Chuyện lứa đôi và chăm sóc trẻ - Phần 8 pdf

500 giải đáp y học theo yêu cầu bạn đọc
93 vấn đề về Chuyện lứa đôi
và chăm sóc trẻ
Phần 8
271. Có nên lót nylon vào tã?
"Để đỡ phải thay tã nhiều lần, nhất là về mùa đông, tôi lót một mảnh
ni lông vào tã. Như vậy có tốt không?
Chưa thấy có sai trái gì trong chuyện đó. Nhưng vào cuối năm 2000,
một nghiên cứu ở Đức cho thấy: Khi lót thêm ni lông vào tã, nhiệt độ của
tinh hoàn các cháu tăng 1 độ C.
Ta biết rằng tinh hoàn chỉ ưa nơi mát mẻ mới phát triển tốt (vì vậy,
những tinh hoàn lạc chỗ nằm lại trong ổ bụng đều thoái hóa sau thời kỳ phát
dục, sau đó dễ gặp nguy cơ ác tính hóa). Lâu nay, người ta vẫn khuyên đàn
ông hạn chế việc ngâm mình trong bồn tắm nước nóng, vì nhiệt độ cao
không lợi cho tinh hoàn, thậm chí có thể gây vô sinh.
Vì thế, tuy chưa thấy tác hại cụ thể ở các cháu nhỏ, nhóm nghiên cứu
Đức vẫn khuyên các bậc cha mẹ chỉ nên dùng tã dệt bằng bông vải và không
lót ni nông vào tã, để phòng hậu họa.
272. Cách tính đều lượng thuốc cho trẻ
"Trong gia đình, khi ở xa bác sĩ mà muốn cho các cháu uống kịp thời
những thuốc tây thông thường của người lớn, thì tính toán làm sao để không
quá liều quy định?".
Về lý thuyết, việc quy định liều lượng thuốc tây chính xác nhất là dựa
vào thể trọng (cân nặng) của từng người; nhưng trong thực tế, điều này ít khi
vận dụng được một cách triệt để. Người ta phân định thành liều người lớn
(trên 17 tuổi hay trên 20 tuổi tùy tác giả) và liều cho trẻ em tính theo tuổi.
Xin giới thiệu với gia đình bạn một số công thức và phương pháp tính
để tham khảo và vận dụng trong những tình huống bức xúc (, tốt nhất là phải
để bác sĩ quyết định việc dùng thuốc gì, với liều lượng bao nhiêu và cách
dùng cụ thể như thế nào).
1. Công thức Dilling, sử dụng mẫu số 20:

Liều của trẻ = (tuổi/20) x liều người lớn.
Ví dụ: Trẻ 10 tuổi, thuốc của người lớn có liều tối đa/ngày là 200 mg,
thì liều của cháu sẽ là: 10/20 x 200 mg = 100 mg tối đa/ngày).
Công thức Dilling được đánh giá là thích hợp nhất, gần khớp với
đường biểu diễn thể trọng.
2. Công thức Young, áp dụng cho trẻ dưới 12 tuổi, dùng số cộng 12:
Liều của trẻ = tuổi của trẻ /(tuổi của trẻ + 12).
Ví dụ: Trẻ 8 tuổi sẽ có liều bằng 8/(8+12) = 2/5 liều người lớn.
3. Công thức Cowling, dùng mẫu số 24:
Chia tuổi của trẻ với 24, sẽ được tỷ lệ liều lượng
Ví dụ: Trẻ 8 tuổi sẽ có liều bằng 8/24 = 1/3 của người lớn.
4. Công thức Pincus Catzell, trong đó liều của trẻ sơ sinh bằng 1/8
liều của người lớn; của trẻ 12 tháng bằng 1/4; của trẻ 7 tuổi bằng 1/2; của trẻ
14 tuổi bằng 3/4 liều người lớn.
5. Phương pháp Gaubius, trong đó liều của trẻ dưới 1 tuổi bằng 1/12
liều người lớn; dưới 2 tuổi bằng 1/8; dưới 3 tuổi bằng 1/6; dưới 4 tuổi bằng
1/4; dưới 7 tuổi bằng 1/3; dưới 14 tuổi bằng 1/2; dưới 20 tuổi bằng 2/3 liều
người lớn.
273. Nên cho trẻ thôi bú vào tháng thứ mấy?
"Tôi mới sinh con, muốn hỏi đến lúc nào thì nên cai sữa cho bé?".
Một số người nghĩ rằng, việc "tách mẹ" sớm sẽ tạo điều kiện giúp trẻ
tự lập. Một số người khác thì ngược lại, chủ trương "tách mẹ" muộn hơn,
đồng thời tranh thủ thời gian quý báu này để bày cho trẻ biết tự lập. Âu cũng
là do hoàn cảnh của từng gia đình, quan niệm và kinh nghiệm của từng
người trên từng đứa trẻ cụ thể. Bởi lẽ không ai giống hệt ai, kể cả song sinh.
Gần đây, các nhà nghiên cứu Canađa phát hiện, sữa mẹ (nhất là sữa
non) chứa một protein hòa tan mang tên sCD14, có tác dụng kích thích các
bạch cầu lympho, nhờ đó hoạt hóa được hệ miễn dịch, giúp cơ thể chống
bệnh tật. Protein quý giá này vẫn tồn tại trong sữa mẹ tới 400 ngày sau khi
sinh nở.

