tâm lí học phát triển người

<span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

TÂM LÝ H C PHÁT TRI N

n b n 2015

*1. 2015.PSY108*

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<small>M C L C</small>

I

<small> ...I ... V </small>

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N ... 1 </small>

<i><small>1.5.1 Quan h c a Tâm lý h c phát tri n v i Tâm lý h ... 8</small></i>

<i><small>1.5.2 S th ng nh t gi a Tâm lý h c phát tri n và Tâm lý hm ... 9</small></i>

<i><small>1.5.3 Tâm lý h c phát tri n liên quan v i môn gi i ph u sinh lý, b nh nhi h c ... 9</small></i>

<i><small>2.6.1 Quy lu t v u c a s phát tri n tâm lý ... 37</small></i>

<i><small>2.6.2 Quy lu t v tính tồn v n c a tâm lý ... 40</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

<small> 152 </small>

<small> ... 153 </small>

<i><small>8.1.1 S phát tri n v th ch t ... 153</small></i>

<i><small>8.1.2 Vai trò xã h i c a thanh niên sinh viên ... 153</small></i>

<i><small>8.1.3 Các hon c a thanh niên sinh viên ... 155</small></i>

<small> ... 157 </small>

<i><small>8.2.1 S thích nghi c a sinh viên v i cu c s ng và hong m i ... 157</small></i>

<i><small>8.2.2 S phát tri n nh n th c, trí tu c a sinh viên ... 159</small></i>

<i><small>8.2.3 S phát tri n cc t p sinh viên ... 160</small></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

<small>NG D N</small>

V

i v c khoa h c Tâm lý, Tâm lý h c phát tri t môn c bi t vì nó góp ph i h i nghiên c u có nh ng ki n th c n n t n d ng nó m ng xuyên trong quá trình làm vi i h i nghiên c u ph i có nh ng ki n th c khá h th ng và bài b n v s phát tri i.

nh ng thành t n c a tâm lý h c phát tri n i phát hi n, giáo trình "Tâm lý h c phát tri n" ng t i vi ng yêu c u phát tri n giáo d c b i h c, cung c i h c nh ng tri th c khoa h n v tâm lý h c phát tri n, giúp cho vi c hi u bi i và v n d ng s hi u bi

vào m i ho ng c a cu c s ng cá nhân, xã h i, nh m nâng cao ch ng cu c s ng.

Bài 1. Nh ng v chung: cung c p cho sinh viên nh ng ki n th c t ng quát v khái ni m phát tri ng nghiên c u, nhi m v nghiên c u a vi c nghiên c u tâm lý h c phát tri n, quan h gi a tâm lý h c phát tri n v i các ngành khoa h c u tâm lý h c phát tri n.

Bài 2. Các nhân t ng l c c a s phát tri n tâm lý: cung c p các quan ni m khác nhau v s phát tri n tâm lý; quan ni m tâm lý h c hi i v s phát tri n tâm lý: ng c a nhân t sinh v t t i s phát tri n tâm lý, ng c u ki n xã h i t i s phát tri n tâm lý, tính tích c c trong ho ng c a tr ; các quy lu t chung c a s phát tri n tâm lý và s n phát tri n tâm lý.

Bài 3. S phát tri n tâm lý tr em t n 3 tu i: Cung c p nh ng ki n th c v s phát tri n c a tr u tiên c a cu i; s phát tri n tâm lý c a tr hài nhi: v i tình hu ng xã h i c a s phát tri n, ho ng ch o c a tu i hài nhi và

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

c u trúc tâm lý m i c a tr ; s phát tri n tâm lý c a tr t n 3 tu i (tu n tr ).

Bài 4. S phát tri n tâm lý c a tr em t n 6 tu i: Cung c p cho sinh viên n c các d ng ho ng c a tr m u giáo: ho ng v v t, ho

(ho là ho ng ch o c a tu i m u giáo), các d u hi u c a ho ng, ho ng h c t p; s phát tri n ho ng nh n th c trí tu c a tr ; s phát tri n nhân cách c a tr m u giáo cùng s hình thành tâm lý

ng c a tr .

Bài 5. S phát tri n tâm lý c a tr em t n 11 tu i: Cung c p cho sinh viên nh ng ki n th c v nh i v và ho ng c a tr ; s phát tri n nh n th c trí tu (tri giác, chú ý, trí nh m nhân cách c a h c sinh ti u h c: s phát tri n v tính cách, nhu c u nh n th c, tình c m,

u.

Bài 6. S phát tri n tâm lý tu i thi n 15 tu i): Bài 6 xá nh v trí, ý n phát tri n tâm lý thi u niên; nh u ki n c a s phát tri n tâm lý tu m t gi i ph u ki n s ng; cung c p cho sinh viên nh ng quan ni m khác nhau v ng ho phát tri n tâm lý thi u niên; S phát tri n nh n th c trí tu , ho ng giao ti p (ho ng ch o l a tu i này), s phát tri n nhân cách l a tu i thi u niên.

Bài 7. S phát tri n tâm lý tu i thanh niên m i l n 18 tu i): bài 7 bàn v khái ni m tu i thanh niên v i nh m v th ch t v u ki n xã h i ng t i s phát tri n tâm lý tu u thanh niên; cung c p các ki n th c v ho ng h c t p và s phát tri n trí tu ; nh m nhân cách ch y u c

phát tri n tính t ý th c, s hình thành th gi i quan, giao ti i s ng tình c m c a ng ngh nghi

Bài 8. Nh m tâm lý c n 25 tu i): Trình bày nh u ki n phát tri n tâm lý c a thanh niên sinh viên (th ch t, xã h i, ho ng), nh n c a thanh niên sinh viên: s thích nghi c a sinh viên v i cu c s ng m i, s phát tri n nh n th c và trí tu c t p c i s ng xúc c m tình c m và m t s ph m ch t nhân cách c a sinh viên.

