skkn cấp tỉnh tích hợp bảo vệ môi trường cho học sinh trường thpt sầm sơn thông qua một số tiết học vật lí 10 sách kết nối tri thức với cuộc sống

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

<b>1. Mở đầu</b>

<b>1.1. Lí do chọn đề tài.</b>

Môi trường có một vai trị cực kì quan trọng đối với đời sống. Đó khơng chỉlà nơi tồn tại sinh trưởng và phát triển mà còn là nơi lao động và nghỉ ngơi,hưởng thụ và trau rồi những nét đẹp văn hố thẩm mĩ,…Đó là khơng gian sinhsống của con người và sinh vật, là nơi chứa đựng các nguồn tài nguyên cần thiếtcho đời sống và sản xuất; đồng thời là nơi lưu giữ và cung cấp thông tin về sự đadạng các nguồn gen các loài động thực vật, các hệ sinh thái tự nhiên, các cảnhquan thiên nhiên,…cũng là nơi chứa đựng các chất thải do con người tạo ratrong hoạt động sinh hoạt và sản xuất. Môi trường sống có trong lành thì sứckhỏe con người mới được đảm bảo.

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy tài nguyên thiên nhiên ngày càng bị conngười khai tác nhiều và cạn kiệt, môi trường sống của con người đang bị hủyhoại nghiêm trọng mà nguyên nhân bắt nguồn từ con người như khói bụi từ cácnhà máy cơng nghiệp, phương tiện giao thơng, ……gây ra sự nóng lên tồn cầuvà biến đổi khí hậu………

<i><b> Ngày nay vấn đề ơ nhiễm môi trường, phá vỡ cân bằng sinh thái đã làvấn đề quan tâm chung của nhân loại. Vì vậy, người ta coi vấn đề môi trườnglà một trong các "vấn đề tồn cầu". Ở nước ta, đó cũng là vấn đề được quan tâm</b></i>

sâu sắc của tất cả các ngành, các cấp. Ngày 27 tháng 12 năm 1993 Quốc hộinước Cộng hịa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thơng qua Luật Bảo vệ môitrường; Ngày 17 tháng 10 năm 2001 Thủ tướng Chính phủ đã quyết định về việcphê duyệt đề án “đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo dụcquốc dân”; Quyết định số 1216/QĐ- TTg ngày 5/9/2012 về “ Chiến lược 2020,tầm nhìn đến năm 2030”... ngành giáo dục và đào tạo đã có chỉ thị về việc tăngcường cơng tác giáo dục lồng ghép bảo vệ mơi trường, trong đó nhiệm vụ trọngtâm là trang bị cho học sinh kiến thức, kĩ năng về môi trường và bảo vệ môitrường bằng nhiều hình thức phù hợp như thơng qua các mơn học và hoạt độngngoại khố,...

Giáo dục bảo vệ mơi trường là một trong những biện pháp hữu hiệu nhất,kinh tế nhất và có tính bền vững trong các biện pháp để thực hiện mục tiêu bảovệ môi trường và phát triển bền vững đất nước. Thông qua giáo dục, từng ngườivà cộng đồng được trang bị kiến thức về môi trường, ý thức bảo vệ môi trường,năng lực phát triển và xử lí các vấn đề về mơi trường.

Trong chương trình cải cách SGK 2018 những học sinh học mơn Vật lí 10đã được học thêm mơn học Chun đề vật lí 10 . Ở đây đã có một chun đề “Vật lí với giáo dục bảo vệ mơi trường”. Đây là chương trình bài bản có nội dungrõ ràng về giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh. Tuy nhiên thời lượng quáít, chưa đủ để các em hiểu và thấm nhuần, cũng như chưa giáo dục được các emcó ý thức cao trong việc chung tay bảo vệ môi trường.

Trong khi đó ở trường THPT thì mơn Vật lí là một trong những mơn họcthực nghiệm, nó cung cấp cho học sinh rất nhiều các kiến thức cơ bản về thếgiới tự nhiên nói chung và về mơi trường xung quanh. Vì vậy, để đáp ứng những

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

yêu cầu đặt ra, cùng với các môn học khác, trong q trình giảng dạy Vật lí việclồng ghép, tích hợp nội dung giáo dục bảo vệ mơi trường là vấn đề khơng thểthiếu. Với lịng quyết tâm cải thiện, nâng cao chất lượng giáo dục bảo vệ môi

