giáo trình điện tử cơ bản nghề công nghệ kỹ thuật điện điện tử trung cấp

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.79 MB, 108 trang )

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>Sä LAO ĐÞNG - TH¯¡NG BINH VÀ XÃ HÞI HÀ NÞI TR¯âNG TRUNG CÂP CƠNG NGHÞ V DU LịCH H NịI </b>

<b>GIO TRèNH</b>

<b>MễN UN: IịN Tỵ CĂ BN </b>

<b>NGH: CễNG NGHị KT IịN IịN Tỵ TRÌNH ĐÞ: TRUNG CÂP </b>

<i>(Ban hành kèm theo Quyết định số: /QĐ-CNDL ngày tháng năm 2023 cÿa Hiệu trưởng Trường Trung cấp Công nghệ và Du lịch Hà Nội ) </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>TUYấN Bị BÀN QUYÀN </b>

đ°ÿc phép dùng nguyên bÁn hoặc trích dùng cho các māc đích về đào t¿o và tham khÁo.

Mái māc đích khác mang tính lách l¿c hoặc sử dāng vãi māc đích kinh doanh thiÁu lành m¿nh s¿ bò nghiờm cm.

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>LõI GII THIịU </b>

Mơn hác <Đián tử c¢ bÁn= là mát trong những mơn hác thực hành đ°ÿc biên so¿n dựa trên ch°¢ng trình khung và ch°¢ng trình chi tiÁt do tr°ång Trung cấp Cơng nghá và Du lßch Hà Nái ban hành dành cho há trung cấp ngành đián công nghiáp và dân dāng.

Giáo trình đ°ÿc biên so¿n làm tài liáu hác tÃp, giÁng d¿y nên giáo trình đã đ°ÿc xây dng ỗ mc ỏ Ân gin v dò hiu, trong mßi bài đều có các bài tÃp áp dāng để hác sinh sinh viên thực hành, luyán tÃp kỹ năng nghề.

Khi biên so¿n, tác giÁ đã dựa trên kinh nghiám giÁng dÃy, tham khÁo đßng nghiáp và tham khÁo ç nhiều giáo trình hián đang l°u hành để phù hÿp vãi nái dung ch°¢ng trình đào t¿o, phù hÿp vãi māc tiêu đào t¿o và các nái dung thực

Nỏi dung ca mụn hỏc gòm cú 5 chÂng: ChÂng 1: Các khái niám c¢ bÁn

Ch°¢ng 2: Linh kián thā đáng Ch°¢ng 3: Linh kián bán dÁn

Ch°¢ng 4: Các M¿ch khuÁch đ¿i dùng tranzito Ch°¢ng 5: Các m¿ch ąng dāng dùng BJT

Giáo trình cũng là tài liáu hác tÃp, giÁng d¿y và tham khÁo tåt cho các ngành thuác lĩnh vực đián dân dāng, vÃn hành nhà máy thăy đián và các ngành gần vãi ngành đián cơng nghiáp. Trong q trình sử dāng giáo trình, tuỳ theo yêu cầu cũng nh° khoa hác và cơng nghá phát triển có thể điều chỉnh thåi gian và bá sung cÃp nhất các kiÁn thąc mãi cho phù hÿp. Trong giáo trình, chúng tơi có đề ra nái dung thực tÃp căa từng bài để ng°åi hác căng cå và áp dāng kiÁn thąc lý thyÁt đã hác phù hÿp vãi kỹ năng.

mong sự đóng góp ý kiÁn căa b¿n đác, để ngày mát hồn thián h¢n.

<i>Hà Nội, ngày...tháng…..năm 2023 </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<small>2.2. CÁC H¾T MANG ĐIàN VÀ DỊNG ĐIàN TRONG CÁC MÔI TR¯äNG ... 5 </small>

<small>2.4. Tranzito BJT ... 47 </small>

<small>2.5. Tranzito tr°ång. ... 52 </small>

<small>2.6. Diac - SCR - Triac. ... 59 </small>

<small>BÀI 4: CÁC M¾CH KHUYÀCH Đ¾I DÙNG TRANZITO ... 69 </small>

<small>2.3. M¿ch khuÁch đ¿i công suất ... 80 </small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

<b>GIÁO TRÌNH MƠN HC Tờn mụn hỏc: iòn t cÂ bn </b>

<b>Vß trí, tính chÃt, ý nghĩa và vai trị cÿa mơn hác: </b>

-Vß trí: Mơn hác này có ý nghĩa bá trÿ các kiển thąc cần thiÁt về lĩnh vực đián tử cho hác sinh ngành đián; làm c¢ s¢ để tiÁp thu các mơn hác, mơ đun khác.

căa thiÁt bß đián trên mái lĩnh vực đåi sồng xó hỏi, mch iỏn t trỗ thnh mỏt thnh phần khơng thể thiÁu đ°ÿc trong các thiÁt bß đián, cơng dāng chính căa nó là để điều khiển khång chÁ các thiÁt bß đián, thay thÁ mát så khí cā đián có đá nh¿y cao.

Nhằm māc đích gán hố các thiÁt bß đián, giÁm tiêu hao năng l°ÿng trên thiÁt bß, tăng đá nh¿y làm viác, tăng tuái thá căa thiÁt bß ...

khuÁch đ¿i, dao đáng, m¿ch xén...

m¿ch ąng dāng đ¿t yêu cầu kỹ thuÃt và an toàn

viác và đÁm bÁo an tồn cho ng°åi và thiÁt bß.

<b>STT Tên các bài trong mô đun </b>

<b>Thực hành, thí nghißm, thÁo ln, bài </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

Ch°¢ng 1: Các khái niám c¢ bÁn 1.VÃt dÁn đián và cách đián.

