bài giảng khoa học dự báo

KHOA HỌC DỰ BÁO
TS. Mai Hà
ThS. Phan Hồng Giang
Hoàng Thị Hải Yến
Khoa Khoa học quản lý
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn (USSH)

Đại cương

Khái niệm

Phân loại dự báo

Vai trò của dự
báo

Nguyên lý dự
báo

Phương pháp dự
báo

Các bước xây
dựng dự báo

•
Ai đã từng nghe
đến dự báo
chưa?
• Đã có ai làm dự

báo chưa?

Khái niệm (1)
•
Dự báo trong tiếng Hy Lạp: “Progrosis”
có nghĩa là biết trước
•
“Pro” (nghĩa là trước) và “grosis” (có
nghĩa là biết),

Khái niệm (2)
•
một khoa học và nghệ thuật tiên đoán
những sự việc sẽ xảy ra trong tương lai,
trên cơ sở phân tích khoa học về các dữ
liệu đã thu thập được
•
một dự đoán chủ quan hoặc trực giác về
tương lai
Nguồn: Nguyễn Thanh Huyền, Nguyễn Văn Huân, Vũ Xuân Nam, Phân
tích và dự báo kinh tế, Thái Nguyên, 2009

Khái niệm (3)
Dự báo là một
nhận định có cơ
sở khoa học về
trạng thái có thể
có của đối tượng
dự báo.

Nguồn: Ủy ban Thuật ngữ
Khoa học Công nghệ thuộc
Viện Hàn Lâm Khoa học Liên
Xô Khoa học dự báo, NXB
Khoa học Matxcơva, 1978

Khoa học dự báo
Khoa học dự báo là lĩnh vực khoa học
nghiên cứu để đưa ra những nhận định
của quá trình nào đó sẽ xảy ra trong
tương lai bằng các phương pháp khoa
học.

Lịch sử của KHDB
•
Đến thế kỷ XVI, XVII khi các môn khoa
học như toán học, vật lý, thiên văn học đã
phát triển, các dự báo có tính khoa học
mới dần xuất hiện
•
Dự báo đã được nhà toán học và chính trị
học người Pháp Condorcet chỉ ra từ thế
kỷ XVIII

Phương Tây
Ngay từ thời cổ Hy lạp người ta đã phân chia
lĩnh vực dự báo thành:
•
Các hiện tượng tự nhiên: Thời tiết, nhật thực,
nguyệt thực

•
Các hiện tượng xã hội: sự xuất hiện và kết thúc
của các cuộc chiến tranh, sự hưng thịnh hay suy
vong của một thể chế trính trị
•
Các hiện tượng về đời số xã hội như khả năng
giàu có, về bệnh tật, sinh tử, về khả năng giàu
có của các dòng họ

Phương Đông
•
Kinh dịch mà cơ sở của nó đã được
Hoàng đế Phục Hy ở Trung Quốc khám
phá cách đây 6000 năm là thí dụ nổi tiếng
về một lý thuyết cổ xưa ngoài nội dung cơ
bản quan trọng nhất là các nguyên lý vận
động của vũ trụ

KHDB hiện đại (1)
•
Bắt đầu vào thời kỳ chiến tranh thế giới
lần thứ hai và là dự báo trong lĩnh vực
quân sự
•
Năm 1944 đại tường không quân Mỹ
Arnold đã đưa ra chương trình dự báo về
những phát minh vũ khí khả dĩ và sau đó
cùng với công ty máy bay Douglas aircraft
đã thành lập một cơ quan dự báo lấy tên
là Research and development viết tắt là

RAND

KHDB hiện đại (2)
•
Năm 1948, hãng Rand đã tách khỏi
Duglas và trở thành một trong những
hãng dự báo đi đầu trên thế giới với nội
dung hoạt động không còn là quân sự
•
Cuối những năm 60, đã có hàng loạt
phương pháp dự báo được phát triển và
đã trở thành quen thuộc như ngoại suy xu
hướng, đường cong tăng trưởng, tương
quan, thay thế công nghệ, mô hình nhân
quả, Delphi,

KHDB hiện đại (3)
•
Thập kỷ 70: hoạt động dự báo đã trải qua
một sự chuyển biến rất sâu sắc trong
quan niệm về thấy trước tương lai (từ
thực tiễn những cuộc khủng hoảng, gián
đoạn những năm này)
•
Thập kỷ 80: Những nghiên cứu về phức
tạp (có thể gọi là khoa học về phức tạp tuy
có thể là hơi sớm) bắt đầu nổi lên

So sánh thay đổi quan niệm về DB
Dự báo (cũ): Prévision Dự báo (mới): Prospective

Quan điểm Từng phần Tổng thể
Các biến số Định lượng, khách quan, đã
biết
Định tính, lượng hoá được, đã
biết hoặc ẩn dấu
Các quan hệ Tĩnh, các cấu trúc không đổi Động lực, các cấu trúc tiến hoá
Giải thích Quá khứ giải thích tương lai Tương lai là lý do tồn tại của hiện
tại
Tương lai Duy nhất và chắc chắn Có nhiều loại và bất định
Phương pháp Các mô hình tất định và định
lượng
Phân tích có ý định
Các mô hình định tính và ngẫu
nhiên
Thái độ đối với
tương lai
Thụ động hay thích nghi
(tương lai là cái phải
nhận)
Chủ động và sáng tạo (tương lai
có thể được mong muốn)

Có thể có những
loại dự báo gì?

Phân loại dự báo (1)
Căn cứ theo thời gian
•
Dự báo dài hạn: >5 năm
•

Dự báo trung hạn: 3-5 năm
•
Dự báo ngắn hạn: <3 năm

Phân loại dự báo (2)
Căn cứ vào nội dung (đối tượng) dự báo
•
Dự báo khoa học
•
Dự báo kinh tế
•
Dự báo xã hội
•
Dự báo tự nhiên, thiên văn học

Phân loại dự báo (4)
Căn cứ theo mục đích dự báo
•
Dự báo định hướng
•
Dự báo định mức
•
Dự báo thăm dò
•
Dự báo tác nghiệp

Phân loại dự báo (3)
Căn cứ vào các phương pháp dự báo
•
Dự báo bằng phương pháp chuyên gia

•
Dự báo theo phương trình hồi quy
•
Dự báo dựa vào dãy số thời gian
•
….

Phân loại dự báo (5)
Một số cách phân loại khác:
•
Dự báo theo khoảng giá trị
•
Dự báo theo điểm giá trị

Dự báo để làm gì?

Khi nào cần dự báo?
•
Khi sắp rủi
ro???

Vai trò của dự báo
•
Tránh rủi ro
•
Tìm cơ hội tồn
tại
•
Phát triển mới

Vị trí của dự báo trong quản lý
Nhìn trước
Tầm nhìn Dự báo
Chiến lược
Kế hoạch

Dự báo – chiến lược – kế hoạch