(Luận án tiến sĩ) Hoa Văn Trang Trí Đồ Gỗ Nội Thất Thời Nguyễn

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (4.95 MB, 221 trang )

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<b>LU¾N ÁN TI¾N S) Lí LUắN V LCH Sỵ Mỵ THUắT </b>

NG¯äI H¯âNG DÀN KHOA HâC NGHIÊN CĀU SINH

<b> PGS.TS Nguy<small>án Vn Đßnh TS. TrÅn Đình Hằng Bùi Trung Dũng </small>XÁC NH¾N CĂA C¡ Sâ ĐÀO T¾O </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<i>Tôi xin cam đoan bÁn luận án tiến sĩ Hoa văn trang trí đồ gỗ nội thÁt thời Nguyễn là cơng trình do tơi nghiên cāu, thực hiện. Những vÃn đß nghiên </i>

c<i>āu trong luận án là trung thực và ch°a cơng bố trong bÃt kỳ cơng trình nào. </i>

Tơi xin cháu trách nhiệm vß låi cam đoan này.

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

<b>1.1. Tång quan vÁ tình hình nghiên cąu ... 8 </b>

1.1.1. Tình hình nghiên cāu vß nghệ thuật và nghệ thuật trang trí...8

1.1.2. Tình hình nghiên cāu vß hoa vn trang trí...13

1.1.3. Tình hình nghiên c<b>āu vß hoa vn trang trớ gò nỏi tht thồi Nguyn...23 </b>

1.2.1. Khái niệm và thuật ngữ liên quan đến đß tài ... 33

1.2.2. Lý thuyết nghiên cāu ... 35

<b>1.3. Khái quát vÁ đái t°ÿng nghiên cąu ... 44 </b>

1.3.1. Khái quát vß đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn... 44

1.3.2. Khái quát vß hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn ... 48

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<b>3.1. Đ¿c tr°ng căa hoa vn trang trớ ó gỗ nội tht thỏi Nguyỏn ... 102 </b>

3.1.1. Hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn kế thừa truyßn thống dân tác và tiếp nhận những yếu tố mãi từ ph°¡ng Tây ... 102

3.1.2. Hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn có phong cách t¿o hình riêng biệt ... 110

3.1.3. Hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn sử dāng thÿ pháp nghệ thuật đa d¿ng ... 120

<b>3.2. Giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật cÿa hoa văn trang trí đồ gỗ nội thất thời Nguyễn ... 127 </b>

3.2.1. Giá trá lách sử cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn ... 127

3.2.2. Giá trá vn hóa cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn ... 132

3.2.3. Giá trá nghệ thuật cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn ... 137

<b>3.3. Lun bn v hoa vn trang trớ ó gỗ néi thÃt thái Nguyán ... 143 </b>

3.3.1. Hoa vn trang trí t¿o nét th¿m mỹ đặc tr°ng cho đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn và cú nh hỗng n gò nỏi tht nhng giai đo¿n sau ... 143

3.3.2. Hoa vn trang trí góp phần t¿o nên đặc tr°ng nghệ thuật thåi Nguyễn ... 151

<b>DANH MĀC CƠNG TRÌNH CĂA TÁC GIÀ ĐÃ CƠNG Bà ... 158 </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

Phā lāc Thế kỷ

Thành phố Hồ Chí Minh

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

Từ tr°ãc tãi nay, hoa vn trang trí là mát trong những đß tài thu hút sự quan tâm rÃt lãn cÿa những nhà nghiên cāu trong và ngồi n°ãc. Khơng chß đ¡n thuần là những nét vẽ, những đồ án trang trí, những hình t°ÿng, theo nhà nghiên cāu Trần Lâm Bißn: <hoa vn cịn là m¿ch nguồn bÁn sắc vn hóa Việt Nam, nó phÁn ánh tính chÃt xun suốt, đa d¿ng trong thống nhÃt cÿa lách sử và vn hóa Việt Nam= [9, tr.5].

Hoa vn trang trí xuÃt hiện từ rÃt sãm, theo các hiện vật khÁo cổ thì hoa vn có từ thåi kỳ đồ đá cũ. TrÁi qua hàng v¿n nm lách sử, từ thåi tißn sử cho đến các trißu đ¿i phong kiến thåi kỳ nào hoa vn trang trí cũng có những dÃu Ãn riêng, phÁn ánh giá trá th¿m mỹ cÿa mßi trißu đ¿i trong lách sử n°ãc ta. Dựa vào các hiện vật cịn l°u l¿i ta có thá thÃy sự hiện diện ca hoa vn ỗ mói nĂi, hoa vn trang trớ các cơng trình kiến trúc: cung điện, lầu gác, đßn đài, chùa, tháp, t° gia&, hoa vn làm đẹp cho đồ gia dāng: gi°ång tÿ, bàn ghế, bình phong, án thå&, hoa vn xuÃt hiện trên công cā sÁn xuÃt, vũ khí, nh¿c cā& Từ những nét vẽ đ¡n giÁn, vāng vß cÿa ng°åi tißn sử trên đồ gốm đến những hoa vn cầu kỳ, tinh tế thåi phong kiến, dÁu trÁi qua nhißu thng trầm lách sử hoa vn trang trí ln có sự nối m¿ch phát trián xun suốt thá hiện bÁn sắc vn hóa Việt Nam. Việc nghiên cāu hoa vn trang trí giúp ta tiếp cận vn húa ca cha ụng bỗi hoa vn cha ng những giá trá lách sử, vn hóa, xã hái, nghệ thuật&, phÁn ánh truyßn thống vn hóa cũng nh° q trình phát trián cÿa ng°åi Việt rõ nét nhÃt.

Trong lách sử hàng nghìn nm cÿa dân tác ta, nhà Nguyễn (1802 - 1945) là mát trong những trißu đ¿i phong kiến có nhißu thành tựu, nhÃt là trong lĩnh vực vn hoá nghệ thuật, nhà Nguyễn đã đá l¿i nhißu di sÁn có giá trá, trong đó có nghệ thuật ch¿m khắc gß trang trí. Thåi Nguyễn, các làng

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

nghß thÿ cơng mỹ nghệ ch¿m khắc gß kế thừa tinh hoa trun thống điêu khắc gß trang trí đình làng cÿa các thế kỷ tr°ãc, phát trián m¿nh mẽ và đ¿t nhißu thành tựu nổi trái. Vãi sự phát trián cÿa các làng nghß mác mỹ nghệ, d°ãi thåi Nguyễn, đồ gß nái thÃt đa d¿ng vß kiáu dáng, trang trí hoa vn cầu kỳ, tinh xÁo, giàu giá trá nghệ thuật, chÃt l°ÿng cao& đ°ÿc xuÃt kh¿u sang các n°ãc Trung Quốc, Pháp.

Những hiện vật đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn hiện l°u t¿i các bÁo tàng và t° gia cho thÃy hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn có những đặc tr°ng riêng biệt vß mơ típ, đồ án trang trí, nghệ thuật t¿o hình, chāc nng, chÃt liệu và kỹ thuật chế tác. Ngồi đặc tr°ng vß nghệ thuật t¿o hình, hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn cũng mang tính biáu t°ÿng cao, ¿n chāa nhißu thơng tin cần đ°ÿc <giÁi mã=.

ỉ n°ãc ta việc nghiên cāu hoa vn trang trí đã đ°ÿc tiến hành từ thåi Pháp thc vãi nhißu cơng trình nghiên cāu có giá trá cÿa các tác giÁ trong và ngồi n°ãc, vß thÿ cơng mỹ nghệ ch¿m khắc gß nói chung và đồ gß nái thÃt nói riêng cũng có nhißu nhà khoa hãc thực hiện những cơng trình nghiên cāu công phu. Các công trình kiến trúc hay hiện vật điêu khắc gß phāc vā tơn giáo, tín ng°ỡng cũng có rÃt nhißu cơng trình nghiên cāu đ°ÿc công bố d°ãi d¿ng sách, luận án, luận vn, bài viết mơ tÁ, phân tích cặn kẽ. Tuy nhiên, ch°a có nhißu cơng trình nghiên cāu chun sâu vß hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt đ°ÿc cơng bố.

Vì vậy, nghiên cāu hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn là cần thiết, việc tổng hÿp, khái quát những đặc điám cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn, nêu ra những nhận đánh làm rõ vai trò cÿa hoa vn trang trí trong dịng chÁy nghệ thuật t¿o hình thåi Nguyễn sẽ đem l¿i mát cái nhìn khái qt vß giá trá nghệ thuật, giá trá vn hóa, giá trá lách sử cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn, qua đó góp phần gìn giữ, bÁo tồn các giá trá vn hóa trun thống, bổ sung những t° liệu cịn thiếu trong nghiên cāu vß đồ gß

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

nái thÃt và hoa vn trang trí. Xt phát từ tình hình thực tế nêu trên, NCS lựa ch<i>ãn đß tài Hoa văn trang trí đồ gỗ nội thÁt thời Nguyễn làm luận án tiến sĩ </i>

<i><b>2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu </b></i>

KhÁo sát, thống kê, phân lo¿i các hình thāc hoa vn trang trí trên đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn.

Tìm hiáu nái dung vß vn hóa, lách sử, nghệ thuật, đặc điám hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn, sự kế thừa truyßn thống và tiếp nhận những yếu tố mãi từ ph°¡ng Tây.

Khẳng đánh những giá trá nghệ thuật cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn, xem xét vai trò cÿa hoa vn trang trí đối vãi đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn và tãi đồ gß nái thÃt các giai đo¿n sau.

<b>3. Đái t°ÿng và ph¿m vi nghiên cąu </b>

<i><b>3.1. Đối tượng nghiên cứu </b></i>

Đối t°ÿng nghiên cāu cÿa đß tài là hoa vn trang trí, chÿ yếu là hoa vn trang trớ gò nỏi tht nh ỗ thồi Nguyễn vãi các khơng gian sinh ho¿t nh° phịng khách (bàn ghế, tÿ, bình phong&), phòng ngÿ (gi°ång, sập, tÿ&), không gian thå cúng (bàn thå, án th°, cửa võng, hồnh phi&). Vß đồ gß trang trí kiến trúc và nái thÃt cung đình, đồ gß trang trí t¿i đình, đßn, chùa, miếu&

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

NCS khơng đi vào nghiên cāu sâu, nếu có đß cập thì chò mang tớnh cht gi mỗ, so sỏnh vói i t°ÿng nghiên cāu chính.

<i><b>3.2. Phạm vi nghiên cứu </b></i>

<i>Về phạm vi không gian nghiên cứu của luận án </i>

Ph¿m vi khơng gian nghiên cāu cÿa đß tài chÿ yếu là hiện vật đồ gß nái thÃt gia đình thåi Nguyễn (giai đo¿n từ thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX) đ°ÿc l°u giữ t¿i các bÁo tàng (BÁo tàng Lách sử quốc gia, BÁo tàng Lách sử TP. Hồ Chí Minh, B<b>Áo tàng Hà Nái, BÁo tàng cổ vật cung đình Huế), Cố đơ Huế, hiện </b>

v<b>ật đ°ÿc lu gi ti mỏt s nh vồn ỗ Hu, nh cổ mißn Tây Nam Bá (Nhà </b>

cổ Bình Thÿy - Cần Th¡, nhà cổ Huỳnh Thÿy Lê - Sa Đéc, Đồng Tháp, nhà cổ Trm cát - Long An, nhà ç cÿa mát số cá nhân ç làng gốm Bát Tràng, làng cổ Đ°ång Lâm - Hà Nái).

Do đặc tr°ng cÿa ph°¡ng pháp luận Nghiên cāu so sánh lun ỏn cú mỗ rỏng phm vi bn lun, i chiu vói mỏt s hin vt tiờu biỏu ỗ Trung Hoa và ph°¡ng Tây trong cùng thåi kỳ. Tuy nhiên, thao tỏc so sỏnh ny s khụng nh hỗng n māc đá tập trung vào ph¿m vi nghiên cāu cÿa luận án.

<i>Về phạm vi thời gian nghiên cứu </i>

Luận án tập trung nghiên cāu các hiện vật đồ gß nái thÃt đ°ÿc chế tác trong khoÁng thåi gian từ thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX. Tuy nhiên trong những nái dung liên quan, luận án có thỏ mỗ rỏng vò tróc v sau khung thồi gian trên.