Ch°¢ng 2 : Linh kiỏn th ỏng 1.iỏn trỗ.

cÂ bn ca iụt.

5.Tranzito tr°ång. 6.Diac - SCR - Triac.

Ch°¢ng 4: Các M¿ch khuÁch đ¿i dùng tranzito

1.M¿ch khuÁch đ¿i đ¢n. 2.M¿ch ghép phąc hÿp. 3.M¿ch khch đ¿i cơng suất

Ch°¢ng 5 : Các m¿ch ąng dāng dùng BJT

1.M¿ch dao đáng. 2.M¿ch xén.

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

Đánh giá/xác đßnh tính dÁn đián trên m¿ch đián, linh kián phù hÿp theo yêu cầu kỹ thuÃt.

<i>2.1.1.1. Vật dẫn điện và cách điện: Trong kỹ thuật người ta chia vật liệu thành hai loại chính: </i>

VÃt cho phép dòng đián đi qua gái là vÃt dÁn đián

VÃt khơng cho phép dịng đián đi qua gái là vÃt cách đián

Tuy nhiên khái niám này chỉ mang tính t°¢ng đåi. Chúng phā thc vào cấu t¿o vÃt chất, các điều kián bên ngoài tác đáng lên vÃt chất

Về cấu t¿o: VÃt chất đ°ÿc cấu t¿o từ các phần tử nhã nhất gái là nguyên tử. Nguyên tử đ°ÿc cấu t¿o gßm h¿t nhân (gßm proton là h¿t mang đián tích d°¢ng (+) , neutron là h¿t không mang đián) và lãp vã căa nguyên tử (là các electron mang đián tích âm e-- ). VÃt chất đ°ÿc cấu t¿o từ måi liên kÁt giữa các nguyên tử vãi nhau t¿o thành tính bền vững căa vÃt chất. (hình1-1)

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

Hình 1-1. Cấu trúc m¿ng liên kÁt nguyên tử căa vÃt chất

Các liên kÁt t¿o cho lãp vã ngồi cùng có så l°ÿng proton bằng så l°ÿng electron , vãi tr¿ng thái đó ngun tử mang tính bền vững và đ°ÿc gái là trung hoà về đián. Các chất lo¿i này khơng có tính dÁn đián, gái là chất cách đián. Các liên kÁt t¿o cho lãp vã ngồi cùng có så l°ÿng proton khác så l°ÿng electron thỡ trỗ thnh ion, chỳng dò cho v nhn đián tử, các chất này gái là chất dÁn đián

nguyên tử liên kÁt bền vững. Khi tăng nhiát đá, đáng năng trung bình căa các nguyên tử gia tăng làm các liên kÁt yÁu dần, mát så e-- thoát khói liờn kt trỗ

nng dn iỏn.

V iỏn trồng ngoài: Trên bề mặt vÃt chất, khi đặt mát đián tr°ång hai bên chúng s¿ xuất hián mát lực đián tr°ång E. Các e-- s¿ chßu tác đáng căa lực đián tr°ång này, nÁu lực đián tr°ång đă lãn, các e-- s¿ chuyển đáng ng°ÿc chiều đián tr°ång, t¿o thành dòng đián. Đá lãn căa lực đián tr°ång phā thuác vào hiáu đián thÁ giữa hai điểm đặt và đá dày căa vÃt dÁn.

Tóm l¿i: Sự dÁn đián hay cách đián căa vÃt chất phā thuác nhiều vào các yÁu tå: Cấu t¿o nguyên tử căa vÃt chất

Nhiát đá căa môi tr°ång làm viác

Hiáu đián thÁ giữa hai điểm đặt lên vÃt chất Đá dày căa vÃt chất

VÃt dÁn đián: vÃt liáu dÁn đián là vÃt cht ỗ trng thỏi bỡnh thồng cú kh nng dn iỏn. Núi cỏch khỏc, l cht ỗ trng thỏI bỡnh th°ång có sẵn các đián tích tự

Đián trỗ cỏch iỏn ca linh kiỏn l iỏn ỏp lón nhất cho phép đặt trên linh kián

đặc tr°ng.

đián mát chiều (DC) và xoay chiều (AC) đi qua nên đián áp đánh thăng có

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

t°¢ng quan vãi dịng đián nên th°ång đ°ÿc ghi bằng công suất.

thông så kỹ thuÃt rất nhiều và kích th°ãc l¿i nhã nên các thơng så kỹ thuÃt đ°ÿc ghi trong bÁng tra mà không ghi trờn thõn nờn muồn xỏc ònh iỏn trỗ cỏch iỏn cn phi tra bng.

iỏn trỗ cỏch iỏn ca m¿ch đián là đián áp lãn nhất cho phép giữa hai m¿ch dÁn đặt gần nhau mà không sÁy ra hián t°ÿng phóng đián, hay dÁn đián. Trong thực tÁ khi thiÁt kÁ m¿ch đián có đián áp càng cao thì khoÁng cách giữa các m¿ch đián càng lãn. Trong sửa chữa th°ång không quan tâm đÁn yÁu tå này tuy nhiên khi m¿ch đián bß ¿m °ãt, bß bāi ¿m... thì cần quan tâm đÁn u tå này để tránh tình tr¿ng m¿ch bß dÁn đián do yÁu tå môi tr°ång.

<b>2.2. Các h¿t mang đißn và dịng đißn trong các mơi tr°ãng. </b>

Māc tiêu:

Trình bầy đ°ÿc nái dung các h¿t mang đián và dịng đián trong các mơi tr°ång

<i>2.2.1. Dịng điện trong kim loi. </i>

Do kim loi ỗ th rn cu trỳc m¿ng tinh thể bền vững nên các nguyên tử kim loi liờn kt bn vng, ch cú cỏc eỗ trng thái tự do.

