1
ĐA DẠNG SINH HỌC VÀPHÁT
TRIỂN
CHƯƠNG 3
Nộidung
• Đadạngsinhhọcvà đóinghèo
• Đadạngsinhhọcvàsứckhỏe
• Đadạngsinhhọcvàxâydựngcơsởhạ
tầng
• Đadạngsinhhọcvànghề cá
• Đadạngsinhhọcvàchănnuôi
•Sinhvậtbiến đổigene vànhữngnguycơ
tiềm ẩn
Mốiliênquangiữa đadạngsinhhọc
vànghèo đói
2
Đadạngsinhhọcgiúpgìcho
ngườinghèo?
•Hơn1 tỉ ngườitrênthế giớisốngdựavào
nguồnlợicủacácsông, hồ.
•350 triệungườinghèosốngdựavào
nguồnlợitừrừng
• Độngvậthoangdãlànguồnprotein quan
trọngcungcấphơn20% nhucầucủa
ngườidân ở 62 nước đangpháttriển.
- Ở khuvựcnôngthôncủaZimbabwe, các
sảnphẩmthu đượctừtựnhiênchiếmtới
37% tổngthunhậpcủahộgia đình
- Ở khuvựckhôhạncủaẤnĐộ, sảnphẩm
thu đượctừtựnhiênthườngchiếmtừ14-
23% tổngthunhậpcủanhữngngườidân
nôngthônnghèo,
Đadạngsinhhọcgiúpgìchongườinghèo?
Đadạngsinhhọcgiúpgìcho
ngườinghèo(tt)?
•Ngườinghèo, đặcbiệtlànhữngngườisống ở
nhữngkhuvựccósảnlượngnôngphẩmthấp,
phụ thuộcnặngnềvàtrựctiếplên đadạngdi
truyền, đadạngloàivà đadạnghệsinhtháivốn
giúphọkiếmsống.
• ĐDSH gópphầnbảođảmsứckhoẻ vàdinh
dưỡng, giảmkhả năngbịtổnthương, pháttriển
cácgiốngcâytrồngvàvậtnuôi, sử dụngcác
nguồntàinguyênkhôngsảnxuất được.
3
Mất đadạngsinhhọcsẽtác động
đến đóinghèonhư thế nào?
Ngườinghèosốngnhờ vàonguồnlợikiếm
đượctừthiênnhiênvìvậysựmấtmát đa
dạngsinhhọcsẽảnhhưởngrấtlớnđến
đờisốngcủahọ
Nghèo đói tác động đến đa dạng sinh học ra sao?
Phárừng
Khaithácquámức
Nghèo đói
Mất đadạngsinhhọc
Nghèo đói tác động đến đa dạng
sinh học ra sao?
Nghèo đói phụ thuộc vàtài nguyên
Nghèo đói làm tăng tốc độ khai thác tài nguyên
theo hướng khai thác quámức vàkhai thác hủy diệt
Nghèo đóivàpháhủymôitrường đãtrở thành
mộtcặpkhôngthể táchrờinhau(Leonard, 1989).
4
Nghèo đóivàsuythoái đadạngsinhhọc
làmộtvònglẩnquẩn
Phárừng
Nghèo đói
Khaithác
quámức
Xóimòn
Lũ lụt
Suythoái đadạng
sinhhọc
đadạngsinhhọclàsinhkếcủa
ngườinghèo-Làmthế nào để
duytrì đadạngsinhhọctrong
điềukiệnngườidântrongvùng
vẫncònnghèo đói?
Sứckhoẻ con ngườivà đadạng
sinhhọc
5
ĐA DẠNG SINH HỌC –YẾU TỐ
QUYẾT ĐỊNH SỨC KHỎE CON NGƯỜI
ĐA DẠNG SINH HỌC CÓVÀI TRÒ GÌ
TRONG VIỆC DUY TRÌ SỨC KHỎE
CHO CON NGƯỜI?
•Kiểmsoátquầnthể cácloàivi sinhvậtgây
bệnh
•Cungcấpthựcphẩmchobữaăn
•Cungcấpvậtliệucơbảnchoy học
•Cungcấpthôngtin ditruyền
•Làmsạchnướcvàkhôngkhí
Đadạngsinhhọcnângcaosứckhoẻ
con ngườibằngcáchnào?
•Tăngcườngcácchứcnăngvàcungcấpnhiều
nguồnchocácdịchvụhệsinhthái.
