Tư liệu Chiến tranh giữa những người cầu hôn(Sơn tinh, Thủy Tinh)

Môtip : Chiến tranh giữa những ngời cầu hôn
Trong loại hình thần thoại và sử thi thế giới thờng xuất hiện một môtíp
khá quen thuộc môtíp chiến tranh giữa những ngời cầu hôn. Trong
truyện dân gian Việt Nam, môtíp này cũng xuất hiện với mật độ đậm đặc,
tiêu biểu là truyện Sơn Tinh Thuỷ Tinh của ngời Việt và các dân tộc thiểu
số. Ngời Mờng ở Hà Tây và Phú Thọ kể chuyện vua Hùng kén rể về cơ
bản giống truyện Sơn Tinh Thuỷ Tinh của ngời Việt. Hai chàng trai hai
thần nhân đến cầu hôn Ngọc Hoa công chúa đều tài giỏi và có nhiều phép
thuật. Sơn Tinh (núi) Thủy Tinh (nớc) đợc đặt trong thế đối lập nhau để
tăng thêm hiệu quả phô diễn của hình tợng Sơn Tinh trong mối tơng quan với
Thuỷ Tinh trớc sự kiện Vua Hùng kén rể. Hai chàng trai cầu hôn đã tranh
tài quyết liệt để giành ngời đẹp. Trong thần thoại Hy Lạp, cuộc chiến tranh
thành Tơ - roa cũng bắt nguồn từ việc tranh giành nàng Hêlen xinh đẹp.
Truyện Thạch Sanh của ngời Việt cũng sử dụng môtíp quen thuộc này, nhng
ở truyện Thạch Sanh cuộc chiến tranh để cớp công chúa Quỳnh Nga chỉ là
phụ mà mục đích chính là các hoàng tử của mời tám nớc láng giềng muốn
trừng trị Thạch Sanh. Trong truyện vua Hùng kén rể của ngời Mờng, cuộc
giao tranh quyết liệt giữa hai vị thần: thần núi thần nớc đợc kể rất chi tiết
cụ thể, hấp dẫn. Thuỷ Tinh vì không lấy đợc công chúa mà đánh ghen làm
hại đến sinh linh. Nh vậy, chiến tranh xảy ra để giành ngời đẹp vì đằng sau
ngời đẹp là đất đai, con ngời, là sự chiến thắng hay thất bại trớc thiên nhiên
hung bạo Có lẽ đây mới chính là mục đích mang tính chất thời đại và lịch
sử rộng lớn của tất cả cuộc chiến tranh này. Vì thực chất đằng sau công chúa
Ngọc Hoa xinh đẹp kia là sự tranh chấp đất đai của những bộ tộc miền núi và
miền sông nớc để mở rộng địa bàn c trú và sản xuất, là sự chiến thắng thiên
nhiên hoang sơ và hung dữ, đặc biệt là nạn lũ lụt luôn đe doạ con ngời.
Cuộc chiến giữa những kẻ cầu hôn thực ra chỉ là lí do bề nổi, hình thức bề
ngoài. Thực chất của vấn đề này là cuộc xâm lợc và chống xâm lợc giữa các
(cộng đồng) bộ lạc. Truyện Vua Hùng kén rể của tộc ngời Mờng có môtip
công chúa kén chồng bằng thi tài chúng tôi nhận thấy đây chính là một
môtip khá phổ biến trong truyện kể của các nớc. Vua Hùng kén rể là một