Khi có đián trừ¢ng ngồi tác đáng các es¿ chuyển đáng d°ãi tác tác dāng căa lực đián tr°ång để t¿o thành dòng đián.

VÃy: Dòng đián trong kim lo¿i là dịng chuyển đáng có h°ãng căa các e d°ãi tác dāng căa đián tr°ång ngoài.

Trong kĩ thuÃt đián ng°åi ta qui °ãc chiều căa dòng đián là chiều chuyển đáng căa các h¿t mang đián d°¢ng nên dịng đián trong kim lo¿i thực tÁ ng°ÿc vãi chiều căa dòng đián qui °ãc.

<i>2.2.2. Dòng điện trong chất lỏng, chất điện phân. </i>

Chất đián phân là cht ỗ dng dung dòch cú kh nng dn iỏn đ°ÿc gái là chất đián phân. Trong thực tÁ chất đián phân th°ång là các dung dßch muồi, axit, bazÂ. Khi ỗ dng dung dòch (ho tan vào n°ãc) chúng dß dàng tách ra thành các

dung dßch.

Khi khơng có đián tr°ång ngồi các ion chuyển đáng hßn lo¿n trong dung dßch gái là chuyển đáng nhiát tự do. Khi có đián tr°ång mát chiều ngồi bằng cách cho hai đián cực vào trong bình đián phân các ion chßu tác dāng căa lực đián chuyển đáng có h°ãng t¿o thành dịng đián hình thành nờn dũng iỏn trong cht iỏn phõn. SÂ ò mụ t hot ỏng c trỡnh by ỗ (hỡnh 1-2).

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

Các ion+ chuyển đáng cùng chiều đián tr°ång để về cực âm, các ionchuyển đáng ng°ÿc chiều đián tr°ịng về cực d°¢ng và bám vào bÁn cực. Lÿi dāng tính chất này căa chất đián phân mà trong thực tÁ ng°åi ta dùng để m¿ kim lo¿i, đúc

VÃy: Dòng đián trong chất đián phân là dịng chuyển dåi có h°ãng căa các ion d°¢ng và âm d°ãi tác dāng căa đián tr°ång ngoài.

<i>2.2.3. Dịng điện trong chân khơng. </i>

có nghĩa áp suất khơng khí trong mơi tr°ång = 0 at (at : atmơt phe l Ân vò o lồng ca ỏp sut). Trong thực tÁ không thể t¿o ra đ°ÿc môi tr°ång chân khụng lớ tỗng. Mụi trồng chõn khụng thc t cú áp suất khoÁng 0,001 at, lúc này så l°ÿng nguyên tử, phân tử khí trong mơi tr°ång cịn rất ít có thể chuyển đáng tự do trong mơi tr°ång mà không sÁy ra sự va ch¿m lÁn nhau. Để t¿o ra đ°ÿc môI tr°ång này trong thực tÁ ng°åi ta hút chân khơng căa mát bình kín nào đó, bên trong đặt sẵn hai bÁn cực gái là Anod và katot.

Khi đặt mát đián áp bất kì vào hai cực thì khơng có dịng đián đi qua vì mơi trồng chõn khụng l mụi trồng cỏch iỏn lớ tỗng.

Khi sỗi núng catụt bng mỏt nguòn iỏn bờn ngoi thì trên bề mặt catơt xuất hián các ebąc x¿ từ catôt.

Khi đặt mát đián áp mát chiều (DC) t°¢ng đåi lãn khoÁng vài trăm votl vào hai cực căa bình chân khơng. Vãi đián áp âm đặt vào Anod và đián áp D°¢ng đặt

hián dịn đián đi qua mơi tr°ång chân khơng trong bình. Ta nói đã có dịng đián trong mơi tr°ång chân khơng đó là các e- bąc x¿ từ catôt di chuyển ng°ÿc chiều đián tr°ång về Anod.

VÃy: Dịng đián trong mơI tr°ång chân khơng là dịng chuyển dåi có h°ång căa

Trong kĩ tht, dịng đián trong chân khơng đ°ÿc ąng dāng để chÁ t¿o ra các đèn đián tử chân không, hián nay vãi sự xuất hián cÁ linh kián bán dÁn đèn đián tử

công suất lãn, đián áp làm viác cao. Tuy nhiên trong mát så m¿ch đián có cụng sut cc lón, tỏng trỗ lm viỏc cao,hay cn đ°ÿc phát sáng trong qua trình làm viác thì vÁ phÁi dùng đèn đián tử chân không. Nh° đèn hinh, đèn cơng suất.

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

<i>2.2.4. Dịng điện trong chất bán dẫn. </i>

Chất bán dÁn là chất nằm giữa chất cách đián và chất dÁn đián, cấu trúc nguyờn t cú bồn iỏn t ỗ lóp ngoi cựng nên dß liên kÁt vãi nhau t¿o thành cấu trúc bền vững. Đßng thåi cũng dß phá vỡ d°ãi tác dāng nhiát để t¿o thành các h¿t

Khi bß phá v cỏc mồi liờn kt, chỳng trỗ thnh cỏc ht mang iỏn dÂng do thiu iỏn t ỗ lóp ngoi cựng gỏi l lò trồng. Cỏc iỏn t ỗ lóp vó dò dng bt khói nguyờn t trỗ thnh các đián tử tự do.

Khi đặt đián tr°ång ngoài lên chất bán dÁn các e- chuyển đáng ng°ÿc chiều đián tr°ång, Các lß trång chuyển đáng cùng chiều đián tr°ång để t¿o thành dòng đián trong chất bán dÁn.