•Cungcấpcácloạidượcphẩmtừthựcvật, động
vậtvàvi sinhvật
•Cungcấpcácmôhìnhchonghiêncứuvềy học
•Cungcấpcáclướithức ăntrongbiểnvàtrong
nôngnghiệp
•Giảmnhẹ rũiro
6
Tăngcườngcácchứcnăngvàcungcấpnhiều
nguồnchocácdịchvụhệsinhtháinhư thế nào?
+ Lọccácchất độctừkhí, nước, đất;
+ Bảovệchốnglũlụt, sự tànphácủabãovàxóimòn;
+ Phânhuỷ cácchấtthảivàchutrìnhdinhdưỡng;
+ Thụ phấnchocâytrồngvàthựcvậthoangdại;
+ Cảitạovàduytrìdinhdưỡngtrong đất
+ Hấpthụ carbon vàlàmgiảmnhẹ thay đổikhíhậutoàn
cầu
+ Giúpduytrìchutrìnhnướcvà ổn địnhkhíhậucụcbộ
+ Thức ăn, áoquầnvànơitrú ẩncủachúngta
+ Manglạichochúngtahàngloạthànghoávàdịchvụ
cungcấpchotoànbộđờisống, baogồmđờisốngcon
ngườivàtrêntrái đất.
•Hơn80% dânsốởcácnướcpháttriểndựavào
nguồndượcliệutựnhiên
•Hơn60% thuốcmen đang đượcbàochế từ nguồn
độngthựcvậtnhấtlàthuốckhángsinhvàchống
ungthư
•Hiệncon ngườichỉ mớinghiêncứuđượccó3%
trongtổngsốhàngtriệuloài độngthựcvật
•Hơn3000 loạikhángsinhcónguồngốctừVSV
•Mỗinămngườitatìm đượckhoảng300 chấtmới
từđạidương
Đadạngsinhhọccungcấpnguồn
dượcliệuquýgiá
•Y họchiện đạisẽkhôngthể tiếptụcpháttriển
nếukhôngtìm đườngvềvớithiênnhiên(Theo
Weekly World News , 2007)
7
Đadạngsinhhọcluôncungcấp
cácloạithuốcmớichoy học
•Tronggiai đoạn2000-2005, cáccôngtydược
phẩm đaquốcgia đãcó23 thuốcmớitừnguồn
gốctựnhiên đượcphép đưarathị trường để
điềutrị ungthư, bệnhthầnkinh, bệnhnhiễm
trùng, bệnhtimmạch, cácbệnhliênquan đến
hệ miễndịch, chốngviêm Điểnhìnhlàcác
thuốc: bivalirudin(MDCO, 2000), ozogamicin
(Wyeth-Ayerst, 2000), pimecrolimus(Novartis,
2001), nitisinone(Swedish Orphan, 2002),
ziconotide(Elan, 2004), exenatide(Eli Lilly,
2005), micafungin(Fujisawa, 2005)
SỬ DỤNG THUỐC TRUYỀN THỐNG Ở
CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN
Mất đadạngsinhhọc-nguycơchoy
học
Loài ếch ấptrứngbằngdạdày
Rheobatrachus. (Ảnh: wikimedia.org).
Ốcnón: thầndược" chữacáccơn
đaumạntính, ungthư vànhiềubệnhkhác,
cóchưa> 50.000 độctố
8
ếch epipedobatestricolor
Mỡ bòtót, mỡ dêhay hươucaocổ, mậtong…làmột
trongnhữngloàithuốclàmmaulànhvếtthươngtốtnhất.
Hiệnchúng đang đượcgiớiy dược
học đánhgiálà“siêudượcphẩm”
vìdacủanóchứamộtchất đặcbiệt,
cônghiệugấp200 lầnmorphin.
Mất đadạngsinhhọc-nguycơchoy
học(tt)
•Cáchchữabệnhmới
•Dượcphẩmmới
•Kiểmtra, chuẩn đoánbệnh
Nếu đadạngsinhhọctiếp tục bị mất đitrongtươnglai,
cácthế hệ thuốckhángsinhmới, cácphươngthuốc
chữatrị bệnhloãngxươngvàsuythậnmới,
vàcảcác loạithuốc điềutrị ungthư sẽ khôngcòn.
Đadạngsinhhọcvàxâydựngcơ
sởhạtầng
9
Xâydựngco sở hạ tầng
Xâydựngcơsởhạtầngtác động
đến đadạngsinhhọcnhư thế nào?
