Cơ cấu phân phối khí

Trờng trung cấp nghề quảng bình
G i ớ i t h i ệ u v ề m ô đ u n
Vị trí, ý nghĩa, vai trò mô đun
Mô đun sửa chữa và bảo dỡng cơ cấu phối khí, với các bài học cụ thể, hc
sinh sẽ có đợc một số kiến thức cơ bản về cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, ph-
ơng pháp kiểm tra, phơng pháp sửa chữa các chi tiết để làm cơ sở cho công
tác bảo dỡng, sửa chữa cơ cấu phân phối khí.
Mục tiêu của mô đun
Nhằm đào tạo cho học viên đầy đủ kiến thức về nhiệm vụ, cấu tạo và
nguyên tắc hoạt động của cơ cấu phân phối khí động cơ. Để có đủ kỹ năng
phân định, tiến hành bảo dỡng, kiểm tra và sửa chữa các h hỏng của cơ cấu
phận phối khí, với việc sử dụng đúng, hợp lý các trang thiết bị, dụng cụ đảm
bảo đúng quy trình, yêu cầu kỹ thuật, an toàn và năng suất cao.
Mục tiêu thực hiện của mô đun
Học xong mô đun này học viên sẽ có khả năng:
1. Trình bày đúng nhiệm vụ, phân loại cơ cấu phân phối khí
2. Mô tả đúng cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của cơ cấu phân phối khí
dùng trên động cơ
3. Phát biểu đúng nhiệm vụ, cấu tạo các chi tiết của cơ cấu phân phối khí
4. Phân tích đúng hiện tợng, nguyên nhân h hỏng, phơng pháp kiểm tra,
sửa chữa h hỏng của các chi tiết
5. Tháo lắp, kiểm tra, sữa chữa và bảo dỡng đợc cơ cấu phân phối khí
đúng quy trình, quy phạm và đúng tiêu chuẩn kỹ thuật trong sửa chữa, bảo d-
ỡng
6. Sử dụng dụng đúng, hợp lý các dụng cụ tháo lắp, kiểm tra, sửa chữa,
bảo dỡng cơ cấu phân phối khí bảo đảm chính xác và an toàn.
Tài liệu lu hành nội bộ 1
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Bài 1
Tên bài: cơ cấu phân phối khí
Giới thiệu

Trên động cơ đốt trong thờng sử dụng các loại cơ cấu phân phối khí có cấu
tạo và nguyên tắc hoạt động khác nhau. Trong bài học này sẽ giới thiệu vấn
đề trên. Đồng thời hớng dẫn quy trình và yêu cầu kỹ thuật tháo, lắp cơ cấu
phối khí dùng xu páp và bạn sẽ đợc thực hiện bài tập trên động cơ tại xởng
thực hành hoặc cơ sở sửa chữa của trờng.
Mục tiêu thực hiện: Học xong bài này học viên có khả năng:
1. Phát biểu đúng nhiệm vụ, phân loại và nguyên tắc hoạt động của các
loại cơ cấu phân phối khí.
2. Tháo lắp cơ cấu phân phối khí đúng quy trình, quy phạm và đúng yêu
cầu kỹ thuật.
Nội dung chính
I. Nhiệm vụ của cơ cấu phân phối khí
II. Các loại cơ cấu phân phối khí
1- Cơ cấu phân phối khí dùng xu páp
a. Cơ cấu phối khí xupáp đặt
b. Cơ cấu phân phối khí xu páp treo
2- Cơ cấu phân phối khí dùng van trợt
3- Cơ cấu phân phối khí hỗn hợp
III. Quy trình và yêu cầu kỹ thuật tháo lắp cơ cấu phân phối khí
1. Quy trình tháo lắp cơ cấu phân phối khí xu páp đặt
2. Quy trình tháo lắp cơ cấu phân phối khí xu páp treo
IV- Tháo lắp cơ cấu phân phối khí
1- Tháo rời các chi tiết
2- Nhận dạng các chi tiết và Lắp cơ cấu phân phối khí
lý thuyết
I. Nhiệm vụ của cơ cấu phân phối khí:
Cơ cấu phân phối khí của động cơ có tác dụng định kỳ đóng mở cửa nạp
và cửa xả để nạp đầy hoà khí hoặc không khí vào xi lanh và xả sạch khí cháy
ra khỏi xi lanh.
II. Các loại cơ cấu phân phối khí

Tài liệu lu hành nội bộ 2
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Cơ cấu phân phối khí có ba loại: Loại dùng xu páp, loại dùng van trợt và loại
hỗn hợp (vừa dùng xu páp vừa dùng van trợt).
1. Cơ cấu phân phối khí dùng xu páp
Cơ cấu phân phối khí dùng xu páp có hai loại: Xu páp đặt và xu páp treo
a. Cơ cấu phối khí xupáp đặt
Cấu tạo
Hình 21- 1. Cơ cấu xu páp đặt
Cơ cấu phân phối khí dùng xu páp đặt hình 211a), toàn bộ cơ cấu phối
khí đợc đặt ở thân máy gồm có: trục cam, con đội, xu páp, lò xo, cửa nạp và
cửa xả. Trên con đội có lắp bu lông để điều chỉnh khe hở xu páp, lò xo lồng
vào xu páp và đợc hãm vào đuôi xu páp bằng móng hãm. Trục cam do trục
khuỷu dẫn động qua cặp bánh răng hay đĩa xích.
Nguyên lý làm việc
Khi động cơ làm việc, trục khuỷu quay với tỷ số truyền là 1/2, cơ cấu phân
phối khí sẽ làm việc nh sau:
Khi đỉnh cam cha tác dụng vào đuôi xu páp, lò xo đẩy xu páp đi xuống,
cửa nạp hoặc cửa xả đợc đóng lại.
Khi đỉnh cam quay lên, con đội tác dụng vào xupáp nâng xu páp đi lên,
cửa nạp hoặc cửa xả từ từ đợc mở ra. Khi con đội tiếp xúc ở vị trí cao nhất của
cam thì cửa nạp hoặc cửa xả đợc mở lớn nhất .
Trục cam tiếp tục quay, đỉnh cam quay xuống, lò xo căng ra đẩy xu páp đi
xuống đóng dần cửa nạp hoặc cửa xả. Khi con đội tiếp xúc tại vị trí thấp nhất
của cam thì cửa nạp hoặc cửa xả đợc đóng kín hoàn toàn.
Tài liệu lu hành nội bộ 3
Trục cam
Trục khuỷu
Thanh truyền
Nắp máy