<b>4. Câu hßi và giÁ thuy¿t nghiên cąu </b>

<i><b>4.1. Câu hỏi nghiên cứu </b></i>

<i>Câu hỏi 1: Nái dung và hình thāc cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt </i>

thåi Nguyễn đ°ÿc thá hiện nh° thế nào?

<i>Câu hỏi 2: Hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn có những đặc </i>

tr°ng gì?

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<i>Câu hỏi 3: Hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn có vai trị thế </i>

nào i vói m thut thồi Nguyn v nh hỗng ca nó tãi đồ gß nái thÃt các giai đo¿n sau?

<i><b>4.2. Giả thuyết nghiên cứu </b></i>

<i>Gi¿ thuyết 1: Hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn bao gồm </i>

những mô típ trang trí quen thuác: tā linh, đáng vật, thực vật, chữ Hán& đ°ÿc t¿o hình bằng đ°ång nét tinh xÁo, cầu kỳ, bố cāc đng đối, hình khối đa d¿ng&, các mơ típ kết hÿp t¿o thành các đồ án trang trí có hình thāc thá hiện phong phú (ch¿m khắc, ch¿m khÁm, s¡n thếp).

<i>Gi¿ thuyết 2: Hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn thá hiện đặc </i>

tr°ng qua phong cách t¿o hình riêng biệt: bố cāc trang trí ơ hác, lối t¿o hình kiáu thāc <hóa=& Những đặc tr°ng cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn là sự tổng hòa cÿa đặc điám riêng các vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng, vùng kinh thành Huế và phā cận, vùng Tây Nam Bá trong đó vùng kinh thành Huế giữ vai trò chÿ đ¿o.

<i>Gi¿ thuyết 3: Hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn cùng vãi hoa </i>

vn trang trí kiến trúc, hoa vn trang trí các vật dāng lễ nghi, vật dāng sinh ho¿t, hoa vn trên trang phāc thá hiện vai trò quan trãng trong nghệ thuật trang trí thåi Nguyễn, qua đó đóng góp vào di sÁn mỹ thuật thåi Nguyễn và t¿o nờn nh hỗng sõu rỏng tói s phỏt triỏn ca đồ gß nái thÃt nói riêng và nghệ thuật trang trí nói chung các giai đo¿n sau.

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

khÁo tÁ, ghi chép, vẽ, chāp Ánh& các mÁu hoa vn trang trí.

<i><b>5.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu </b></i>

Phân tích, tổng hÿp các nguồn tài liệu sách báo, t¿p chí, cơng trình nghiên cāu, đß tài khoa hãc& trong và ngồi n°ãc có liên quan tãi hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn.

<i><b>5.3. Phương pháp thống kê, so sánh </b></i>

Sử dāng đá phân tích, đánh giá hiện vật, hệ thống hóa dữ liệu vß hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn, phân lo¿i hiện vật, đặc điám t¿o hình, bố cāc, đ°ång nét, chÃt liệu, kỹ thuật chế tác& từ đó so sánh vãi hoa vn trang trí đồ gß Trung Hoa và châu Âu trong cùng giai đo¿n đá thÃy rõ đặc tr°ng cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn.

<i><b>5.4. Phương pháp chuyên gia </b></i>

NCS thu thập ý kiến cÿa các chuyên gia bao gồm các nhà nghiên cāu, các nghệ nhân làng nghß ch¿m khắc gß thơng qua các cc phỏng vÃn đá có cái nhìn khách quan vß đß tài nghiên cāu.

<i><b>5.5. Phương pháp tiếp cận liên ngành </b></i>

Bên c¿nh các ph°¡ng pháp nghiên cāu nêu trên, NCS áp dāng ph°¡ng pháp tiếp cận liên ngành: nghiên cāu, tìm hiáu hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn d°ãi góc nhìn vn hóa hãc, nghệ thuật hãc, lách sử& đá đánh giá đß tài nghiên cāu mát cách tổng thá và hệ thống trong sự t°¡ng quan vãi các ngành khoa hãc khác.

NCS cũng sử dāng Ph°¡ng pháp luận Nghệ thuật hãc giúp nghiên cāu, phân tích đặc điám cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn qua các yếu tố đ°ång nét, hình khối, bố cāc, chÃt liệu, màu sắc, hình t°ÿng&, các nguyên tắc cÿa nghệ thuật trang trí đá nhận biết đặc tr°ng và giá trá nghệ thuật cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn.

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

Luận án là cơng trình khoa hãc bổ sung tài liệu vß nghệ thuật trang trí nái thÃt ç Việt Nam d°ãi thåi Nguyễn; là tài liệu tham khÁo cho sinh viên, hãc viên, nghiên cāu sinh và những ng°åi quan tâm vß nái dung liên quan tãi đồ gß nái thÃt.

<i><b>6.2. Ý nghĩa thực tiễn </b></i>

Những t° liệu đißn dã vß kiáu dáng đồ gß nái thÃt, các đồ án trang trí hoa vn đ°ÿc hệ thống hóa sẽ là t° liệu quan trãng vãi các nhà nghiên cāu, các nhà thiết kế nái thÃt, góp phần làm tài liệu tham khÁo phāc vā cơng việc bÁo tồn, phāc chế, phāc dựng& các hiện vật đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn.

Luận án bao gồm 215 trang, 157 trang nái dung chớnh, 45 trang ph lc. Ngoi phn Mỗ đầu (07 trang), Kết luận (03 trang), Tài liệu tham khÁo (08 trang), Phā lāc (45 trang), nái dung luận án đ°ÿc kết cÃu 3 ch°¡ng:

Ch°¡ng 1. Tổng quan vò tỡnh hỡnh nghiờn cu, cĂ sỗ lý lun v khái quát vß đối t°ÿng nghiên cāu (46 trang)

Ch°¡ng 2. Nhận diện hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn (48 trang) Ch°¡ng 3. Đặc tr°ng, giá trá và bàn luận vß cÿa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn (53 trang)

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

<b>TäNG QUAN VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CĄU, C¡ Sâ LÝ LU¾N VÀ KHÁI QUÁT VÀ ĐàI TỵNG NGHIấN CU </b>

<b>1.1. Tồng quan v tỡnh hỡnh nghiờn cu </b>

Nh ó nờu ti phn mỗ đầu, hoa vn trang trí (trong đó có hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt) đã đ°ÿc nhißu hãc giÁ trong và ngoài n°ãc quan tâm nghiên cāu, những kt qu nghiờn cu y ó trỗ thnh ngun thụng tin tham khÁo có giá trá đối vãi luận án. Đá đánh giá tổng quan tình hình nghiên cāu NCS chia các tài liệu theo các nhóm nh° sau:

Nhóm 1: Các cuốn sách, bài báo, t¿p chí, sách Ánh, đß tài nghiên cāu mơ tÁ vß đåi sống sinh ho¿t cÿa ng°åi Việt thåi phong kiến, khÁo cổ, lách sử, thÿ cơng mỹ nghệ, ch¿m khắc trang trí gß& qua đó NCS có thá lãc ra đ°ÿc những nái dung liên quan đến đß tài nghiên cāu.

Nhóm 2: Các cuốn sách, bài báo, t¿p chí, sách Ánh, đß tài nghiên cāu vß hoa vn trang trí.

Nhóm 3: Các cuốn sách, bài báo, t¿p chí, sách Ánh, đß tài nghiên cāu vß đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn và hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn.

Trong mßi nhóm nêu trên l¿i có 2 d¿ng tài liệu: tài liệu từ các nhà nghiên cāu ng°åi n°ãc ngoài và tài liệu từ các nhà nghiên cāu trong n°ãc.

<i><b>1.1.1. Tình hình nghiên cứu về nghệ thuật và nghệ thuật trang trí </b></i>

<i>1.1.1.1. Tài liệu của các nhà nghiên cứu trong nước </i>

D°ãi thåi phong kiến các tài liệu vn bn ỗ nóc ta ch yu l chớnh s, hầu nh° khơng có những vn bÁn chun vß ghi chép, mô tÁ l¿i kiến trúc, nái thÃt, đồ gia dāng cũng nh° các lĩnh vực khác. Đến thåi Nguyễn, việc xây dựng và trang trí các cơng trình kiến trúc đã đ°ÿc nhißu t° liệu chính thāc đß cập, tuy nhiên do là chính sử nên những đối t°ÿng miêu tÁ chÿ yếu là các cơng trình kiến trúc cung đình. DÁu sao những t° liệu vß kiến trúc cung đình

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

cũng cho ta mát góc nhìn vß hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt cÿa giai đo¿n này vì trong dịng chÁy đåi sống xã hái, kiến trúc cung đình là dịng chÿ o luụn cú nh hỗng lan ta m¿nh mẽ tãi các công trình dân dāng. Hay nói cách khác, kiến trúc và trang trí nhà cửa ng°åi dân d°ãi thåi Nguyễn không thá tránh khỏi việc cháu nh hỗng ca kin trỳc v nỏi tht cung ỡnh. Mát số tác ph¿m d° đáa chí cũng đß cập đến các nghß thÿ cơng, các làng nghß thÿ cơng mỹ nghệ ch¿m khắc gß, khÁm trai. Ngồi phần chính yếu là các thơng tin sử liệu thì các nghß thÿ cơng khÁm trai, ch¿m khắc gß cũng đ°ÿc nhắc tãi vãi thái đá trân trãng, thá hiện sự đánh giá rÃt cao.

Sau khi n°ãc ta giành đ°ÿc đác lập, các nhà nghiên cāu trong n°ãc bắt đầu có những cơng trình nghiên cāu vß kiến trúc, trang trí kinh thành Huế, các kiến trúc tơn giáo (chùa, đình, đßn, miếu). Hãc giÁ Phan Thuận An cơng bố nhißu cơng trình nghiên cāu vß kinh thành Huế, nhà nghiên cāu Chu Quang Trā nghiên cāu nßn mỹ thuật Lý - Trần, tìm hiáu vß nghß thÿ cơng điêu khắc cổ trun, nhà nghiên cāu Nguyễn Hữu Thơng chun vß mỹ thuật Nguyễn.

Trong tác ph<i>¿m Mỹ thuật Nguyễn [80] xuÃt bÁn nm 2019, tác giÁ </i>

Nguyễn Hữu Thơng đi sâu tìm hiáu có hay khơng phong cách mỹ thuật xā Đàng Trong, nßn tÁng cÿa mỹ thuật Nguyễn sau này. Tác giÁ dành mát ch°¡ng quan trãng cÿa cuốn sách đá phân tích những đặc tr°ng cÿa mỹ thuật Nguyễn qua kiến trúc, hái hãa - đồ hãa cho đến điêu khắc và trang trí. Trong đó kiến trúc và nghệ thuật trang trí đ°ÿc tác giÁ phân tích kỹ l°ỡng, có sự đối chiếu so sánh giữa 3 mißn và rút ra những nhận đánh vß đặc tr°ng mỹ thuật Nguyễn là tổng hịa cÿa đặc tr°ng 3 mißn, tác giÁ cũng đß cập đến việc giao thoa tiếp biến vn hoá d°ãi thåi Nguyễn và cho rằng nhìn d°ãi góc đá tích cực, sự giao l°u tiếp xúc vãi ph°¡ng Tây đã t¿o nên nhißu thành tựu cho mỹ thuật Nguyễn trong đó bao gồm kiến trúc và nghệ thuật trang trí trong đó có những kiáu thāc, mơ típ hoa vn trang trí mãi.