Phát hiện trên khiến chúng ta phải suy nghĩ thêm về thời điểm thôi bú
ước định trước đây là 6 đến 8 tháng tuổi.
274. Đừng chờ "mọi thứ thật rõ ràng"
"Con trai tôi đã 13 tuổi, từ 2 năm nay thỉnh thoảng đau nhẹ ở khớp
háng, 3 ngày thì khỏi, tiếp đó là đau ở ngực trái. Bác sĩ khi thì bảo là thấp
khớp, khi thì nói đau dây thần kinh cơ tim. Gần đây, cháu tới khám và làm
các xét nghiệm tại một bệnh viện lớn thì được kết luận là chưa có gì đặc
biệt. Nhưng cháu vẫn đau ở ngực trái. Xin cho tôi một lời khuyên".
Ngoài những thể nặng hoặc có triệu chứng rõ ràng, bệnh thấp khớp
thường hay "đánh lừa" bệnh nhân và thầy thuốc bằng lối diễn biến "mơ hồ":
đau nhẹ tại 1-2 khớp trong dăm ba hôm rồi hết; những lần sau cũng diễn ra
đúng hay gần đúng ba hôm rồi hết
Hãy coi chừng! Càng về sau, tình hình càng trở nên xấu hơn, bởi vì cứ
mỗi lần như thế là tim lại bị "đớp" thêm một bận. Các bậc thầy trong ngành
y vẫn nhắc đi nhắc lại câu "thấp khớp liếm khớp, đớp khớp" nhằm nhắc nhở
chúng ta cảnh giác, tránh để cho xảy ra biến chứng tim rồi mới lo chạy chữa.
Theo chúng tôi, trường hợp con trai bác cần được một chuyên gia giỏi
về khớp theo dõi sát sao trong một thời gian dài, để được liên tục dùng thuốc
chữa thấp khớp và ngừa thấp khớp tái phát (định kỳ tiêm kháng sinh thải trừ
chậm), cũng như theo dõi để nâng đỡ tim trong quá trình điều trị.
Như đã nói ở trên, đừng chờ "mọi thứ thật rõ ràng"; vì lúc bấy giờ đã
muộn, nếu không nói là quá muộn (khi cháu đã bị khó thở khi gắng sức, khi
nghe tim đã có tiếng rung, tiếng thổi, khi điện tim đã có vấn đề).
275. Khi trẻ bị lao hạch
"Con tôi 7 tuổi, trước đây được chẩn đoán là lao hạch cổ; một bác sĩ
chuyên khoa lao bảo phải mổ lấy hạch, nhưng cháu sợ quá không cho mổ.
Bác sĩ này không cho thuốc men gì, chỉ dặn là nếu hạch bị mưng mủ thì đem
cháu trở lại mổ. Một tháng sau, tôi cho cháu tới trạm chống lao của tỉnh,
được trạm cho uống thuốc đến nay. Hiện giờ hạch không phát triển nhưng
vẫn còn, và trạm đã cho ngừng thuốc. Vừa qua, tôi cho cháu khám nhi khoa

