NHỮNG TUYỆT PHẨM BẰNG ĐỒNG THỜI NGUYỄN doc

NH
ỮNG TUYỆT PHẨM BẰNG ĐỒNG
THỜI NGUYỄN

Từ mong muốn "tạo nên những của báu cho ngàn đời", đồng thời cũng
là để biểu trưng cho sự hùng mạnh, thống nhất của đất nước, sự trường
tồn của dòng họ, vua Minh Mạng đã cho đúc 9 chiếc đỉnh to lớn này
vào năm 1835.
Đó là những chiếc đỉnh đồng độc đáo hiện còn tại đất Cố đô, được tạo
nên cùng sự hưng phát của dòng họ Nguyễn. Tất cả những chiếc đỉnh
này đều là bảo vật của Huế, thậm chí còn xứng đáng được xếp vào
hàng bảo vật quốc gia. Mỗi chiếc đỉnh đều là một tác phẩm nghệ thuật
thật sự, thể hiện trình độ kỹ thuật và mỹ thuật tuyệt vời của người thợ
xứ Huế. Và điều đáng nói nữa là, xung quanh sự ra đời của nhiều chiếc
đỉnh còn gắn liền với giai thoại lịch sử hoặc những huyền thoại kỳ thú.
Từ điển Từ Hải giảng từ Đỉnh như sau: "Đồ khí dụng đúc từ kim loại,
phần lớn thường đúc bằng đồng; có hình tròn 3 chân 2 tai; cũng có loại
hình chữ nhật có 4 chân, rất thịnh hành thời Thương Chu, thời Hán vẫn
lưu hành "
Theo cách hiểu trên thì tại Huế hiện nay còn 18 chiếc đỉnh đồng, tất cả
chúng đều có niên đại trong thời Nguyễn (1802- 1945), trong đó chủ
yếu là thời Minh Mạng. Tất cả những chiếc đỉnh này đều rất đẹp. Căn
cứ theo kiểu dáng, hình thức đỉnh, có thể chia thành 2 loại: đỉnh tròn 3
chân và đỉnh hình chữ nhật 4 chân. Hiện trong số 18 chiếc đỉnh có 14
chiếc đỉnh tròn và 4 chiếc hình chữ nhật.
Trong loại đỉnh tròn thì đáng chú ý nhất đương nhiên là Cửu Đỉnh- 9
chiếc đỉnh đồng to lớn đúc dưới thời Minh Mạng, hiện vẫn đặt trước
sân toà Thế Tổ Miếu trong Đại Nội. Có thể xem đây là nh
ững tác phẩm
đạt đến độ hoàn mỹ của nghệ thuật đúc đồng truyền thống Huế và của
cả Việt Nam trong lịch sử.

Từ mong muốn "tạo nên những của báu cho ngàn đời", đồng thời cũng
là để biểu trưng cho sự hùng mạnh, thống nhất của đất nước, sự trường
tồn của dòng họ, vua Minh Mạng đã cho đúc 9 chiếc đỉnh to lớn này
vào năm 1835. Trên 20.000kg đồng, chì, kẽm đã được huy động để
phục vụ cho công việc trên và sau khoảng một năm đã thu đư
ợc kết quả
mỹ mãn. Chín chiếc đỉnh đồng được tạo dáng tuyệt đẹp, vừa hùng vĩ
vừa thanh thoát, lại có cá tính rất riêng với cách tạo hình hoàn toàn
không trùng lặp: các bộ quai, chân cùng các mô típ trang trí trên thân
đều khác biệt. Đầu năm 1837, Cửu đỉnh được đem đặt ở phía trư
ớc Thế
Miếu, ứng với 9 gian thờ của tòa miếu quan trọng bậc nhất của họ
Nguyễn trong Hoàng Thành, và chúng vẫn còn nguyên vẹn đến tận
ngày nay. Có thể khẳng định đây là những chiếc đỉnh lớn và đẹp nhất
của nước ta từ xưa đến nay. Mỗi chiếc đều cao khoảng từ 2,3-2,5m;
chiếc nhỏ nhất cũng nặng hơn 3.200 cân, chiếc lớn nhất thì nặng đến
hơn 4.300 cân. Điều đặc biệt là trên thân các chiếc đỉnh này, ngoài các
dòng chữ Hán chú về niên đại, trọng lượng và tên đỉnh còn có ch
ạm nổi
hình tượng của núi sông, văn vật nước Đại Nam trong thế kỷ XIX kèm
theo tên gọi cụ thể (bằng chữ Hán). Nhiều nhà nghiên cứu đã đánh giá
rằng, 153 hình ảnh chạm nổi trên Cửu đỉnh (mỗi đỉnh có 17 hình ảnh)
là một bộ Đại Nam nhất thống chí bằng đồng vô cùng độc đáo của dân
tộc ta dưới thời vua Minh Mạng, không chỉ thể hiện sự tài hoa khéo léo
tuyệt vời của những người thợ đúc đồng mà còn thể hiện lòng tự hào
dân tộc vô bờ bến về một đất nước Đại Nam hùng cường và giàu có.
Ngay cả nhiều người Trung Quốc và Đài Loan khi đến thăm Huế cũng
thừa nhận, đây là bộ Cửu đỉnh đẹp nhất họ đã từng trông thấy ?
Ngoài Cửu Đỉnh, còn có chiếc đỉnh hiện đặt tại phủ thờ Kiên Thái
Vương (cha đẻ 3 vị vua Đồng Khánh, Kiến Phúc, Hàm Nghi. Đỉnh cao