<i><b>trường đã hướng tôi nghiên cứu và viết sáng kiến kinh nghiệm: “Tích hợp bảovệ mơi trường cho học sinh trường THPT Sầm Sơn thông qua một số tiết họcvật lí 10 – Sách kết nối tri thức với cuộc sống”.</b></i>

<b>1.2. Mục đích nghiên cứu.</b>

Thơng qua việc đưa các tình huống vào các bài giảng Vật lí, mục đích màđề tài hướng đến là giúp học sinh nhận thức được vai trị to lớn và sự gắn bó mậtthiết giữa con người và mơi trường. Từ đó các em u thương, trân trọng và bảovệ môi trường bằng những việc làm thiết thực như bảo vệ chính hơi thở, cuộcsống và người thân của mình.

<b>1.3. Đối tượng nghiên cứu.</b>

Trong phạm vi một sáng kiến kinh nghiệm, đề tài này chủ yếu đề cập đếncác kiến thức môi trường liên quan đến kiến thức của một số bài trong SGK Vậtlí 10 – Sách kết nối tri thức với cuộc sống.

<b>1.4. Phương pháp nghiên cứu.</b>

+ Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết.

+ Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế, thu thập thông tin.+ Phương pháp thống kê, xử lí số liệu.

+ Phương pháp so sánh.

<b>2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm.</b>

<b>2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.2.1.1. Cơ sở lí thuyết.</b>

 <i><b>Kiến thức [2] </b></i>

<b>a. Lực ma sát nghỉ chỉ xuất hiện khi có ngoại lực tác dụng lên vật, ngoại lực này</b>

có xu hướng làm cho vật chuyển động nhưng chưa đủ để thắng lực ma sát. Giácủa lực ma sát nghỉ nằm trong mặt phẳng tiếp xúc giữa hai vật. Lực ma sát luônngược chiều với ngoại lực. [1]

- Lực ma sát nghỉ luôn cân bằng với ngoại lực. Độ lớn của ngoại lực tăng thì lựcma sát nghỉ tăng. [1]

- Cơng thức tính lực ma sát nghỉ cực đại là F<small>M</small> = <small>n</small>N ; trong đó N là độ lớn áplực lên bề mặt tiếp xúc. <small>n </small> là hệ số ma sát nghỉ. [1]

<b>b. Lực ma sát trượt xuất hiện trên bề mặt tiếp xúc khi hai vật A và B trượt trên</b>

<b>d. Phát biểu được định nghĩa động năng, thế năng, định luật bảo toàn cơ năng và</b>

viết được hệ thức của định luật này.

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>e. Nhận biết được năng lượng có ích và hao phí trong q trình chuyển hóa năng</b>

 <i><b>Năng lực [2].</b></i>

- Vận dụng được các kiến thức về lực ma sát, vai trò của ma sát trong cuộc sống.- Vận dụng được các cơng thức Hiếu được cơng suất có ích, cơng suất hao phícủa động cơ, máy móc khi chúng hoạt động. [2]

- Vận dụng định luật bảo toàn cơ năng để giải thích các hiện tượng thực tế liênquan. [2]

- Nhận biết NL có ích và hao phí trong thực tế.

<b>2.1.2. Các nguyên tắc cơ bản của dạy học tích hợp</b>

<b>- Khơng làm thay đổi tính đặc trưng của mơn học: Các kiến thức được tích hợp</b>

phải được tiềm ẩn trong nội dung bài học, phải có mối quan hệ logic chặt chẽtrong bài học.

- Khai thác nội dung cần tích hợp một cách có chọn lọc, có tính hệ thống, đặctrưng: Các kiến thức tích hợp được đưa vào bài học phải có hệ thống, được sắpxếp hợp lí làm cho kiến thức mơn học thêm phong phú, sát với thực tiễn, tránhsự trùng lặp, khơng thích hợp với trình độ của học sinh, khơng gây q tải, ảnhhưởng đến việc tiếp thu nội dung chính.

<b>- Đảm bảo tính vừa sức: Dạy học tích hợp phải phát huy cao độ tính tích cực và</b>

vốn sống của học sinh. Các kiến thức tích hợp đưa vào bài học phải làm cho bàihọc rõ ràng, tường minh hơn đồng thời tạo hứng thú cho người học.