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

<small>NG D N</small>

VII

Bài 9. S phát tri n tâm lý tu n 40 tu i): Trình bày nh ng y u t n s phát tri n tâm lý c ng thành (tình u, hơn nhân gia nghi p); nh n c a tu ng thành: tu i l p thân l p nghi , trách nhi m v i.

Bài 10. S phát tri n tâm lý tu n 60 tu i): Trình bày nh ng thay i v th ch t: s suy gi m d n v th ch t; v kh n th c tu i trung niên; s phát tri n tâm lý xã h i tu i trung niên: tu i c a s t, sáng t o và b n s c c a cá nhân.

Bài 11.S phát tri n tâm lý i cao tu i (t 60 tu i tr lên): Trình bày nh ng i v th ch t: s thối hóa d n c a tim m ch, th i t ng...; s i v nh ng kh n th c và cu c s ng khi ngh ng b i cao tu i d m c ph i: tai bi n m p, u qu c a b nh t i m nh m , sâu s c tâm lý và nhân cách c a ng i cao tu i.

Tâm lý h

i h c ph i h các bu i lên l p, chu n b nhà; tìm ki m tài li làm các bài thuy t trình nhóm, tham gia th o lu n trên l p.

h c t i h c c c bài m i, tìm tài li tìm ki m n bài h c, tóm t t bài h n c nh ng v chính c a t ng bài. Nh ng th c m c có th i ho c th o lu n trong l p h c.

i v i ph n bài h c c n thuy i h c c n ch ng tìm ki m tài li u tham kh o và chu n b bài thuy t trình theo yêu c u c i d y.

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

Sau m i bài h i h c c nh các v n, tr l i các câu h i ôn t p và gi i quy t các bài t p.

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

1

<b>BÀI 1: NH NG V</b> CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N

Sau khi h c xong bài này, sinh viên c n n c:

<i>- Hic khái ni m phát tri n tâm lý </i>

<i>- Hing nghiên c u, nhi m v nghiên c lý lu n và th c ti n) c a vi c nghiên c u tâm lý h c phát tri n. </i>

<i>- Nc quan h gi a tâm lý h c phát tri n v i các ngành khoa htâm lý hm, gi i ph u h c, b nh nhi h c. </i>

- <i>u tâm lý h c phát tri n. </i>

<i>- Chu n b và có k ho ch h c t p môn h c. </i>

<i>- V n d ng ki n th c gi i quy t các bài t p, yêu c u c a công vi c và cu c s ng. </i>

<b>1.1 KHÁI NI M PHÁT TRI N TÂM LÝ </b>

Tâm lý h c phát tri n là m t trong nh ng chuyên ngành ng d ng sâu c a Tâm lý h c. M t trong nh ng v n c a tâm lý h c v t khoa h c duy v t bi n ch ng c nh là v phát tri n tâm lý.

C n xem xét s phát tri nào?

V.I.Lênin vi t: "Phát tri n là s gi l p l i, là s th ng nh t gi a các m i l p" (cái th ng nh t, g m có 2 m t: m i l p lo i tr l n nhau và m t quan h gi a chúng v i nhau).

Th c t , s phát tri n tâm lý c a m i cá nhân ho c m

gi n ra m t quá trình: t s phát sinh, hình thành, phát tri n tàn l i; t m n m khác; t

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

v ng, bi i t th n cao, t n ph c t

d n v s ng d n s i v ch t, là quá trình n y sinh cái m i h y di t cái a m t th c th . V i hàng lo i có s ràng bu c bên trong l n nhau, có lúc t t , ti m ti n, có lúc nh y v m chân t i ch , th m chí th t lùi t m th t quá trình ph c t p c a s phát tri n tâm lý t l a tu i này sang l a tu i khác. L ch s hàng t c s di truy n v i quá trình tái s n xu i h t s n m c rút g n trong 9 tháng 10 ngày.

S phát tri n tâm lý c a tr là m t q trình có chi ng tích c m t o ra cái m i có trong v n li ng tâm lý c a nó, m

ph c t

Quá trình phát tri n tâm lý c n cái b phân hóa. T ch phân hóa r i l i tích h p l i thành các y u t , các b ph t o thành m u m i v i nh ng ph m ch m m i. Nh ng ph m ch c m này quy nh b m t tâm lý c a t n, t tu i trong quá trình phát tri n.

Tâm lý c a m i cá th , m i nhóm tu c phát tri t h th ng ph c t p nh t c a nh u khác nhau (nh n th c, tình c m, , tr ng thái, hành ng ph thu c l n nhau. Nh c s p x p theo m t th b m b o cho ho ng bên trong và bên ngồi c i. Ví d : lúc m a tr ho ng là do nh ng nhu c ng nh t c

i. Nh ng nhu c i l n th a mãn nên nh ng nhu c u th c c hình thành. Ti n là nh ng xúc c m, tình c m, h ng th i xu t hi n. Nh ng nhu c i này m t m y ho ng c a tr , m c phát tri n trong nhân cách c a tr c phát tri n theo chính nh ph c t n, hòa quy n vào nhau m t cách bi n ch ng. Phát tri n tâm lý chính là s phát tri ngày càng ph c t p, tinh vi c a nh ng nhu c ng c i t m này

n m khác, phù h p v i nh i ngày càng cao c a xã h i.

y, Phát tri n tâm lý là m t quá trình phát sinh, hình thành, phát tri n c a nh ng y u t , nh ng quá trình, nh ng thu c tính, nh ng tr ng thái tâm lý c a m i cá th , t n ph c t p, t ch n ch b phân hóa theo

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

3

nh ng quy lu ng ph thu c l n nhau t o thành nh m t ho ng có tính h th c s p x p có tính th b c và ngày càng tinh t , t o ra nh i th i k , m i l a tu m b i s ng, ho ng và phát tri n vcách là m t ch th có ý th c c a xã h i.

n khái ni m phát tri c n các khái ni m có s ng, chín mu i.

ng là khái ni c n s s ng (chi u dài, dung tích, kh ng...) c a s v t, hi ng. Ví d : s chi u cao, cân n ng, s a t bào th n kinh, s s ng t bào c m giác c a tr em nh t v.v... Còn chín mu c dùng khi s ". Ví d n r ng nói: "N th p tam, nam th p l ch s chín mu i v m t sinh h c (s d y thì) c n phát tri n n s thay i chuy n hóa v m t ch n m m i khác v ch t so v ng h n, s phát tri n tâm lý c c m giác n tri giác, t khác v ch t so v i c m i khác v ch t so v i tri giác v.v...