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

<i>1.1.1.2. Tài liệu của các nhà nghiên cứu người nước ngoài </i>

Giai on t tróc khi ngồi Phỏp cú mt ỗ Việt Nam, các tài liệu có liên quan nghiên cāu vß hoa vn, nhÃt là hoa vn trang trí trên đồ gß nái thÃt khơng có nhißu. Ta chß thÃy chúng đ°ÿc đß cập thÃp thống trong mát số tài liệu cÿa mát số ng°åi Trung Hoa vào cuối thåi nhà Minh, đầu nhà Thanh. Các tài liệu này th°ång đ°ÿc các viên sā thần, các nhà buôn ghi chép l¿i nh° m<i>át d¿ng ký sự tai nghe mắt thÃy mô tÁ cuác sống cÿa ng°åi Việt nh° Ký sự phục dịch ở An Nam [79] cÿa Chu ThuÃn Thÿy. </i>

Từ khi ng°åi Pháp vào n°ãc ta thì việc nghiên cāu mãi mặt đåi sống xã hái đ°ÿc tiến hành mát cách bài bÁn và chính thāc. Vãi đặc điám trang trí nổi bật, chāa đựng nhißu biáu t°ÿng vß đåi sống vn hóa xã hái, lách sử, nghệ thuật, hoa vn đ°ÿc các nhà nghiên cāu ng°åi n°ãc ngoài (chÿ yếu là ng°åi Pháp) đá tâm dành vá trí quan trãng trong các nghiên cāu vß di tích và các cơng trình kiến trúc.

<i>Tâm lý người An Nam [63] cÿa tác giÁ Paul Giran xuÃt bÁn nm 1908 là </i>

cuốn sách khÁo cāu vß vùng đÃt và con ng°åi Việt Nam, trong sách ông đã dành nhng phn mụ t vò nh ỗ ca ngồi Việt (nhóm nhà gianh, nái thÃt nhà giàu An Nam), mô tÁ đồ nái thÃt trong ngôi nhà ng°åi Việt (những lo¿i gi°ång sập An Nam, bàn ghế). Nhà ng°åi nghèo đ°ÿc ơng miêu tÁ:

Nhìn tổng thá cn nhà, ng°åi ta có thá dễ dàng hình dung đ°ÿc sự đ¡n s¡ cÿa đồ đ¿c bên trong; nó chß gồm mát hay hai cái chõng lãn, làm bằng gß đ°ÿc phÿ chiếu manh, trên đó cÁ gia đình sử dāng vừa làm n¡i n, n¡i ngồi và gi°ång ngÿ; vài chiếc ghế đ¿u, mát cái tÿ [63, tr.71].

Nhà cÿa ng°åi giàu thì có chắc chắn và tiện nghi h¡n:

Nhà đ°ÿc xây bằng g¿ch và lÿp ngói, đồ nái thÃt, bÃt ká giàu có, vÁn thiếu tiện nghi, chẳng lÃy gì làm thoÁi mái. Thay cho chiếc

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

chõng bằng tre là những phÁn gß dày thuác gß quý hiếm, những chiếc ghế đ¿u đ°ÿc thay bằng những chiếc ghế tựa cāng ngắc và đồ sá, l°ng dựa đ°ÿc ch¿m trổ tß mß& [63, tr.72-73].

Cu<i>ốn sách Nghệ thuật xứ An Nam (L’Art de I’Annam) [25] cÿa Henri </i>

Gourdon xuÃt bÁn nm 1933 đã dành nhißu phần nói vß hoa vn trang trí cũng nh° nghß thÿ cơng mỹ nghệ vãi những nhận xét: <Khơng gì có thá sánh đ°ÿc vãi đá hồn thiện, tinh xÁo trong các hãa tiết khÁm vißn quanh các cánh tÿ chè, tráp và khay; cành lá uốn l°ÿn, hình tua cuốn dây nho đ¿t tãi đá tinh tế khiến ng°åi ta phÁi thắc mắc làm sao có thá làm đ°ÿc nh° thế vãi mát chÃt li<i>ệu dễ gãy vỡ nh° xà cừ và những công cā thô mác...= [25, tr.105]. </i>

Henri Gourdon nhận xét đặc điám chung cÿa nghệ thuật An Nam là cháu nh hỗng lón t tớn ngng. Tỏc gi vit: <c khi trang trí những đồ vật

<i>thơng th°ång, ng°åi ta vÁn tiếp tāc quan tâm đến yếu tố tín ng°ỡng= [25, </i>

tr.28], vß đặc điám ơng cũng nêu lên rằng khó phân lo¿i các tr°ång phái hay phong cỏch trong ngh thut ỗ nóc ta, chò cú nhng s khỏc bit ỗ 3 miòn, ụng cho rằng trong nghệ thuật An Nam tác giÁ sáng t¿o th°ång vơ danh vì khơng thá xác đánh đ°ÿc tên tuổi các nghệ nhân từ thế kỷ XVI trỗ vò tróc. Sau khi iỏm qua nhng nỏi dung nghiên cāu vß hoa vn trang trí trong cuốn

<i>sách Mỹ thuật Huế (L’Art à Hue) cÿa Léopold Cadière ông đ°a ra mát nhận </i>

xét: <tÃt cÁ những hãa tiết này đßu bắt nguồn từ nghệ thuật Trung Hoa= [25, tr.29]. ổ õy cú l do thồi gian sng ỗ Việt Nam ch°a đÿ dài, cùng vãi bối cÁnh xã hỏi nóc ta lỳc ú chỏu nh hỗng sõu nng cÿa vn hóa Trung Hoa nên tác giÁ đã có nhận đánh nh° vậy. Sau này những nhận đánh cÿa tác giÁ đ°ÿc các nhà nghiên cāu Nguyễn Du Chi, Trần Lâm Bißn cho thÃy là ch°a chính xác khi các tác giÁ đã đ°a ra luận điám và minh chāng vß việc vÁn tồn t¿i mát số hoa vn mang bÁn sắc Việt trong suốt chißu dài lách sử trong cơng trình nghiên c<i>āu cÿa mình (Hoa văn Việt Nam, Trang trí trong mỹ thuật </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

<i>truyền thống của người Việt), cỏc tỏc gi cng khụng ph nhn nh hỗng ca </i>

các nßn vn hóa bên ngồi đối vãi hoa vn Việt Nam.

Khơng chß dựa vào hệ thống hình vẽ minh hãa nh° L. Cadière, trong cu<i>ốn sách Nghệ thuật xứ An Nam chß có 4 hình Ánh vß hoa vn trang trí đồ gß </i>

nái thÃt trong tổng số 21 hình minh hãa, Henri Gourdon thiên vß mơ tÁ tß mß kiáu dáng cÿa các đồ gß nái thÃt phổ biến thåi kỳ đó nh° bàn, ghế, sập, tÿ chè, kỷ, r°¡ng hòm bằng vn bÁn. <Những chiếc ghế tựa có dáng thẳng và rÃt nặng, trái ng°ÿc vãi phần l°ng ghế rÃt mỏng manh, uốn l°ÿn và đ°ÿc trang trí, cịn phần mặt ghế th°ång làm bằng gß ngun khối, đơi khi bằng đá; các chân gh<i>ế dày và có d¿ng trā vng= [25, tr.100]. Trong phần nghß mác, ơng </i>

dành nhißu trang mơ tÁ cặn kẽ kiáu dáng cÿa bàn thå, khơng chß mơ tÁ chúng trong các cơng trình tơn giáo, ơng cịn viết vß bàn thå t¿i các gia đình. Đặc biệt là tác giÁ đã thá hiện óc quan sát tinh tế, hiáu biết khá kỹ vß vn hóa, phong tāc bÁn đáa khi đß cập đến mát đồ vật tuy không mang chāc nng cÿa đồ nái thÃt nh°ng l¿i đ°ÿc sử dāng nh° mát món đồ trang trí trong phịng khách, đó là những cß áo quan đ°ÿc ch¿m trổ cầu kỳ, tinh tế.

Nhìn chung, vãi những phần nái dung vß nghß mác, nghß s¡n, nghß kh<i>Ám trai mơ tÁ hết sāc tß mß vß đồ gß nái thÃt và hoa vn trang trí, cuốn Nghệ thuật xứ An Nam giúp NCS có cái nhìn tổng thá, có nguồn t° liệu đáng tin cậy </i>

đá so sánh vãi những hiện vật đồ gß nái thÃt thåi nhà Nguyễn cịn l¿i đá có những nhận đánh chính xác vß sự biến đổi cÿa đồ gß nái thÃt qua những khoÁng thåi gian nhÃt đánh, so sánh sự khác biệt giữa đồ gß nái thÃt cÿa 3 mißn Bắc, Trung, Nam.

Tuy khơng phÁi là những cơng trình nghiên cāu chun biệt vß hoa vn hay đồ gß nái thÃt nh°ng qua những nái dung mơ tÁ bối cÁnh vn hóa, xã hái đ°¡ng thåi ta cũng có thá thÃy mát số chi tiết qua những mơ tÁ vß kiến trúc, nhà cửa, đåi sống có đß cập đến những chi tiết ch¿m khắc, trang trí trong kiến

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

trúc nhà cửa hay đình chùa.

Những t° liệu cÿa các hãc giÁ n°ãc ngồi đã góp mát cái nhìn t°¡ng đối khách quan vß nghệ thuật thåi Nguyễn (trong đó có hoa vn trang trí). Đối vãi các hãc giÁ ng°åi Pháp, tuy đāng từ góc nhìn cÿa những nhà thực dân mang danh đi khai phá vn minh còn có những nhận đánh vß nghệ thuật thåi Nguyễn nói chung và thÿ cơng mỹ nghệ nói riêng ch°a hẳn đã chính xác và phù hÿp nh°ng phÁi thừa nhận hệ thống tài liệu cÿa các tác giÁ n°ãc ngoài là nguồn t° liệu quý vãi các nhà nghiên cāu Việt Nam.

<i><b>1.1.2. Tình hình nghiên cứu về hoa văn trang trí </b></i>

<i>1.1.2.1. Tài liệu của các nhà nghiên cứu trong nước </i>

Sau khi n°ãc ta giành đác lập, việc nghiên cāu nghệ thuật truyßn thống đ°ÿc đặc biệt chú trãng. Sau nm 1954 các nhà nghiên cāu Việt Nam đã bắt tay vào nghiên cāu các di tích, từ nm 1960 vãi sự ra đåi cÿa viện Mỹ thuật Mỹ nghệ, việc nghiên cāu các di tích càng đ°ÿc đ¿y m¿nh. Viện nghiên cāu nghệ thuật, bÁo tàng Mỹ thuật đã có những cơng trình nghiên cāu chun sâu, đồ sá vß mỹ thuật cổ Việt Nam. Có thá nói rằng hầu nh° các tài liệu nghiên cāu vß vn hóa, nghệ thuật trun thống đßu đß cập tãi hoa vn d°ãi các góc đá khác nhau, từ biáu t°ÿng vn hóa tâm linh tãi ph°¡ng diện nghệ thuật trang trí. Nhißu tác giÁ nghiên cāu chuyên sâu vß chÿ đß cā thá, Chu Quang Trā nghiên cāu vß hình t°ÿng con rồng, Trần Lâm Bißn nghiên cāu vß chÿ đß con ng°åi và cây cỏ, hoa lá.

Ngoài những tài liệu nghiên cāu nêu trên, sách chuyên khÁo vß đß tài

<i>hoa vn có những cuốn tiêu biáu nh° Trang trí trong mỹ thuật truyền thống của người Việt xuÃt bÁn nm 2001 [8] cÿa tác giÁ Trần Lâm Bißn. Khơng chú </i>

trãng phân lo¿i theo h°ãng phân kỳ lách sử mặc dù có chia các ch°¡ng theo các giai đo¿n Tißn sử, Đông S¡n, Bắc thuác, từ giai đo¿n tự chÿ ông hệ thống hóa thành những mÁng đß tài cā thá nh° hoa vn linh vật, hoa vn cây cỏ hoa

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

vn con ng°åi&, nhà nghiên cāu Trần Lâm Bißn l¿i thiên vß phân tích tính chÃt biáu t°ÿng cÿa hoa vn. Tuy vÁn tiến hành mô tÁ đầy đÿ, chi tiết vß hình dáng, màu sắc, chÃt liệu các lo¿i hoa vn nh°ng ông sắp xếp theo các chÿ đß nh° linh vật, hoa vn cây cỏ, hình t°ÿng con ng°åi.

Tác giÁ nêu những hoa vn cÿa ng°åi Việt đ°ÿc tiếp nối qua nhißu thế hệ nh° hoa vn hình hãc vân xoắn có từ thåi tißn sử (trên đồ gốm), hoa vn sóng n°ãc, mát vài mơ típ hoa vn cây cỏ, hoa lá.