<b>2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm2.2.1.Thực trạng về mơi trường trên tồn cầu.</b>

“Mơi trường gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh conngười có ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con ngườivà sinh vật”.[3] Việc phân tích cấu trúc mơi trường theo khoa học mơi trườngcho thấy các yếu tố vật lý có vai trị rất quan trọng. Như vậy, môn vật lý ởtrường phổ thơng có thể khai thác nhiều cơ hội để tích hợp các nội dung GDMT,có thể nêu ra một số trường hợp như:

- Khai thác từ nội dung môn học vật lý.

- Tích hợp các nội dung của các mơn học khác như: hóa học, sinh học,... (vìnhiều q trình hóa học, sinh học,... chịu tác động của yếu tố vật lý).

- Để định hướng cho việc lựa chọn nội dung GDMT phù hợp, có thể nêulên một số vấn đề môi trường đang được quan tâm hiện nay có liên quan trựctiếp tới các q trình vật lí.

Ngày nay việc dạy học các mơn văn hố kèm theo việc lồng ghép, tích hợpcác vấn đề có liên quan đang là xu hướng đổi mới của nghành giáo dục trong đócó vấn đề tích hợp bảo vệ mơi trường ở mơn vật lí.

<i><b>Thứ nhất, tài ngun rừng bị suy giảm:</b></i>

- Trước hết phải làm rõ được vai trò của rừng đối với cuộc sống con người:+ Rừng - nguồn gien quý giá (động, thực vật).

+ Cung cấp lâm sản.

+ Điều hòa lượng nước trên mặt đất.

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

+ Rừng là "lá phổi xanh" của trái đất.+ Rừng chống xói mịn đất,...

<i>Hình ảnh về hậu quả của việc phá rừng gây ra [3]</i>

Thảm thực vật bao gồm rừng và đồng cỏ có nguy cơ bị tàn phá nghiêmtrọng: mở rộng quy mô nông nghiệp, hoạt động xây dựng, phá hủy mơi trườngsống…..

Dưới góc độ khoa học vật lý, có thể nêu lên các q trình vật lý như: hiệntượng mao dẫn của đất, quá trình quang hợp, thế năng, động năng, dòng chảycủa nước gây ra sự bào mòn đất,...

- Các giải pháp bảo vệ rừng, phát triển rừng nhìn từ góc độ vật lý (chốngxói mịn đất, trồng nhiều cây xanh, cấm khai phá rừng bừa bãi, hạn chế khí nhàkính,…).

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<i><b>Thứ 2, ơ nhiễm nước: vai trò của nước đối với sự sống trên Trái Đất, các q</b></i>

trình lý hóa khi nước bị ô nhiễm,... các biện pháp bảo vệ nước, chu trình nướctrong tự nhiên (liên quan tới các hiện tượng chuyển thể của nước,…).

<i>Hình ảnh về hậu quả của ơ nhiễm nguồn nước gây ra [3]</i>

<i><b>Thứ 3, suy thối và ơ nhiễm đất: môi trường đất chủ yếu bị ô nhiễm do sử</b></i>

dụng thuốc bảo vệ thực vật thiếu bền vững, các chất thải từ hoạt động sản xuất,sinh hoạt không qua xử lí, các chất độc hóa học tồn lưu sau chiến tranh, sạt lở,rửa trơi, xói mịn, hoang mạc hóa, mặn hóa và phèn hóa,...

<i>Hình ảnh về hậu quả của ô nhiễm đất [3]</i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

<i><b>Thứ 4, ơ nhiễm khơng khí: khí thải từ các nhà máy, khói bụi từ các khu</b></i>

cơng nghiệp làm ô nhiễm môi trường, mất cân bằng trong thành phần khí quyển.Nồng độ cacbon đioxide tăng lên trong bầu khơng khí gây thủng tầng ơzơn, giatăng hiệu ứng nhà kính, góp phần làm nóng tồn cầu và biến đổi khí hậu.

<i>Hình ảnh về hậu quả của ơ nhiễm khơng khí [3]</i>

<i><b>Thứ 5, ơ nhiễm tiếng ồn:</b></i>

<i>- Khái niệm: Ơ nhiễm môi trường do tiếng ồn là tập hợp những âm thanh</i>

tạp loạn có tần số và chu kỳ khác nhau, nói cách khác là những âm thanh chóitai, gây những tác động khơng mong muốn, có hại cho sức khỏe con người, cơthể sống.

<i>Hình ảnh về hậu quả của ô nhiễm tiếng ồn [3]</i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

<i>- Các nguồn ô nhiễm: tiếng máy bay, xe cộ, karaoke quá giới hạn cho phép,</i>

âm thanh 80 dB, sóng điện từ,...