VÃy: Dòng đián trong chất bán dÁn là dòng chuyển dåi có h°ång căa các evà

Chất bán dÁn đ°ÿc trỡnh by ỗ trờn c gỏi l cht bỏn dn thuần khơng đ°ÿc ąng dāng trong kĩ tht vì phÁi có các điều kián kèm theo nh° nhiát đá đián áp... khi chÁ t¿o linh kián. Trong thực tÁ để chÁ t¿o linh kián bán dÁn ng°åi ta dùng chất bán dÁn pha thêm các chất khác gái là t¿p chất để t¿o thành chất bán dÁn lo¿i P và lo¿i N

Chất bán dÁn lo¿i P là chất bán dÁn mà dòng đián chă yÁu trong chất bán dÁn là các lß trång nhå chúng đ°ÿc pha thêm vào cỏc cht cú 3 eỗ lóp ngoi cựng nờn chỳng thiÁu đián tử trong måi liên kÁt hố trß t¿o thành lß trång trong cấu trúc

Chất bán dÁn lo¿i N là chất bán dÁn mà dòng đián chă yÁu là các e- nhå đ°ÿc pha thêm các t¿p cht cú 5 e- ỗ lóp ngoi cựng nờn chỳng thừa đián tử trong måi liên kÁt hố trß trong cấu trúc tinh thể để t¿o thành chất bán dÁn lo¿i N có dịng đián đi qua là các e- .

Linh kián bán dÁn trong kĩ thuÃt đ°ÿc cấu t¿o từ các måi liên kÁt P, N nh° Diót, tran zitor& đ°ÿc gái là các linh kián đ¢n hay linh kián råi r¿c, các linh kián bán dÁn đ°ÿc chÁ t¿o kÁt hÿp vãi nhau và vãi các linh kián khác để thực hián hoàn chỉnh mát chąc năng nào đó và đ°ÿc đóng kín thành mát khåi đ°ÿc gái là m¿ch tá hÿp (IC: Integrated Circuits). Các IC đ°ÿc sử dāng trong các m¿ch tín hiáu biÁn đái liên tāc gái là IC t°¢ng tự, các IC sử dāng trong các m¿ch đián tử så đ°ÿc gái là IC så. Trong kĩ thuÃt hián nay ngoài cách phân chia IC t°¢ng tự và IC så ng°åi ta cịn phân chia IC theo hai nhóm chính là IC hàn xuyên lß và IC hàn bề mặt SMD: Surface Mount Device, Chúng khác nhau về kích th°ãc và nhiát đá chßu đựng trên linh kián. Xu h°ãng phát triển căa kỹ thuÃt đián tử là không ngừng chÁ t¿o ra các linh kián mãi, m¿ch đián mãi trong đó chă yÁu là

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

đen

vào ơ vng thích hÿp?

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

căa linh kián.

căa m¿ch đián cơng tác.

Māc tiêu:

tác.

ònh ngha: iỏn trỗ l linh kiỏn cú chąc năng ngăn cÁn dòng đián trong m¿ch.

chÁ đá lm viỏc ca iỏn trỗ khụng bò nh hỗng bỗi tần så căa ngn xoay chiều.

Kí hiáu :

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

iỏn trỗ mng kim loi (metal film resistor)

Loi iỏn trỗ ny c ch to theo qui trình kÁt lắng màng Ni – Cr trên thân gåm cú x rónh xon, sau ú ph bỗi mỏt lóp sÂn. iỏn trỗ mng kim loi cú trò sồ iỏn trỗ ỏn ònh, khong iỏn trỗ t 10 n 5 MΩ. Lo¿i này th°ång dùng trong các m¿ch dao đáng vì nó có đá chính xác và ti thá cao, ít phā thuác vào nhiát đá.

Tuy nhiên, trong mát så ąng dāng khơng thể xử lí cơng suất lãn vì nó có cơng suất danh đßnh từ 0,05 W đÁn 0,5 W. Ng°åi ta chÁ t¿o lo¿i đián trỗ cú khong cụng sut danh ònh lón t 7 W n 1000 W vói khong iỏn trỗ t 20 Ω đÁn 2 MΩ. Nhóm

này cịn có tên khác l iỏn trỗ cụng sut. iỏn trỗ oxit kim loi (metal oxide resistor)

iỏn trỗ ny ch to theo qui trình kÁt lắng lãp oxit thiÁc trên thanh SiO2.

Lo¿i này có đá án đßnh nhiát cao, chång ¿m tåt, cơng suất danh đßnh từ 0,25 W đÁn 2 W.

iỏn trỗ dõy qun (wire wound resistor)

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

Làm bằng hÿp kim Ni – Cr quấn trên mát lõi cách đián sành, są. Bên ngoài đ°ÿc phă bỗi lóp nha cng v mỏt lóp sÂn cỏch iỏn. Để giÁm tåi thiểu há så tự cÁm L căa dây quấn, ng°åi ta quấn ½ så vịng theo chiều thun v ẵ sồ vũng theo chiu nghòch.

iỏn trỗ chính xác dùng dây quấn có trß så từ 0,1 Ω đÁn 1,2 MΩ, cơng suất danh đßnh thấp từ 0,125 W n 0,75 W. iỏn trỗ dõy qun cú cụng sut danh ònh cao cũn c gỏi iỏn trỗ cụng sut. Loi ny gòm hai dng:

iỏn trỗ ụxýt kim loi:

iỏn trỗ ụxýt kim loi c ch to bằng cách kÁt lắng màng ôxýt thiÁc trên

do q nóng và cũng khơng bò nh hỗng do m °ãt. Cơng suất danh đßnh

Ngồi cách phân lo¿i nh° trên, trong thiÁt kÁ, tuỳ theo cỏch kớ hiỏu, kớch thóc ca iỏn trỗ, ngồi ta cũn phõn loi theo cp chớnh xỏc nh: iỏn trỗ thồng, iỏn trỗ chớnh xỏc; hoc theo cụng sut: cụng suất nhã, công suất lãn.