Tác giÁ nêu rõ những hoa vn kế tha nh hỗng ca vn húa Trung Hoa nh mai - lan - cúc - trúc, những lo¿i khơng có ç Việt Nam nh° cây tùng, hoa mÁu đ¡n, quÁ đào. Theo tác giÁ hệ thống hoa vn Ánh hỗng t Trung Quc bt u xut hin vo khong thế kỷ XVII, đánh hình trong thế kỷ XVIII và ph bin ỗ th k XIX. iòu ny cú cn cā khá rõ, ta có thá thÃy những hãa tiết trang trí bao lam, cửa võng thåi Nguyễn có nhißu nét t°¡ng đồng vãi phần trang trí khám thå chùa Bút Tháp đ°ÿc làm từ thế kỷ XVII, cùng hãa tiết cây cỏ, hoa lá và chim.

Do đißu kiện vật lý, chß có những vật liệu bßn vững mãi tồn t¿i cho đến ngày nay nên có thá thÃy tác giÁ chÿ yếu nghiên cāu hoa vn trên đồ gốm, đồ đồng, điêu khắc trên đá, hoa vn trang trí trên các di tích kiến trúc, trong đó phần hoa vn trang trí trên đồ gß khơng nhißu v phn lón nm ỗ kin trỳc, thồ cỳng là chÿ yếu. Nái dung vß hoa vn trang trí giai đo¿n thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX chiếm tỷ trãng khơng nhißu so vãi thế kỷ XVI - thế kỷ XVIII, trong danh māc 102 phā lāc Ánh minh hãa chß có 14 danh māc cÿa giai đo¿n thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Chi tiết h¡n, các hoa vn trang trí đ°ÿc t¿o tác trên chÃt liệu gß có 29/102 Ánh minh hãa, trong đó đồ gß nái thÃt có trang trí hoa vn chß có 03 Ánh minh hãa. Đißu này cho thÃy phần hoa vn trang trí gß nói chung (bao gồm cÁ trang trí kiến trúc và trang trí nái thÃt) và hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt ch°a đ°ÿc tác giÁ chú trãng và đây là khoÁng trống mà

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

NCS trián khai nghiên cāu theo h°ãng chun sâu vß hoa vn trang trí trên đồ gß nái thÃt.

Tuy vậy, việc hệ thống hóa các lo¿i hoa vn đã giúp NCS có thêm kiến thāc tổng qt chung vß hoa vn, có sự so sánh đối chiếu giữa hoa vn trang trí đồ gß vãi hoa vn trên đồ gốm, đồ đồng, trên kiến trúc. Từ đó có thá đ°a ra những luận điám vß sự kế thừa truyßn thống, phân biệt những hoa vn trang trí mang bÁn sắc Việt, hoa vn trang trí kế thừa từ Trung Quốc, Ân Đá&.

Những nái dung nghiên cāu cÿa tác giÁ đ°ÿc NCS kế thừa, đối chiếu, so sánh vãi hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn, đặc biệt là hoa vn trang trí trun thống đ°ÿc tác giÁ phân lo¿i, sắp xếp hệ thống hóa giúp NCS thuận lÿi h¡n trong việc thực hiện cơng trình nghiên cāu. Phần ý nghĩa biáu t°ÿng, dù đã đ°ÿc tác giÁ dành nhißu trang viết nh°ng ơng vÁn chß coi <cơng trình này chß nên coi là mát b°ãc tiếp cận sĂ khỗi= v mong mun <&cỏc nh nghiờn cu tãi quan sát và suy ngÁm, mong làm bật lên những giá trá đích thực cÿa vn hóa nghệ thuật Việt&= [8, tr.251]. Đây cũng là những gÿi ý đá NCS đi theo h°ãng nghiên cāu ý nghĩa biáu t°ÿng cÿa hoa vn trang trí đồ gß thåi Nguyễn.

<i>Cũng nghiên cāu đß tài hoa vn có cơng trình Hoa văn Việt Nam từ thời tiền sử đến nửa đầu thời kỳ phong kiến (2003) [14] cÿa tác giÁ Nguyễn Du </i>

Chi. Trong cu<i>ốn Hoa văn Việt Nam, tác giÁ Nguyễn Du Chi khÁo cāu kỹ </i>

l°ỡng, phân tích hoa vn theo phân kỳ lách sử, đi vào mơ tÁ hình dáng, nái dung từ những hoa vn trang trí đ¡n giÁn thÿa s¡ khai nh° hoa vn khắc v¿ch cho đến những hoa vn trang trí cầu kỳ thåi nửa đầu phong kiến.

Tác giÁ hệ thống hóa hoa vn trang trí theo tiến trình lách sử n°ãc ta. Trong cuốn sách, ch°¡ng I và ch°¡ng II tác giÁ phân lo¿i theo hình dáng hoa vn, ch°¡ng III tác giÁ phân lo¿i theo mơ típ. Cùng mát mơ típ hoa vn rồng, tác giÁ phân tích hình dáng, ý nghĩa, cách t¿o tác, những điám t°¡ng đồng và

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

khác biệt cÿa rồng thåi Lý, thåi Trần, thåi Lê s¡& và đ°a ra những nhận xét vß sự phát trián, biến đổi qua từng thåi kỳ. Cách sắp xếp hệ thống nh° trên giúp cho ng°åi đãc dễ dàng nắm bắt tiến trình phát trián cÿa dịng chÁy hoa vn trong lách sử dân tác.

Nếu nh° nhà nghiên cāu Trần Lâm Bißn thiên vß phân tích tính biáu t°ÿng trong hoa vn trun thống thì nhà nghiên cāu Nguyễn Du Chi l¿i cho rằng không phÁi hoa vn nào cũng mang tính biáu t°ÿng, mà trong đó có mát số thuần túy mang ý nghĩa trang trí đá đẹp, đá cho vui mắt. Đó là các hoa vn vß đß tài hiện thực: cây cỏ, hoa lá, mng thú, chim, cá. ỉ điám này NCS ch°a hồn tồn đồng ý vãi tác giÁ khi ơng cho rằng những đß tài phāc vā trißu đình, phāc vā tơn giáo thì hoa vn có tính biáu t°ÿng cao, cịn đß tài dân gian chÿ yếu là tÁ thực, trang trí cho vui mắt mà khơng mang biáu t°ÿng nào. Ý nghĩa biáu t°ÿng ln ln đóng vai trị quan trãng trong hoa vn trang trí, thực chÃt thì dù cho thá hiện d°ãi hình thāc nào chng nữa, sử dāng ký hiệu đá biáu t°ÿng hoặc thá hiện theo lối sao chép nguyên xi hiện thực thì hoa vn trang trí đßu mang ý nghĩa biáu t°ÿng bên c¿nh ý nghĩa vß vn hóa, xã hái, lách sử.

<i>Hoa văn Việt Nam từ thời tiền sử đến nửa đầu phong kiến là mát cơng </i>

trình nghiên cāu giá trá, t° liệu hình Ánh minh hãa phong phú giúp cho NCS mát cái nhìn tổng quan vß hoa vn trang trí, tuy rằng hình Ánh minh hãa vß hoa vn trang trí gß nói chung khơng nhißu (chß có 24 hình Ánh mình hãa hoa vn trang trí gß kiến trúc, khơng có hình Ánh hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt). Nái dung cuốn sách mãi chß đß cập đến nửa đầu thåi kỳ phong kiến, phần hoa vn từ thế kỷ XVI đến nửa đầu thế kỷ XX ch°a đ°ÿc hoàn thiện và xuÃt bÁn, do vậy phần t° liệu tham khÁo cần thiết nhÃt trong cơng trình nghiên cāu cÿa NCS l¿i bá khuyết.

Tuy nhiên vãi những nghiên cāu kỹ l°ỡng, những nái dung trong cuốn

<i>Hoa văn Việt Nam đ°ÿc tác giÁ phân tích sâu vß biáu t°ÿng cÿa hoa vn trong </i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

xã hái, mối quan hệ cÿa hoa vn vãi các nßn vn hóa khác trong khu vực giúp NCS hồn thành các luận điám, áp dāng các lý thuyết nghiên cāu mát cách phù hÿp, toàn diện và chính xác h¡n. Qua các hiện vật hoa vn tác giÁ đã nêu lên sự kế thừa, tiếp thu qua các trißu đ¿i, tÃt nhiên sự tiếp thu khơng phÁi là sao chép nguyên bÁn mà có sự sáng t¿o, các thåi kỳ sau bao giå cũng có kỹ thuật phát trián h¡n, vn minh h¡n nên các hoa vn ngày càng đẹp h¡n, tinh xÁo h¡n. Từ những nét v¿ch thô s¡ buổi ban đầu đến những tác ph¿m ch¿m khắc cầu kỳ nh° mát tác ph¿m nghệ thuật cÿa thåi phong kiến.

Khơng chß mơ tÁ hình dáng, tác giÁ cùng cáng sự đã dày công nghiên cāu các tài liệu vn bÁn cổ x°a đá đ°a ra những luận điám cho thÃy hoa vn có sự phân biệt lãn giữa các tầng lãp. Những trißu đ¿i gần đây vãi hệ thống vn bÁn tài liệu và hiện vật cịn l¿i thì dễ nhận biết đißu này nhng i vói thồi gian t triòu nh Lờ trỗ vß tr°ãc là mát việc khá khó khn.

<i>Mỹ thuật Huế nhìn từ góc độ ý nghĩa và biểu tượng trang trí cÿa nhà </i>

nghiên cāu Nguyễn Hữu Thơng (2001) [79] là mát cơng trình nghiên cāu có giá trá tham khÁo lãn. Tác giÁ dành mát ch°¡ng trong cuốn sách đá phân tích sâu vß các đß tài trang trớ ỗ Hu, mụ t cn k cỏc loi hoa vn trang trí, luận giÁi ý nghĩa và biáu t°ÿng cÿa các kiáu thāc trang trí Huế thơng qua các hệ đß tài: thực vật, đáng vật, nhân vật và đián tích, đồ vật, hoa vn - minh vn. ỉ điám này tác giÁ có mát số cách mô tÁ và lý giÁi khá gần gũi vãi cách phân lo¿i và mô t<i>Á cÿa Léopold Cadière trong cuốn Mỹ thuật Huế (L’Art à Hue) tuy rằng </i>

Léopold Cadière thiên vß miêu tÁ hình dáng h¡n là phân tích biáu t°ÿng cịn tác giÁ Nguyễn Hữu Thơng đi sâu vào phân tích ý nghĩa và biáu t°ÿng.

Mát điám mà NCS thÃy khác biệt và mãi so vãi Léopold Cadière là tác gi<i>Á Mỹ thuật Huế nhìn từ góc độ ý nghĩa và biểu tượng trang trí nhìn nhận sự </i>

quan trãng cÿa chÃt liệu trong trang trí. Tác giÁ viết: <Trong đó, yếu tố chÃt liệu đóng vai trò to lãn, phÁn ánh t° duy, sự dāng cơng và q trình khám phá

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

nhng sỗ trồng sỗ on tng loi ca ngồi ngh sĩ. Và tÃt nhiên, nó cũng gắn lißn vãi những đß tài, kiáu thāc, n¡i mà chÃt liệu có khÁ nng diễn tÁ sinh đáng nhÃt những đ°ång nét, bố cāc, màu sắc cÿa đß tài= [79, tr.23]. Do vậy tác giÁ đã dành mát ch°¡ng đá phân tích vß trang trí trên từng chÃt liệu: gß, khÁm xà cừ, s¡n thếp, đá, đÃt nung&. Hầu nh° tÃt cÁ các chÃt liệu dùng trang trí hoa vn đßu đ°ÿc tác giÁ đß cập. Trong đó những nái dung vß trang trí trên chÃt liệu gß, khÁm xà cừ và s¡n thếp là nguồn t° liệu hữu ích đá NCS bổ sung vào đß tài luận án.

Nh° tên gãi, vß ph¿m vi đáa lý tác giÁ chß bàn vß mỹ thuật Huế nên nái dung tham khÁo chß gúi gón trong phm vi kinh thnh v mỗ rỏng thêm mát số vùng lân cận, vß nái dung tác giÁ chú trãng phân tích ý nghĩa biáu t°ÿng nên tác giÁ khơng phân tích kỹ vß hình dáng, bố cāc cÿa hoa vn cho dù có 2 bÁng mơ tÁ hình dáng và tên gãi các lo¿i hoa, các hình hình hãc th°ång dùng trong trang trí, thiếu mÁng đß tài đáng vật, thực vật, đồ vật và chữ Hán. Trong phần phā lāc Ánh minh hãa, chß có 15 hình Ánh minh hãa hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt trên tổng số 150 hình Ánh minh hãa. DÁu vậy đây cũng là mát nguồn tài liệu tham khÁo vơ cùng bổ ích đối vãi NCS.