Quan h gi ng, chín mu i v i phát tri n là quan h gi a s ng và ch ng, chín mu i d n s ng v ch t (phát tri n); ch t ng m i l i t o ti cho s ng và chín mu i m i quan h bi n ch ng có tính nhân qu c a s v t, hi ng. S phát tri n tâm lý c a

h c Preier l u tiên cho xu t b n cu n tr m c th i gian th u s i c a ngành tâm lý h c phát tri n.

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

Tâm lý tâm lý . tâm lý con ng: Tâm lý

Tâm lý h c phát tri n m t trong nh ng môn h c quan tr ng nh t thu c i h c, nh i h ng th i, hi n nay tâm lý h c phát tri n là m t ngành khoa h c phát tri n m nh m và có nhi u tri n v ng.

ng nghiên c u c a tâm lý h c phát tri n:

<i>ng l c phát tri n tâm lý theo l a tu i ci; </i>

<i>S phát tri n cá th c a các quá trình tâm lý và các ph m ch t tâm lý trong nhân cách cc phát trii tr thành </i>

<i> nào; </i>

<i>m c a các quá trình và các ph m ch t tâm lý riêng l c a cá nhân các l a tu i khác nhau và s khác bi t c a chúng m i cá nhân trong ph m vi cùng m t l a tu i;</i>

<i>Nh ng kha tu i c a vii các tri thng.</i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

5

Tâm lý h Tâm lý h c phát tri n

Cho ta bi t quy lu t chung c a tri giác là: - Quy lu t v tính l a ch n c a tri giác.

- Quy lu t v a tri giác - Quy lu t v tính nh c a tri giác

- Quy lu t t ng giác

- Quy lu t v o nh tri giác

- Nghiên c u nh m c a tri giác nhìn, nghe và s ng qua l i gi a chúng t ng l a tu i (tr nh ,

i l nào?

- Nghiên c m và s ng qua l i gi a tri giác nhìn và tri giác nghe các cá nhân cùng m t l a tu i. T i sao? Vì m i l a tu i có nh ng i x c bi t cho t ng l a tu i và t ng cá nhân.

<i>Tâm lý h c phát tri n nghiên c u các d ng hong khác nhau </i> c t ng, ho ng xã h i . . . m i d ng ho ng khác nhau có vai trị, tác d ng i v i s phát tri n nhân cách t ng l a tu i. Ch ng h n, tr m u ng ch o, thông qua ho h c t p c phát tri i v i h c sinh c p I thì ho ng h c t p l i là ho ng ch o.

S phát tri n tâm lý c a tr em ph thu c m t cách toàn di n vào các quy lu t tâm lý. <i> là: nh ng m i liên h , quan h có th c, r t b n vc nhc l i nhi u l n gi a các hing và các s ki n tâm lý. Nh ki n, các hi n </i>

<i>ng tâm lý m i t n t i và phát tric. </i>

Trong s phát tri n tâm lý t n t i nh ng lo i quy lu t khác nhau: tùy theo ph m vi ng c i ta phân ra:

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

<i>Các quy lu t ph bi n: </i> ng c t nhiên, xã hquy lu c nghiên c u trong phép duy v t bi n ch ng.

<i>Các quy lun: </i> ng trong ph m vi h c m t s b môn khoa h c chuyên ngành nghiên c u. Quy lu t này m ra nh ng ti và kh

u ki n c a s phát tri n tâm lý: là d y h c và giáo d c.

<i>Nh ng quy lu t riêng: Quy lu t này ch </i> ng trong m

<i>c m t môn khoa h c chuyên ngành nghiên c u. Quy lu t này gi i thích tính giai </i>

<i>n trong s phát tri n c a nh ng hi</i> ng tâm lý riêng bi t c a t a tr và s chuy n ti p t n l a tu i này s n l a tu i khác.

Ví d n c a s phát tri n tính t giác t tr n tu i h c sinh ti u h c.

<b>1.3 NHI M V NGHIÊN C U C A TÂM LÝ H C </b>

Bên c c phát tri n còn s d ng nh ng tri th c c a gi i ph u sinh lý h c l a tu i và sinh lý h c th n kinh c tìm hi u xem nh ng y u t sinh lý

n m i v i s phát tri n tâm lý cá th .

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

7

T t c nh i c a m i t a bé l t lòng t i khi bi t ng theo m nh nh...khơng mang tính ng u nhiên, mà di n ra có quy lu t, có nguyên nhân c a chúng. N u s i m a tr nà di n ra s m ng thì bao gi ng ki n th c tâm lý h c phát tri n s giúp ta tìm ra nh

<i>V mng: </i> i l n, s chuy n hóa t n v

ng ra bên ngồi nhi u khi nh p làm m t nên khó th y. N u nghiên c u quá trình phát tri n này tr ta s th y:

u tiên t ng b v và nh ng c ch n (hành u s chi ph i c ng có m

y, nghiên c u nh u ki n và quy lu t c a s phát tri n tâm lý tr em có giá tr khoa h c th u tranh v i nh m duy tâm, máy móc v b n ch t ý th i.