truyện kể có cốt truyện khá độc đáo. Trong Truyền thuyết Hùng Vơng do
Nguyễn Khắc Xơng biên soạn (chi hội văn nghệ dân gian Vĩnh Phúc xuất
bản năm 1971) đã giới thiệu: không phải là ở cuộc thi tài mà là ở cuộc đánh
nhau để tranh giành công chúa. Nh vậy, bên cạnh môtip thi tài của các
chàng trai để lấy công chúa, còn có môtip đánh nhau để giành ngời đẹp.
Trong xã hội cổ sơ, đàn bà con gái là một trong những nguyên nhân chủ yếu
của những cuộc chiến tranh. ở đây chúng tôi nhất trí với ý kiến của tác giả
Nguyễn Tấn Đắc về cách hiểu này, trong xã hội cổ, những cuộc đánh nhau vì
đàn bà thờng đợc khoác cho tầm vóc của những cuộc chiến tranh lớn lao và
có ý nghĩa trọng đại. Trong những xã hội càng cổ, khi cha có những cuộc
chiến tranh vì lãnh thổ và quyền lực (nh ở Tây Nguyên và ở ngời Kachin -
Miến Điện) thì mục tiêu của các cuộc đấu tranh chủ yếu là để cớp đoạt, mà
đàn bà con gái có khi trở thành mục tiêu thứ nhất (Đọc lại truyện Sơn Tinh
Thuỷ Tinh Tạp chí văn hoá dân gian, số 3+4 (trang 51), Hà Nội 1989).
Truyện Vua Hùng kén rể của ngời Mờng (Phú Thọ) tuy ngắn gọn nhng ít
nhiều vẫn mang dáng dấp của một cuộc chiến tranh đàn bà trong xã hội cổ.
Lẽ dĩ nhiên, đã có xâm lấn, cớp đoạt thì phải có chống cớp đoạt, xâm lấn,
chống thôn tính. Cuộc chiến giữa hai chàng trai đến cầu hôn công chúa
không chỉ là giành ngời đẹp mà sau đó còn là quyền lực nữa. Một số nhà
nghiên cứu cho rằng cuộc chiến đấu giữa Sơn Tinh và Thủy Tinh phản ánh
lịch sử xâm lấn đất đai của các bộ tộc vùng cao đối với các bộ tộc vùng thấp
để mở rộng địa bàn c trú và sản xuất: Thuỷ Tinh không hề lùi bớc và hàng
năm vẫn dâng nớc để báo thù, còn Thua Phán rời vùng Yên Bái chật chội,
cũng không về Phong Châu để trở thành Hùng Vơng thứ 19, mà về hẳn Cổ
Loa, thuộc đất đồng bằng, ở đó có đủ mọi thứ để chinh phục, khai thác đồng
bằng sông Hồng rộng lớn, niềm mong ớc lâu nay của ông (Bùi Thiết Có
một hớng giải mã truyền thuyết Sơn Tinh Thuỷ Tinh . Tạp chí văn hoá, Hà
Nội 1992 số 2, trang 24). Môtip chiến tranh giữa những ngời cầu hôn
cùng với những môtip đã trình bày ở trên giúp cho hành trạng, chiến công
của Sơn Tinh đợc rõ ràng, sinh động hơn. các môtip này sử dụng những chi

tiết đơn giản, những sự kiện ngắn gọn tạo nên một hệ thống cốt truyện chặt
chẽ.
Môtip này đợc chúng tôi sơ đồ hoá nh sau:

Vua Hùng Duệ Vơng kén rể hiền tài.
(công chúa Ngọc Hoa kén chồng)

Sơn Tinh cầu hôn Thuỷ Tinh cầu hôn
Thách cới
Nhanh Lễ vật Chậm
(lấy đợc công chúa) (mất công chúa)

Đa vợ về núi Đánh nhau Thuỷ Tinh đuổi theo
Sơn Tinh chiến thắng Thuỷ Tinh thua
Cùng vợ sống hạnh phúc Đánh nhau Báo thù
(Dạy dân làm ăn) (Thua, hàng năm gây lũ lụt)
Từ những môtip đã phân tích ở trên, chúng tôi đi đến những nhận xét về
nhân vật Sơn Tinh với vai trò của ngời anh hùng văn hoá và anh hùng chiến
trận.