Xu páp
Con đội
Lò xo
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Nếu động cơ tiếp tục làm việc trục cam tiếp tục quay thì quá trình làm việc
của cơ cấu phối khí xupáp đặt lại đợc lặp lại nh trên.
Trong cơ cấu phân phối khí xu páp đặt, toàn bộ cơ cấu phối khí đợc bố trí
ở thân máy, do đó chiều cao của động không lớn. Số chi tiết của cơ cấu ít nên
lực quán tính của cơ cấu nhỏ, bề mặt cam và con đội ít bị mòn. Tuy nhiên,
khó bố trí buồng cháy gọn nên khó có tỷ số nén cao để thích hợp cho động cơ
điêzen. Ngoài ra, cũng chính vì buồng cháy không gọn nên dễ xẩy ra cháy
kích nổ. Do dòng khí nạp và khí xả lu thông khó nên hệ số nạp không cao. Tr-
ớc đây cách bố trí xu páp này đợc phổ biến ở các động cơ ôtô nhng với các lý
do trên hiện nay chỉ dùng trong các động cơ xăng công suất nhỏ mà thôi.
b. Cơ cấu phân phối khí xu páp treo
Cấu tạo
Cơ cấu phối khí xu páp treo có đặc điểm là xu páp đợc bố trí trên nắp máy,
còn trục cam có thể đặt trong thân máy (hình 21 - 2) hoặc đặt trên nắp máy
gồm có: trục cam, con đội, đũa đẩy, vít điều chỉnh khe hở xu páp, cần mở, lò
xo, ống dẫn hớng và xu páp.
Trờng hợp cơ cấu phân phối khí chỉ có một trục cam đặt trên nắp máy, xu
páp có thể bố trí một hàng hoặc hai hàng. Ngoài ra có thể dùng hai trục cam
dẫn động riêng từng loại xu páp, một trục cam dẫn động cho xu páp nạp và
một trục cam dẫn động cho xu páp xả. Khi trục cam đặt trên nắp máy, cơ cấu
Tài liệu lu hành nội bộ 4
Cần mở
Lò xo
Khí nạp
Pit tông
Thanh truyền

Trục khuỷu
Trục cam
Con đội
Đũa đẩy
Vít điều chỉnh
Trục cần mở
Nắp mát
Trờng trung cấp nghề quảng bình
phân phối khí xu páp treo không có đũa đẩy và đợc dẫn động bằng xích hoặc
đai truyền có răng.
Nguyên lý làm việc: Nguyên lý làm việc của cơ cấu xu páp treo nh sau:
Khi trục cam quay do trục khuỷu dẫn động, cam trên trục cam đẩy con đôi
đi lên, qua đũa đẩy, vít điều chỉnh làm cho đòn mở ấn xu páp đi xuống để mở
cửa nạp hoặc cửa xả.
Trục cam tiếp tục quay, cam quay xuống, lò xo căng ra đẩy xu páp đi lên
đóng dần cửa nạp hoặc cửa xả. khi con đội tiếp xúc tại vị trí thấp nhất của
cam thì cửa nạp hoặc cửa xả đóng kín hoàn toàn.
Nếu động cơ tiếp tục làm việc, trục cam tiếp tục quay thì quá trình làm
việc của cơ cấu phối khí xupáp treo lại đợc lặp lại nh trên.
Cơ cấu phân phối khí dùng xu páp treo có nhiều chi tiết hơn cơ cấu phân
phối khí dùng xu páp đặt và đợc bố trí cả ở thân máy và nắp máy nên làm
tăng chiều cao của động cơ. Lực quán tính của các chi tiết tác dụng lên bề
mặt cam và con đội lớn hơn. Nắp máy của động cơ phức tạp hơn nên khó gia
công chế tạo. Tuy nhiên, do xu páp bố trí trong phần không gian của xi lanh
dạng treo nên buồng cháy rất gọn nên tăng đợc tỷ số nén của động cơ và giảm
đợc kích nổ ở động cơ xăng. Đồng thời dòng khí lu động thuận tiện nên tổn
thất ít, tạo điều kiện xả sạch và nạp đầy. Vì những u điểm trên nên cơ cấu
phân phối khí xu páp treo đợc sử dụng phổ biến cho cả động cơ xăng và động
cơ điêzen.
Tài liệu lu hành nội bộ 5

Trờng trung cấp nghề quảng bình
Hình 21 - 3. Trục cam đặt trên nắp máy

2- Cơ cấu phân phối khí dùng van trợt
Trong động cơ xăng hai kỳ không có xu páp, quá trình thay khí đợc tiến
hành đồng thời vào lúc pit tông ở ĐCD để thay đổi hay quét khí, áp suất khí
trời phải lớn hơn áp suất khí cháy trong xi lanh. Vì vậy, ở động cơ hai kỳ này
các te là buồng chứa khí, còn pit tông đi xuống để nén khí trong các te, làm
cho áp suất khí tăng lên. Khi pit tông mở cửa xả và cửa thổi, thì hoà khí từ các
te theo đờng dẫn qua cửa thổi vào phía trên pit tông để thổi khí cháy còn sót
lại trong xi lanh và nạp đầy xi lanh. Khi pit tông đi lên đậy kín cửa thổi và cửa
xả, quá trình thay khí kết thúc. Nh vậy, pit tông ở đây có tác dụng nh một van
trợt đóng mở cửa nạp, cửa thổi và cửa xả. Cơ cấu phân phối khí dùng van trợt
có cấu tạo đơn giản, không phải điều chỉnh, sửa chữa, nhng tiêu hao nhiên
liệu trong quá trình thay đổi khí.
3- Cơ cấu phân phối khí hỗn hợp
Cơ cấu phối khí hỗn hợp, nghĩa là vừa có xu páp vừa có van trợt, đợc dùng
Tài liệu lu hành nội bộ 6
Trục cam
Trục cam
Con đội
Cần mở
Trờng trung cấp nghề quảng bình
trong động cơ diesel hai kỳ loại có cửa thổi và xu páp xả.
Trong cơ cấu phân phối khí hỗn hợp, pit tông có tác dụng nh một van trợt
để đóng mở cửa thổi, còn cửa xả đợc đóng mở bằng xu páp.
Thực hành
I. Mục đích, yêu cầu
1. Mục đích
- Rèn luyện kỹ năng tháo, lắp cơ cấu phân phối khí dùng xu páp.