Khi nghiên c u tồn di n q trình phát tri n c a tr , các nhà tâm lý h ng minh rõ ràng r ng: s phát tri n ý th c, trí tu , tình c m, h ng thú c a tr khơng t nó xây d c, mà là k t qu c a nh u ki n v t ch t c th c bi t là

u ki n xã h i mà tr ng. Chính vì vn r t l n.

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

<b>1.4.2 </b>c ti n

Nghiên c u tâm lý h c phát tri n nh m m c ti n là góp ph n c i ti n công vi c gi ng d y và giáo d ng.

Ví d : Khi tâm lý h c phát tri t lu a h c sinh c p I mang

<i>tính xúc c m và c tha h c sinh c p II mang tính trng, khái quát </i>

thì trong gi ng d i giáo viên ph i chú ý khi hình thành khái ni m cho h c sinh nên d c m tính m nào? Khi nào bi t tách ra kh i cái tr c quan, cái riêng l m t cách h p lý nh n cái tr ng, cái khái quát. B i vì, vi c tách kh i ch d a tr c quan quá s m hay vi n tách kh i ch d a tr u sai l m.

Nh ng thành t u c a tâm lý h c phát tri n khi v n d ng vào th c ti n s giúp cho giáo viên hi c nguyên nhân thành công hay th t b i và t ng gi ng d y h ng phù h p.

Tâm lý h c phát tri n giúp chúng ta hi m tâm lý c ng c th p xúc, nh v ho thích h p v i m i cá

Tâm lý h c phát tri n là m t chuyên ngành c a Tâm lý h Tâm lý h c ch ra nh ng quy lu n , nh ng quá trình tâm lý, tr ng thái tâm lý

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

9

m tâm lý c ng thành. Còn Tâm lý h c phát tri n chuyên nghiên c u tâm lý tr em, nh tâm lý c m và nh ng bi i tâm lý h m.

N m v ng Tâm lý h c phát tri n s hi u rõ Tâm lý h c l i Tâm lý h c phát tri n s b sung cho tri th c v Tâm lý h

<b>1.5.2 S th ng nh t gi a Tâm lý h c phát tri n và Tâm lý </b>

Tâm lý h c phát tri n và Tâm lý h m g n bó ch t ch và th ng nh t v i ng nghiên c u giao thoa và g n nhau. K t qu nghiên c u c a Tâm lý h c phát tri n s t l i v i Tâm lý h c l i.

Ngay t th k th cho r y cho tr nh u h p v i l a tu i và kh y, vi c nghiên c u cách gi ng d y t p m phát tri n c a l a tu u ki n c th c a vi c gi ng d y và giáo d c.

m và quy lu t phát tri n l a tu Tâm lý h m nghiên c u ti p v ho ng d y h c. Do v y, Tâm lý h m mu n nghiên c u nh i tri th c khoa h c và s hình thành nhân cách c a h c sinh trong công tác d y h c và giáo d c thì nh t thi t ph i s d ng nh ng thành t u nghiên c u c a Tâm lý h c phát tri n.

c l i, k t qu nghiên c u c a Tâm lý h m làm cho vi c nghiên c u Tâm lý h c phát tri c c th ng d

t nó vào trong ho ng giáo d c.

<b>1.5.3 Tâm lý h c phát tri n liên quan v i môn gi i ph u </b>

sinh lý, b nh nhi h c

Tâm lý

ho ng th n kinh c khoa h c t nhiên c a Tâm lý h c phát tri n.

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

<b>1.6.1 Các lo i nghiên c u </b>

Các nhà nghiên c u có th s d ng r t nhi u lo i nghiên c

nghiên c u s phát tri n c i. Có ba lo i nghiên c u thơng d ng:

Nghiên c u s ng các cá th tu m gi ng nhau trong m t kho ng th i gian nh nh.

Nghiên c u c t ngang nghiên c u s phát tri n c a các hi ng tâm lý riêng bi t c a tr các l a tu i khác nhau.

Ví d : nghiên c u trí nh có ch nh và không ch nh theo l a tu i ta l y tr em các l a tu i khác nhau 3, 5, 7, 11, t lu n v tính quy lu t c a nó.

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

11

Ví d : Thành ph Twinsburg bang Ohiô, M , th ng t ch c các ngày h i các c p n 3000 c n tham d và tranh tài.

theo dãy -cross-sequential)

Các cá th trong m u nghiên c u c c ki m tra nhi u l n theo nh ng kho ng th i gian nh nh. k t h p c ng l gi i quy t nh ng nhi m v to l n do th c t t ra.

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

tr em - u v tâm lý h c tr em". Khi nghiên c u k t qu quan sát c a các nhà tâm lý c khác nhau trên th gi ôv cho r ng: các nhà tâm lý h c duy v t bi n ch ng hồn tồn có th s d u do các nhà tâm lý h c c. K t qu quan sát ngôn ng c a tr t khi m n n hành trùng h p v u c a các nhà tâm lý trên th gi i.

Quan sát có h th ng lâu dài m a tr , hàng ngày dõi theo hành vi c a nó, hi u chi ti t v l ch s phát tri n c a m a tr , g t t v i tr , có nh ng xúc c m c n thi i v i quá trình quan sát mà m i nhà tâm lý h i.

S quan sát c a m i nhà tâm lý h c khác nhau có nh ng m

tâm lý h n th o ra nguyên t c quan sát khách quan, n c a tâm lý h c phát tri n. Nguyên t c m tính t u ki n quan sát. Nh ng nghiên c u v tr em c cho chính các nhà giáo d y tr ti n hành.

Nhi u nhà tâm lý h c hoài nghi v

cho r ng: Con m t Tâm lý s c s o còn quan tr c nghi m tâm lý ngu xu n. V i quan sát. D li c t quan sát r t quan tr ng. V. Sterne xu t phát t k t qu quan sát các cơ con gái c a mình, t ra hai t p sách v s phát tri n ngôn ng c a tr t hai tác ph m v s phát tri n ngôn ng c a tr quan sát c c nh t c a mình.

p nhà nghiên c u tr i s ch o c a nhà Tâm lý h c N.M. Selôvanôva. i ta ti n hành quan sát tr 24/24 gi i r t nhi u mô t u tiên c a cu i tr . Q m v s phát tri n c m giác - v ng (trí tu giác - ng) c

c xây d a con ông. Quan sát dài h m i l m tâm lý c a tu i m i l n.

