá khą cho các thÁ há nái tiÁp. Nhà s°u tÁm cá vÃt trong chćng māc nào đó cũng r¿t gÁn gũi vãi nhÿng công

<i>viác và cÁn đÁn nhÿng kiÁn thąc căa các nhà sử hác. Māc Kiến thức dành cho ngưßi chơi cổ vật s¿ lÁn l°ÿt giãi thiáu nhÿng hiểu biÁt liên </i>

quan đÁn lĩnh vāc ngày càng đ°ÿc nhiÃu ng°åi quan tâm này".

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

<i>Cho đÁn nay, vãi gÁn 1000 sá, các bài viÁt và "cá vÃt" ç t¿p chí Xưa nay vÁn </i>

phāc vā cho tơn chỉ trên.

<i>Nm 2002, Hái Cá vÃt Thng Long cho ra đåi t¿p chí Cổ vật tinh hoa, māc </i>

đích là quÁng bá hình Ánh cá vÃt và ho¿t đáng căa giãi cá vÃt trong cÁ n°ãc nh°ng nó cịn cho biÁt nhÿng nét vn hóa riêng căa giãi chÂi cỏ vt ỗ H Nỏi. n nay,

<i>vói khong gÁn 100 sá đã xu¿t bÁn, Cổ vật tinh hoa đã quÁng bá cho các lo¿i hình </i>

cá vÃt mà ng°åi Viát Nam nói chung và ng°åi Hà Nái nói riêng yêu thích, trân quý, l°u giÿ. T¿p chí đã góp phÁn truyÃn bá các kiÁn thąc và s°u tÃp, và thß tr°ång, và giá trß vn hóa, kinh tÁ, mỹ thuÃt, lßch sử v.v... căa cá vÃt, phāc vā các ho¿t đáng ch¢i cá vÃt.

<i>Nm 2005, Ph¿m Hy Tùng cho xu¿t bÁn cuán sách Cổ vật gốm sứ Việt Nam đặt làm tại Trung Hoa. Ván là ng°åi Hà Nái gác, ông là hÃu duá đåi thą 4 căa danh </i>

nhân vn hóa Hà Nái Ph¿m Hy L°ÿng. Xu¿t thân là công nhân ga xe lửa, nh°ng vãi niÃm đam mê cá vÃt, ông ó tỡm n v trỗ thnh hỏc trũ trc truyn ca VÂng Hòng Sn. Cuỏn sỏch ụng vit l t¿t cÁ nhÿng gì ơng tích cóp tć nhÿng món đß cá đ°ÿc s°u tÁm, hác hßi, suy t°, chiờm nghiỏm t cỏc bc thy: VÂng Hòng Sn, Nguyòn Bớch, DÂng Trung Quỏc; các nhà Hán hác: Cao Tā Thanh, Lê D°ỡng H¿o... Cuán sỏch ó trỗ thnh mỏt hnh trang khụng th thiu căa các nhà s°u tÁm dịng đß są ký kiểu. H¢n nÿa, phÁn ci sách có māc Ánh giãi thiỏu cỏch chÂi cỏ ò ca ngồi H Nỏi nên r¿t đ°ÿc u thích.

Nm 2010, nhân dßp 1000 nm Thng Long- Hà Nái, CLB căa nhÿng ng°åi yêu cá vÃt Hà Nái đã cho xu¿t bÁn cuán sách Ánh để Kā niám 1000 nm Thng Long - <i>Hà Nái. Liên tiÁp tć đó đÁn 2014, CLB đã xu¿t bÁn đ°ÿc 5 cuán mang tên CLB Thú chơi cổ ngoạn của ngưßi Hà Nội (NhiÃu tác giÁ) vãi tơn chỉ giãi thiáu, </i>

qng bá và khun khích mát thú ch¢i căa ng°åi Hà Nái. Trong đó, có 4 trong 5 tÃp sách Ánh là nhÿng tÃp hÿp th¿m mỹ và mát lĩnh vāc đ°ÿc xÁp vào nÁp sáng vn hóa truyÃn tháng căa Thng Long - Hà Nái. Tć nhÿng đß ngác, gß, gám, są cá đÁm lãp thåi gian, nhÿng bąc tranh, bÁn nh¿c căa nhÿng tài hoa đ¿t Kinh kỳ, cho tãi nhÿng chiÁc xe đ¿p, nhÿng s°u tÃp sách thể hián sā hiểu biÁt sâu sắc và lßch sử và nhÿng di vÃt căa ng°åi x°a để l¿i, cũng nh° nhÿng suy t° căa ng°åi s°u tÃp làm

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

sao cho ng°åi hián t¿i th¿y đ°ÿc vẻ đẹp, ý nghĩa vn hóa căa nhÿng đß vÃt trong quá khą v.v... Qua các tÃp sách Ánh này, ng°åi đác- nhìn có thể biÁt đ°ÿc t¿t cÁ nhÿng kā vÃt, cá vÃt đã đ°ÿc giÿ gìn cơng phu, gắn liÃn vãi gia phong căa nhiÃu np nh ỗ H Nỏi.