Ơ nhiễm tiếng ồn liên quan trực tiếp tới các q trình vật lý như sóng âm.

<i><b>Thứ 6, ô nhiễm ánh sáng: sự chiếu sáng gây tác hại đến con người và sinh</b></i>

<b> </b>

<i>`` Hình ảnh về hậu quả của ô nhiễm ánh sáng [3]</i>

<i><b>Thứ 7, sản xuất, truyền tải và sử dụng điện năng nhìn nhận dưới góc độbảo vệ mơi trường: hình ảnh xả lũ đập thủy điện…..</b></i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

phù hợp với tâm lí lứa tuổi. Bên cạnh đó tun truyền giáo dục nâng cao ý thứcvà trách nhiệm bảo vệ môi trường.

<i>Hậu quả của ơ nhiễm phóng xạ [3].</i>

<b>2.2.2.Thực trạng ở trường THPT Sầm Sơn.</b>

<b> Bảo vệ môi trường đã trở thành nhiệm vụ cấp bách và không của riêng ai.</b>

Tuy nhiên theo khảo sát tại trường THPT Sầm Sơn ý thức tự giác bảo vệ môitrường, giữ gìn mơi trường chưa được hình thành rõ nét trong một số khơng íthọc sinh, sinh viên. Đâu đó vẫn cịn tình trạng học sinh vứt rác bừa bãi, học sinhhút thuốc khi đến trường, ở các góc lớp những thùng rác đầy chưa được đổ trướcgiờ vào học; nhiều em học sinh chưa biết tiết kiệm nước, chưa biết tiết kiệmđiện….

Vì vậy để cơng tác giáo dục và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trongnhà trường thực sự mang lại hiệu quả phải bắt đầu từ những việc làm nhỏ nhất.

<b>2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề</b>

Để giải quyết vấn đề trên, bản thân tôi đã mạnh dạn lồng ghép các cáckiến thức về ATGT vào một số tiết học Vật lí để học sinh phân tích ngunnhân, tìm ra giải pháp xử lí tình huống giao thơng từ đó hiểu rõ hơn các quyđịnh pháp luật về ATGT cụ thể như sau.

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

<b>Bài 18: Lực ma sát</b>

 <b>Địa chỉ tích hợp: </b>

- Lực ma sát sinh ra khi một vật chịu tác dụng của lực có xu hướng làm vậtchuyển động hoặc làm vật chuyển động trên bề mặt của vật khác.

- Vai trò của lực ma sát với đời sống.

 <b>Nội dung giáo dục bảo vệ môi trường: </b>

- Kiến thức mơi trường:

+ Trong q trình lưu thông đường bộ, ma sát giữa bánh xe và mặt đường, giữacác bộ phận cơ khí với nhau, ma sát giữa phanh và vành bánh xe làm phát sinhcác bụi cao su, bụi khí và bụi kim loại. Các bụi khí này gây ra tác hại to lớn đốivới mơi trường, ảnh hưởng đến sự hô hấp của cơ thể người, sự sống của sinh vậtvà sự quang hợp của cây xanh.

+ Nếu đường nhiều bùn đất, xe đi trên đường có thể bị trượt dễ gây ra tai nạn,đặc biệt khi trời mưa và lốp xe bị mòn.

- Biện pháp:

+ Để giảm thiểu tác hại này cần giảm số phương tiện giao thông trên đường vàcấm các loại phương tiện đã hết hạn đăng kiểm, không đảm bảo chất lượng. Cácphương tiện tham gia giao thông cần đảm bảo các tiêu chuẩn về khí thải và antồn đối với môi trường.

+ Cần thường xuyên kiểm tra chất lượng xe và vệ sinh mặt đường sạch sẽ.

<b>- Bài học rút ra cho học sinh: </b>

+ Giúp học sinh hiểu được vai trò của lực ma sát trong đời sống để từ đó tậndụng được những mặt lợi và khắc phục những mặt tác hại.

+ Khi tham gia giao thông ngồi việc chấp hành nghiêm chỉnh qui định luật giaothơng, thì chúng ta cần phải chú ý đến điều kiện ma sát của mặt đường nhằmhạn chế tai nạn.