Cũng nghiên cāu vß hoa vn trang trí nh°ng chun sâu vß trang trí ki<i>ến trúc, luận án Hoa văn, đồ án trang trí mỹ thuật cổ Việt Nam trên kiến trúc phong cách Đông Dương ở TP HCM [39] cÿa tác giÁ Bùi Bá Nguyên </i>

Khanh khÁo cāu, liệt kê các hoa vn trang trí kiến trúc phong cách Đơng D°¡ng t¿i Tp. Hồ Chí Minh. D°ãi góc đá hoa vn, tác giÁ phân biệt những hoa vn có nguồn gốc Trung Hoa, hoặc Ân Đá (chữ V¿n). Tác giÁ cũng đ°a ra những hoa vn đ°ÿc cho là thuần Việt nh° lá đß, hoa chanh&. Do kiến trúc và nái thÃt ln có mối quan hệ gắn bó nên những kết quÁ nghiên cāu cÿa tác giÁ giúp NCS có sự đối chiếu, so sánh giữa hoa vn trang trí kiến trúc và hoa vn trang trí nái thÃt đá tìm ra những nét t°¡ng đồng, khác biệt đá bổ sung

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

cho các luận điám nghiên cāu cÿa mình.

<i>1.1.2.2. Tài liệu của các nhà nghiên cứu người nước ngoài </i>

Vào đầu thế kỷ XX các hãc giÁ ng°åi Pháp đã có những nghiên cāu vß m<i>ỹ thuật nh° các cuốn Mỹ thuật Huế (L’Art à Hue) cÿa Léopold Cadière xuÃt </i>

b<i>Án nm 1919, Nghệ thuật trang trí ở Bắc kỳ (Les Arts décoratifs au Tonkin) </i>

c<i>ÿa Marcel Bernanose xuÃt bÁn nm 1922, Nghệ thuật xứ An Nam (L’Art de </i>

I’Annam) cÿa Henri Gourdon xuÃt bÁn nm 1933. Những nghiên cāu cÿa các hãc giÁ Pháp đã cung cÃp nhißu t° liệu quý giá, phong phú vß nghệ thuật thÿ cơng thåi Nguyễn, trong đó có nhißu nái dung vß hoa vn đ°ÿc mơ tÁ chi tiết giúp những nhà nghiên cāu sau này dễ dàng tiếp cận.

Cu<i>ốn Mỹ thuật Huế (L’Art à Hue) [47] đ°ÿc Nhà xuÃt bÁn Hà Nái kết </i>

h<i>ÿp vãi Công ty Cổ phần sách Thái Hà xuÃt bÁn nm 2019 d°ãi tên Nghệ thuật và Nghệ nhân vùng kinh thành Huế qua bÁn dách và chú giÁi cÿa dách </i>

gi<i>Á Lê Đāc Quang, trong sách ngoài phần nái dung dách từ cuốn L’Art à Hue </i>

cịn có thêm mát số bài viết cÿa các nhà nghiên cāu Lê Đāc Quang, Trần Đình Hằng, Nguyễn Hữu Thơng.

Cu<i>ốn Mỹ thuật Huế (L’Art à Hue) có nái dung mơ tÁ chi tiết vß hoa vn </i>

trang trí t¿i Kinh đơ Huế, ngồi những bài viết cÿa Léopold Cadière mơ tÁ chi tiết vß hoa vn mơ típ trang trí hình hãc, mÁu chữ Hán, tĩnh vật, hoa lá, đáng vật& cịn có bài cÿa Emond Gras miêu tÁ vß nhà cửa, đồ đ¿c trang trí nái thÃt, hàng thêu. Cuốn sách đ°ÿc minh hãa bằng các hình vẽ màu đ°ÿc thá hiện tß mß t¿o Ãn t°ÿng m¿nh mẽ vß sự tinh tế cÿa những nghệ nhân ch¿m khắc thåi Nguyễn.

Cu<i>ốn Mỹ thuật Huế đóng khung trong phm vi nghiờn cu ỗ Hu v </i>

vựng phā cận vãi bán kính khơng xa, khng 50 - 60km đổ l¿i (mát số ví dā vß đồ vật tỡm thy ỗ ng Hói), cú l do iòu kin làm việc và chÿ đß nghiên cāu khiến vùng nghiên cu theo ỏa lý khụng c cỏc tỏc gi mỗ ráng nên

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

ng°åi đãc không thÃy c s so sỏnh gia gò, hoa vn ỗ Huế vãi các vùng mißn Bắc, mißn Nam Bá. Các tác giÁ cũng khơng phân lo¿i theo cơng trình kiến trúc, đồ gß nái thÃt, đồ nghi lễ, đồ dùng sinh ho¿t mà nghiên cāu d°ãi góc đá hoa vn, hóa tit núi chung.

Nh ó nờu ỗ trờn, tác giÁ phân lo¿i hoa vn theo hình dáng và chÿ đß: nh° hãa tiết trang trí hình hãc, hãa tiết trang trí chữ Hán, hãa tiết hoa lá, mng thú& mà khơng phân lo¿i hiện vật đ°ÿc trang trí. Các hoa vn đ°ÿc tập hÿp từ các cơng trình kiến trúc (trang trí đßnh mái, trang trí cát trā, t°ång, cửa, lan can), sÁn ph¿m nái thÃt (tÿ, án thå, bình phong, bàn ghế, sập&), sÁn ph¿m trang trí (khay đựng trầu cau, háp nhỏ, đßnh trầm, nghiên bút, kỷ&) hoặc thậm chí nh° các tÃm bia, kiệu gß, mõ tāng kinh, chuôi kiếm, giá đỡ chậu, giá đặt trống. Qua những trang sách mơ tÁ tß mß, ta cú thỏ thy s hin din ca hoa vn ỗ khắp n¡i. Từ trang trí cơng trình kiến trúc đồ sá đến trang trí đồ nái thÃt hay những đồ vật nhỏ gia dāng trang trí tinh xÁo. Ta thÃy mát hoa vn có thá hiện diện trên trang trí đßnh mái cÿa cơng trình kiến trúc nh°ng cũng có thỏ ỗ mỏt vt nh ònh trm. Hoa vn ch H cú thỏ thy ỗ mỏt ụ tồng bng g¿ch xây, hoặc trên mát cái tÿ gß, án thå gß, hoa vn lá đß có thá trang trí đ°ång vißn mái nhà và cũng có thá trong trang trí tÿ kính đựng đồ trang sāc.

Đißu này có °u điám giúp NCS và ng°åi đãc có cái nhìn tổng thá, có sự liên hệ so sánh giữa hoa vn trang trí kiến trúc và hoa vn trang trí đồ nái thÃt. Hình minh hãa trong cuốn sách cho thÃy có sự t°¡ng đồng vß hoa vn trang trí mát chic t v hoa vn chm lỏng ỗ lan can mát cơng trình kiến trúc [47, tr.235], hoa vn hai vũng trũn c thc hin ỗ mỏt bc chm lỏng trờn cht liu gò ỗ chựa Bo Quc v cng đ°ÿc đắp nổi (bằng vữa) trang trí phần đế cÿa trā những tịa nhà [47.tr.232, 233].

Theo NCS, có mát điám đáng tiếc là tác giÁ đã không phân lo¿i hoa vn trang trí theo chÃt liệu trong khi hoa vn trang trớ c to thnh bỗi cỏc cht

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

liệu rÃt đa d¿ng: gß, đá, vữa, đồng... Do vậy các tác giÁ không đi sâu vào phân tích kỹ thuật chế tác hoặc chÃt liệu t¿o tác. Nếu nh° phân tích kỹ h¡n có thá sẽ thÃy những điám thú vá nh° sự t°¡ng đồng hay khác biệt trong cùng mát mơ - típ hoa vn khi đ°ÿc làm từ các chÃt liệu khác nhau: gß, đá, đắp vữa hay tơ màu. Và mát đißu hián nhiên là kỹ thuật và th¿m mỹ ln có mối quan h nh hỗng tói nhau, nhiòu khi k thut chế tác sẽ có nhißu tác đáng tãi hình dáng, đ°ång nét cÿa hoa vn trang trí.

Vß hoa vn chữ Hán, vãi đặc tr°ng là chữ t°ÿng hình nên việc sử dāng trang trí khá là phổ biến. Phần chữ Hán trang trí đồ nái thÃt th°ång đ°ÿc cách điệu cao.

Có th<i>á khẳng đánh cuốn Mỹ thuật Huế (L’Art à Hue) là mát cuốn sách </i>

giá trá, vãi phần phā lāc minh hãa hoa vn trang trí đ°ÿc thỏ hin tò mò, trau chut bỗi cỏc hóa s cú tờn tui ỗ Hu thồi ú. Tuy nhiờn, phn nái dung và chú giÁi các bāc vẽ còn s¡ l°ÿc, mang tính khái qt vß hình dáng, bố cāc cÿa hoa vn trang trí trên các cơng trình kiến trỳc, gò nỏi tht, gia dng& ỗ kinh thành Huế và vùng phā cận. 185 hình minh hãa trong cuốn sách chß có 94 hình minh hãa hoa vn trang trí trên gß, trong 94 hình minh hãa đó chß có 35 hình minh hãa hoa vn trang trí trên đồ gß nái thÃt, cịn l¿i là hoa vn trang trí kiến trúc gß, trang trí các vật dāng sinh ho¿t nhỏ nh° háp, khay, khung g°¡ng, giá đá chậu rửa mặt& Nái dung và hình Ánh minh hãa cũng chß tập trung vào những hoa vn mang tính chÃt điêu khắc, ch¿m trổ, mÁng hoa vn trên mặt phẳng nh° hoa vn khÁm xà cừ hoặc v¿ch nét s¡n thếp khơng đ°ÿc đß cập đến, vß đß tài sự vật tự nhiên nh° mặt tråi, mây, sóng n°ãc& cũng khơng đ°ÿc nói đến. Đây là những nái dung NCS sẽ nghiên cāu trong luận án đá có bāc tranh tổng thá vß hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn.

Nhìn chung cu<i>ốn Mỹ thuật Huế là mát nguồn t° liệu quý giá đá NCS kế </i>

thừa, những bÁn minh hãa hoa vn trên đồ gß, những hoa vn trang trí khơng

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

liên quan nhißu đến đồ gß nh° t¿i các cơng trình kiến trúc, các đồ vật trang trí, các đồ gia dāng& là thông tin quan trãng, cần thiết giúp NCS hồn thành māc đích nghiên cāu.