•Nơiởbịmấtvàxáotrộn
•Ngăncáchsựdichuyểntrongquầnthể
•Dễbịcácloàingoạilaixâmlấn
•Tăngtỷlệtửvong
•Xáotrộnquầnthể hệ thựcvậtdo ô nhiễm
Nơi ở bị mấtvàxáotrộn
Thicông1 km đườngphảidùng4 -5 tấnchấtnổ
hi công1 km đườngphảidùng4 -5 tấnchấtnổ.
Như vậyvới50 km đườngqua Khubảotồn
PhongNhasốthuốcnổsẽlêntới200-250 tấn!
Vậythử hỏihệsinhthái ởđâysẽrasao. Các
loài độngvậtquíhiếmnhư Voi(Elephas
maximus), Hổ (Pantheratigris), Voọcngũ sắc
(Pygathryxnemaeus), VoọcHàTĩnh
(Trachipythucusfrancosihatihensis) vàcácloài
GàLôi đặchữucủanướcta ở vùngnàyliệucó
chịu đựngnổi!
10
Ảnhhưởngcủaxây đậpgiữ nước đến
đadạngsinhhọc
•Xâydựng đập ở sôngColorado River ở Mỹ là
nguyênnhângâysuygiảm đadạngsinhhọcở
VịnhMexico.
•33 đậpthuỷđiệnvàcáccôngtrìnhhạtầngphụ
trợởthuỷ vựcVịnhMobile ở Mỹđãlàmtuyệt
chủng38 trongsố118 loài ốcsênnướcngọt đa
dạngnhấttrênthế giới. Hầuhếtcácnơicưtrú
của ốcsênbịpháhuỷ do bồilắngbùnvàphùsa
ở sau đậpvànhấnchìmcácvùngnướcnông.
cácatfish khổnglồđangdầnbiến
mấttronghệsinhtháisôngMekong
Xâydựngcác đạpnước, thủy điện
ở sôngMekong
Hệ thống đập LanThương trênsôngMekong
ở TrungQuốc đãlàmthay đổidòngchảy
Biến đổihệsinhtháivàlàmmất
nhiềuloàicáquýhiếm
Đậpthủy điệnPak MuntrênsôngMun
Đậpnướclàthủ phạmchínhlàmgiảm
sựđadạngsinhhọcnướcngọt
Con ngườicóthể xâydựngnhữngcông
trìnhthế kỷ trong5, 10 hay 15 năm;
nhưngnhữngdisảnmàthiênnhiên đã
ban tặngchochúngtahômnay phảimất
hàngngànnămmớicó được. Hãybảo
vệtốtnhấttrong điềukiệncóthể những
gìthiênnhiên đãban tặngchota!
11
Dulịchvà đadạngsinhhọc
Vaitròcủadulịchtrongnềnkinhtế
•Làmộtphầnquantrọngtrongnềnkinhtế
toàncầu
•Trựctiếphoặcgiántiếptạora11% GDP
toàncầu
•Cungcấp200 triệuviệclàm, chiếm8%
tổngcôngviệctrênthế giới
• Đếnnăm2020 dulịchsẽmộttrongnhững
ngànhcôngnghiệplớnnhấttrênhành
tinh.
Tác độngtíchcựccủadulịch
• Đadạnghóakinhtế.
•Phânchiathunhậpcôngbằnghơn.
•Bảovệđadạngsinhhọcvàhệsinhthái
bềnvững.
•Thúc đẩysựthamgiavàhỗtrợ việcbảo
vệvănhóa.
•Thúc đẩysựthamgiacủacộng đồngvào
sự pháttriểnbềnvững.
12
Tác độngtiêucựccủadulịch
•Gâyô nhiễmnguồnnước
•Gâyô nhiễmkhôngkhído chấtphátthảido
cácphươngtiệngiaothôngvàthiếtbị
•Việcquyhoạchcơsởhạtầng, cơ sở vậtchất
kĩ thuậtkhônghợplýcũnggâytáchạiđến
cảnhquancủacác điểmthamquandulịch
•Việcxác địnhsứcchứacủacácvườnquốc
gia, cáckhubảotồnthiênnhiênkhônghợplý
cũnggâytáchạiquantrọng đếnsựtồntạivà
pháttriểncủacáchệsinhthái
Dulịchcólàmgiảmnguồntàinguyênthiên
nhiênvà đadạngsinhhọc?