thì bác sĩ bảo là cháu bị sơ nhiễm lao. Xin cho biết sơ nhiễm lao có lây
không, hạch lao của cháu có phải mổ không?".
Lao hạch ở trẻ em được điều trị bằng thuốc chống lao chứ không phải
bằng phẫu thuật; việc chỉ định mổ cháu như vậy là vội vàng và không cần
thiết. Đáng lẽ phải cho cháu dùng ngay thuốc chữa lao hạch (theo phác đồ
của ngành y tế) chứ không phải cứ mặc cho hạch hóa mủ rồi đưa trở lại để
mổ! Vả chăng, vết mổ nơi một hạch lao đã hóa mủ thường có nguy cơ khó
liền miệng do bị rò.
Việc chữa trị của trạm chống lao như vậy là tốt, nhưng hạch không
mất hẳn do không được chữa sớm, và rất có thể do cháu bị thêm sơ nhiễm
lao (ở phổi); khi ở phổi chưa hết sơ nhiễm lao thì hạch ở cổ chưa thể trở lại
bình thường.
Do đó, bạn nên cho cháu:
- Chụp lại hai phổi (phim phải thật chuẩn) để bác sĩ nhi khoa hay
chuyên khoa lao căn cứ vào đó mà xác định bệnh. Nếu sơ nhiễm lao thì trên
phim sẽ thấy hình ảnh một quả tạ gồm hai hình cầu ở hai đầu; đầu ngoài là
vùng phản ứng của tổ chức phổi, đầu trong là bản thân một cái hạch ở trong
ngực bị sưng.
- Kiểm tra lại phản ứng lao để bổ sung vào chẩn đoán và chỉ định của
bác sĩ.
Nếu đúng là có sơ nhiễm lao, phải cho cháu chữa trị kiên trì theo đơn
bác sĩ để tránh hậu họa ở phổi, và để hạch ở cổ nhỏ dần.
Bên cạnh thuốc men, cần cung cấp chất bổ dưỡng, chủ yếu là đạm
(thịt cá, tôm cua, đậu tương ), các vitamin và chất khoáng (có nhiều trong
hoa quảquả rau xanh). Gia đình bạn cứ yên tâm vì sơ nhiễm lao không lây.
Cứ để cháu sinh hoạt bình thường, tránh gây mặc cảm không đúng và bất lợi
cho cháu.
276. Coi chừng bé bị nhiễm giun đũa
"Con gái tôi 1 tuổi, khi ngủ nằm ngửa cháu hay bị ho 1-2 lần trong
đêm. Tôi có cảm giác cháu bị nước bọt chảy vào đường hô hấp. Xin cho biết

cách xử trí".
Nhiều khả năng cháu bé bị nhiễm giun đũa. Bạn hãy đi thử phân cho
cháu, để nếu có giun thì cho tẩy; sau đó tránh để cháu lê la ra đất để phòng
nhiễm giun lại (ấu trùng giun đũa sống đầy rẫy trong đất tại những địa
phương có thói xấu phóng uế bừa bãi hoặc sử dụng phân bắc chưa được xử
lý tốt).
Bạn nên tập cho cháu nằm nghiêng trái hay nghiêng phải, không cho
nằm ngửa, và kiểm tra chặt chẽ tư thế này. Khi nằm nghiêng thì nước dãi
nếu tiết ra nhiều sẽ chảy hết ra ngoài theo khóe miệng, nên cháu không bị
sặc.


277. Có thể cháu bị giun kim
"Chúng em có một cháu trai gần 5 tuổi, mấy tháng nay đại tiện phân
không được tốt lắm, về đêm cháu kêu ngứa hậu môn, phải gãi".
Có thể cháu bị giun kim. Em cho cháu đi ngoài vào bô và xem kỹ, sẽ
thấy những con giun kim ngọ nguậy.
Giun kim có tập tính là vào lúc đêm khuya đi xuống hậu môn để đẻ
trứng, làm cho trẻ ngứa ngáy đưa tay gãi, do đó tay sẽ giây trứng giun. Khi
cháu đưa tay vào mồm, nó sẽ nuốt số trứng này vào bụng để "bổ sung quân
số giun của mình", tạo thành một vòng luẩn quẩn làm cho bệnh giun cứ dai
dẳng mãi. Ngoài ra, trứng giun còn giây ra quần áo, chăn màn, góp phần
tăng cường cho vòng luẩn quẩn đó và lây sang các thành viên khác trong gia
đình.
Vì vậy, nếu đúng cháu bị giun kim thì đi đôi với việc cho uống thốc
tẩy, em phải:
- Dặn cháu không được cho tay vào miệng và có thói quen rửa tay
trước khi ăn bất cứ thứ gì.
- Luộc quần áo, chăn màn, thay vải trải hoặc chiếu hằng ngày trong
khi chưa chữa hết giun.