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

13

có th ghi nh n các s ki n m t cách chính xác thì có th s dpháp ghi nhanh, ch p nh, quay phim.

- C n ph i bi t cách quan sát m t cách chính xác, nh ng quan sát bi u hi n ra bên ch t. T , gi i thích m

a nh ng bi u hi n ra bên ngoài y.

- Khi ti n hành c n quan sát m t cách có h th n th n các hành vi c ch a tr có th khám phá ra nh ng <i>m tâm lý có th c c a tr ng k t lu n có tính quy lu t trong s phát tri n và thay </i>

i c a tr . C n chú ý không nên quan sát nh ng hành vi, c ch

<i>m t cách tình c , ng u nhiên c a tr . Vì nó khơng ph</i> m tâm lý có th c tr .

Ví d : m c a tr t xu t có 1 l n tr có chuy n gì khơng vui mà l i tr ph i t m; Quan sát tính k lu t c a tr , tính ch p hành n t xu t xe h ng thì khơng th nói là h

thi u k lu t...

- Quan sát ph c ti n hành m t cách t nhiên, khơng có s can thi p c a môi ng, c i. Không nên c quan sát bi t r i t c hành vi và l i nói c a tr u ph c ghi l i c n k ti n hành phân tích.

Ví d : nghiên c u m i quan h c a tr m tu i nh i xung quanh, trong nh t ký c n ph i chia ra nhi u c t: m i quan h c a tr v i b n bè, m i quan h v i i l n, m i quan h v

t ng quát c a m t nh t ký quan sát

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

Stt ^{H và tên h c}sinh

(1)

Tình hu ng di n ra s quan sát

(2)

Mô t s ki n, hành

vi c a tr (3)

Phân tích các d ki n

(4)

Nh ng k t lu n tâm lý giáo d c

(5)

<i> Có k ho ch quan sát: </i>

Ví d m ho ng trí tu c a h c sinh trên l p - Ph n ng nhanh, ch m c a h c sinh v i câu h i c

y ra câu h i hay ph ) - Tài li u lo i nào ti p thu nhanh, lo i nào ch m (tài li u tr c quan hay b ng l i nói)

- b n c a quá trình ghi nh

- Ghi nh t c không)

- H c sinh có th t t câu h i và tr l i hay khơng?

- H c sinh có t p trung chú ý vào bài h c hay là b xao lãng.

Ví d : Quan sát nét tính cách c a h c sinh

- H c sinh th c hi n nhi m v (tr c nh t, gi tr t t nào?

- Quan h c a h c sinh trong t p th

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

15

Khuy <i>m: C n ph i quan sát trong th i gian dài, c</i> c r i thì khơng th xu t hi n l i n a. S sai l m khi gi i thích m t cách ch quan các d ki n

c.

là pháp này,

ng t i các nhi m v y c g i là th c nghi dò t nhiên - khoa h c. Nhà nghiên c u ch ng t o ra các hi ng tâm lý c n nghiên c u sau khi t o ra và làm bi i có ch u ki n khi di n ra các ho ng c a tr i làm th c nghi t

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

ra cho tr các nhi m v c n ph i gi i quy t, tìm hi m v m t m a tr .

m c a th c nghi m:

n th i gian ch i nh ng di n bi n quá trình tâm lý h c sinh. i làm th c nghi mt u ki làm xu t hi n các quá trình tâm lý h c sinh. Ví d : nghiên c u quy lu t c a vi c ghi nh tài li u các l a tu i khác nhau: t ch c m t bu i th c nghi thu s li u.

Trong th c nghi m, nhà nghiên c u có kh i nh ng bi n s tâm lý thích h u ki n di n ra quá trình tâm lý)

Ví d : nghiên c u k x o v ng c a h c sinh: nhà nghiên c u có th làm m u cho h c sinh th y c n ph c sinh t làm, nhà th c nghi m có th v a làm m u v a gi i thích...

Nh ng bi n s th c nghi c tính m t cách ch t ch : nh có nh ng ph n ng ng i.

Ví d : d y h c sinh các l a tu i khác nhau h c m ---> c n ph i th ng kê th i gian, s l n nh c l ng h c, . . .

M t th c nghi m có th nh c i, nh c l c ti n hành v i m t s ng l n nh c th c nghi m. Nh rút ra quy lu t chung c a s phát tri n các quá trình tâm lý.

Phân lo i th c nghi m: Có hai lo i - trong phịng thí nghi m và th c nghi m t nhiên.

<i>- Th c nghi m trong phòng thí nghi m: </i> c ti n hành trong phịng thí nghi m chuyên bi i d ng c , máy móc chuyên bi t ho c các lo i tài li u chuyên bi t. Khi ti n hành th c nghi c th c nghi m ph i hành

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

17

<i>- Th c nghi m t nhiên: tác gi </i> c ti n hành u ki n t i v c th c nghi m. , h c sinh khơng b gị bó trong q trình th c nghi m (Ví d : trong l p h ng, ). H c sinh không bi n hành th c nghi m v ng

<i>m t cách t nhiên. Th c nghi m t nghiên c u các thu c tính c a nhân cách. </i>

Ví d : Nghiên c u trí nh c ti n hành ngay trong gi h

nh và tái t o l i c a m t tài li c di n ra m t cách t nhiên.