<i>Mỏt lot bi ca Ngun Đąc Quỳnh đng trên t¿p chí Mỹ Thuật đã có nhÿng </i>

tiÁp cÃn vća khá sâu sắc và mỹ thuÃt, vća cā thể, hián thāc khi gắn trāc tiÁp vãi ng°åi ch¢i cá vÃt. Đó là các bài: <Cỏ ngon ngh chÂi y nòi gian truõn= (sỏ 62); <Hßn căa gám= (sá 74); <Cách thąc hình thành các bá s°u tÃp= (sá 84); <Bày đß= (sá 88); <Chng= (sá 114); <Cá vÃt kẻ khóc ng°åi c°åi= (sá 120); <Lća trong cá vÃt= (sá 148); <Thú ch¢i= (sá 181); <Ng°åi để l¿i= (sá 207); <Hà Nái muôn mặt= (sá 218)...

<i>Đặc biát, kể tć các sá tháng 5+6 nm 2018, t¿p chí Mỹ thuật căa Hái Mỹ </i>

thuÃt Viát Nam đng thêm chuyên māc <Không gian nghá thuÃt=. Vãi chuyên māc này, nghá thuÃt ch¢i cá vÃt đã đ°ÿc đặt vào mát vß trí xąng đáng, đ°ÿc coi nh° mát đái t°ÿng căa khoa hác th¿m mỹ. Ngay tć sá đÁu tiên, chuyên māc đã giãi thiáu lái chÂi ò cỏ ca hai nh su tm l L°¢ng TrÁn và TrÁn M¿nh Đ¿t. Đó là hai nhà s°u tÁm cá vÃt có lái ch¢i đặc biát: đß cá đ°ÿc bày đặt trong mát khơng gian sáng cá kính hịa điáu vãi Tân kỳ. Lái ch¢i ny ó trỗ thnh ỏi tng <nghiờn cu= ca nhng ngồi chÂi cỏ vt v trỗ thnh mỏt lỏi chÂi cỏ ò mói trong khụng gian sỏng ca ng°åi Hà Nái hián nay.

Cā thể h¢n là nhÿng bài viÁt và ng°åi ch¢i cá vÃt nh°: <Nhÿng ng°åi si mờ ò cỏ= ca ng VÂng Hnh (2000); <Nái chìm cá vÃt= căa Hồng Anh S°ãng (2004); <Ng°åi ch¢i cá vÃt Hà Thành= căa Hồng Lâm (2005),<Nhà s°u tÃp Đąc Minh= và <Nhà s°u tÃp Lâm c phờ= ca Nguyòn Hi Yn (2010); <ChÂi cỏ ngon: Hoài niám, nhÃp cuác và suy t°= căa Ph¿m Quác Quân (2011) v.v...

HÁu hÁt nhÿng bài viÁt trên đÃu viÁt và nhÿng ng°åi ch¢i cá vÃt đã thành danh ỗ H Nỏi trong quá khą nh° Hàn Liên, Tć Thąc, Huá Muái, Đông Thßnh, hoặc gÁn đây là Đąc Minh, Lâm cà phê v.v... mang tính hồi niám và biểu d°¢ng, xem há nh° nhÿng danh nhân. Tuy cũng có phác háa đơi nét và tính cách, vn hóa nh°ng vÁn cịn s¢ l°ÿc.

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

<i>GÁn đây trên t¿p chí Cổ vật tinh hoa, hay sách Ánh Thú chơi cổ ngoạn của ngưßi Hà Nội (NhiÃu tác giÁ, 2013) có nhÿng bài viÁt giãi thiáu và nhÿng g°¢ng </i>

mặt ng°åi ch¢i cá vt mói ỗ H Nỏi, nh°ng chă yÁu vÁn mang tính giãi thiáu, quÁng bá và cá súy cho phong trào ch¢i cá vÃt khi góc nhìn di sÁn đái vãi cá vÃt

<i>đ°ÿc đà cao. Bên c¿nh đó, cuán Ngã ba Di s¿n căa Ph¿m Quác Quân (2011, tuyển </i>

tÃp 50 bài nghiên cąu), ngoài nhÿng v¿n đà căa khÁo cá hác, bÁo tßn- bÁo tàng, tác giÁ ít nhiÃu có đà cÃp tãi ng°åi chÂi cỏ vt v khng ònh hỏ phi hỏi ít nh¿t 3 dòng tri thąc là: khÁo cá hác, bÁo tàng hác và cá ngo¿n.

<i><b>1.1.3. Nhận xét về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu </b></i>

<i>Đóng góp của các cơng trình nghiên cứu đi trước </i>

Tć táng quan các nghiên cąu và giãi trung l°u hay tÁng lãp trung lu ỗ Viỏt Nam, mỏt mỏi quan tõm lón trong nhÿng mái quan tâm căa giãi hác thuÃt ngành Khoa hác xã hái và Nhân vn, nh°ng các nghiên cąu đ°ÿc thāc hián ch°a nhiÃu và kÁt quÁ đ°a ra chă yÁu là tć ngành xã hái hác. Vãi ngành vn hóa hác hay nghiên cąu vn hóa, các cơng trình và vn hóa căa TLTL cịn thiÁu vắng, ch°a đ°ÿc chú ý và có phÁn nào coi nhẹ, nh¿t là <nhìn= há qua các ho¿t đáng giÁi trí mà ch¢i cá vÃt là mát biểu hián.

Tuy có nhiÃu cơng trình nghiên cąu hoặc nhÿng bài viÁt, ch°¢ng māc báo/chí có đà cÃp tãi cá vÃt (nh° NCS trình by ỗ phn tróc), song hu ht u tip cn ỗ gúc ỏ k thut- kho cỏ hỏc, m tht, vn hóa- lßch sử. Nhÿng bài viÁt căa NhÃt Nam đng trên <Hà Nái ngàn nm= hoặc nhÿng bài căa Nguyßn Đąc

<i>Quỳnh đng trờn tp chớ M thut khong chc nm trỗ li đây cũng vÁn tÃp trung </i>

vào nhÿng khía c¿nh này, là điÃu mà nhÿng ng°åi am hiểu, ng°åi ch¢i cá vÃt cho đó là nhÿng kiÁn thąc c¢ bÁn để <nhÃp mơn= đái vãi <ch¢i cá vÃt=...