- Hằng đêm, bố mẹ nên dùng đèn pin soi sáng, nhẹ tay bạnh hậu môn
ra để bắt giun cho con; bố mẹ cũng chú ý cẩn thận để bản thân không bị
nhiễm giun trong khi thao tác.
278. Khi trẻ uống nhiều và đái nhiều
"Em có một bé trai 6 tuổi. Từ năm 2 tuổi trở đi, cháu uống rất nhiều
nước, trung bình khoảng 1-1,2 lít mỗi ngày, và có tật đái dầm (thể lực cháu
vẫn tốt, ăn ngủ bình thường)".
Khi thấy một cháu bé thường xuyên uống rất nhiều nước kèm theo đái
dầm, người ta thường nghĩ đến khả năng bị bệnh đái tháo đường (tiểu
đường). Em hãy xem chỗ cháu đi tiểu ra có bị kiến bâu không? Hoặc em
nếm nước tiểu của cháu xem có vị ngọt không?
Bệnh này không phổ biến, nhưng vẫn có ở một số trẻ em; nếu được
phát hiện sớm và chữa tốt sẽ không sao. Em nên cho cháu đi khám, làm xét
nghiệm máu để xác định tỷ lệ glucose huyết (bình thường: 75-115 mg/100
ml; trên mức này là bị đái tháo đường).
279. Khi trẻ viêm amiđan và sốt
"Con trai tôi 5 tuổi, bị viêm amiđan mỗi ngày một nặng, 1-2 tháng tái
phát một lần, sốt cao trên 40 độ, có mủ, 5-7 ngày mới khỏi. Ngoài ra, cháu
còn bị dị ứng, ra mồ hôi trộm. Đề nghị cho biết phương pháp phòng và chữa
hữu hiệu nhất".
Về amiđan, phải thường xuyên giữ sạch miệng cho cháu (chải răng
ngay sau mỗi bữa ăn, súc miệng bằng nước muối loãng nhiều lần trong
ngày). Nếu viêm thì chữa kháng sinh đủ liều để tránh nhờn thuốc (nên đổi
loại kháng sinh mà cháu đã dùng quá quen), đủ thời gian (khoảng 5-7 ngày
dù đã hết sốt). Nếu chữa trị và dự phòng tốt thì sau này cháu lớn lên không
nhất thiết phải cắt amiđan, trừ trường hợp có hốc mủ dai dẳng, ảnh hưởng
đến sức khỏe.
Hãy nhớ: Khi trẻ bị sốt cao bất cứ do nguyên nhân gì, ta không được
bọc kín trẻ hoặc cho mặc nhiều quần áo; trái lại phải bỏ bớt quần áo, bỏ chăn
(dù là mùa lạnh; chỉ cần gian phòng không bị gió lùa) để giúp trẻ thải nhiệt

tốt; nếu không, trẻ dễ bị co giật.
Về mồ hôi trộm thì bác cần đưa cháu đi khám xem đó có phải là một
dấu hiệu của sơ nhiễm lao hay không (phản ứng lao dương tính, X- quang
cho thấy hình quả tạ tập thể dục). Nếu đúng sơ nhiễm lao thì chữa cũng dễ
khỏi trong vòng 6 tháng hoặc hơn một chút.
Về dị ứng, bác không nói rõ là ở da hay ở bộ máy hô hấp (hen phế
quản), ở mắt (viêm kết mạc theo mùa). Chỉ đoán là bác định nói "nổi mẩn";
nếu vậy hãy xem nếu cháu có giun đũa thì cho tẩy.
280. Dưới trước hay trên trước
"Ở vùng tôi, các cháu bé bao giờ cũng mọc răng hàm dưới trước.
Nhưng con trai tôi lại mọc răng hàm trên trước, như vậy có việc gì không?".
Đây là chuyện bình thường; vì tỷ lệ mọc răng hàm trên trước khá thấp
nên ta tưởng không có đấy thôi. Chuyện này cũng tương tự như việc có
người thưởng thành chỉ mọc 28 răng (không hề có 4 mầm răng khôn như số
đông), hay người già rụng răng rồi thấy mọc lại chiếc răng đó, nghĩa là tuy
hiếm nhưng vẫn xảy ra, không có gì đáng ngại.