<i>2.1.2.1. Các thông số kỹ thuật c bn ca in tr: </i>

trỗ vói cỏc iỏn trỗ mng dng trũn, ghi trờn thõn iỏn trỗ vói cỏc loi iỏn trỗ lón dựng dõy qun vó bng s, tra trong bng vói cỏc loi iỏn trỗ hn b mặt (SMD).

bằng vịng màu, kí tự, hoặc bÁng tra.

tiÁp, ghi bằng vịng màu, bằng kí tự.

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

+ Quy °ãc theo mã: Mã này gßm các chữ så và mát chữ cái để chỉ % dung sai.

% dung sai qui °ãc gßm: F = 1 %, G = 2 %, J = 5 %, K = 10 %, M = 20 % Ví dā: 103F = 10000 Ω± 1% = 10K ± 1%

153G = & 4703J = &

iỏn trỗ theo quy °ãc này th°ång có lo¿i 3 vịng màu,4 vịng màu và lo¿i 5 vịng màu.

Ví Dā : Nâu đen đen đã nhũ b¿

+vòng thą nhất gần iỏn trỗ nht

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

+ vũng 1 không bao giå là nhũ vàng hoặc nhũ b¿c

Trong m¿ch đián tuỳ theo nhu cầu thiÁt kÁ mà ng°åi ta sử dāng đián trỗ cú giỏ trò khỏc nhau, tuy nhiờn trong sn xuất ng°åi ta khơng thể chÁ t¿o mái giá trß ca iỏn trỗ c m ch sn xut mỏt sồ iỏn trỗ tiờu biu c trng ,nờn trong s dng nhà thiÁt kÁ phÁi sử dāng mát trong hai ph°¢ng án sau:

Mát là phÁi tính tốn m¿ch đián sao cho phự hp vói cỏc iỏn trỗ cú sn trờn thò trồng.

Hai l tớnh toỏn mc cỏc iỏn trỗ sao cho phự hp vói mch iỏn.

iỏn trỗ mc nåi tiÁp: Cách này dùng để tăng trß så căa iỏn trỗ trờn mch iỏn (Hỡnh 2-3).

Theo cụng thc:

Rtđ = R1 + R2 + .. + Rn (2-1)

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

Theo công thąc:

Ví dā: Cho m¿ch đián nh° hình v¿. Vãi R1 = 5,6K, R2 = 4,7K. Tớnh iỏn trỗ tÂng Âng căa m¿ch đián.

BiÁn trỗ : dựng thay ỏi giỏ trò ca iỏn trỗ, qua ú thay ỏi c s cn trỗ iỏn trờn mch iỏn.

Bin trỗ dõy qun: dựng dõy dn cú iỏn trỗ sut cao, ồng kớnh nhó,

u hn hai cực dÁn đián A, B. Tất cÁ đ°ÿc đặt trong mát vã bác kim lo¿i có nắp đÃy.

Trāc trên vịng cung có quấn dây là mát con ch¿y có trāc điều khiển đ°a ra ngoài nắp háp. Con chy c hn vói cc dn iỏn C.

Bin trỗ dây quấn th°ång có trß så nhã từ vài Ω đÁn vài chāc Ω. Cơng suất khá lãn, có thể tói vi chc W.

Bin trỗ than: ng°åi ta tráng mát lãp than mãng lên hình vịng cung bằng bakelit. Hai đầu lãp than nåi vãi cực dÁn đián A và B. æ giữa là cực C ca bin trỗ v chớnh l con chy bng kim lo¿i tiÁp xúc vãi lãp than. Trāc xoay đ°ÿc gắn liền vãi con ch¿y, khi xoay trāc (chỉnh biÁn trỗ) con chy di ỏng trờn lóp than lm cho trò sồ bin trỗ thay ỏi. Bin trỗ than cũn chia lm hai loi: bin trỗ tuyn tớnh, bin trỗ phi tuyn.

Bin trỗ than cú trò sồ t vi trăm Ω đÁn vài MΩ nh°ng có cơng suất nhã.(hình 2-5)

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

Ngồi cách chia thơng th°ång trên trong kỹ thuÃt ng°åi ta còn căn cą vào tớnh cht ca bin trỗ m cú th chia thnh bin trỗ tuyn tớnh, bin trỗ logarit. Hay da vo cụng sut m phõn loi thnh bin trỗ gim ỏp hay bin trỗ phõn cc. Trong thc t cn chỳ ý đÁn các cách chia khác nhau để tránh lúng túng trong thực tÁ khi gái tên trên thß tr°ång.

Nhiỏt iỏn trỗ : l loi iỏn trỗ m trò så căa nó thay đái theo nhiỏt ỏ (thermistor).

Nhiỏt trỗ dÂng ( PTC = Positive Temperature Coefficient) l loi nhiỏt trỗ cú hỏ sồ nhiỏt dÂng.

Nhiỏt trỗ õm ( NTC = Negative Temperature Coefficient) l loi nhiỏt trỗ cú hỏ sồ nhiỏt õm.

VDR (Voltage Dependent Resistor): l loi iỏn trỗ mà trß så căa nó phā thc đián áp đặt vo nú. Thồng thỡ VDR cú trò sồ iỏn trỗ gim khi iỏn ỏp tng. iỏn trỗ quang (photoresistor):l mỏt linh kián bán dÁn thā đáng khơng có måi nåi P – N. VÃt liáu dùng để chÁ t¿o đián trỗ quang l CdS (Cadmium Sulfid), CdSe (Cadmium Selenid), ZnS (sắt Sulfid) hoặc các tinh thể hßn hÿp khác.(hình 2-6)

iỏn trỗ quang cũn gỏi l iỏn trỗ tựy thuỏc ánh sáng (LDR ≡ Light Dependent

(hình 2-7)

<i>2.1.3.2. Āng dụng : Điện trở có nhiều āng dụng trong lĩnh vực điện và điện tử: </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

- GiÁm áp, chia áp,&.