- Tìm hiểu cấu tạo thực tế các loại cơ cấu phối phối khí.
2. Yêu cầu
- Tháo, lắp c cu phõn phi khớ thành thạo, đúng quy trình và yêu cầu kỹ
thuật.
- Nhận biết đợc các chi tiết của cơ cấu phân phối khí trên động cơ
- Sử dụng dụng cụ hợp lý, chính xác.
- Đảm bảo an toàn trong quá trình tháo, lắp
- Tổ chức nơi làm việc khoa học, ngăn nắp, gọn gàng.
3. Chuẩn bị
a. Dụng cụ
- Vam ép lò xo
- Dng c cm tay ngh sa cha
- Búa tay
- Trục bậc, kìm nhọn
- Giá chứa xu páp và các chi tiết dẫn động
b. Vật liệu
- Dầu điêzen,
- Giẻ sạch, khay đựng.
II. Các bớc tiến hành
1.Quy trình tháo, lắp cơ cấu phân phối khí của động cơ 3A trên xe
Toyota
Cơ cấu phân phối của động cơ 3A sử dụng kiểu xu páp treo. Động cơ có
một trục cam đặt trên nắp máy, các xu páp đợc bố trí thẳng hàng. Dẫn động
xu páp bằng con đội cơ khí và đệm điều chỉnh khe hở nhiệt. Dẫn động trục
cam bằng đai cam gồm: đai cam, bánh răng cam, bánh răng trục khuỷu và
bộk phận tăng đai cam. Toàn bộ phần dẫn động trục cam đợc đặt phía trớc
động cơ. Ngoài chức năng dẫn động các xu páp, trục cam còn dẫn động bơm
xăng và bộ chia điện.
Tài liệu lu hành nội bộ 7
Trờng trung cấp nghề quảng bình

a. Quy trình tháo
- Tháo nắp máy (theo quy trình riêng).
- Tháo cụm ống xả.
- Tháo đờng ống dẫn xăng, dẫn khí.
- Tháo cụm ống hút.
- Tháo tấm che sau nắp máy.
- Tháo đờng ống thông gió các te.
- Tháo các nắp ổ đỡ trục cam
- Tháo trục cam.
- Tháo con đội.
- Tháo móng hãm; tháo đĩa đệm; lò xo; tháo xu páp.
- Tháo khớp nối dẫn động quạt gió và bánh đai bơm nớc.
- Tháo máy phát điện.
- Tháo bánh răng đầu trục khuỷu
- Tháo nắp hộp đai cam
- Tháo đai cam.
- Làm sạch các chi tiết.
Yêu cầu kỹ thuật
- Chú ý roăng đệm và vị trí lắp ghép
- Nới dần đều từ ngoài vào trong các nắp ổ đỡ trục cam.
- Sắp xếp con đội, xu páp theo thứ tự xi lanh (có thể đánh dấu).
- Dùng dụng cụ chuyên dùng hãm cứng trục khuỷu trớc khi tháo bánh
răng trục khuỷu.
- Chú ý các dấu bánh răng cơ, bánh răng cam.
Tài liệu lu hành nội bộ 8
Nắp máy
Vam ép
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Hình 21- 5. Sử dụng dụng cụ ép lò xo xu páp treo
b. Quy trình lắp

Quy trình ngợc lại với quy trình tháo, trớc khi lắp cần chú ý:
- Làm sạch các chi tiết.
- Bôi dầu nhờn sạch các chi tiết chuyển động nh: thân xu páp, gối đỡ
trục cam
Hình 21 - 6. Trình tự lắp các chi tiết của cơ cấu xu páp
Trình tự lắp đai cam
- Đặt đai cam vào bánh răng trục khuỷu sao cho dấu trên bánh răng
trùng với điểm coó định đã đánh dấu trên thân động cơ.
- Đặt đai cam vào bánh răng cam, dấu của bánh răng cam trùng với
dấu trên năp máy.
- Giữ trục cam đứng tại một vị trí, lắp đai cam vào bánh răng cam.
- Sau khi lắp xong phải kiểm tra lại bằng cách quay trục khuỷu 2
vòng. Các dấu của bánh răng trục khuỷu, bánh răng trục cam vẫn trùng
dấu ban đầu là đợc. Nếu sai, phảI lắp lại theo trình tự nh trên.
1. Quy trình tháo, lắp cơ cấu phân phối khí xu páp đặt
a. Quy trình tháo
- Tháo nắp máy theo quy trình riêng
- Tháo nắp đậy xu páp;
Tài liệu lu hành nội bộ 9
Lò xo
Đĩa lò xo
Xu páp
Nắp máy
Phớt làm kín
Bệ xu páp
Trờng trung cấp nghề quảng bình
- Đánh dấu các xu páp theo thứ tự xi lanh;
- Lắp kìm ép lò xo xu páp vào và ép lò xo lại;
- Tháo mòng hãm khỏi đuôi xu páp;
- Tháo kìm ép lò xo ra;