172cm , trọng lượng 1.041 cân); đôi đỉnh đồng đúc thời Thành Thái
(đều vào năm 1899. Đây là hai chiếc đỉnh gần như giống nhau về kích
thước, kiểu dáng, hiện 1 chiếc được đặt trước nhà hát Duyệt Thị
Đường, 1 chiếc đặt trước toà thị chính Thành phố Huế ); và đặc biệt
hơn cả là chiếc đỉnh đồng có niên đại muộn nhất của triều Nguyễn-
chiếc Xuân Thu Thịnh Đỉnh, đúc năm 1924, nhân l
ễ Tứ tuần Đại khánh
(mừng thọ 40 tuổi) của vua Khải Định. Đỉnh này do những công chức
người Việt làm trong các công sở của ngư
ời Pháp tại Trung Kỳ góp tiền
đúc tặng, hiện đang được đặt trước sân Bảo tàng Mỹ thuật cung đình
Huế. Đỉnh cao 122cm tính từ chân đ
ến miệng, trong đó chân cao 67cm.
Đường kính miệng đỉnh là 76,5cm, chu vi vùng thân nơi lớn nhất là
302cm.
Đỉnh hình chữ nhật khác đỉnh tròn chủ yếu về hình dáng và số chân.
Loại đỉnh này cũng có 2 quai như đỉnh tròn nhưng lại có đến 4 chân bố
trí song song với nhau như kiểu chân bàn, chân s
ập quỳ. Hiện ở Huế có
4 chiếc đỉnh đồng hình chữ nhật chủ yếu đều dùng để đốt vàng mã sau
khi cúng kỵ. Người Huế thường gọi chúng là những chiếc lư; sử liệu
triều Nguyễn đôi khi còn gọi chúng là Liệu lô. Trong 4 chiếc đỉnh này
thì 2 chiếc đang đặt tại khu vực Triệu-Thái Miếu, 1 chiếc đặt trư
ớc điện
Long An và chiếc còn lại được đặt trước điện Hoà Khiêm (lăng Tự
Đức). Tiêu biểu nhất phải kể đến là chiếc đỉnh đặt trước sân Triệu
Miếu. Đây là một chiếc đỉnh tuyệt đẹp tuy đã bị mất 2 quai. Đỉnh cao
105cm, tính từ chân đến miệng. Hai mặt có gắn quai đặt theo hướng
Bắc-Nam, mỗi mặt đều đúc nổi hình đôi chim phụng đang chầu 1 đồng
tiền. Hai mặt Đông -Tây đều đúc nổi hình rồng ngang, dáng vẻ hùng

dũng oai vệ. Phần miệng đỉnh có đai hình chữ nhật bao quanh. Đai cao
9cm, kích thước 90cm x 72cm, đư
ợc trang trí khá công phu. Phần trong
lòng miệng đỉnh hình chữ nhật, kích thước 68cm x 48cm. Phần thân
đỉnh có chiều cao khoảng 45cm, bên ngoài ở 4 góc có 4 thanh trụ gắn
từ đầu chân đến đai miệng đỉnh, tức có chiều cao tương đương với thân
đỉnh. Các trụ đồng này được đúc nổi hình rồng mây kiểu long vân thuỷ
ba rất đẹp. Đáng tiếc là 1 trụ hiện đã mất. Bốn chân đỉnh hơi choãi ra,
cao gần 52cm; phần gắn vào thân tạo hình mặt rồng hướng ra ngoài;
phần cuối chân cũng tạo hình như chân rồng với 5 móng. Mặt phía
đông có 2 dòng chữ Hán đề niên đại và trọng lượng đỉnh. Chiếc đỉnh
này đúc năm Tự Đức 29 (1876), nặng 724 cân
Chắc chắn là ngày xưa, Huế không chỉ có chừng ấy đỉnh đồng, mà có
thể là nhiều hơn rất nhiều. Nhưng dù sao, với số lượng 18 chiếc còn l
ại,
Huế cũng có thể tự hào là nơi có được sưu tập đỉnh đồng lớn và quý
nhất của nước ta. Đó là chưa kể hiện ở cố đô vẫn còn hơn chục chiếc
vạc đồng đúc từ thời chúa Nguyễn. Những ai quan tâm đến nghề đúc
đồng và mỹ thuật trên đồ đồng của cha ông, khi đến vùng đất cổ kính
này, được chiêm ngưỡng những sưu tập đỉnh, vạc này chắc cũng phần
nào cảm thấy thoả mãn.
Huế, tháng 4-2004
Phan Thanh Hải