Có hai cơng trình nghiên cąu và cá vÃt đ°ÿc tiÁp cÃn ç góc đá vn hóa: LuÃn

<i>án TiÁn sĩ và Gốm cổ trong đßi sống văn hóa Việt Nam căa Ph¿m Ngác Dũng </i>

(2010), các bá s°u tÃp gám cá tiêu biểu căa giãi ch¢i cá vÃt đã đ°ÿc tác giÁ sử dāng làm cą liáu khoa hác để tć đó nêu lên vai trị căa gám trong đåi sáng vn hóa căa ng°åi Viát trong lßch sử. Nái dung tÃp trung vào giá trß lßch sử, nghá thuÃt chÁ tác

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

và cách bÁo tßn, chą ch°a đà cÃp tãi nhÿng ng°åi l°u giÿ nó d°ãi hình thąc giÁi trí-

<i>ch¢i cá vÃt; Vãi ln vn Th¿c sĩ căa Nguyßn Thß Hßng Lê (2015), Gốm cổ Thăng long thßi Lê sơ và vai trị của nó trong đßi sống hồng cung, māc đích nghiên cąu </i>

căa tác giÁ c thy ỗ ngay tờn gỏi ti. Cỏc kho tÁ và gám thåi đó là để tác giÁ nói và tính nng, sā phân biát ch¿t- lo¿i gám dùng trong hồng cung Lê s¢ phÁn ánh gì và mái quan há và vß thÁ xã hái căa các chă nhân... Để thāc hián nghiên cąu này, tác giÁ cũng sử dāng ngußn cá vÃt gám (Lê s¢) nh°ng kÁt quÁ cuái cùng vÁn là h°ãng tãi lßch sử vn hóa căa ng°åi Viát trong mát giai đo¿n. Tuy vÃy, hai tác giÁ trên, vãi kÁt quÁ nghiên cąu căa há, đã cung c¿p thêm nhÿng thơng tin cā thể và giá trß lßch sử, mỹ tht căa cá vÃt gám, có thể dùng để tìm hiểu cách s°u tÁm cá vÃt căa ng°åi ch¢i.

Và ng°åi ch¢i cá vÃt, tuy có mát sá bài viÁt đà cÃp đÁn, nh° trong các bài viÁt căa Đặng V°¢ng H¿nh (2000), Hồng Anh S°ãng (2004), Hồng Lâm (2005), Ngun HÁi n (2010)..., nh°ng các tác giÁ mãi chỉ đ°a ra vài nét khắc háa <chân dung= qua <lái ch¢i cá vÃt=, cách bày đß, nhÿng khó khn căa ng°åi tham gia, mà ch°a th¿y rõ nhÿng sinh ho¿t vn hóa sáng đáng liên quan, vãi nhÿng suy nghĩ, hành vi, lái sáng, ąng xử trong các mái quan há gia đình, xã hái, và cũng ch°a làm rõ há thc nhóm xã hái nào. Hình Ánh và há chỉ <l¿p ló= trong nhÿng phÁn ánh và ng°åi ch¢i cá vÃt có <điÃu kián=. H¢n nÿa, cách tiÁp cÃn nghiên cąu để nhÃn dián há nh° mát chă thể vn hóa riêng biát trong cáng đßng cũng ch°a thāc sā đ°ÿc quan tâm, nh¿t là thơng qua mát thāc hành giÁi trí trí t và tán kém nh° ch¢i cá vÃt. Do đó, đây là đái t°ÿng nghiên cąu mãi, h¿p dÁn nh°ng khơng ít khó khn,...

Tć táng quan tình hình nghiên cąu, trong quá trình thāc hián luÃn án, tác giÁ đã kÁ thća nhÿng thông tin quý giá có liên quan tãi đà tài căa nhÿng tác giÁ đi tr°ãc. Đó là nhÿng kiÁn thąc c¢ bÁn và cá vÃt, cách s°u tÁm và thāc hành tr°ng bày căa bÁo tàng, sā luÃn bàn và lßch sử, ý nghĩa vn hóa, giá trß th¿m mỹ,... căa cá vÃt trên các chặng đ°ång lßch sử vn hóa Viát Nam, giúp phÁn nào hiểu đ°ÿc cách ch¢i cá vÃt. Trong đó, NCS cũng th¿y đ°ÿc phÁn nào hình Ánh căa ng°åi ch¢i cá vÃt, vài nét tính cách căa há, qua cách s°u tÁm- l°u giÿ, tr°ng bày v thỗng lóm. Tt c u l nguòn ti liáu tham khÁo hÿu ích để NCS có thể vća há tháng các cą liáu,

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

vća tìm nhÿng gÿi ý cho các phân tích và lý giÁi trong nái dung luÃn án. KÁ thća nhÿng thông tin khoa hác tć ng°åi đi tr°ãc và nay NCS tiÁp tāc đi sâu tìm hiểu, nghiên cąu và thú ch¢i cá vÃt và ng°åi ch¢i cá vÃt, ch yu l ỗ mỏt bỏ phn dõn c Hà Nái. NCS mong có thể khắc háa đ°ÿc bąc tranh vn hóa đa d¿ng và sinh đáng căa giãi trung l°u cũng nh° căa ng°åi dân Hà Nái.