Cu<i>ốn Nghệ thuật trang trí ở Bắc kỳ [56] cÿa tác gi Marcel Bernanose </i>

cú phm vi rỏng mỗ hĂn, giỳp ng°åi đãc có cái nhìn tổng quan vß nghệ thuật v cỏc nghò th cụng ỗ miòn Bc nóc ta giai đo¿n đầu thế kỷ XX. Sau khi li<i>ệt kê cỏc hoa vn trang trớ ỗ phn II Nhng nhn xét về nghệ thuật, tác giÁ đi </i>

vào từng thá lo¿i trang trí nh° nghệ thuật trang trí kiến trúc, nghệ thuật trang trí gß, nghệ thuật trang trí vÁi&, trong đó phần nghệ thuật trang trí gß đ°ÿc tác gi<i>Á mô tÁ chi tiết, giúp ng°åi đãc hiáu rõ thêm vß chÃt liệu, dāng cā chế </i>

tác, bố cāc, hoa vn. Tác giÁ phân lo¿i hoa vn t°¡ng tự vãi cách phân lo¿i c<i>ÿa Léopold Cadière trong cuốn Mỹ thuật Huế (L’Art à Hue) nh°ng điám </i>

khác bit ỗ õy l tỏc gi khụng chò ò cp tãi hoa vn nói chung mà có chú trãng tãi cơng trình kiến trúc trang trí hoa vn (chùa, lng t¿m), chÃt liệu cÿa hoa vn trang trí (gß, gốm, vÁi, giÃy, kim lo¿i). Tuy nhiên vãi tính chÃt mát tác ph¿m vß nghệ thuật trang trí nói chung nên phần hoa vn trang trí trên đồ g<i>ß nái thÃt khơng nhißu, chß có 21 trên tổng số 112 hình minh hãa. </i>

Tác giÁ Natalia Kraevskaia trong bài viết <VÃn đß lý thuyết vß hoa vn= [46<i>] đng trên T¿p chí Nghiên cứu nghệ thuật số 6 - 2015 đã nêu nguồn gốc </i>

lách sử cÿa hoa vn, vá trí cÿa hoa vn trong kiến trúc, nghệ thuật trang trí āng dāng và nghệ thuật t¿o hình, tổng hÿp mát số đánh nghĩa vß hoa vn từ các cuốn Bách Khoa toàn th° và từ đián, đ°a ra mát số cách phân lo¿i hoa vn từ phổ biến nh° dựa vào đặc điám, hình t°ÿng, mơ tip và nái dung bên trong cÿa hoa vn, hoặc ít phổ biến h¡n nh° phân lo¿i dựa vào xuÃt xā, vùng mißn, thåi đ¿i và phong cách thåi đ¿i, chÃt liệu, hình dáng và cơng nng cÿa vật đ°ÿc trang trí. Có lẽ do ho¿t đáng chÿ yếu trong mơi tr°ång nghệ thuật t¿o hình nên tác giÁ dành nhißu nái dung trong bài viết đá bàn vß hoa vn trong nghệ

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

thuật t¿o hình thuần túy nói chung h¡n là nghệ thuật āng dāng. Tác giÁ đã nhắc đến mát vÃn đß quan trãng là tính đác lập cÿa hoa vn, và cho biết đây là mát vÃn đß cịn nhißu tranh cãi. Tuy vậy tác giÁ thiên vß h°ãng phân biệt hoa vn trong nghệ thuật trang trí āng dāng và hoa vn trong nghệ thuật t¿o hình, từ đó đ°a ra nhận đánh theo h°ãng hoa vn trong nghệ thuật t¿o hình có tính đác lập cao h¡n nghệ thuật trang trí āng dāng.

Cho dù vÃn đß tác giÁ nêu ch°a hẳn đ°ÿc thống nhÃt nh°ng NCS nhận thÃy d°ãi góc đá nghệ thuật āng dāng mà cā thá là hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt, chÿ đß hoa vn, tính đác lập cÿa hoa vn là mát chÿ đß thú vá cần l°u tâm. Trong trang trí nái thÃt đồ gß, hoa vn mang cÁ hai nái dung nêu trên, nó vừa mang tính chÃt trang trí rõ rt bỗi l c tớnh trang trớ trờn bò mt vật thá trong mát số tr°ång hÿp cā thá l¿i vừa mang tính đác lập vãi ý nghĩa mát cÃu trúc nghệ thuật riêng biệt.

<b>1.1.3.Tình hình nghiên cứu về hoa văn trang trí đồ gỗ nội thất thời Nguyễn </b>

Có lẽ tác giÁ nghiên cāu chun sâu vß đồ gß thåi Nguyễn (trong đó có đồ gß nái thÃt) đầu tiên là nhà nghiên cāu Tránh Thá Hòa vãi Luận án Phó tiến

<i>sĩ Khoa hãc Lách sử Đồ gỗ thời Nguyễn, tàng trữ tại B¿o tàng Lịch sử Việt Nam- TP Hồ Chí Minh [27] nm 1995. </i>

Thơng th°ång thì thật khó đá xác đánh mát món đồ gß nái thÃt có niên đ¿i cā thá, từ thåi Gia Long hay thåi Minh M¿ng vãi đißu kiện chiến tranh, lo¿n l¿c cÿa n°ãc ta trong suốt mát trm nm. Thêm nữa, dù đ°ÿc chế tác bằng các lo¿i gß nhóm q hiếm nh°ng vãi kích th°ãc thơng dāng và tần suÃt sử dāng hàng ngày, không nh° các kết cÃu kiến trúc bằng gß, vốn có kích th°ãc lãn và đ°ÿc gắn kết chắc chắn, cố đánh, đồ gß nái thÃt phÁi cháu thåi tiết hanh khơ, nồm ¿m, khí hậu khắc nghiệt nên khơng có nhißu hiện vật tồn t¿i có niên đ¿i quá 300 nm. Nh°ng vãi lÿi thế là cán bá cÿa BÁo tàng Lách sử Việt Nam TPHCM, tác giÁ có đißu kiện tiếp cận nguồn t° liệu hiện vật phong

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

phú, đ°ÿc xác đánh niên đ¿i mát cách chính xác, tình tr¿ng cịn khá ngun vẹn vß hình dáng và khá rõ nét vß hoa vn.

Tác giÁ đã phân lo¿i, đ°a ra những đặc điám vß kiáu dáng, hoa vn, chÃt liệu và màu sắc, kỹ thuật t¿o tác cÿa đồ gß thåi Nguyễn. Tuy nhiên, là mát luận án khÁo cổ hãc, tác giÁ nghiên cāu d°ãi góc đá khoa hãc lách sử, chÿ yếu liệt kê và diễn giÁi hiện vật, những đánh giá d°ãi góc đá vn hóa, mỹ thuật ch°a đ°ÿc đß cập chuyên sâu. Đặc biệt là ch°a đánh giá hết vai trò và giá tr<i>á nghệ thuật cÿa đồ gß thåi Nguyễn, nhÃt là đồ gß nái thÃt. </i>

D°ãi góc đá chun mơn khÁo cổ hãc, tác giÁ phân lo¿i đồ gß thåi Nguyễn thành 3 d¿ng: đồ dùng sinh ho¿t, đồ trang trí, đồ thå cúng. Cách phân lo¿i này khá chính xác d°ãi góc đá khÁo cổ, tuy nhiên d°ãi góc đá khơng gian nái thÃt thì ch°a thực sự phù hÿp bỗi tỏc gi xp bn gh cựng vói a, khay, háp& trong đồ dùng sinh ho¿t, mặt khác do chß xem xét các hiện vật có trong bÁo tàng nên tác giÁ khơng có đißu kiện xem xét các hiện vật đồ gß nái thÃt vãi t°¡ng quan trong khơng gian nỏi tht. Bỗi vy bao lam, h thng t, vách ngn đã bá bỏ qua mặc dù chúng là những thành phần quan trãng, gắn vãi kiến trúc nh°ng thực tế l¿i là đồ vật phāc vā sinh ho¿t và có tính trang trí rÃt cao trong khơng gian nái thÃt.

Vß kiáu dáng, tác giÁ đánh giá là khá đa d¿ng và phong phú, đặc biệt l°u ý là chúng vừa thực dāng vừa có tính th¿m mỹ cao, đồ sinh ho¿t hàng ngày thì đ¡n giÁn, đồ dùng trong trang trí và thå cúng thì cầu kỳ và theo quy tắc khá chặt chẽ vß cÃu trúc lÁn đß tài.

ỉ điám này NCS ch°a đồng ý hồn tồn vãi tác giÁ, có lẽ tác giÁ thiếu nguồn t° liệu hoặc đánh giá trên c¡ sỗ gỏp tt c vo mỏt nhúm nờn cú s ch°a t°¡ng thích. ỉ đây xÁy ra 2 tr°ång hÿp, thā nhÃt do tác giÁ phân lo¿i theo nhóm lãn nên khi phân tích nhißu sÁn ph¿m khơng có sự t°¡ng thích, nh° nhóm đồ sinh ho¿t bao gồm: tÿ bàn, gi°ång, ghế, tr°ång kỷ, sập xếp cùng

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

vãi khay, háp, gối, ống giắt bút, đũa, điếu ống& thì sẽ dÁn đến nhận đánh ch°a hẳn đã chính xác nh° trên. Thā hai là do tác giÁ ch°a l°u ý trong việc phân lo¿i theo chiòu nh hỗng, tip bin vn húa. gò nh Nguyn cú 2 thồi k chỏu nh hỗng ca vn húa nóc ngoi, thồi k u chỏu nh hỗng vn húa Trung Hoa, thồi k sau chỏu nh hỗng cÿa vn hóa châu Âu. Trong giai đo¿n cháu Ánh hỗng ca Trung Hoa thỡ li c phõn chia thnh 2 giai on, ú l giai on nh hỗng gò thồi Minh v giai on nh hỗng gò thåi nhà Thanh. Đặc điám đồ gß thåi nhà Minh là kiáu dáng đ¡n giÁn, tinh tế, ít trang trí hoa vn cầu kỳ, đồ gß nhà Thanh có kiáu dáng lãn, trang trí cầu kỳ, xa hoa. Do vậy nếu chß khÁo sát những hiện vật có niên đ¿i dói thồi Gia Long v chỏu nh hỗng thồi nh Minh sẽ dễ đÁn đến đ°a ra nhận đánh chúng Ăn gin, trong khi nhng vt ú nu ỗ giai on sau, khi chỏu nh hỗng ca nh Thanh và châu Âu sẽ cầu kỳ, phāc t¿p h¡n khá nhißu.

DÁu sao luận án cÿa nhà nghiên cāu Tránh Thá Hòa đã giúp NCS hiáu rõ h¡n vß đặc điám đồ gß thåi Nguyễn, tác giÁ cũng nêu lên đ°ÿc tính kế thừa, sáng t¿o những yếu tố vn hóa trun thống và tính bÁn đáa hóa, những yếu tố vn hóa du nhập từ bên ngồi cÿa các nghệ nhân Việt Nam.

Phần hoa vn trang trí đ°ÿc tác giÁ miêu tÁ khá tß mß. Cách phân lo¿i hoa vn cÿa tác giÁ t°¡ng đồng vãi cách phân lo¿i cÿa L. Cadière trong cuốn

<i>Mỹ thuật Huế. Tuy nhiên, tỏc gi chò dng li ỗ mc mụ t, phõn lo¿i hoa vn </i>

trang trí trên đồ gß, những ý nghĩa biáu t°ÿng, tín hiệu, giao thoa vn hóa, sự phÁn ánh đặc tr°ng vn hóa, xã hái đ°¡ng thåi (vá trí quan trãng cÿa Nho giỏo, t tỗng tam giỏo ng nguyờn, s phân chia giai tầng, những °ãc m¡ và khát vãng cÿa con ng°åi) khơng đ°ÿc đi sâu mà chß nêu trong cỏc cõu hi mang tớnh gi mỗ.

B cc trang trớ cng c tỏc gi xem xột, ỗ đây tác giÁ ngoài việc nêu lên đặc tr°ng bố cāc trang trí kiáu ơ hác thåi nhà Nguyễn đã có sự so sánh đối

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

chiếu vãi các thåi kỳ tr°ãc và đ°a ra nhận đánh trang trí kiáu ơ hác d°ãi thåi Nguyễn là sự kế thừa kiáu bố cāc trang trí đối xāng từ thåi Lý, Trần và phát trián lên mát hình thāc mói. Qua ú cho thy dự chỏu nh hỗng nhiòu từ đồ gß Trung Hoa cùng thåi nh°ng đồ gß nái thÃt thåi nhà Nguyễn vÁn tiếp nối m¿ch truyßn thống dân tác và có sự cÁi biên, du nhập những yếu tố ngo¿i lai đem l¿i đặc tr°ng nghệ thuật riêng biệt.

Nhìn chung, do nghiên cāu d°ãi góc đá khÁo cổ hãc nên luận án còn mát số điám ch°a phù hÿp khi nhìn nhận đồ gß d°ãi góc đá hiện vật riêng lẻ nh°ng Luận án cÿa nhà nghiên cāu Tránh Thá Hòa là nguồn t° liệu đáng quý, những kết quÁ nghiên cāu cÿa tác giÁ giỳp NCS cú nòn tng cĂ sỗ ỏ thc hin trián khai những vÃn đß khoa hãc trong nái dung luận án cÿa mình.