Māc tiêu:

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

Tā hóa : Là lo¿i tā có phân cực tính d°¢ng và âm. Tā hố có bÁn cực là những lá nhơm, đián môi là lãp oxýt nhôm rất mãng đ°ÿc t¿o bằng ph°¢ng pháp đián

Khi sử dāng phÁi ráp đúng cực tính d°¢ng và âm, đián thÁ làm viác th°ång nhã

h¢n 500V.

ā hóa tantalum (Ta): là tā có phân cực tính, có cấu t¿o t°¢ng tự tā hóa nh°ng dùng tantalum thay vì dùng nhơm. Tā Tantalum có kích th°ãc nhã nh°ng đián dung lãn. Đián thÁ làm viác chỉ vài chāc volt.

giấy: là lo¿i tā không phân cực tính. Tā giấy có hai bÁn cực là những lá

ā màng: là tā khơng phân cực tính.Tā màng có chất đián mơi là màng chất dẻo nh°: polypropylene, polystyrene, polycarbonate, polyethelene. Có hai lo¿i tā màng chính: lo¿i foil và lo¿i đ°ÿc kim lo¿i hóa. Lo¿i foil dùng các miÁng kim lo¿i nhôm hay thiÁc để t¿o các bÁn cực dÁn đián. Lo¿i đ°ÿc kim lo¿i hóa đ°ÿc chÁ t¿o bằng cách phun màng mãng kim lo¿i nh° nhôm hay k¿m trên màng chất dẻo, kim lo¿i đ°ÿc phun lên đóng vai trị bÁn cực. Vãi cùng giá trß đián dung và đßnh mąc đián áp đánh thăng thì tā lo¿i kim lo¿i hóa có kích th°ãc nhã h¢n lo¿i foil. ¯u điểm thą hai căa lo¿i kim lo¿i hóa là nó tự phāc hßi đ°ÿc. Điều này có nghĩa là nÁu đián mơi bß đánh thăng do q đián áp đánh thăng thì tā khơng bß h° ln mà nó tự phāc hßi l¿i. Tā foil khơng có tính năng này.

Tā gåm (ceramic): là lo¿i tā khơng phân cực tính. Tā gåm đ°ÿc chÁ t¿o gßm chất đián mơi là gåm, tráng trên bề mặt nó lãp b¿c để làm bÁn cực.

mica: là lo¿i tā khơng phân cực tính. Tā mica đ°ÿc chÁ t¿o gßm nhiều miÁng mica mãng, tráng b¿c, đặt chßng lên nhau hoặc miÁng mica mãng đ°ÿc xép xen kẻ vãi các miÁng thiÁc. Các miÁng thiÁc lẻ nåi vãi nhau t¿o thành mát bÁn cực, Các miÁng thiÁc chẵn nåi vãi nhau t¿o thành mát bÁn cực. Sau đó bao ph bỗi lóp chồng m bng sỏp hoc nha cng. Th°ång tā mica có d¿ng hình khåi chữ nhÃt.

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

Ngồi ra, cịn có tā dán bề mặt đ°ÿc chÁ t¿o bằng cách đặt vÃt liáu đián môi gåm giữa hai màng dÁn đián (kim lo¿i), kích th°ãc căa nó rất nhã. M¿ng tā đián (thanh tā đián) là d¿ng tā đ°ÿc nhà sÁn xut tớch hp nhiu t iỏn ỗ bờn trong mỏt thanh (vã) để tiÁt kiám dián tích. Ng°åi ta kí hßáu chân chung và giá trß căa các tā .(hình 2-12)

<i>2.2.2.1. Các thông số kỹ thuật cơ bản cÿa tụ điện </i>

Dung sai căa tā đián:

bß đánh thăng (KhoÁng 10 000 giå).

Trên thực tÁ giá trß ghi trên thân là đián áp làm viác, tuy nhiên vãi các tā hián nay trên thß tr°ång do Viát Nam và Trung Quåc sÁn xuất th°ång ghi là đián áp đánh thăng nên trong thay thÁ cần chú ý đÁn khi thay thÁ tā mãi trong sữa chữa cần chán lãn h¢n để đÁm bÁo an tồn.

đánh thăng.

°ãc.

Hai tham så quan tráng nhất th°ång đ°ÿc ghi trên thân tā đián là trß så đián

Ghi trực tiÁp: Cách ghi đầy đă cỏc tham sồ v Ân vò o ca chỳng.Cỏch ny chỉ

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

Ví dā: trên thân mát tā mi ca có ghi: 5.000PF ± 20% 600V

Så khụng kốm theo du chm hay phy : Ân vò pF.Cỏch ỏc nh iỏn trỗ.

Sồ kốm theo du chm hay phy : Ân vò F .Vò trớ ca du thể hián chữ så thÃp phân

Hai v¿ch đầu là så có nghĩa thực căa nó

V¿ch thą ba là sồ nhõn (Ânvò pF) hoc sồ sồ 0 cn thờm vào V¿ch thą t° chỉ đián áp là

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

M¿ch mắc nåi tiÁp: (hình:2-13)

Trong thực tÁ cách mắc tā đián th°ång ít khi đ°ÿc sử dāng, do công dāng căa chúng trên m¿ch đián thông th°ång dùng để lác hoặc liên l¿c tín hiáu nên sai så cho phép lãn. Do đó ng°åi ta có thể lấy gần đúng mà khơng nh hỗng gỡ n mch iỏn. Trong cỏc trồng hp địi hãi đá chính xác cao nh° các m¿ch dao đáng, các m¿ch điều chỉnh...ng°åi ta mãi sử dāng cách mắc theo yêu cầu cho chính xác.