- Lần lợt lấy đĩa lò xo, lò xo và xu páp ra;
- Tháo ống dẫn hớng;
- Tháo đế xu páp;
- Làm sạch các chi tiết để kiểm tra, sửa chữa .
b. Quy trình lắp
Quy trình lắp ngợc lại quy trình tháo và thực hiện đầy đủ các yêu cầu kỹ
thuật tơng tự nh tháo lắp cơ cấu phân phối khí xu páp treo.
2. Thực hành
- Tháo cơ cấu cơ cấu phân phối khí xu páp xu páp treo, xu páp đặt.
- Nhận biết các chi tiết .
- Lắp cơ cấu phân phối khí xu páp đặt và xu páp .
Tài liệu lu hành nội bộ 10
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Bài 2
Tên bài: Sửa chữa cụm xupáp
Giới thiệu
Cụm xu páp là một nhóm chi tiết bao gồm: xu páp, đế xu páp, ống dẫn h-
ớng và lò xo xu páp. Đây là một trong những chi tiết quan trọng trong cơ cấu
phối khí, có ảnh hởng lớn đến mức tiêu hao nhiên liệu, hệ số nạp và công
suất của động cơ. Trong bài học này sẽ giúp bạn hiểu đợc cụ thể về các chi
tiết trên.
Hình 21 - 6. Các chi tiết của cụm xu páp
Mục tiêu thực hiện: Học xong bài này học viên có khả năng:
1. Trình bày đợc nhiệm vụ, phân loại, cấu tạo, hiện tợng, nguyên nhân h
hỏng của xupáp, đế xupáp, lò xo và ống dẫn hớng xupáp.
2. Kiểm tra, sửa chữa đợc h hỏng của các chi tiết đúng phơng pháp và đạt
tiêu chuẩn kỹ thuật do nhà chế tạo quy định.
Nội dung chính
I.Các chi tiết của cụm xu páp
1. Nhiệm vụ, điều kiện làm việc, cấu tạo ca Xu páp

2. Nhiệm vụ, điều kiện làm việc, cấu tạo ca Đế xu páp
3. Nhiệm vụ, điều kiện làm việc, cấu tạo ca Lò xo
4. Nhiệm vụ, điều kiện làm việc, cấu tạo ca Đĩa lò xo
5. Nhiệm vụ, điều kiện làm việc, cấu tạo ca ống dẫn hớng
Tài liệu lu hành nội bộ 11
Móng hãm
Lò xo
Xu páp
Chụp đậy
Đĩa lò xo
Trờng trung cấp nghề quảng bình
II.Hiện tợng, nguyên nhân h hỏng, phơng pháp kiểm tra, sửa chữa các
chi tiết.
6. Hin tng h hng ca các chi tit cm xu páp.
7. Nguyên nhân h hng ca các chi tit cm xu páp.
8. Phng pháp kim tra ca các chi tit cm xu páp
9. Phng pháp sa cha ca các chi tit cm xu páp.
II. Sửa chữa các chi tiết của cụm xu páp.
1. Sa cha Xu páp
2. Sa cha Đế xu páp
3. Sa cha Lò xo
4. Sa cha Đĩa lò xo
5. Sa cha ống dẫn hớng
Lý thuyết
I. Các chi tiết của cụm xu páp
1. Xu páp
a. Công dụng:
Các xu páp có công dụng đóng mở các cửa nạp, cửa xả của động cơ và để
thực hiện quá trình thay đổi khí.
b. Điều kiện làm việc

Trong quá trình động cơ làm việc, điều kiện làm việc của xu páp là:
- Do tiếp xúc trực tiếp với khí cháy nên các xu páp chịu áp lực rất lớn và
nhiệt độ cao, nhất là đối với xu páp xả. Ví dụ ở động cơ xăng, nhiệt độ xu páp
xả có thể 800 850
0
C, còn ở động cơ diesel có thể 500 600
0
.
- Khi xu páp đóng, đầu xu páp va đập mạnh với đế nên nấm dễ bị biến
dạng, cong vênh;
- Điều kiện bôi trơn xu páp khó khăn;
- Xu páp bị ăn mòn hoá học do các hơi axít trong khí cháy;
- Do tốc độ lu động của dòng khí qua xu páp rất lớn nên xu páp còn bị ăn
mòn cơ học, đặc biệt là xu páp xả.
c. Vật liệu chế tạo
Do điều kiện làm việc của xu páp phức tạp, vì vậy, yêu cầu vật liệu chế tạo
xu páp phải bền, dẻo và chịu đợc nhiệt độ cao. Xu páp thờng làm bằng thép
crôm hoặc thép ni ken và có gia công nhiệt luyện.
d. Cấu tạo
Tài liệu lu hành nội bộ 12
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Trong động cơ có công suất nhỏ và trung bình, mỗi xi lanh có một xu páp
nạp và một xu páp xả. Trong động cơ có công suất lớn, thì mỗi xi lanh có thể
có hai xu páp nạp và hai xu páp xả.
Cấu tạo chung của xu páp đợc chia làm 3 phần: nấm, thân và đuôi.
Nm xu páp (u xu pỏp)
Đầu xu páp có dạng hình nấm có mặt nghiêng hay côn 30
0
hoặc 45
0

. ở một
số động cơ, đầu xu páp nạp có đờng kính lớn hơn đờng kính của xu páp xả để
nạp hoà khí hoặc không khí vào xi lanh đợc tốt hơn.
Mặt đầu xu páp thờng làm bằng, đôi khi làm lồi hoặc lõm.
Nấm bằng dễ gia công chế tạo, thờng dùng cho cả xu páp nạp và xu páp
xả.
Nấm lõm: giảm đợc trọng lợng, cải thiện đợc sự lu động của dòng khí và
tăng đợc độ cứng vững nhng chế tạo khó, bề mặt chịu nhiệt độ cao, phần lớn
dễ đóng muội than. Vì vậy, loại này chỉ dùng cho xu páp nạp.
Hình 21 7. Cấu tạo xu páp
Nấm lồi: Cải thiện đợc tình trạng lu động của dòng khí xả. để giảm trọng
luơợng ngời ta khoét phía trên của nấm. Loại nấm lồi khó chế tạo, bề mặt
chịu nhiệt lớn, thờng dùng cho xu páp xả.
Tài liệu lu hành nội bộ 13
ĐuôI
Thân
Tán xu páp
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Hình 21 - 8. Cấu tạo đầu xu páp
Thân xu páp
Thân xu páp dịch chuyển trong ống dẫn hớng, điều kiện bôi trơn khó khăn,
nhng lại làm vịêc ở nhiêt độ cao, chóng bị mài mòn. Để thân xu páp truyền
nhiệt tốt và không bị bó kẹt trong ống dẫn hớng, ngời ta thờng lắp ống dẫn h-
ớng cao lên gần sát đầu xu páp và làm nhỏ đờng kính thân xu páp ở gần đầu
xu páp. Một số động cơ, thân xu páp xả đợc khoan rỗng để chứa dung dịch
natri thu nhiệt làm cho xu páp nguội nhanh.
Đờng kính thân xu páp thờng là : d
t
= (0,12 - 0,15) D
n