 <b>Tư liệu giáo dục bảo vệ môi trường:</b>

Lực ma sát đóng vai trị quan trọng trong q trình chuyển động của cácvật. Nếu lực ma sát giữa mặt đường và vật mà lớn việc chuyển động khó khănhơn và tốn nhiều nhiên liệu hơn. Tuy nhiên, khi lực ma sát nhỏ là một trongnhững nguyên nhân dễ xảy ra các vụ tai nạn. Những vụ tai nạn giao thông khôngnhững thiệt hại về người, tài sản mà có thể để lại những hậu quả nghiêm trọngđến môi trường sinh thái. Có nhiều tàu chở dầu bị tai nạn làm dầu loang rộngtrên mặt biển chẳng hạn như: Tàu Prestige chở hơn 77000 tấn dầu chìm ngồikhơi vùng biển Tây Ban Nha làm tràn dầu trên biển trở thành sự cố tràn dầunguy hại nhất từ trước đến nay; Vụ tai nạn xảy ra trên vịnh Colombia, khi tàudầu Crccow Esmerald (Singapore) và một tàu kéo đâm vào nhau ở gần cửa sôngLeon, thuộc vùng Uraba, Antioquia đã làm hơn 3.700 lít dầu tràn xuống biểnCaribbean; Tàu chở cần trục đâm phải tàu chở dầu ngồi khơi phía Tây HànQuốc khiến 66000 thùng dầu thô bị tràn ra biển... công việc khắc phục hậu quảgặp nhiều khó khăn, làm cho khơng khí khơng thể khuếch tán vào nước làm chếtrất nhiều sinh vật sống trong lòng đại dương, đồng thời cũng ảnh hưởng đếnnhiều loài sinh vật biển khác nữa. [3]

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

<i>Vụ tai nạn tàu chở dầu xảy ra trên vịnh Colombia [3].</i>

Vệt dầu loang để lại trên biển sau vụ va chạm của tàu chở dầu ở Hàn Quốc [1].

<b>Bài 23 - 24: Công- Công suất </b>

 <b>Địa chỉ tích hợp: Cơng cơ học phụ thuộc hai yếu tố: Lực tác dụng và </b>

 <b>Nội dung giáo dục bảo vệ mơi trường:</b>

- Khi có lực tác dụng vào vật nhưng vật khơng di chuyển thì khơng có cơng cơhọc, nhưng con người và máy móc vẫn tiêu tốn năng lượng. Trong giao thôngvận tải, các đường gồ ghề làm các phương tiện di chuyển khó khăn, máy móccần tiêu tốn nhiều năng lượng hơn. Tại các đơ thị lớn, mật độ giao thông đông,nạn tắc đường thường xuyên xảy ra. Khi đó các phương tiện tiêu tốn một lượngnhiên liệu nhiều hơn để đạt được mục đích của mình trong q trình di chuyển,vì vậy làm cho lượng khí thải tăng lên.

- Giải pháp: Cải thiện chất lượng đường giao thông và thực hiện các giải pháp đồng bộ nhằm giảm ách tắc giao thông, bảo vệ môi trường và tiết kiệm năng lượng.

<b>- Bài học rút ra cho học sinh: </b>

+ Tích cực tham các hoạt động thiết thực để giảm lược khí thải của các động cơ:tham gia giao thông bằng các phương tiện công cộng, sử dụng xe đạp, xe thânthiện với môi trường.

+ Tham gia ngày tết, ngày hội trồng cây. Có ý thức và tuyên truyền việc bảo vệRừng

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<i>Hình ảnh thủ tướng chính phủ Phạm Minh Chính tham gia tết trồng cây [3]</i>

 <b>Tư liệu giáo dục bảo vệ môi trường:</b>

- Sự ra đời của động cơ đốt trong đánh dấu bước ngoạt lịch sử trong sự pháttriển của con người, ngoài việc giúp cho năng suất lao động của con người đượctăng lên vượt bậc thì nó cịn giúp ích cho khoảng cách giữa các nơi trên thế giớiđược thu hẹp lại theo không gian, thời gian.

- Một vấn đề đặt ra với nhân loại là phần lớn các loại động cơ đốt trong hiện nayđang sử dụng các loại nhiên liệu như: dầu Điêzen, xăng nên lượng khí thải tạo rakhi đốt cháy các loại nhiên liệu này là rất lớn và nó là ngun nhân chính để gâyra hiệu ứng nhà kính làm cho trái đất nóng lên, huỷ hoại các hệ sinh thái...

<i>Ùn tắc giao thông trên đường cao tốc Apapa-Oshodi, vùng ngoại ô Lagos –thành phố đông dân nhất Châu Phi tại Nigeria [3].</i>

</div>