<b>2. </b> h c nghi m hình thành

Th c nghi m hình thành nh ng ph m ch t hay thu c tr em trong nh u ki n nh nh. Th i gian th c nghi m cho các thu c tính ho c ph m ch i v i tr nh thì các thu c tính ho c ph m ch i

i kéo dài hàng tháng hoN

,

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

-

- n l ch s - m này, quá trình nh p tâm s chuy n bi n thành quá trình xu t tâm; ngu n g c ch

c n vi c s d ng ký hi u gi i trong quá trình giao ti p v i nhau. N u khơng gi vai trị này thì ký hi u khơng th n ho ng tâm lý cá th .

- Thuy t ho ng c a N.A. Leonchiep: M i ho u mang tính xã h

ng xã h ác, nó tr thành ch c là s v c th c hi n t trên xu ng (có s u khi n bên trong trí não).

- Thuy ng trí tu c a P.Ia. Galpêrin. S hình thành các ch ng v t ch t, v vi c th c hi ng m t cách v t ch c ngôn ng c a

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

19

m t h th ng bài t p cho nhi u l a tu nh cho m i l a tu i m t chu nh chu n cho m t l a tu i g i là chu n hóa.

u th k XX (1905) Pháp xu t hi n b tr c nghi u tiên. B giáo d c Pháp t cho nhà Tâm lý h c n i ti ng A. Bin (Alfed Binet 1857 - 1911) so n th

pháp l a ch n tr ng chuyên nghi p. Và t ng kh o sát tâm lý tr b ng phi u tr c nghi m, xu t hi phát tri n trí tu . A. Bin n các bài t p chu n hóa cho t ng l a tu t th i gian, các nhà tâm lý h i M xu t các tr c nghi m tính h s thông minh (IQ).

ngành tâm lý h c phát tri i m i hoàn toàn, và m giác các c tâm lý có th s n xu c b ng các tr c nghi m tâm lý. Sau m u nh n ra r u ki n kh y, thì khơng

c nào trong s c nghiên c u.

Vào nh a th k XX, nhà tâm lý h a ý ki n r ng: M trung bình c a vi c gi i bài t p tr c nghi m không gi vai trò u ki y c a th c nghi m. Trong m t th i gian dài, các nhà tâm lý h c cho r ng h s thông minh (IQ) là ch s u b m sinh - m không h i trong su t c cu m này b lung lay, và trong tâm lý h c khoa h i ta khơng dùng nó n a.

B c nghi u cơng trình nghiên c u tr c ti n u s phê phán c a các nhà tâm lý h c ti n b . Nhi u ý ki n

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

cho r ng: Qua h th ng các bài tr c nghi m m a tr m t i tuy i mang các thu nh a tr có tu ng v ày, quá trình phát tri

là m ng th ng cao d m ch t b c b c l . Cách nghiên c nh chu n cho t ng l a tu i là m t trong nh ng nghiên c u c t lát ngang trong tâm lý h c phát tri n.

v c nghiên c m c c u này là m t s ng l n nh ng thông tin mà nhà nghiên c c t m t s ng l i ph n h i, s thu n ti i ph n h i khi th c hi n kh o sát vi t, và t n ít chi phí cho vi c thu th p và x lý d li u. Vi c kh o sát thông qua hình th c g , i nghiên c u không bi c kh i ph n h i s tr l i b ng h i m t cách trung th c.

m c a kh o sát là k t qu sai l ch x y ra khi m t khách th nghiên c u không ph n ng l i các câu h i m t cách trung th c.

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

21

<i>u tra b ng phi u h i </i>

p các tài li u (có tính th ng kê) b ng h i và tr l i th ng c c th nghi m

c sinh m t lo t câu h i và yêu c u tr l i. Ví d

Em thích mơn h c nào? c dùng cho giáo viên ho c khi giáo viên c n tìm hi c a h i v i mơn mình d y.

Có nh c tâm lý không th c. Ví d : nghiên c u tình c ng quá trình tâm lý này c n ph

c n th ph n ánh k t qu tâm lý c a h c sinh, ch không ph n ánh c di n bi n quá trình tâm lý. Ch ng h n tìm hi u m (B n có cho r ng ngh Công tác xã h i mang l i ni m vui, h i khác không?), nguy n v ng (B n mu n làm gì sau khi t t nghi i h c), hành vi, thói quen (B n xem tivi m y ti ng m t ngày?), nh nh (Theo b n, HIV/AIDS có ph i là m t t n n xã h i không?).

háp này ch c nghiên c u ki n t nhiên và ch có k t qu c th nghi m tr ng, có m t h ng thú nh nh và tin

i nghiên c nh ki n v i cu c thí nghi m.

<i>Yêu c u: Khi l p phi</i> u tra c n ph i gi i h n trong m nh. M i m t câu h i chính c n có thêm câu h i ph (câu h cho h ng a mình). Ví d : T i sao l mà không ph i là khác? Lý do: ta c n thu th p nh ng d li u không nh ng có tác d ng v s ng mà cịn có ch ng. N u câu h i ch c n tr l u này ch cho ta bi t k t qu v s

ng mà thôi (ta g i nh ng câu h ng câu h

<i>i: </i> nghiên c u vi c hình thành nhân cách c a tr : tính cách, khí ch t, h c. Ví d : nghiên c u nh ng tình c c tr thì có th t ch c cu i v các nhân v t c a m t cu n phim, m t quy c.

Thành công c i ph thu c vào m chu n b c a i nghiên c u (bi t l p k ho m c a l a tu i) và ph thu c vào s chân thành trong các câu tr l i

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

<b>1.6.2.5 Nghiên c</b>ng h p

nghiên c u m t cá th u ki n ho u ki n khơng i có ph n ng t t v a tr m i. Nh ng h c nghiên c c thù v lâm sàng. Nhà nghiên c ng là nhà sinh lý h c, nhà tâm lý h c, nhà công tác xã h n hay nhà giáo d c ph ng v n khách th , tìm hi u ti u s a ra nh ng câu h c nh ng thông tin c n thi t v khách th . M ng h p nghiên c u t ng h ng kéo dài hàng tháng quá trình nghiên c u, nhà nghiên c u thu th p nh u ki n, các ch a tr , nh ng nh ng trong m i liên h v i m i b t lu n v t t c các thông tin này trong báo cáo. Bao g m:

- Ti p theo: Miêu t nh ng ng ch a tr trong th i gian dài (n u có).