Chiều dài thân xu páp l
t
= (2,5 - 3,5) D
n
Trong đó: D
n
là đờng kính nấm xu páp.
Thân xu páp thờng đợc bôI trơn bằng phơng pháp văng dầu. Tuy vậy, cũng
có loại không dùng dầu nhờn mà dùng dầu mazút để bôi trơn vì bôi trơn bằng
dầu nhờn có nhợc điểm là khi dầu cháy sẽ tạo thành muội than làm cho xu
páp dễ bị bó kẹt trong ống dẫn hớng.
Đuôi xu páp
Đuôi xu páp là phần cuối của xu páp, có loại cắt rãnh, có loại hình côn
hoặc khoan lỗ nhỏ để lắp móng hãm hai nửa hoặc chốt để giữ đĩa lò xo làm
cho xu páp luôn bị lò xo kéo ép vào cửa nạp hoặc cửa xả.
Đuôi xu páp nhận lực từ đòn mở hoặc con đội truyền đến, do đó, đòi hỏi
phải có độ cứng để lâu mòn. Một số động cơ, đuôi xu páp còn lót thêm chụp
bảo vệ ở bên ngoài.
Tài liệu lu hành nội bộ 14
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Hình 21 - 9. Cấu tạo đuôi xu páp
e. Kỹ thuật làm xoay xu páp
Khi động cơ làm việc, muội than thờng bám vào phần đầu xu páp làm cho
xu páp đóng không kín hoặc bị kẹt treo, có nghĩa là mở mãi không đóng do
muội than lọt vào ống dẫn hớng. Các trờng hợp trên làm cháy xu páp và làm
giảm công suất của động cơ.
Vì vậy, trong quá trình làm việc của động cơ, nếu mỗi lần xu páp xả mở,
xu páp đợc xoay một góc quanh đờng tâm của nó để làm bay muội than bám
trên mặt nấm hoặc mặt côn đế xu páp và ống dẫn hớng thì sẽ tránh đợc tình
trạng kẹt treo, ống dẫn hớng ít bị mòn hơn.

Sau đây là một số biện pháp kỹ thuật làm cho xu páp xoay mỗi khi mở.
Xu páp xoay tự do
Hình (21- 10a) trình bày kết cấu của cơ cấu xoay tự do. Đuôi xu páp đợc
giữ trong đĩa lò xo nhờ móng hãm tựa vào vai đuôi xu páp, chén chận chụp
vào dới đuôi xu páp và tỳ vào vít điều chỉnh của con đội.
Khi con đội đi lên đẩy chén chận, chén chận này sẽ nâng toàn bộ móng
hãm và đĩa lò xo chịu lực nén xuống của lò xo. Lúc này đuôi xu páp không
còn bị kẹt cứng trong đĩa lò xo nữa và đứng tự do trong chén chận nên nó sẽ
tự do xoay theo chấn động khi động cơ nổ.
Tài liệu lu hành nội bộ 15
Chụp bảo vệ
Móng hãm
ĐuôI xu páp
Vòng giảm rung
Cần mở
Trờng trung cấp nghề quảng bình
a) Cơ cấu xoay tự do a) Cơ cấu xoay cỡng bức
Hình 21 - 10. Các biện pháp làm xoay xu páp
Cơ cấu xoay xu páp cỡng bức
Hình (21- 10b) trình bày cấu tạo cơ cấu xoay xu páp cỡng bức. Vành bọc
bao quanh bệ lò xo, lò xo xu páp tựa lên vành, đệm đàn hồi nằm trong vành
bọc và tựa lên các viên bi và các lò xo hồi vi. Bi và lò xo nhỏ đợc bố trí trong
khoang đáy dốc nghiêng của bệ.
Khi con đội đi lên, vít nâng xu páp và tác động một lực lên vành bọc làm
cho đệm ấn các viên bi lăn xuống đáy nghiêng của khoang chứa. Chính nhờ
tác dụng này của các viên bi buộc xu páp phải xoay một góc độ. Sau khi xu
páp đóng, các lò xo hồi vị lại đẩy các viên bi về vị trí cũ chuẩn bị xoay xu páp
cho lần mở tiếp theo.
2. Đế xu páp
a. Công dụng

Đế hay bệ xu páp đặt chỗ tiếp xúc với đầu xu páp ở cửa nạp hoặc cửa xả,
có công dụng tiết kiệm kim loại tốt và tiện cho việc sửa chữa.
b. Điều kiện làm việc
- Trong quá trình làm việc, đế xu páp tiếp xúc trực tiếp với khí cháy nên
chịu áp lực rất lớn và nhiệt độ cao, nhất là đối với đế xu páp xả.
- Va đập mạnh với đầu xu páp
- Bị ăn mòn hoá học và mài mòn do tốc độ lu động của dòng khí qua .
c. Vật liệu chế tạo
Đế xu páp thờng đợc chế tạo bằng thép hợp kim hoặc gang trắng.
d. Cấu tạo
Đế xu páp có cấu tạo hình trụ rỗng và ngắn, có miệng hình côn đợc mài
nhẵn bóng và tiếp xúc mặt côn ở đầu xu páp.
Tài liệu lu hành nội bộ 16
Đĩa lò xo
Chén chận
Con đội
Đệm đàn hồi
Lò xo hồi vị
Bi tựa
Vành bọc
Xu páp
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Bề mặt tiếp xúc của đế xu páp thờng có ba góc khác nhau (hình 21- 11d)
để cho đế và đầu tiếp xúc tốt. Mặt côn của đế xu páp thờng là 45
0
và lớn hơn
mặt côn ở đầu xu páp khoảng 0,5 1
0
với hai mục đích:
- Cho đế và đầu tiếp xúc ở vòng mép ngoài để mặt côn không bị tác dụng