Dāa vào kÁt quÁ nghiên cąu các thāc hành căa các nhà s°u tÁm và thông qua các bá s°u tÃp t° nhân, cũng nh° các ho¿t đáng liên quan tãi <ch¢i cá vÃt=, tìm hiểu đåi sáng vn hóa- xã hái, kÁt hÿp vãi nghiên cąu các ngußn tài liáu thą c¿p, v.v... tác giÁ mong có thể làm rõ đ°ÿc v¿n đà nghiên cąu và vn hóa căa giãi trung l°u Hà Nái qua ch¢i cá vÃt.

<i>Câu hỏi nghiên cứu của luận án </i>

Tć táng quan các tài liáu có liên quan tãi đà tài và sau khi đánh giá ngußn thơng tin đ°ÿc kÁ thća, soi chiÁu vào māc đích nghiên cąu, NCS đặt ra 3 câu hßi nghiên cąu nh° sau:

Câu 1: Ch¢i cá vÃt xu¿t hiỏn ỗ H Nỏi t bao giồ v ti sao đ°ÿc giãi trung l°u °a thích?

Câu 2: Ch¢i cỏ vt c thc hnh nh th no ỗ H Nái hián nay, đặc điểm căa nhÿng ng°åi ch¢i cá vÃt?

Câu 3: Ch¢i cá vÃt có vai trị gì vãi vn hóa căa giãi trung l°u Hà Nái hián nay?

<b>1.2. C¢ så lý lu¿n </b>

<i><b>1.2.1. Các khái niệm </b></i>

<i>1.2.1.1. Về chơi cổ vật </i>

<Ch¢i=

Theo Đồn Vn Chúc: <Ch¢i là mát tć chỉ chung mái ho¿t đáng rßi: xem nghá thuÃt sân kh¿u, nghe ca nh¿c, chÂi n, úng kòch, ỏc sỏch, tham quan cnh trí đẹp, tỉa gát chÃu hoa cây cÁnh, uáng trà nói chuyán d°ãi trng hay trong chiÃu đẹp,...vv.., nhÿng ho¿t đáng thơng qua các trị ch¢i nh° đánh cå, đánh bài, đánh đu, đánh vÃt, múa Lân, ném cịn, đánh khng, đáo, bi, nhÁy ơ, nhÁy dây, .. cũng đ°ÿc gái là ch¢i (Đồn Vn Chúc 2004, tr.249).

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

Cũng theo Đoàn Vn Chúc có thể phân lo¿i trị ch¢i theo: Trị ch¢i thể lāc;

<i>trị ch¢i trí t; trị ch¢i tính cách. Trong trị ch¢i trí t l¿i phân lo¿i thành: Thứ nhÁt sáng kiÁn là chính: Câu đá, tranh đá, đặt câu nhiÃu tć cùng mát chÿ cái đÁu, </i>

xÁp hình bằng mÁnh màu, mÁnh hình, g¿p gi¿y thành đß vÃt (Tàu bay, thuyÃn, chim,

<i>quÁ bóng....); Thứ hai kiÁn thąc là chính: D¿y xúc vÃt (Chim bß câu, d¿y vẹt, qu¿, </i>

yểng, sáo đen hác nói, d¿y chó sn, chó làm trò, nặn con giáng bằng bát g¿o màu, bằng t,iu khin ò chÂi chy bng nn, du, pin, iỏn, đián tử, tháo lắp các máy móc t<i>hu nhß...); Thư ba tính tốn là chính: Các thą cå: cå ng°åi, cå chiÁu t°ãng, </i>

cå ngũ hành, cå chân chó, cå điểm tam giác, cå ô vuông, cå quác tÁ, ô quan... (Đoàn Vn Chúc 2004, tr.268).

Tć nhÿng quan niám trên cho th¿y, ch¢i <cá vÃt= có thể xÁp vào trũ chÂi trớ tuỏ bỗi chÂi cỏ vt cn có sáng kiÁn, kiÁn thąc và cÁ tính tốn. Mát ng°åi khơng có sáng kiÁn khơng thể tā đßnh h°ãng cho bá s°u tÃp căa mình, khơng có kiÁn thąc thì khơng thể s°u tÁm đ°ÿc cá vÃt, khơng có tính tốn thì dù nhiÃu tiÃn cũng khơng thể xây dāng đ°ÿc bá s°u tÃp căa mình.

Cũng theo Đồn Vn Chúc: <Khi con ng°åi giÁi trí thì đ¿y cũng là khi con ng°åi tái nhÃn thąc hián thāc bằng hßi suy và quãng đ°ång vća đi qua căa mình. Sā hßi suy đ°ÿc thāc hián theo cách xã hái và đ°ÿc khách thể hóa bằng các ph°¢ng tián vn hóa, các ph°¢ng tián vn hóa thì l¿i đ°ÿc tá chąc thành các tác ph¿m vn hóa. Các trị ch¢i là mát lo¿i tác ph¿m vn hóa. Do đó mà chąc nng xã hái căa tác

<i>ph¿m vn hóa nói chung là ph¿n ánh và điều chỉnh các quan hệ xã hội ( Quan há </i>

vãi tā nhiên, quan há giÿa ng°åi vãi ng°åi, quan há giÿa mình vãi mình). Đó là ph°¢ng dián xã hái căa nhu cÁu giÁi trí...= (Đồn Vn Chúc 2004, tr.254-255).