-Sửdụngtàinguyên
-Ô nhiễm: sinhhoạtvàxâydựng
-Xáotrộnnơiở
- Ảnhhưởng đếntậptính
Mườinguyêntắc(10R) củadulịch
bềnvững
-Recognize (Nhậnthức)
-Refuse (Từ chối)
-Reduce (Giảmthải)
-Replace (Thaythế)
-Re-use (Táisửdụng)
-Recycle (Táichế)
-Re-engineer (Táicơcấu)
-Retrain (Đàotạolại)
-Reward (Thưởng)
-Re-educate (Giáodụclại).
13
Vaitròcủađadạngsinhhọcvới
vậtnuôi
•Cungcấpnhucầuthức ăn
•Cungcấpnguồngen
Vaitròcủavậtnuôitronghệsinh
thái
Vaitròcủavậtnuôi
• Gần1,96 tỷ ngườisốngdựavàosự
cungcấpcủacácvậtnuôichonhững
nhucầucầnthiếthàngngày.
• Cungcấp19% thựcphẩmtrênthế giới
•Cungcấptới25% sứckéovàphânbón
chosảnxuấtnôngnghiệp
• Đáp ứngtoànbộkhoảng30% nhucầuvề
thựcphẩmvànôngnghiệpcủacon người.
14
Vậtnuôirấtđadạng?
•Khoảng40 loài độngvậtvàchim đã được
thuầnhóacótầmquantrọngtrongthực
phẩmvànôngnghiệp
•Chỉ có14 loài đượcpháttriển để chăn
nuôi
•Khoảng5.000 giống
Nguồngene vậtnuôi đangbịđe
dọa
•16% cácgiốngvậtnuôi đãbịtuyệtchủng
•15% xếpvàoloạinguycấp
•1/5 loàivậtnuôicónguycơtuyệtchủng
vớitốcđộ mỗithángmộtloàibịmất(FAO,
2008).
Vìsaocácloàivậtnuôibịđedọa?
•Nguồngenhạnhẹp
15
Vìsaonguồngencủavậtnuôilại
hạnhẹp?
•Con ngườichọntạogiốngchỉ theomộtsố
gen: năngsuấtcao,
Sự pháttriểnchănnuôicólợichosựđa
dạngsinhhọcvàhệsinhthái?
•Làm đadạnghệthựcvậtbềmặtởcác
đồngcỏ
•Làmtăngkhả năngthấmnước
•Tăngnguồndinhdưỡngcho đất
Tác độngcóhạicủaviệcpháttriển
chănnuôi?
•Mấtrừng
•cỏbịsuygiảmvà đấtbịxóimòn
•Ô nhiễm nước
•Ô nhiễmkhôngkhí
16
Đadạngsinhhọccungcấpnguồn
gene chochănnuôi
•Việcduytrìnguồngen độngvậtphong
phúsẽchophépnhữngthế hệ saulựa
chọnnòigiốnghoặcpháttriểncácgiống
mới đủ sức ứngphóvớinhữngvấnđề
cấpbáchnhư thay đổikhíhậu, bệnhtậtvà
sự thay đổicủacácyếutốxãhội-kinhtế
(JoséEsquinas-Alcázar)
Đặc điểmcủacácgiống độngvật
hoangdã
•Khả năngchốngbệnhtậtcao
•Sửdụngthức ănnghèodinhdưỡng
•Chấtlượngthịt
•Thíchnghitốt
NGHỀ CÁVÀ ĐA DẠNG SINH
HỌC
17
ü Khoảng44% năngsuấtcủabiển đã được
khaithác, trong đó25% làcá
ü Khoảng60% protein độngvậtởIndonesia
và50% ở Ghana đượccungcấptừcá.
Đánhbắtvànuôitrồngthuỷ sảnlàmột
ngànhkinhtếquantrọng đốivớicác
nước đangpháttriểntrêntoàncầu
Ảnhhưởngcủanghề cá đến đadạng
sinhhọc
•Khaithácquámức
•Ô nhiễmcácthuỷ vực
Làmthế nào để duytrì đadạng
sinhhọcvàpháttriểnnghề cá?
• Đạo đứcnghề cá
•Thiếtlậpcácquytắcvàthoả thuậnnghề
cáquốctế.