M¿ch mắc nåi tip: (hỡnh:2-13)

Cng giồng nh iỏn trỗ giỏ trò ca tā đián đ°ÿc sÁn xuất theo bÁng 2-1.

hoặc bằng đián dung nhã nhất mắc trên m¿ch

Ví dā: Cho tā hai tā đián mắc nåi tiÁp vãi C1= 1mF, C2= 2,2mF tớnh iỏn trỗ tÂng Âng ca mch iỏn.

Ctd: Đián dung t°¢ng đ°¢ng căa m¿ch đián.

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

- Tā biÁn đái:

Gßm các lá nhơm hoặc đßng xÁp xen k¿ vãi nhau, mát så lá thay đái vß trí đ°ÿc. Tấm tĩnh (má cå đßnh) không gắn vãi trāc xoay. Tấm đáng gắn vãi trāc xoay và tuỳ theo góc xoay mà phần dián tích đåi ąng giữa hai lá nhiều hay ít.

Phần dián tích đåi ąng lãn thì đián dung căa tā lãn, ng°ÿc l¿i, phần dián

tích đåi ąng nhã thì trß så đián dung căa tā nhã. Khơng khí giữa hai lá nhôm đ°ÿc

dùng làm chất đián môi. Tā lo¿i biÁn đái cịn đ°ÿc gái là tā khơng khí hay tā xoay.

Tā biÁn đái th°ång gßm nhiều lá đáng nåi song song vãi nhau, đặt xen k¿ giữa những lá tĩnh cũng nåi song song vãi nhau. Những lá tĩnh đ°ÿc cách đián vãi thân

tā, còn lá đáng đ°ÿc gắn vào trāc xoay và tiÁp xúc vãi thân tā. Khi trāc tā đ°ÿc xoay thì trß så đián dung căa tā cũng đ°ÿc thay đái theo. Ng°åi ta bå trí hình dáng

những lá căa tā để đ¿t đ°ÿc sự thay đái đián dung căa tā theo yêu cầu. Khi vặn tā

thì lúc đó, tā đián có đián dung nhã nhất, gái là đián dung sót.

Tā xoay th°ång dùng trong máy thu thanh hoặc máy t¿o dao ỏng t c tn

sồ cỏng hỗng.(hỡnh 2-15)

iỏn, nhm t c tn sồ cỏng hỗng ca mch. Những tā này th°ång có trß så nhã và ph¿m vi biÁn đái hẹp. Ng°åi ta chỉ tác đáng tãi tā tinh chỉnh khi lấy

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

chu¿n, sau đó thì cå đßnh vß trí căa tā.

Tā th°ång đ°ÿc dùng làm tā lác trong các m¿ch lác ngußn, lác chặn tần så hay cho qua tần så nào đó. Tā có mặt trong m¿ch lác thā đáng, m¿ch lác tích cực,&.Tā liên l¿c để nåi giữa các tầng khuÁch đ¿i. Tā kÁt hÿp vãi mát så linh kián khác để tao những m¿ch dao đáng,&

Māc tiêu:

Cn cÁm có tác dāng ngăn cÁn dịng đián xoay chiều trên m¿ch đián, đåi vãi dòng đián mát chiều cn cÁm đóng vai trị nh° mát dây dÁn đián.

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

kia hoặc cách nhau vài lần đ°ång kính sÿi dây. Dây có thể cuån trên khung đỡ bằng vÃt liáu cách đián cao tần hay nÁu cuán cÁm đă cąng thì có thể khơng cần

dây nhiều, nÁu quấn 1 lãp thì chiều dài cuán cÁm quá lãn và đián dung ký sinh quá nhiều. Để kích th°ãc hÿp lý và giÁm đ°ÿc đián dung ký sinh, ng°åi ta quấn

lßng vào giữa nó mát lõi ferit. Thân lõi có răng xoắn åc. Hai đầu có khía 2 rãnh. Ng°åi ta dùng 1 cái quay vít nhựa để điều chỉnh lõi lên xuång trong lòng cuán cÁm để tăng hay giÁm trß så tự cÁm căa cuán cÁm.

nh°ng quấn l¿i nhiều đo¿n trên 1 lõi cách đián, đo¿n ná cách đo¿n kia vài mm.

sát vòng kia, lãp ná sát lãp kia bằng mát l°ÿt giấy bóng cách đián, khung đỡ căa cuán dây làm bằng bìa pretxpan. Lõi từ là các lá thép Si mãng cắt thành chữ E và I.

Mßi chữ E và I xÁp l¿i thành mát m¿ch từ khép kín. (hình 2-17)

Trong kỹ thuÃt cuán cÁm đ°ÿc quấn theo yêu cầu kĩ thuÃt đặt hàng hay t qun

trỗ hoc t iỏn vỡ phi tớnh đÁn chiều mắc các cuán cÁm vãi nhau đßng thåi gây cßng kềnh về mặt cấu trúc m¿ch đián. Trừ các m¿ch lác có tần så cao hoặc siêu

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

- Mắc song song

cÁm& Cách này chỉ dùng cho các lo¿i cn cÁm có kích th°ãc lãn. + Ghi gián tiÁp theo qui °ãc : đ¢n vß đo là μH

Quy °ãc theo mầu: Dùng cho các cn cÁm nhã

Vịng màu 1: chỉ så có nghĩa thą nhấ thoặc chấm thÃp phân Vòng màu 2: chỉ så có nghĩa thą hai hoặc chấm thÃp phân

Vòng màu 4: chỉ dung sai %. Chú ý :

; 1,5 ; 1,8 ; 2,2 ; 2,7 ; 3,3 ; 3,9 ; 4,7 ; 5,6 ; 6,8 ; 8,2

°ãc så căa 10 hay bái så căa 10( 10-2, 10-1 ,10, 102 ,103, 104, 105, 106).