của dòng khí.
- Trờng hợp đầu xu páp bị bến dạng thì đế và đầu xu páp vẫn tiếp xúc
tốt.
Đế xu páp có thể làm liền với thân máy hoặc nắp máy, nhng phổ biến nhất
là đế xu páp làm rời sau đó lắp vào thân máy, hoặc nắp máy.
Hình 21- 11. Cấu tạo đế xu páp
Đối với thân máy hoặc nắp máy bằng hợp kim nhôm, đế xu páp nạp và
đế xu páp xả đều đợc làm rời thân máy. Còn đối với thân máy và nắp máy
làm bằng gang thì chỉ làm đế rời cho xu páp xả. Đế xu páp làm rời đợc hãm
vào trong thân máy hoặc nắp máy có thể bằng các biện pháp sau:
- Nhờ có các rãnh vòng và kim loại biến dạng khi ép (hình 21- 11 a ).
- Nhờ tính tự hãm của bề mặt côn (hình 21- 11 b).
- Nhờ kết cấu khoá do nung nóng ống sau khi lắp (hình 21- 11c).
3. ống dẫn hớng xu páp
a. Công dụng
ng dn hng hay còn gọi là ghít xu páp, có công dụng dẫn hớng cho
xu páp chuyển động lên xuống để thực hiện quá trình đóng mở cửa nạp, cửa
xả của động cơ.
b. Điều kiện làm việc
ống dẫn hớng làm việc trong điều kiện chịu nhiệt độ cao, ma sát lớn, bôi
trơn và làm mát khó khăn.
c. Vật liệu chế tạo
ống dẫn hớng thờng đợc chế tạo bằng gang, bằng đồng hoặc hợp kim
nhôm.
Tài liệu lu hành nội bộ 17
a)
c)
d)
b)
Trờng trung cấp nghề quảng bình

d. Cấu tạo
Để dễ gia công, sửa chữa và thay thế cũng nh có thể dùng vật liệu tốt
nhằm tăng tuổi thọ, ống dẫn hớng xu páp thờng đợc chế tạo rời và đợc ép chặt
vào lỗ ở nắp máy (cơ cấu phân phối khí xu páp đặt) hoặc thân máy (cơ cấu
phân phối khí xu páp treo).
ống dẫn hớng xu páp có cấu tạo đơn giản là hình trụ rỗng, mặt trong đợc
gia công nhẵn bóng. Để dễ lắp ghép ống dẫn hớng có vát mặt đầu (hình 21 -
12 a) hoặc có độ côn nhỏ khoảng 1/100 mm. Bề mặt ngoài của ống có gờ định
vị khi lắp ép vào thân máy hoặc nắp máy (hình 21 - 12 b).
Mặt trong ống dẫn hớng đợc gia công chính xác, sau khi lắp ghép khe hở
giữa xu páp và ống dẫn hớng rất nhỏ, khoảng 0,10 mm đối với xu páp nạp và
0,12 mm đối với xu páp xả.
Chiều dày ống dẫn hớng vào khoảng (2,5 4 mm).
Chiều dài ống dẫn hớng phụ thuộc vào đờng kính nấm hay chiều dài của
xu páp và thờng vào khoảng (1,75 - 2,5 mm) d
n
. Trong đó: d
n
là đờng kính
nấm xu páp.
ống dẫn hớng xu páp đợc bôi trơn bằng phơng pháp té dầu từ giàn đòn
mở. Hoặc đợc bôi trơn bằng cuỡng bức bằng dầu có áp suất cao từ hệ thống
bôi trơn. Để hạn chế dầu bôi trơn vào ống dẫn hớng tránh hiện tợng dầu bị
cháy tạo thành muội than làm kẹt xu páp trong ống dẫn hớng và giảm tiêu hao
dầu bôi trơn, ở một số động cơ đuôi xu páp có chụp đậy bằng thép hay chụp
cao su.
a) b)
Hình 21 - 12. ống dẫn hớng xu páp
4. Lò xo xu páp
a. Công dụng

Tài liệu lu hành nội bộ 18
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Lò xo xu páp có công dụng giữ cho xu páp ở trạng thái đóng cửa nạp, cửa
xả.
b. Điều kiện làm việc
Trong quá trình làm việc, lò xo xu páp chịu lực căng, lực xoắn ban đầu còn
chịu tải trọng thay đổi đột ngột có tính chất chu kỳ trong quá trình xu páp
đóng mở.
c. Vật liệu chế tạo
Lò xo thờng đợc chế tạo bằng thép cácbon, thép hợp kim và qua gia công
nhiệt luyện.
d. Cấu tạo
Lò xo có dạng hình xoắn ốc hình trụ, hai vòng đầu quấn sát nhau và đợc
mài phẳng để dễ lắp ghép. Số vòng lò xo từ 4 - 10 vòng. Bớc xoắn có thể quấn
giống nhau trên toàn bộ chiều dài.
Lò xo có tính đàn hồi cao, cùng với các yếu tố khác tạo nên dao động .
Khi biên độ dao động quá lớn sẽ gây ra các hậu quả nghiêm trọng nh thay đổi
quy luật làm việc của cơ cấu phân phối khí, va đập và gãy lỗ xu páp. Vì vậy,
để tránh hiện tợng cộng hởng khi lò xo xu páp làm việc tức là làm cho hệ dao
động có nhiều tần số khác nhau, thờng có các biện pháp sau:
- Dùng lò xo hình trụ có bớc xoắn thay đổi, bớc xoắn giảm dần về phía
mặt tựa cố định lò xo.
- Lò xo xoắn ốc hình côn (hình 21- 13b).
- Dùng nhiều lò xo có bớc xoắn khác nhau lắp lồng vào nhau lò xo 1 lắp
lồng trong lò xo 2. trong thực tế có thể dùng ba lò xo đồng thời cho một xu
páp, chiều xoắn ốc của các lò xo thờng ngợc nhau để tránh bị kẹt khi làm
việc. Dùng nhiều lò xo còn có u điểm là: ứng suất trên từng vòng lò xo nhỏ
nên ít bị gãy. Mặt khác, khi một lò xo bị gãy, động cơ vẫn có thể làm việc đợc
trong một thời gian ngắn mà xu páp không bị rơi xuống xi lanh (đối với cơ
cấu phân phối khí xu páp treo) gây ra h hỏng lớn cho động cơ.