•Xâydựngcácnănglựcvềthôngtin, giáo
dụcvàkhả năngvềnghiêncứuởcác
nước đangpháttriển.
18
Nghề nuôitrồngthủysảncó ảnhhưởng đến
đadạngsinhhọc?
•Biếncáckhungậpnướcthànhkhunuôi
trồng
•Nhậpnộicácdòng/giốngngoạilai
Sự pháttriểncủanghề cácó ảnhhưởng
đến đadạngsinhhọckhông?
•TuyênbốTokyo(1988): Nếukhôngcósự
thay đổi, đến2010, sẽ diễnrachênhlệch
cung-cầucủa50 triệutấntrêntổngcộng
110 triệutấn.
Làmthế nào để pháttriểnnghề cá
bềnvững?
•Thựchiệnbảovệtàinguyênbiểnmộtcáchtích
cực, chủđộng(không đơnthuầnchỉ lànhững
biệnphápngăncấm, màphảicógiáodục, và
pháttriểnhợplý).
•Tiếptụcchuyểndịchcơấmhoặckhaitháchết
sứchạnchế venbờ. Đánhbắtxabờcũngphải
pháttriểnbềnvữngvìlượnghảisảntựnhiên
hạnhẹpvà điềukiệntáitạocũnghạnhẹp
•Tiếtkiệmmộtcáchtốtnhấtsảnlượngkhaithác
để cóthựcphẩmchocon người.
19
SINH VẬT CHUYỂN GEN VÀ
NHỮNG NGUY CƠ TIỀM ẨN
ĐA DẠNG SINH HỌC –NGUỒN CUNG
CẤP VẬT LIỆU CHỌN TẠO GIỐNG
-Giốngcàchuahoangdại(tạiPeru, 1962)
Lycopersiconparviflorumx L. esculentum
(hàmlượng đườngtăngtừ4.5 lên8.6%)
-Giốngngôdại(tạiMexico, 1977)
-Giốnglúakhángvirus
-Càphêchốngbệnhrỉsắt
Sinhvậtbiến đổigene (GMO) làgì?
Nếuta cắtmột đoạnDNA
mangmộtchứcnăngnào
đócủamộtsinhvậtđưa
vàosinhvậtkhácthìnó
hoạt độngvàbiểuhiện
chứcnăng đó ở sinhvật
mới, mặcdùsinhvậtnày
trước đókhôngcóchức
năngnày. Nhữngsinhvật
như thế gọilàcác“sinhvật
chuyểngene”.
-Từnăm1996 cho đến2008 đãtrồnghơn700 triệuha
câytrồngbiến đổigenvànhiềutỷtấnlươngthực,
thựcphẩmtừcâytrồngbiến đổigenlàmra
-> 26 nước đãthươngmạihóacâytrồngbiến đổigen
20
Tạisaophảitạocâytrồngbiến đổi
gene?
•Khắcphụcnhữnghạnchế củaphương
pháplaitruyềnthống
Cónhữngsinhvậtbiến đổigen
nào?
•Vi sinhvật
E.coli, Sarcharomycescerevisiae,….
•Giốngcâytrồng: 80 câytrồng
Cảidầu, khoaitây, thuốclá, càchua, đậu
tương, bông, củ cải đường, ngô, lúamì…
•Vậtnuôi
Bò, gà, lợn
Câytrồngbiến đổigen
(câychuyểngen)
21
Cáctínhtrạngnào đượcchuyển
vàogene củathựcvật?
•Chốngchịusâu, bệnh, khángthuốccỏ
(bông, thuốclá, ngô, đu đủ…)
•Khángstress: Thuốclá,khoaitây, càchua
•Cảithiệnchấtlượnglươngthực: càchua,
lúa, cảidầu
Lợiíchcủacâytrồngchuyển
gen
-Nângcaochấtlượngthựcphẩm
-Giảmsửdụngthuốcbảovệthựcvật
-Tiếtkiệmchi phísảnxuất
-Tăngnăngsuất
-Hạnchế xóimòn đất
Cácloạicâytrồngbiến đổigen
22
Nhữngnguycơtiềm ẩncủasinh
vậtbiến đổigene
•Tạoraloàicỏdạimới
• Ảnhhưởng đếncácsinhvậtkhôngchủ
đích
• Ảnhhưởng đếnquầnxãsinhvậtvàtiến
trìnhsinhthái
•Tăngtínhkhángcủacôntrùng
• Nguycơgâynhờnkhángsinh