M c dù nghiên c ng h p r t có giá tr nhà nghiên c c nh ng thơng tin có giá tr v các cá nhân và nh u ki n hi m khi x

pháp nghiên c ng t p trung vào b nh lý h c c m và ng c a m . Vì v y, nó ch có giá tr áp d ng cho chính nh ng cá nhân có nh u ki ch khơng có tính khái qt trên dân s

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

<small>BÀI 1: NH NG V CHUNG V TÂM LÝ H C PHÁT TRI N</small>

23

TÓM T T

<i>Khái ni m tâm lý h c phát tri nng nghiên c u c a tâm lý h c phát tri n, nh các nhi m v c a tâm lý h c phát tri n v m t lý lu n và th c ti n c a tâm lý h c phát tri n và m i quan h c a tâm lý h c phát tri n v i các ngành khoa h c khác. </i>

<i> Mô t u tâm lý h c phát tri n</i>

<i>c nghiu tra b ng phi u h i, c nghi m (th c nghi m t nhiên, th c nghi m trong phịng thí nghi m, th c nghi</i>

<i>nghiên cng h p. </i>

CÂU H I ÔN T P

<b>Câu 1: Tâm lý h c phát tri n nghiên c u cái gì? Nêu ví d và phân tích? </b>

<b>Câu 2: Các nhi m v mang tính lý lu n và th c ti n c a ngành tâm lý h c phát tri n? Câu 3: </b> ng d ng c a tâm lý h c phát tri n?

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

<b>BÀI 2: CÁC NHÂN </b>

TÂM LÝ

Sau khi h c xong bài này, sinh viên cc:

<i>- Hi u rõ các quan ni m khác nhau v s phát tri n tâm lý </i>

<i>- Quan ni m tâm lý h c hii v s phát tri n tâm lý </i>

<i>- Nh n thc vai trò khác nhau c a các nhân t i v i s phát tri n tâm lý: nhân t sinh vu ki n xã h i, tính tích c c trong hong c a tr . </i>

- <i>c các quy lu t chung c a s phát tri n tâm lý </i>

Khi sinh h c phát hi gen c a di truy n, thì nh i theo thuy t này coi s phát tri n tâm lý là do các ti i có ti m i, nh ng thu c tính c c mã hóa trong các gen. M m tâm lý chung và có tính ch t cá th u là ti n nh, có s n trong c u trúc sinh v t và s phát tri n ch ng thành,

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

<small>BÀI 2: CÁC NHÂN T NG L C C A S PHÁT TRI N TÂM LÝ</small>

25

chín mu i c a nh ng thu c tính có s n ngay t c quy c b i di truy n. C th , nhà di truy n h c Anh S.Auerbac cho r ng m i b u s ng u th t ván bài khi trong tay có các con phân ph i có th x n m c th m chí khó ch i m t k t qu v a ph i. Càng hi m có s phân b n m c k t qu cao l

- n tr ng tr t.

- p - công nghi p.

M n phát tri c nh i theo thuy t ngu n g c sinh v t lý gi i và ch ng minh trong quá trình phát tri n c a m i tr em. Ch ng h n khi m i ra

a tr là m t sinh v t man r và ch khi tu n t tr n gi

ti n 5 - t n cơng - p thì tr nên thích thú trao i, bn bán, u ti i c a ch n.

c n y u t ng, h cho r ng ch u t u ch u t th hi t nhân t b t bi n

cho r nhiên ban cho m i m t v n nh nh, giáo d c c n ph i làm b c l v n gì và ph i s d ng nó b n t t nh

</div><span class="text_page_counter">Trang 36</span><div class="page_container" data-page="36">

Nh ng nhà nghiên c ng này xem quá trình phát tri n tâm lý c a tr là t phát, ph nh n vai trò c a giáo d i v i tr . H quan ni m giáo d

vai trò ch o trong s phát tri n tâm lý và hình thành nhân cách c a tr , mà nó ch có tác d ng v m t t phát tri n. Trong quá trình phát tri n c a tr thì t c l p l an phát tri n l ch s c i qua. T , h quan ni m

tr t v ng theo ý thích c a mình và c n làm s ng l i nh ng bi t b c th p nh n b c cao nh t.

S phát tri n tâm lý c a tr n là s s ng ng c t t , khơng mang tính nh y v t (t i ch ng).

<i>Nh n xét: </i>

phát tri n tâm lý tr n v m t s ng là sai l m. Vì th c t m an l a tu i m i thì có s chuy n bi n rõ r t v m t ch ng trong s phát tri n tâm lý c a tr .

H hi u s phát tri n tâm lý ch là s nh c l i m an phát tri n tâm lý c ng v n ch t vịng trịn khép kín.

H t hóa s phát tri n tâm lý tr em.

H nh n hoàn toàn vai trò c a d y h c và giáo d c. Do không nh n th y: nh ng nhu c u b t tr c n ph i thông qua s ng c i y h c và giáo d c.

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

<small>BÀI 2: CÁC NHÂN T NG L C C A S PHÁT TRI N TÂM LÝ</small>

27

n c ng này cho r ng nhân t xã h i là ngu n g c c a s phát tri n tâm lý. H nhìn nh n tr gi y tr ng, do ng c a ng bên ngồi mà nh m tâm lý v n có c a nó d n d n hi n ra. Mơi

ị là nhân t quy i v i s phát tri n. Vì v y, nghiên c i thì ch c n phân tích c u trúc c ng. ng

hành vi con i, nh ng phát tri n c a nó i th ng.