Cá vÃt

Tć sau Cách m¿ng tháng Tám 1945 thành công, n°ãc Viát Nam Dân chă Cáng hòa ra đåi, Viát Nam đã có mát sá quy đßnh mang tính pháp lt và quÁn lý, gìn giÿ các di sÁn vn hóa căa đ¿t n°ãc nh° Sắc lánh 65/SL ngày 23/11/1945 căa Chă tßch n°ãc và bÁo tßn cá tích trong tồn cõi Viát Nam; Nghß đßnh sá 159/TTg ngày 29/10/1957 và bÁo tßn di tích; Pháp lánh sá 14/LCT/HĐNN và bÁo vá và sử dāng di tích lßch sử vn hố và danh lam thắng cÁnh đ°ÿc thông qua ngày

</div><span class="text_page_counter">Trang 36</span><div class="page_container" data-page="36">

31/03/1984;& Tuy nhiên, vn bÁn có giá trß và khá đÁy đă và hoàn chỉnh nh¿t tć tr°ãc đÁn nay đó là LuÃt Di sÁn vn hóa (nm 2001) đ°ÿc thông qua t¿i kỳ háp thą 9 Qc

<i><b>hái khóa X. Trong nái dung, vãi 7 ch°¢ng, 79 điÃu& ĐiÃu 4 căa LuÃt quy đßnh: <Cổ </b></i>

<i>vật là hián vÃt đ°ÿc l°u trun l¿i, có giá trß tiêu biểu và lßch sử, vn hóa, khoa hác, có </i>

t mỏt trm nm tuỏi trỗ lờn=. ònh ngha ny cho thy, khi mỏt hiỏn vt no ú trỗ thành, hay đ°ÿc xem là cá vÃt phÁi hái tā đ°ÿc nhÿng u tá nh¿t đßnh nh°: có giá trß gì tiêu biểu và lßch sử, vn hóa, khoa hác? Và điÃu quan tráng là có đă tuái (t mỏt trm nm trỗ lờn) hay khụng?... ú là nhÿng quy đßnh trong vn bÁn pháp luÃt.

Bên ngồi, nhÿng ng°åi ch¢i, s°u tÁm cá vÃt, tùy theo mßi ng°åi, mßi suy nghĩ, quan niám khác nhau, thÃm chí hình thành nhÿng <tr°ång phái= khác nhau và cá vÃt. Tć x°a, nhiÃu ng°åi có quan niám: <Nh¿t dáng, nhì da, tam tồn, tą ti=; hay nói và gám są cá cũng có nhÿng tiêu chí nh¿t đßnh để đánh giá và giá trß căa mát cá vÃt nh°: <Nh¿t dáng, nhì da, tam hoa, tą cát=; <Thanh nh° thiên, Minh nh°

<i>kính, B¿c nh° chỉ, Thanh nh° khánh=;… Ngồi ra, cịn có tiêu chí <đác=- nghĩa là </i>

hián vÃt <đác bÁn=, là duy nh¿t mát hián vÃt. Khơng nhÿng vÃy, cá vÃt càng có giá trß khi chúng có lai lßch hay <tiểu sử= rõ ràng, nghĩa là rõ và ngußn gác, xu¿t xą, niên đ¿i, kỹ thuÃt sÁn xu¿t, sā di chuyển hay đ°ÿc bÁo quÁn kỹ l°ỡng trong nhiÃu hồn cÁnh khó khn phąc t¿p nh° chiÁn tranh, phá ho¿i tć tā nhiên hay con ng°åi: bão lāt, ỏng t, chỏy, nỏ, tranh chp v quyn sỗ hu, sử dāng, hay l°u b¿t qua nhiÃu n¢i& đ°ÿc kiểm chąng khoa hác. H¢n nÿa, nhÿng hián vÃt ¿y l¿i đ°ÿc coi là đác đáo nhiÃu mặt, đ°ÿc nghiên cąu nhiÃu, thÃm chí đ°ÿc tr°ng bày, triển lãm nhiÃu lÁn, nhiÃu n¢i trong và ngồi n°ãc. Các lo¿i cá vÃt căa vua quan tćng sử dāng, hay căa các danh nhân, nhà giàu đặt làm hoặc mua, tặng& th°ång có giá trß hay trß giá kinh tÁ cao h¢n hẳn so vãi món cùng lo¿i căa dân chúng bình th°ång sử dāng. Đặc biát, đß gỏm cỏ ỗ Trung Quỏc v Viỏt Nam tróc õy th°ång có 2 lo¿i lị: lị quan và lị dân dùng để sÁn xu¿t ra nhÿng sÁn ph¿m có <đẳng c¿p= khác nhau.

VÃ tiêu chí, trong dân dã th°ång xÁp, phân lo¿i và coi tráng yÁu tá giá trß, ví dā tiêu chí <Nh¿t dáng, nhì da, tam hoa, tą cát= 1 chẳng h¿n, là tiêu chí áp dāng cho

<small>1</small><i><small>Về dáng, tiêu chí này th°ång đ°ÿc ng°åi s°u tÁm hay nghiên cąu cá vÃt đặt lên vß trí sá 1 bỗi vỡ, bt c </small></i>

<small>mún ò no, cht liỏu gỡ và dáng d¿p ban đÁu ng°åi ta nhìn vào r¿t dß nhÃn đ°ÿc cÁm tình hay khơng </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

đß gám są, nh°ng cũng có thể áp dāng cho nhiÃu lo¿i hình cá vÃt vãi các ch¿t liáu khác nhau.