Cũng là mát nghiên cāu chuyên sâu có liên quan tãi hoa vn và đồ gß, Lu<i>ận án TS Nghệ thuật Trang trí bao lam trong một số chùa Việt tiêu biểu ở Tp Hồ Chí Minh [71] cÿa NCS Nguyễn Thá Thu Tâm bÁo vệ thành cơng nm </i>

2018. Luận án đã bàn vß nghệ thuật bao lam (cửa võng) mát vật dāng có chāc nng ngn chia khơng gian và mang tính trang trí rÃt cao.

Tác giÁ đã nghiên cāu tß mß, chuyên sâu vß bao lam, phân tích kỹ những hoa vn trang trí bao lam các ngơi chùa t¿i Tp. HCM và đ°a ra những luận điám vß sự kế thừa truyßn thống trong bố cāc trang trí, hoa vn trang trí cÿa các ngơi chùa phía Bc, tuy nhiờn hoa vn trang trớ bao lam ỗ các ngơi chùa phía Nam có những điám thốt ra khỏi đß tài truyßn thống và đã mang những nét đặc tr°ng riêng cÿa vùng đÃt Nam Bá. Đặc điám ny c tỏc gi lý gii trờn cĂ sỗ thuyt đáa vn hóa, tính cách, lối sống cÿa con ng°åi ç vùng Nam Bá.

Sau khi phân tích kỹ các hình t°ÿng hoa vn trang trí bao lam, tác giÁ đ°a ra nhận đánh vß giá trá nghệ thuật, trong đó tác giÁ đã chú trãng vÃn đß kết hÿp giữa công nng kiến trúc và yếu tố th¿m mỹ cÿa bao lam, nhÃn m¿nh sự

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

linh ho¿t đậm nét dân gian trong hoa vn trang trí trên bao lam. Khơng chß nghiên cāu bao lam vãi t° cách là mát chÿ thá đác lập, tác giÁ đã có ý thāc nghiên cāu bao lam trong không gian nái thÃt. Việc đặt bao lam trong t°¡ng quan không gian vãi những đồ vật khác nh° ô hác, liễn đối t¿o thành mát hệ thống mang phong cách nghệ thuật đặc tr°ng, hệ thống trang trí bao lam, ơ hác, hồnh phi, liễn đối vãi bao lam l ch o ó trỗ thnh gii phỏp trang trí khơng gian nái thÃt, kiến trúc trong các ngơi chùa.

Ngoài bao lam trong kiến trúc, tác giÁ cũng ó mỗ rỏng liờn h vãi trang trí cÿa các sÁn ph¿m đồ gß nái thÃt qua việc đ°a ra mát số ví dā vß ghế tr°ång kỷ đá làm phong phú thêm nái dung nghiên cāu. Trên luận điám bao lam (theo nghĩa bao bãc, che chắn đ°ång biên cÿa đồ vật, kiến trúc) tác giÁ cho rằng có sự t°¡ng đồng giữa cơng trình kiến trúc và sÁn ph¿m nái thÃt, có bao lam chùa và cũng có bao lam bàn, bao lam án thå, bao lam sập, do vậy cho dù nghiên cu chớnh vò bao lam ỗ chựa nhng kt qu nghiên cāu cÿa tác giÁ l¿i khá gần gũi và có nhißu nái dung liên quan tãi luận án cÿa NCS.

Cũng nh° quan điám nhà nghiên cāu Natalia Kraevskaia trong bài viết <VÃn đß lý thuyết vß hoa vn= [46], t¿i luận án cÿa mình, tác giÁ Nguyễn Thá Thu Tâm nhận đánh bÁn thân các đồ án trang trí bao lam là tác ph¿m nghệ thuật, NCS hoàn toàn tán thành luận điám này. Những nghiên cāu cÿa tác giÁ Nguyễn Thá Thu Tâm giúp tác giÁ có thêm góc nhìn th¿m mỹ vß mát mÁng đồ gß nái thÃt đặc thù, đó là bao lam trang trí, mát sÁn ph¿m khó có thá xếp lo¿i thuác vß kết cÃu kiến trúc, đồ gß thå cúng hay đồ gß trang trí. Cho dù nghiên cāu cÿa tác giÁ chun vß nái dung mang tính chÃt tơn giáo tâm linh, không gian thå cúng, tuy nhiên sự t°¡ng đồng giữa bao lam t¿i chùa và gia đình vÁn có mát số điám NCS cũng có thá kế thừa, nhÃt là tác giÁ có sự phân tích, nghiên cāu kỹ vß đáa lý vùng Nam Bá đá lý giÁi những luận điám cÿa mình. NCS cũng hết sāc tán thành việc nghiên cāu bao lam vãi t° cách là mát vật

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

ph¿m trong t°¡ng quan không gian nái thÃt, hay nói cách khác, nghiên cāu vß đồ gß nái thÃt và hoa vn trang trí khơng thá tách råi vãi khơng gian nái thÃt mà chúng t¿o nên. DÁu có mát số điám t°¡ng đồng nh°ng phần bao lam trang trớ trong nỏi tht nh ỗ vn cú những đặc điám riêng vß đß tài, bố cāc, kỹ thuật chế tác mà tác giÁ ch°a đß cập đến, khơng có sự so sánh giữa bao lam t¿i nhà ç gia đình và các ngơi chùa. Đây là điám mà NCS sẽ đß cập trong nghiên cāu cÿa mỡnh.

Nh ó nờu ỗ phn trờn, so vói kin trúc và điêu khắc gß, đồ gß nái thÃt khơng có nhißu nhà nghiên cāu chun sâu, có hệ thống mà chÿ yếu là các bài viết nghiên cāu vß các làng nghß mác, làng nghß thÿ cơng mỹ nghệ vãi các sÁn ph¿m thå cúng hoặc đß cập đến mát phần nái dung nghiên cāu vß mát nghß nh° nghß s¡n.

Tác gi<i>Á Nguyễn Thiện Đāc vãi Luận án Nghệ thuật chạm khắc gỗ điện Long An tại cố đô Huế, tỉnh Thừa Thiên Huế [18] bÁo vệ thành công nm </i>

2020 là mát nghiên cāu chuyên sâu vß chÿ đß nghệ thuật ch¿m khác gß trong mát cơng trình kiến trúc cā thá. Trong luận án, tác giÁ đã phân tích chi tiết nghệ thuật ch¿m khắc gß trên kiến trúc, mát trong những thành phần quan trãng có mối quan hệ gắn bó và đơi khi khó phân biệt r¿ch rịi vãi mÁng đồ gß nái thÃt trang trí. Tuy nghiên cāu chÿ yếu là phần kiến trúc nh°ng những yếu tố nái thÃt đ°ÿc tác giÁ chú trãng, nh° tác giÁ đã phân tích: vß phần kiến trúc bên ngồi thì điện Long An khơng có vẻ khác biệt vãi các cơng trình kiến trúc cùng thåi nh°ng vào trong nái thÃt thì chāa đựng sự khác biệt lãn thơng qua nghệ thuật ch¿m khắc gß.

Tác giÁ đã phân tích và đ°a ra nhận đánh nghệ thuật ch¿m khắc gß điện Long An kế thừa và phát trián ch¿m khắc gß dân gian truyßn thống mißn Bắc, kỹ thuật tinh xÁo và bố cāc t¿o hình phong phú và điám khác biệt vãi nhißu cơng trình xây dựng tr°ãc đó là ngồi hoa vn trang trí vãi những chÿ đß, bố

</div><span class="text_page_counter">Trang 35</span><div class="page_container" data-page="35">

cāc th°ång thÃy nh° hoa lá, chim mng& thì chữ Hán đ°ÿc sử dāng nh° mát lo¿i hình trang trí khá nhißu và đ°ÿc t¿o hình đa d¿ng.

Tuy nhiên, là mát đß tài thiên vß nghiên cāu kiến trúc nên dù đß cập khá sâu đến phần trang trí và các lo¿i hoa vn trang trí nh°ng hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thì khơng đ°ÿc ò cp n nhiòu, cú chng chò ỗ gúc ỏ các tÃm vách ngn, cửa vòm... vốn dĩ là những sÁn ph¿m đồ gß l°ỡng tính, vừa là kết cÃu kiến trúc vừa mang tính chÃt đồ gß nái thÃt. Nh°ng qua những nghiên cāu cÿa L. Cadière cho thÃy khơng có giãi h¿n việc trang trí, mát hoa vn có thá trang trí cơng trình kiến trúc nh°ng cũng có thá sử dāng trang trí cho những đồ vật gia dāng tinh xÁo nhÃt. Do vậy, những phân tích chuyên sâu cÿa tác giÁ Nguyễn Thiện Đāc trong việc nghiên cāu hoa vn trang trí kiến trúc điện Long An cũng giúp nghiên cāu sinh có thêm t° liệu tham khÁo trong q trình thực hiện luận án cÿa mình.

Phần tổng quan đ°ÿc tác giÁ thực hiện kỹ l°ỡng, tác giÁ đã dày công khÁo cāu các vn bÁn tài liệu cổ đá g¿n lãc những phần nái dung có liên quan t<i>ãi đß tài nghiên cāu. Từ vn bÁn cÿa các tác giÁ trong n°ãc nh° Ô Châu cận lục cÿa D°¡ng Vn An, Phủ biên tạp lục cÿa Lê Quý Đơn, Đại Nam thực lục - Chính biên, Đại Nam NhÁt thống chí cho đến các vn bÁn cÿa tác giÁ n°ãc ngồi nh° H¿i ngoại ký sự cÿa Thích Đ¿i Sán (Trung Quốc) đßu đ°ÿc tác giÁ </i>

nghiên cāu những nái dung có liên quan vß nghß thÿ cơng mỹ nghệ, ch¿m khắc gß. Đây là những nái dung mà NCS có thá kế thừa đá làm rõ h¡n, phong phú h¡n trong phần tổng quan vß tình hình nghiên cāu cÿa đß tài.

Trong bài <Nghiên cāu đặc điám đồ mác Hồng cung trißu Nguyễn (1802 - <i>1945)= [41] đng trên T¿p chí Khoa học và công nghệ Lâm nghiệp số </i>

4 - 2018, các tác giÁ Nguyễn Thá Vĩnh Khánh, Nguyễn Trãng Kiên, Tr°ång Đ¿i hãc Lâm nghiệp đã tập trung nghiên cāu những sÁn ph¿m đồ gß nái thÃt (trong bài báo các tác giÁ sử dāng thuật ngữ đồ mác) đ°ÿc sử dāng t¿i Cung

</div><span class="text_page_counter">Trang 36</span><div class="page_container" data-page="36">

đình Huế giai đo¿n từ 1802 - 1945 bao gồm: Long sàng, gi°ång, bàn, ghế, tÿ, kiệu, bình phong, r°¡ng hịm& đ°ÿc tr°ng bày t¿i Đ¿i Nái Huế, Viện BÁo tàng Cổ vật cung đình Huế và mát số lng t¿m cÿa các vua trißu Nguyễn. Các tác giÁ đã nghiên cāu phân tích đặc điám t¿o hình, đặc điám trang trí (trong bài viết các tác giÁ sử dāng thuật ngữ trang sāc) và rút ra kết luận: Vß t¿o hình đồ gß nái thÃt Hồng cung trißu Nguyễn mang hai phong cỏch, phong cỏch th nht chỏu nh hỗng ca đồ gß Trung Quốc, đặc biệt là đồ gß thåi nhà Thanh. Phong cách thā hai chỏu nh hỗng ca nỏi tht chõu u c đián. Vß trang trí, các tác giÁ cũng phân tích vß cách thāc chế tác, hoa vn trang trí trên đồ gß nái thÃt Hồng cung trißu Nguyễn mang hai phong cách truyßn thống và châu Âu nh° đặc điám t¿o hình.