Tài liệu lu hành nội bộ 19
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Hình 21 - 13. Các dạng lò xo xu páp
II.Hiện tợng h hỏng, phơng pháp kiểm tra và sửa chữa cụm xu páp
1.Hiện tợng h hỏng, phơng pháp kiểm tra, sửa chữa xu páp
a. Hiện tợng, nguyên nhân h hỏng
- Mặt nghiêng hay côn ở đầu xupáp bị mòn, cháy rổ, rạn nứt và bám
muội than , làm cho xu páp bị rò hơi hay đóng không kín, nhất là xu páp xả.
- Thân xupáp bị mòn ở mặt tiếp xúc ống dẫn hớng. Trong một số trờng
hợp thân xu páp còn bị cong do mặt tiếp xúc của lò xo không bằng phẳng.
Động cơ để lâu ngày không dùng làm cho xu páp bị rỉ dính vào ống dẫn hớng,
mặt nghiêng của đế xu páp không đồng tâm với thân xu páp.
- Đuôi xu páp bị mòn do tiếp với đầu con đội hoặc cần mở, chịu va đập
mạnh trong quá trinh hoạt động.
b. Phơng pháp kiểm tra phát hiện h hỏng
Khi xu páp bị mòn hay h hỏng có thể kiểm tra bằng mắt thờng, bằng kính
phóng đại hoặc bằng dụng cụ đo nh đồng hồ hay thớc cặp.
Kiểm tra độ kín của xu páp
Kiểm tra độ kín của xu páp bằng các phơng pháp sau:
- Làm sạch xu páp và đế xu páp , sau đó xoáy trơn giữa xu páp và đế,
nếu có vết sáng đều cả chu vi mặt nghiêng với chiều rộng vết sáng từ 1 1,5
mm là độ kín đạt yêu cầu.
- Dùng bút chì chì mềm vạch các đờng cách đều nhau trên mặt nghiêng
của đầu xu páp, nỗi vach cách nhau 2 mm, lắp xu páp vào đế xu páp và gõ
Tài liệu lu hành nội bộ 20
Trờng trung cấp nghề quảng bình
nhẹ 3 4 lần, sau đó lấy xu páp ra quan sát, nếu các vết chì, nếu các vết chì
đều bị bị cắt đứt thì chứng tỏ xu páp kín.
- Bôi một lớp bột đỏ lên mặt nghiêng ở vài ba điểm, lắp xu páp vào đế xu
páp và xoáy 1/4 vòng, nếu có vết phẩm đều trên toàn bộ chu vi mặt trên mặt

nghiêng, chứng tỏ xu páp kín.
- Đối với xu páp treo có thể dùng dầu hoả để kiểm tra độ kín bằng cách:
Lắp xu páp vào đế xu páp, sau đó cho dầu hoả vào ống ống hút và xả (hình 21
- 14 a), nếu sau 5 10 phút ở mặt tiếp xúc giữa xu páp và đế xu páp không
bị rò dầu chứng tỏ độ kín của xu páp đạt yêu cầu.
- Dùng không khí nén để kiểm tra (hình 21 - 14 b). Lắp buồng không khí
của thiết bị vào vào bệ xu páp, sau đó bóp bóng cao su để đạt áp suất khoảng
0,6 0,7 kg/cm
2
ở trong buồng không khí, nếu sau 30 phút mà trị số áp lực
trên đồng hồ không giảm xuống là đạt yêu cầu.
Kiểm tra xu páp
Dùng đồng hồ so để đo độ cong của xu páp, nếu độ cong 0,05mm là quá
giới hạn cho phép. Dùng pan me đo ngoài để kiểm tra độ mòn thân xu páp.
Dùng thớc đo sâu để kiểm tra độ tụt sâu của xu páp.
Tài liệu lu hành nội bộ 21
Dầu hoả
A
Nhìn theo A
a) Kiểm tra bằng dầu hoả
1, 2. không đạt yêu cầu phảI rà lại
3. Tốt
b) Kiểm tra bằng khí nén
P
Chụp đậy
Đồng hồ áp suất
Đờng nối với bóng cao su
Xu páp
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Hình 21- 14. Kiểm tra độ kín của xu páp

c. Phơng pháp sửa chữa xu páp
Sửa chữa mặt nghiêng ở đầu xupáp
Khi mặt nghiêng hoặc côn hay mặt tiếp xúc ở đầu xupáp bị mòn không
đều hoặc bị cháy rỗ nhiều khi phải mài lại trên máy mài chuyên dụng theo
góc độ quy định của nhà sản xuất, có thể là 30
0
hoặc 45
0
. Trờng hợp không có
máy mài chuyên dùng có thề dùng máy khoan và giấy hay vải ráp để làm
sạch vết cháy rỗ sau đó tiến hành rà.
- Trớc khi rà phải cạo sạch muội than bám vào xupáp và đế xupáp rồi
dùng xăng rửa sạch xupáp và đế xupáp, sau đó bôi một lớp bột rà mỏng lên
mặt nghiêng đầu xupáp, lúc đầu dùng bột rà thô (hạt to), khi mặt nghiêng có
một dải màu gio xám thì dùng một mịn rà lại (hạt nhỏ) và dầu nhờn.
Khi rà xu páp có thể tiến hành trên máy mài chuyên dụng hoặc dùng tay.
Hình 21 - 16 . Rà xu páp bằng tay
Trờng hợp rà xupáp bằng tay thờng làm nh sau:
- Khi đầu xupáp không có rãnh : Dùng nấm cao su có lắp cán để hút
xupáp.
- Khi đầu xupáp có rãnh: Dùng tuanơvít hoặc khoan tay để rà. Muốn cho
xu páp tự nẩy lên sau mỗi lần ấn xu páp xuống có thể dùng một lò xo mềm
luồn vào thân xu páp .
- Khi rà bằng bột rà mịn và dầu nhờn không nên xoay mà chỉ dập xu
páp xuống, bảo đảm kết quả nhanh hơn. Muốn cho xupáp tự nẩy lên sau mỗi
lần ấn xupáp xuống có thể dùng một lò xo nhỏ luồn vào thân xupáp.
Tài liệu lu hành nội bộ 22
Trờng trung cấp nghề quảng bình
- Trong quá trình rà mỗi lần chỉ nên xoay xu páp 1/4 - 1/2 vòng, nhng
phải thờng xuyên thay đổi vị trí rà để bột rà phân bố đều. Khi xoay về bên