Cuán cÁm đ°ÿc ąng dāng làm micro đián đáng, loa đián đáng, råle, biÁn áp, cuán dây trong đầu đác đĩa,&.Trong m¿ch đián t, cuỏn cm cú th ỗ mch lỏc nguòn, mch lỏc tn sồ, mch dao ỏng cỏng hỗng, mch to (chỉnh sửa) d¿ng sóng, d¿ng xung,&

Cấu t¿o : Gßm mát nam châm hình trā có hai cực lßng vào nhau , cc N ỗ gia

,mỏt cuỏn dõy c gắn vãi màng loa và dd°ÿc đặt trong khe từ.Màng loa đ°ÿc đỡ bằng gân cao su mềm giúp cho màng loa có thể dß dàng dao đáng ra vào

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

Ho¿t đáng:

Khi ta cho dòng đián âm tần ( đián xoay chiều từ 20Hz => 20.000Hz ) ch¿y qua cuán dây ,cuán dây t¿o ra từ tr°ång biÁn thiên và bß từ tr°ång cå đßnh căa nam châm đ¿y ra ,đ¿y và làm cuán dây dao đáng => màng loa dao đáng theo và phát ra âm thanh .

Chú ý : Tuyát đåi ta khơng đ°ÿc đ°a dịng đián mát chiều vào loa , vì dịng đián mát chiều chỉ t¿o ra từ tr°ång cå đßnh và cuán dây căa loa chỉ lách về mát h°ãng rßi dừng l¿i, khi đó dịng mát chiều qua cn dây tăng m¿nh ( do khơng có đián áp cÁm ąng theo chiều ng°ÿc lai ) vì vÃy cuán dây s¿ bß cháy .

Micro.(hình 2-19)

Thực chất cấu t¿o Micro là mát chiÁc loa thu nhã, về cấu t¿o Micro giång loa nh°ng Micro có så vịng quấn trên cn dõy lón hÂn loa rt nhiu vỡ vy trỗ khóang ca cuỏn dõy micro loa rt lón khong 600 (trỗ khoÁng loa từ 4Ω - 16Ω) ngoai ra micro cũng đ°ÿc cấu t¿o rất mãng để dß dàng dao đáng khi có âm thanh tác đáng vào.Loa là thiÁt bß để chuyển dòng đián thành âm thanh cịn micro thì ng°ÿc l¿i , Micro đái âm thanh thành dịng đián âm tần. R¡ LE .(hình 2-20)

R¢ le cũng là mát ąng dāng căa cuán dây trong sÁn xuất thiÁt bß đián tử, nguyên lý ho¿t đáng căa R¢le là biÁn đái dịng đián thành từ tr°ång thông qua quán dây, từ tr°ång l¿i t¿o thành lực c¢ hác thơng qua lực hút để thực hiỏn mỏt ỏng tỏc v cÂ khớ nh ỳng mỗ cụng tc, úng mỗ cỏc hnh trỡnh ca mỏt thit bß tự

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

đáng .(hình 2-21)

Cách kim tra linh kiỏn th ỏng o iỏn trỗ

H hóng thồng gp:

Bin trỗ :

òng hò thay ỏi là tåt.

Tā đián :

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

+ Kim vát lên rßi trÁ về hÁt: khÁ năng n¿p xÁ căa tā còn tåt.

+ Kim vát lên nh°ng trỗ v lồ ồ: t khụ.

+ Kim khụng lờn: tā đąt. Tā xoay :

Đo thử cuán dây :

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

Hãy lựa chán ph°¢ng án đúng để trÁ låi các câu hãi d°ãi đây bằng cách tô đen

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

Cõu hói 2.

gòm hai iỏn trỗ. Vit biu thąc quan há giữa các đ¿i l°ÿng I, U, R trong đo¿n m¿ch. Nêu nhÃn xét.

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

d. Đián dung là gì? Nêu cơng thąc tính và cho bit tờn, Ân vò ca cỏc i lng trong công thąc. Đián dung phā thuác vào những yÁu tå nào căa tā đián?

gßm hai tā đián. ViÁt biểu thąc quan há giữa các đ¿i l°ÿng Q, U, C trong đo¿n m¿ch. Nêu nhÃn xét.

f . Cuán cÁm là gì? Hãy kể tên mát så lo¿i Cuán cÁm và nói vài ąng dāng căa nó. Nêu vài cách đác trß så đián cÁm.

g. Há så tự cÁm là gì? Nêu cơng thąc tính và cho biÁt tên, Ân vò ca cỏc i lng trong cụng thc. Hỏ så tự cÁm phā thuác vào những yÁu tå nào căa cuán cÁm?

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

<b>Giái thißu: </b>

ỏng c, do các thông tin không đ°ÿc t¿o ra hoặc không đ°ÿc biÁn đái và không đ°ÿc xử lý (điều chÁ, khuÁch đ¿i, chuyển đái sang các d¿ng tín hiáu khác..). Linh kián tích cực trong m¿ch giữ vai trị quan tráng khơng thể thiÁu đ°ÿc, là điều kián để t¿o ra các thơng tin tín hiáu, biÁn đái và xử lí thơng tin, là nền tÁng cấu t¿o nên thiÁt bß đián tử. Ngày nay, vãi sự phát triển không ngừng căa khoa hác, công nghá, nhất là cơng nghá bán dÁn, trong các thiÁt bß đián tử, chúng ta gặp chă yÁu là linh kián bán dÁn.

hác.

căa linh kián.

Māc tiêu:

</div>