Và tuái cá vÃt phÁi đă nh° quy đßnh, song càng cao càng tát<small>2</small>,ngồi ra cịn có các tiêu chí khác mà mßi nhà s°u tÁm t t ra thòa món nhu cu thỗng lóm, māc đích căa mình. Ngành BÁo tàng cịn đ°a ra các tiêu chí và cá vÃt nh°: cá, quý hiÁm, có giá trß tiêu biểu và lßch sử, kỹ thuÃt, mỹ thuÃt, và các giá trß kinh tÁ [44, tr.32-33].

Ch¢i cá vÃt

ChiÁn thắng cao nh¿t căa ng°åi ch¢i cá vÃt hián nay là có thể hình thành cho mình mát bá s°u tÃp có há tháng theo chă đà u thích, hoặc xác đßnh đ°ÿc cá vÃt

<small>cÁm tình vãi chúng. Dáng cịn khẳng đßnh món đß đó có đẹp, có giá trß th¿m mỹ cao hay chỉ là nhÿng món cá bình th°ång. </small>

<i><small>Về da, đ°ÿc xÁp thą hai để nhà s°u tÁm xem xét phÁn kỹ thuÃt, mỹ thuÃt t¿o ra tć quá trình t¿o tác. </small></i>

<small>Da có hồn hÁo hay khơng, có d¿u vÁt thåi gian để l¿i trên hián vÃt, ví dā vãi hián vÃt đá, lãp da do phong hóa tć đá dày hay mßng cịn phÁn ánh thơng tin và thåi gian tßn t¿i căa chúng; đß gám ngồi men r¿n (tā nhiên) cịn có nhiÃu lo¿i men r¿n do kỹ thuÃt sÁn xu¿t để t¿o ra sÁn ph¿m tuyát mỹ (r¿n trong men);& thì chúng cịn thể hián lãp s¢n, hay m¿ bên ngoài căa nhiÃu ch¿t liáu khác; hay lãp <áo= căa lo¿i đ¿t nung. </small>

<i><small>Về hoa văn (tam hoa), thāc sā, nhiÃu món đß là nhÿng bąc háa tuyát våi căa các háa sĩ và th°ång có </small></i>

<small>sā kÁt hÿp vãi các nghá nhân hay ng°åi thÿ có tay nghà cao để t¿o ra sÁn ph¿m. Nhìn vào cỏ vt dự cht liỏu gỡ (gò, ỏ, gỏm, xÂng, sćng, vÁi, gi¿y, kim lo¿i,&) chúng ta th¿y tr°ãc mặt là nhÿng bąc tranh có nái dung và cÁnh đẹp căa thiên nhiên, có núi non hùng vĩ, s¢n thăy hÿu tình, mặc dù thể hián trên mát hián vÃt có khi r¿t nhß bé nh°ng và bá cāc, hoa vn, háa tiÁt, nét ch¿m khắc, nét v¿, nét bút đÃm nh¿t (th° pháp) căa tćng con chÿ trên món đß và đặc biát có nhiÃu hián vÃt cịn thể hián màu sắc, không gian hÿp lý và r¿t logic, hồn hÁo trong mát tác ph¿m mỹ tht. Giá trß mỹ thuÃt căa cá vÃt đ°ÿc thể hián thông qua các nái dung căa háa tiÁt hoa vn trang trí, màu men, dòng chÿ đà trên cá vÃt,& t¿o ra nhÿng nét đặc tr°ng riêng căa tćng thåi đ¿i khác nhau. </small>

<i><small>Về cốt, chỉ và thành phÁn, ch¿t liáu để t¿o nên mát hián vÃt là gì? Chúng có đặc tr°ng gì? Cơng dāng </small></i>

<small>để làm đ°ÿc nhÿng lo¿i sÁn ph¿m gì phāc vā cho đåi sáng căa cáng đßng dân c° thåi tr°ãc?& NÁu là gám thì chỉ các lo¿i thành phÁn đ¿t sét, cao lanh, bát đá, bã thāc vÃt,& đ°ÿc hòa trán vãi nhau theo tā lá nh¿t đßnh tùy theo māc đích sử dāng căa sÁn ph¿m sau khi t¿o tác. NÁu là đß gß, viác xem xét lo¿i hay nhóm gß t¿o ra hián vÃt cng khỏ quan trỏng bỗi chỳng quyt ònh thồi gian tßn t¿i căa cá vÃt. Hay các lo¿i gß đặc trng thồng c a thớch tc tng ỗ Viỏt Nam nh° gß mít, gß vàng tâm, gß gáo,& ngồi nhÿng tiêu chí đ°ÿc phân tích s¢ bá trên, cịn nhiÃu tiêu chí khác cũng r¿t đ°ÿc quan tâm nh° tồn vẹn, khơng bß sąt mẻ.</small>