Phần hoa vn đ°ÿc các tác giÁ liệt kê khá chi tiết, nh°ng khơng đi vào phân tích sâu, có lẽ do khn khổ có h¿n cÿa mát bài báo. Do không phÁi là mát nghiên cāu chuyên sâu vß hoa vn nên nhóm tác giÁ ch°a nêu đ°ÿc trong phần hoa vn truyßn thống những lo¿i nào là hoa vn bÁn đáa, lo¿i nào là hoa vn nh hỗng t Trung Quc, tỏc gi cng khụng cú đißu kiện đi vào phân tích những tr°ång hÿp tiếp biến vn hóa. Trên thực tế, nhißu hoa vn du nhập từ Trung Quốc trÁi qua quá trình hái nhập đ°ÿc uốn nắn, sắp đặt cho phù hÿp vãi th¿m m dõn tỏc ó mt ht nhng ý ngha khỗi thy ca nú m trỗ nờn thun Vit. NCS nht trí vãi các tác giÁ khi đ°a ra nhận đánh rằng rÃt nhißu sÁn ph¿m đồ gß Hồng cung trißu Nguyễn có kiáu dáng châu Âu nh°ng đ°ÿc trang trí bằng hoa vn trun thống và đó là nét đặc tr°ng riêng biệt cÿa đồ gß Hồng cung. Tuy nhiên NCS khơng đồng ý vãi nhận đánh ch°a chính xác khi nhóm tác giÁ cho rằng hoa vn châu Âu chß có trên đồ gß phong cách châu Âu mà khơng có trên các sÁn ph¿m đồ gß nái thÃt phong cách trun thống, thực tế thì hoa vn châu Âu đã có sự lan tỏa, Ánh h°ãng tãi n°ãc ta khá sãm, nhÃt là trong lĩnh vực kiến trúc, những mô típ hoa vn lan tây chính là sự Ánh

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

hỗng t hoa vn chõu u. Nhỡn nhn dói góc đá nghiên cāu phân tích các sÁn ph¿m đồ gß, bài báo cũng chß đß cập tãi hoa vn d°ãi góc đá trang trí, vãi tính chÃt làm đẹp bß mặt là chÿ yếu mà ch°a đi vào phân tích d°ãi góc đá vn hóa, góc đá tín hiệu biáu t°ÿng, hoặc phân tích d°ãi góc đá hoa vn có thá tồn t¿i nh° mát thực thá đác lập vãi sÁn ph¿m trang trí, vß nghệ thuật, hoa vn có thá là mát tác ph¿m đác lập, nhißu sÁn ph¿m có kiáu dáng bình th°ång nh°ng nhå có hoa vn m trỗ nờn cú giỏ trỏ ngh thut rÃt lãn, vß cơng nng, ngồi cơng nng trang trí cịn có cơng nng đóng vai trị kết cÃu đồ gß, đó là đặc điám rÃt riêng biệt mà các tác giÁ ch°a phân tích.

<i>1.1.3.1. Tài liệu của các nhà nghiên cứu người nước ngoài </i>

Bên c¿nh các cuốn sách, bài báo, cơng trình nghiên cāu vß hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt cịn có nguồn t° liệu hình Ánh do ng°åi Pháp chāp vãi chÿ đß mơ tÁ phong cÁnh, đåi sống xã hái n°ãc ta những nm cuối thế kỷ XIX đã đ°ÿc xuÃt bÁn.

<i>Cuốn sách Early Photogarphy in Vietnam (Thåi Kỳ Phôi Thai cÿa </i>

Nhiếp nh ỗ Vit Nam), do Nxb Renaissance Books n hnh nm 2020, tác giÁ Terry Bennett, vãi h¡n 500 hình nh ỗ Vit Nam thồi Phỏp thuỏc c chp bỗi nhißu nhiếp Ánh gia nổi tiếng thåi đó. Trong số đó, hai nhiếp Ánh gia tiêu biáu là Émile Gsell và Charles-Édouard Hocquard.

<i>Bộ sưu tập Bắc Kỳ 1880 - 1890’s bao gồm các bāc Ánh và b°u thiếp </i>

cÿa Pierre Dieulefils, nhà thám hiám - nhiếp Ánh gia xuÃt thân từ mát ng°åi lính trong quân đái viễn chinh Pháp cung cÃp nhißu t° liệu quý giá vß đåi sống n°ãc ta cuối thế kỷ XIX.

Album <i>Ánh Một chiến dịch ở Bắc Kỳ cÿa Charles-Édouard Hocquard </i>

(1853-1911), tác giÁ là bác sĩ quân y trong quõn ỏi Phỏp tham gia cỏc chin dỏch ỗ Đông D°¡ng, những bāc Ánh chāp trên đ°ång hành quân mơ tÁ vß đåi sống cÿa dân chúng Bắc Kỳ khá rõ nét.

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

Vãi đß tài rÃt phong phú, từ các cơng trình kiến trúc nh° thành trì, đßn đài, nhà cửa cho đến các nghi lễ tôn giáo, từ phong cÁnh cho đến Ánh chāp con ng°åi vãi đầy đÿ tầng lãp, nghß nghiệp trong xã hái n°ãc ta thuỗ y. Trong ú nhiòu bc Ánh chāp cÁnh sinh ho¿t gia đình, ho¿t đáng cáng đồng, chân dung ng°åi cho thÃy rõ nét không gian nái thÃt, những vật dāng sinh ho¿t, đồ gß nái thÃt nh° bàn, tÿ, ghế, r°¡ng, hòm& giúp NCS có thêm t° liệu tham khÁo đá thực hiện đß tài nghiên cāu.

Điám h¿n chế cÿa nguồn tài liệu này là hình dáng đồ nái thÃt và hoa vn trang trí đ°ÿc thá hiện mát cách khơng đầy đÿ (do là Ánh chāp sinh ho¿t, không phÁi Ánh đặc tÁ đồ gß nái thÃt), khơng rõ màu sắc, chÃt liệu cÿa đối t°ÿng (vì là Ánh đen trắng), chß xác đánh đ°ÿc thåi gian chāp hiện vật mà không xác đánh đ°ÿc thåi gian chế tác, không xác đánh đ°ÿc nguồn gốc hiện vật (nhập kh¿u hay sÁn xuÃt trong n°ãc).

Thông qua các bāc Ánh chāp vß đåi sống, sinh ho¿t cÿa ng°åi dân trong thåi gian cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, NCS có thá khÁo cāu những hình Ánh vß đồ gß nái thÃt và hoa vn trang trí, từ đó đối chiếu vãi những hiện vật từ các nguồn tin cậy (hiện vật trong bÁo tàng, hiện vật gốc t¿i t° gia) đá xác đánh niên đ¿i hoặc xem xét sự biến đổi vß kiáu dáng, hoa vn trang trí qua những giai đo¿n d°ãi thåi Nguyễn.

Qua tình hình nghiên cāu nêu trên chúng ta có thá thÃy rằng hoa vn trang trí, đồ gß nái thÃt và hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn đã đ°ÿc các hãc giÁ trong và ngoài n°ãc quan tâm nghiên cāu và có những kết quÁ có giá trá và rÃt cần thiết đối vãi NCS khi thực hiện luận án. Tuy nhiên các t° liệu nêu trên ch°a đặt hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt là đối t°ÿng chính đá nghiên cāu, các yếu tố t¿o hình, đặc điám th¿m mỹ ch°a đ°ÿc phân tích có hệ thống mà chß đ°ÿc đß cập tãi nh° là mát phần trong đß tài nghiên cāu. Các cuốn sách, bài báo cũng đ°ÿc tiến hành nghiên cāu đác lập, nhìn

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

nhận hoa vn d°ãi các góc đá riêng vß vn hóa, lách sử, khÁo cổ hoặc theo vùng mißn đáa lý nên ch°a có sự so sỏnh ỏ cú cỏi nhỡn tng thỏ. Bỗi vy hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt thåi Nguyễn vÁn là khoÁng trống nằm trong dòng chÁy cÿa hoa vn trang trí cần đ°ÿc nghiên cāu.

<i><b>1.2.1. Khái niệm và thuật ngữ liên quan đến đề tài </b></i>

<i>Theo Từ điển Tiếng Việt (Hoàng Phê chÿ biên) xt bÁn nm 2003, hoa </i>

vn là hình trang trí đ°ÿc vẽ, ch¿m, khắc trên các đồ vật [64, tr.468]. Hãa tiết là hình vẽ đã đ°ÿc cách điệu, dùng đá trang trí [64, tr.448].

<i>+ Trang trí </i>

<i>Trong Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chÿ biên) trang trí đ°ÿc đánh </i>

nghĩa nh° sau: <Bố trí các vật thá có hình khối, đ°ång nét, màu sắc khác nhau sao cho t<i>¿o ra mát sự hài hòa, làm đẹp mắt mát khng khơng gian nào đó= </i>

[64, tr.1056].

<i>Theo Từ điển thuật ngữ Mỹ thuật phổ thông [58] trang trí là: </i>

Nghệ thuật làm đẹp, phāc vā cho đåi sống vật chÃt và tinh thần cÿa con ng°åi. Nhå những yếu tố trang trí, các vật dāng vừa có giá trá th¿m mỹ vừa nâng cao đ°ÿc giá trá sử dāng, vì vậy, trang trí nằm trong nghệ thuật āng dāng (arts appliqués). Đåi sống con ng°åi bao gồm nhiòu lnh vc: n mc, ỗ, lao ỏng, hóc tp, nghß ng¡i, giÁi trí & nên nghệ thuật trang trí có nhißu chun ngành khác nhau đá đáp āng các nhu cầu Ãy [58, tr.134].

+ <i>Hoa văn trang trớ g ni tht </i>

Trờn cĂ sỗ cỏc khỏi niệm nêu trên, trong ph¿m vi luận án này hoa vn trang trí đồ gß nái thÃt có thá hiáu là các hình trang trí đ°ÿc cách điệu hóa

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

đ°ÿc vẽ, ch¿m khắc, ch¿m khÁm trên các vật dāng nái thÃt đ°ÿc làm từ gß. Bên c¿nh chāc nng trang trí, làm đẹp cho các vật dāng nái thÃt, hoa vn còn thá hiện chāc nng thơng tin, biáu t°ÿng. Đơi khi cịn kiêm cÁ chāc nng cÃu trúc (đÁm bÁo đá ổn đánh, chắc chắn cho đồ vật).

<i>1.2.1.2. Thuật ngữ + Nội thÁt </i>

<i>Trong Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chÿ biên) nái thÃt là: <Đồ đ¿c và </i>

các lo¿i tiện nghi, làm thành phớa bờn trong ca mỏt nh ỗ= [64, tr.739]

Đồ nái thÃt (Furniture) là thuật ngữ chß những vật dāng, thiết bá đ°ÿc bố trí trong khơng gian nái thÃt vãi māc đích phāc vā các ho¿t đáng cÿa con ng°åi trong cuác sống (công việc, hãc tập, sinh ho¿t, nghß ng¡i, giÁi trí...).

Đồ nái thÃt có thá đ°ÿc phân chia theo chāc nng cÿa không gian nái thÃt nh° đồ nái thÃt phāc vā khơng gian sinh ho¿t (phịng khách) ghế, bàn, tÿ, k..., khụng gian ỗ (phũng ng): giồng, t qun ỏo, kệ..., khơng gian nghß ng¡i, giÁi trí, không gian làm việc, hãc tập (bàn, ghế, tÿ, giá sách t¿i vn phòng, phòng làm việc, phịng tr°ng bày) khơng gian tâm linh (phòng thå, gian thå cúng): án th°, câu đối, bàn thå, bao lam... có những vt dng nỏi tht cú mt ỗ tt c khơng gian đã nêu, cũng có vật dāng chß xt hin ỗ nhng khụng gian nht ỏnh nh ỏn th, ban thå, câu đối, gi°ång.

Đồ nái thÃt cũng có thá phân chia theo yếu tố gắn vãi công nng sử dāng (những đồ vật, thiết bá c¡ bÁn, bắt buác phÁi có: tÿ, gi°ång, bàn, ghế) hoặc th¿m mỹ (chÿ yếu dùng đá trang trí nh° kệ, giá, bình phong...), nhißu đồ vật chāa đựng cÁ hai yếu tố cơng nng và th¿m mỹ nh° bao lam, bình phong.

Đồ nái thÃt có thá đ°ÿc làm bằng nhißu chÃt liệu khác nhau nh°: gß, đá, kim lo¿i, kính, vÁi, da, nhựa.... Đồ gß nái thÃt dùng đá chß đồ nái thÃt chÿ

</div>

(Luận án tiến sĩ) Hoa Văn Trang Trí Đồ Gỗ Nội Thất Thời Nguyễn

<b>1.1.3.Tình hình nghiên cứu về hoa văn trang trí đồ gỗ nội thất thời Nguyễn </b>

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về