phải thì đè xu páp xuống, khi xoay ngợc lại thì nhấc lên. Khi rà phải luôn
kiểm tra, không đợc gõ nhịp, thời gian rà không nên quá dài, phải thờng
xuyên kiểm tra để tránh mài thành vệt rãnh sâu làm giảm tuổi thọ của xu páp.
- Khi rà xong, yêu cầu mặt nghiêng ở đầu xu páp phải bóng láng, không
có vết chỉ nào và có vết sáng nặng phía trong mặt nghiêng, bề rộng khoảng
1,5 - 2mm, đồng thời phải đảm bảo độ kín của xupáp lúc tiếp xúc với đế. Độ
kín của xu páp có thể tiến hành kiểm tra nh đã hớng dẫn ở phần trên.
Sửa chữa thân xupáp bị cong
Khi thân xupáp bị cong thì phải nắn lại rồi mới mài, còn trờng hợp chỉ bị
mòn thì phải mài hoặc thay xupáp mới, đồng thời thay luôn cả ống dẫn hớng
để bảo đảm khe hở lắp ghép.
Khi sửa chữa, phải đảm bảo đờng kính thân xu páp nằm trong giới hạn cho
phép, độ cong trên chiều dài 100mm không đợc lớn hơn 0,03 mm, độ côn và
độ ôvan không đợc lớn hơn 0,02 mm.
Hình 21 - 17. Mài đuôi xu páp
Sửa chữa đuôi xupáp
Khi mặt đầu hay mặt tiếp xúc của đuôi xupáp với con đội hoặc đòn gánh
bị mòn một vẹt hoặc không bằng phải có thể mài lại.
1.Hiện tợng h hỏng, phơng pháp kiểm tra, sửa chữa đế xu páp
a. Hiện tợng, nguyên nhân h hỏng
- Đế hay bệ xu páp thờng có những h hỏng nh: mặt tiếp xúc với xu páp bị
mòn hoặc cháy rỗ, do chịu nhiệt độ cao, do tác dụng của dòng khí và do ăn
mòn hoá học.
Tài liệu lu hành nội bộ 23
Đá mài
Khối V
Xu páp
Trờng trung cấp nghề quảng bình
- Đế xu páp bị nứt, vỡ do va đập mạnh với đầu xu páp.
b. Phơng pháp kiểm tra phát hiện h hỏng:

Khi đế xu páp bị mòn, cháy rỗ hặc nứt vỡ có thể kiểm tra bằng mắt thờng.
c. Phơng pháp sửa chữa
Sửa chữa đế xu páp bị mòn và cháy rỗ
- Khi đế xu páp bị mòn và cháy rỗ ít thì có thể tiến hành cạo sạch muội
than bám vào , sau đó dùng xăng rửa sạch rồi rà trực tiếp với xu páp.
- Trờng hợp đế xu páp bị mòn và cháy rỗ nhiều, phải dùng máy mài
chuyên dùng để mài hoặc doa trên máy doa.
- Đế xu páp mòn thấp hơn bề mặt ngang 2 mm hoặc nứt vỡ đều đợc thay
thế và ép đế xu páp mới.
- Phơng pháp rà và kiểm tra độ kín tơng tự nh trờng hợp rà và kiểm tra
độ kín của xu páp.
1.Hiện tợng h hỏng, phơng pháp kiểm tra, sửa chữa ống dẫn hớng xu páp
a. Hiện tợng, nguyên nhân h hỏng
ống dẫn hớng xu páp thờng bị mòn do ma sát với thân xu páp và điều kiện
bôI trơn khó khăn.
b. Phơng pháp kiểm tra phát hiện h hỏng
Muốn kiểm tra khe hở của ống dẫn hớng và xu páp, trớc hết phải làm sạch
ống dẫn hớng bằng bàn chải cớc hoặc dụng cụ làm sạch bằng lỡi có thể điều
chỉnh đợc sau đó kiểm tra độ mòn của ống dẫn hớng bằng các phơng pháp
sau:
Dùng xu páp mới cắm vào ống dẫn hớng, cho đầu xupáp cao hơn mặt
phẳng thân mày khoảng 9 mm, dùng đầu đo của đồng hồ so chạm vào mép xu
páp rồi lắc đầu xu páp để xác định sự dịch chuyển sang bên của xu páp. Nếu
khe hở xu páp nạp vợt quá 0,25 mm và xu páp xả vợt quá 0,3 mm thì phải
thay ống dẫn hớng.
Tài liệu lu hành nội bộ 24
Trờng trung cấp nghề quảng bình
Hình 21- 17. Kiểm tra độ mòn ống dẫn hớng bằng dụng cụ đo nhỏ và pan me
Sử dụng một loại dụng cụ đo lỗ nhỏ (hình 21 - 17) để kiểm tra độ mòn
của ống dẫn hớng, điều chỉnh đầu đo sao cho đầu tròn tách ra vừa khít nhẹ

trong ống dẫn hớng, sau đó dùng pan me đo ngoài để đo đờng kính đầu tròn
của dụng cụ đo.
Ngoài ra, có thể kiểm tra lắp xu páp vào ống dẫn hớng rồi kéo xu páp
lên xuống nhiều lần, cuối cùng bỏ tay ra, nếu xu páp tự dịch chuyển xuống
nhờ trọng lợng của nó thì khe hở lắp ghép vừa phảI, còn nếu xu páp không
dịch chuyển xuống dới đợc thì khe hở quá chặt.
c. Phơng pháp sửa chữa
Nếu ống dẫn hớng bị mòn quá giới hạn cho phép, không đảm bảo khe hở
giữa xu páp và ống dẫn hớng thì phải thay mới.
1.Hiện tợng h hỏng, phơng pháp kiểm tra, sửa chữa lò xo xu páp
a. Hiện tợng, nguyên nhân h hỏng
Trong quá trình làm việc lò xo thờng bị nứt gãy, cong, giảm độ đàn hồi.
Do chịu lực uốn, lực nén và mô men xoắn.
b. Phơng pháp kiểm tra phát hiện h hỏng
Kiểm tra các vết nứt hoặc các h hỏng khác trên mỗi vòng lò xo bằng
phơng pháp quan sát.
Muốn kiểm tra độ đàn hồi của lò xo có thể dùng một số phơng pháp
sau đây:
Tài liệu lu hành nội bộ 25
Dụng cụ đo lỗ
nhỏ
Pan me đo
ngoài
Lấy số đo tại 3
vị trí
ống dẫn hớng
Nắp máy
Dụng cụ đo lỗ
nhỏ