<small>2Các n°ãc trên thÁ giãi cũng có nhÿng quy đßnh và ti căa cá vÃt khác nhau: æ Pháp, tuái căa cá vÃt là 100 nm; Khơng c¿m xu¿t kh¿u đß vÃt có d°ãi 100 ti; Các tác ph¿m căa nghá sĩ sáng t¿o l¿i quy đßnh sau nm thą 20 khi nghá sĩ tć trÁn. Philipines quy đßnh cá vÃt là các tài sÁn vn hóa ít nh¿t 100 ti; Hoặc, ti có thể khơng cao lắm nh°ng viác làm ra nó đã ngćng, và ang him hoc trỗ thnh him. Indonesia quy ònh cỏc di tích vn hóa cÁn đ°ÿc bÁo trÿ có ít nh¿t 50 ti, có tÁm quan tráng và lßch sử, khoa hác hoặc vn hóa. Ai CÃp quy đßnh cá vÃt có trên 100 tuái. À rÃp Xê út quy đßnh cá vÃt do con ng°åi xây dāng, làm ra, sÁn xu¿t, tu chỉnh hoặc suy nghĩ ra đã đ°ÿc trên 200 nm& [Nguyßn Thß Minh Lý (cb) 2004: 23-24];</small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

then chát trong bá hay há tháng cỏ vt mỡnh ang sỗ hu, c biỏt l cú (món) cá vÃt đ¿t đ°ÿc các tiêu chí q hiÁm, đác đáo. Để đ¿t đ°ÿc, ng°åi ch¢i phÁi tham gia vào hàng lo¿t các ho¿t đáng liên quan tãi cuác ch¢i nh° nhÃn biÁt cá vÃt, trao đái, s°u tÁm, mua bán, sắp xÁp há tháng và tr°ng bày cá vÃt, chia sẻ/giao l°u vãi b¿n ch¢i bá s°u tÃp cá nhân. T¿t cÁ đ°ÿc xem là nhÿng <b°ãc ch¢i=, và theo đó có thể xem ch¢i cá vÃt là mát q trình làm quen/tìm hiểu, s°u tÁm, trao đái, bÁo vá, tim lāa/chán lác cá vÃt, xây dāng bá s°u tÃp và tá chąc trình dißn cá vÃt&

Tuy nhiên, khơng phÁi ai cũng có thể đ¿t đ°ÿc đích ci cùng, mát sá ng°åi phÁi dćng <cc ch¢i= vì nhiÃu lý do nh°: kiÁn thąc ch°a đă để theo đuái đÁn cùng đam mê nên há có thể chỉ s°u tÁm nhÿng cá vÃt đ¢n lẻ và khơng th°ång xun trao đái cá vÃt; hoặc có ng°åi khơng đă điÃu kián (và m¿ng l°ãi các quan há giúp tiÁp cÃn cá vÃt, hoặc thiÁu ngn tài chính) để dāng bá s°u tÃp v.v.. Do vÃy, ch¢i cá vÃt cũng có nhiÃu <c¿p đá= và hình thành nên nhÿng <tay ch¢i= khác nhau. Qua trao đái vãi Th¿c sĩ KhÁo cá hác Nguyßn Anh Th° (khoa Di sÁn Vn hóa - Đ¿i hác Vn hóa Hà Nái) thì đ°ÿc biÁt:

<Ng°åi ch¢i cá vÃt hián nay có 3 lo¿i: Lo¿i thą nh¿t là thÃt sā say mê, đ°ÿc gia truyÃn tć đåi ná sang đåi kia, ch¢i mang tính há tháng, bài bÁn, khoa hác; Lo¿i thą 2 là nhÿng trí thąc uyên thâm, khơng có nhiÃu điÃu kián để s°u tÁm nh°ng r¿t am hiểu và r¿t có tâm; Lo¿i thą 3 đông nh¿t: vća giao l°u, vća buôn bán, không nên đánh giá th¿p há, vì há cũng góp phÁn xã hái hóa viác ch¢i cá vÃt, há có chõn rt thu gom ỗ khp nÂi= Vỡ chiÁn thắng cao nh¿t căa cuác ch¢i cá vÃt hián nay là ng°åi <ch¢i= có đ°ÿc bá s°u tÃp cỏ nhõn v c bn chÂi ghi nhn, thỗng ngon, vÃy thÁ nào là mát s°u tÃp cá vÃt?

S°u tÃp cá vÃt

Đó là mát tÃp hÿp các di vÃt, cá vÃt, bÁo vÃt quác gia<small>3</small> hoặc di sÁn vn hóa phi vÃt thể, đ°ÿc thu thÃp, gìn giÿ, sắp xÁp có há tháng theo nhÿng d¿u hiáu chung

<small>3</small><i><small>Di vật là hián vÃt đ°ÿc l°u trun l¿i, có giá trß lßch sử, vn hóa, khoa hác; </small></i>

<small>Và</small><i><small>B¿o vật quốc gia là hián vÃt đ°ÿc l°u trun l¿i, có giá trß đặc biát quý hiÁm tiêu biểu căa đ¿t n°ãc và lßch </small></i>

<small>sử, vn hóa, khoa hác.</small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

và hình thąc, nái dung và ch¿t liáu để đáp ąng nhu cÁu tìm hiểu lßch sử tā nhiên và xã hái [theo KhoÁn 9 điÃu 4 LuÃt Di sÁn vn hóa nm 2001, sửa đái, bá sung nm 2009]. Thêm nÿa, s°u tÃp cá vÃt đ¿t chu¿n còn đ°ÿc tính theo các giá trß:

(1) Giá trß lßch sử - vn hóa: có tính ch¿t cá kính, đác đáo;

(2) Tính há tháng và mặt sáng t¿o vn hóa: cá vÃt đ°ÿc sáng t¿o thuác thåi đ¿i, quác gia, vùng- miÃn nào (Đây cũng là đóng góp đặc thù căa mát bá s°u tÃp);

(3) Giá trß th¿m mỹ: là vẻ đẹp căa s°u tÃp cá vÃt đ°ÿc thể hián trên tćng cá vÃt đ°ÿc t°¢ng tác, bá sung cho nhau giÿa các cá vÃt trong bá s°u tÃp, t¿o nên mát

Nhà s°u tÁm phÁi đ¿t đ°ÿc các tiêu chí:

(1) Bá s°u tÃp cá nhân phÁi thßa mãn nhÿng tiêu chí c quy ònh ti khon 9 iu 4 chÂng 1 Lt Di sÁn vn hóa;

(2) Khơng phÁi là ng°åi bn bán chun nghiáp, cho dù có sā giao l°u- trao đái cá vÃt;

(3) PhÁi có kỹ nng và chun mơn nh¿t đßnh và bá mơn s°u tÃp.