<i>Nh n xét: </i>

ng xã h i phát sinh ph nh n vai trò c a nhân t sinh v t. Ch ng h n, John i Anh) cho r a tr khi m i sinh ra tâm h n chúng là m t t m b ng s ch và i l n mu n vi t.

cao vai trị c a mơ ng xã h i. S phát tri n tâm lý di n ra nh s ng c ò quy nh cho s phát tri n tâm lý c a tr

nh s n s phát tri n tâm lý và phát tri n nhân cách tr em.

H quan ni m duy tâm v xã h i, v s phát tri n tâm lý c a tr . M t cách máy móc h gi i thích s phát tri n tâm lý c a tr ch y u b ng s b c. Và nguyên nhân tr em ph m t i vì nó s ng t i l i. Ph nh n các quy trình duy v t.

S l p ghép 2 quan ni m sai l m thành m t lý thuy t m i (h i t ): di truy n và ng gi i quy t v ng l c phát tri n tr em. Song nh ng k t qu nghiên c u v tr c ti n hành vào cu i th k u th k thuy t trên. V i u

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

tr c ti n hành b i nhi u nhà sinh - tâm lý h

J.Gacne, II.Niumen, I.I.Caraep v.v... th y: nh a tr ng, ng s : Natasa và Ema), khi l

hoàn toàn gi ng nhau v s phát tri n tâm lý, nhân cách. Do trong quá trình s ng Natasa v n hi ng ch vai trò ch huy, cịn Ema thì th ng "sai khi n" c a Natasa nên tính cách c a

n n i I.I Caraep vi t: "S phân hóa c

n m c gây ra tác h i cho c hai, vì nó làm cho m i cháu phát tri n theo m t m c thù c a t ng cháu".

Nhi u k t qu nghiên c u khác cho k t qu : ngay c v i tr ng, l n lên trong cùng m i tr vào m t hoàn c nh phát tri n có m

khơng ph ng mà là quan h c a tr v i nh ng y u t nh nh c a ng a tr có m ng c n con" c a riêng mình trong ph ng chung. Ch có nh ng y u t nào c ng mà tr tích c c quan h , tích c ng qua l i v i chúng m i t u ki n c th có

n phát tri n c a tr .

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

<small>BÀI 2: CÁC NHÂN T NG L C C A S PHÁT TRI N TÂM LÝ</small>

29

nghiên c u vai trị c a cơng c ng trong quá trình s n xu t và cho r ng: ho t ng có cơng c n s bi i hành vi c i, khi n cho c i ng v t. S khác bi t này th hi n rõ nh t, t p trung nh t b i tính gián ti p c a ho ng; trong ho i bi t dùng các ký hi u (t ng , ch s ...). Công c ng, nh m bi i nó ph c v cho nh ng nhu c u s ng c i. Ký hi u, d u hi c l ng vào bên trong, ng t i hành vi c i, có giá tr u ch nh nh ng ho ng c i. S phát tri n c i di n ra chính trong quá trình n m v ng các cơng c i ký hi n phát tri n t th n cao, các công c ng và cùng v i nó là các lo i ký hi i ghi l i trong toàn b h th ng kinh nghi m mang tính xã h i - l ch s phát tri a tr ph c nh ng kinh nghi ng ho ng và giao ti p. Vi c truy n th nh ng kinh nghi c th c hi n

giáo d c chi m v u trong toàn b h th ng t ch c cu c s ng c a tr em, có tác d ng quy nh s phát tri n tâm lý c a tr em.

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

Lu m trên c c hình thành t nh -30 c a th k XX. c Tâm lý h c Liên Xơ th a nh n trên bình di n lý lu c tri n khai nghiên c u trong th c ti n b ng nhi ng: quan sát t ng k t kinh nghi m, th c nghi m trong phịng thí nghi m, th c nghi m t c bi t là th c nghi m tâm lý - giáo d c. Hàng lo t công trình nghiên c u các nhà tâm lý h c n i ti

X.L.Rubinstein, B.G.Ananhev, A.R.Luria, A.N.Leonchiev, P.Ja.Galperin, I.V.Zankôv, D.B.Elko n c ng th i làm phong phú thêm v m t lý lu n và th c ti n c a ngành tâm lý h c phát tri n. T

m ho ng tích c c c a ch th i kinh nghi m xã h i là ngu n g y s phát tri n tâm lý c a tr c phát hi n và th a nh n b i nhi u nhà tâm lý h c c Âu, M (A.II.Walon, J.Piaget, P.Janet, B.F.Skinner, J.B.Watson v.v...).

Tâm lý h c ngày nay coi giáo d c (giáo d c và d y h c) là y u t có tính ch o i v i s phát tri n c a tr em. Vì chính giáo d p các m i quan h gi a tr em v i hi n th c xung quanh, xác l p nên tính tích c c ho ng c a tr em. Ch i l n và nh có s ch ng d n c i l n, tr em m i n c toàn b s phong phú c a th c t i: th gi v c s d ng chúng, ngôn ng , ký hi u, quan h gi i v ng và t t c nh c c tr ng l c c a s phát tri n n m ngay trong chính ho ng c a b a tr . Ho ng tích c c c a tr em nh m chi ng kinh nghi m xã h i - l ch s mà lồi

c thơng qua quan h v i l ng l y s phát tri n tâm lý, ý th y s hình thành nhân cách tr em.

Quan ni m trên v ng l c phát tri n c a tr i v n nh ng v then ch t c a giáo d c. Khi quan ni ng l c phát tri n c a tr em là ho i tri th c thì khơng th a tr là nhân v t th ng c a quá trình giáo d c, mà tr em là ch th ch ng và tích c c c a ho ng d y h c. N i dung, hình th c ph i t o m u ki phát huy tính tích c c ho ng c a h c sinh, t ch c cho tr em phát hi n "t t o ra ki n th c" ch không ph i nh l i, hay ti p thu nh ng ki n th

</div>