Có thể hiểu nhà s°u tÁm cá vÃt l ngồi thu thp, nghiờn cu, thỗng ngon cỏ vÃt theo mát đßnh h°ãng riêng, phÁi tā xác đßnh cho mình mát māc tiêu cā thể đái vãi cá vÃt muán s°u tÁm.

<i>1.2.1.2. Văn hóa của giới trung lưu Hà Nội </i>

Vn hóa

Cho đÁn nay, lßch sử ngơn ngÿ hác căa lồi ng°åi cho th¿y, khái niám vn hóa là mát khái niám có nhiÃu cách đßnh nghĩa nh¿t. Phan Ngác (1994) cho rằng đã có đÁn 400 đßnh nghĩa vn hóa. Sỗ d cú tỡnh trng nh vy l bỗi vn húa ỗ ngha rỏng nht ch ton bỏ nhng sáng t¿o căa con ng°åi, do vÃy mßi nhà nghiên cu tip cn ỗ nhng gúc ỏ khỏc nhau l¿i đ°a ra nhÿng đßnh nghĩa khác nhau.

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

Đßnh nghĩa đÁu tiên là căa E.B.Tylor- nhà nhân hác ng°åi Anh, vãi công trình <i>Văn hóa ngun thủy xu¿t bÁn t¿i Ln Đơn, nm 1871, cho rằng: "Vn hóa </i>

hay vn minh, theo nghĩa ráng và tác ng°åi hác, nói chung gßm có tri tąc, tín ng°ỡng, nghá thuÃt, đ¿o đąc, luÃt pháp, tÃp quán và mát sá nng lāc và thåi gian khác đ°ÿc con ng°åi chiÁm lĩnh vãi t° cách mát thành viên căa xã hái". TiÁp theo cách đßnh nghĩa mang tính ch¿t miêu tÁ căa Tylor là nhiÃu cách đßnh nghĩa khác nh°: đßnh nghĩa mang tính ch¿t lßch sử, đßnh nghĩa mang tính ch¿t nh¿n m¿nh vào nÁp sáng xã hái, hay mang tính thích ąng căa con ng°åi vãi môi tr°ång tā nhiên v.v... hay cú ònh ngha li quan tõm tói c ch để các yÁu tá căa nó vÃn đáng: "Vn hóa là c¢ chÁ căa các hián t°ÿng, vÃt thể, hnh ỏng, t tỗng, cm xỳc. C ch ny đ°ÿc t¿o ra nhå viác sử dāng các biểu tr°ng, hoặc phā thc vào biểu tr°ng đó" (L.Oai-t¢)...Trong ln án này, NCS lāa chán mát đßnh nghĩa do UNESCO đ°a ra

<i><Văn hóa là một tập hợp các hệ thống biểu trưng quy định thế ứng xử của con ngưßi và làm số đơng ngưßi có thể giao tiếp với nhau, liên kết họ lại thành một cộng đồng riêng biệt" [61, tr.164). </i>

Giãi trung l°u (hay tÁng lãp trung l°u)

Sā xu¿t hián căa tÁng lãp trung l°u (TLTL) hay (các) giai c¿p trung l°u (GCTL) đã đ°ÿc đà cÃp trên sách báo khoa hác xã hái, xã hái háctrên thÁ giãi trong nhiÃu thÃp niên qua. Đã có nhiÃu tranh luÃn xung quanh nái hàm, ph¿m vi bao quát căa khái niám này. Bên c¿nh đó, các v¿n đà nh° sā xu¿t hián, nhÿng đặc điểm và vai trò kinh tÁ, xã hái, chính trß căa tÁng lãp trung l°u trong các xã hái khác nhau cũng đã và đang đ°ÿc tiÁp tāc thÁo luÃn trên các dißn đàn khoa hác xã hái. Và mặt thuÃt ngÿ, trong sách báo khoa hác xã hái bằng tiÁng Anh, cām tć <middle class= (<giai c¿p trung l°u=) đ°ÿc sử dāng phá biÁn h¢n cām tć <middle stratum= (<tÁng lãp trung lu=). Trong khi ỗ Viỏt Nam, chỳng ta hu nh chỉ dùng cām tć <tÁng lãp trung l°u= mà hiÁm khi gái đó là <giai c¿p trung l°u= [2].

Trong <i>Từ điển Xã hội học Oxford (Marshall1998, tr.648-649), trên nhiÃu </i>

ph°¢ng dián, GCTL là thuÃt ngÿ mà giãi hác thuÃt cịn ch°a đ°ÿc thßa mãn khi sử dāng đã cá gắng đßnh nghĩa nó trong mát câu ngắn gán: đó là mát giai c¿p có chung tình tr¿ng viác làm và thß tr°ång. Trên thāc tÁ, GCTL trong các xã hái công nghiáp

</div>