GAN: đầu dây mối nhợ của sức khỏe và sắc đẹp (Kỳ 2) pptx

GAN: đầu dây mối nhợ của sức khỏe và
sắc đẹp
(Kỳ 2)

(Tiếp theo kỳ trước)
Gan - trung tâm giải độc
Trong việc duy trì glucose trong máu (đường huyết), gan đóng vai trò của
một nơi tàng trữ đường glucose từ bột đường của thức ăn tạo thành dưới dạng
glycogen và sẽ phóng thích nhanh chóng chất này thành glucose theo nhu cầu cơ
thể để cho năng lượng hoạt động. Sự duy trì đường huyết ở mức độ nhất định (1
glucose/lít máu) đòi hỏi một sự cân bằng thường xuyên giữa các thức ăn mang đến
(thường không liên tục) và số glucose sử dụng theo nhu cầu vận động tùy thuộc
vào chất insulin do tụy tạng tiết ra trong máu. Một sự thay đổi giảm đường huyết
có thể đưa đến hậu quả là bị suy nhược hay hôn mê và như thế gan lại phải đảm
nhiệm vai trò “bài tiết” (hay xuất ra) glucose theo nhu cầu hoạt động cơ thể.
Sau khi đánh thuốc mê hay thuốc ngủ barbituric một thời gian, ta thức dậy
được là nhờ khả năng giải độc của gan: gan tạo ra một lượng enzym để phân hủy
barbituric -chất lạ đối với cơ thể. Nhiều dược phẩm khác và những chất có hoạt
tính sinh học trong thức ăn uống hàng ngày mà ta vô tình hay cố ý đầu độc (rượu
chẳng hạn) cũng nhờ có gan giải độc, ta mới sống khỏe được. Sự kỳ diệu của chức
năng gan ở chỗ nó được sinh ra hàng triệu năm trước đây, lại có thể chế tạo ra
những chất mà con người mới sản xuất được cách đây vài chục năm thôi.
Chức năng khử độc của gan không chỉ đối với những chất lạ như thuốc
men, nó còn tác dụng trên những chất độc “quen thuộc” mà cơ thể sinh ra như
amoniac. Chất này được sinh ra với số lượng lớn ở trong ruột khi protein bị thoái
hóa biến thành acid amin. Chỉ có gan là có thể biến amoniac này thành urê và
được thận loại ra. Nếu gan hư yếu thì chất độc amoniac gia tăng nguy hại đến tính
mạng dễ dàng (định phân urê trong máu cũng là cách để biết chức năng gan này
còn tốt hay không). Ăn nhiều protein quá, nhất là các thịt cá ươn cũng có hại như
vậy.
Có những chất không phải thật sự là chất độc cũng được gan làm thoái

biến. Đó là kích thích tố nam và nữ và corticoid do tuyến sinh dục và thượng thận
tiết ra. Trong trường hợp các tế bào ở tuyến bã ở chân lông không sử dụng được
testosteron chẳng hạn thì sinh ra nhiều mồ hôi nhờn và chứng mụn. Nếu gan cũng
yếu nữa, không phân hủy được chất này thì mụn càng trầm trọng thêm. Vì thế, khi
trị mụn nên khuyên bệnh nhân ăn uống cân bằng dưỡng chất, chứ không phải bắt
kiêng cữ món này, món nọ, vì chứng mụn không do thực phẩm!
Các loại mỹ phẩm bôi ngoài da, tác dụng dưỡng chẳng có bao nhiêu nhưng
tế bào da sẽ bị nhiễm độc vì vô số chất mùi, chất mài, chất bảo quản mà gan
không thể vươn tới để giải độc cho nên người lạm dụng thường bị nám, sạm da,
nổi mụn hay dị ứng
Những nghiên cứu trên các bệnh gan mãn tính cho thấy do gan bị giảm
chức năng giải độc, không sản xuất được các enzym cần thiết cho sự khử độc và
do giảm tính đề kháng của cơ thể mà da của các bệnh nhân đau gan thường bị biến
đổi như tóc đổi màu, vàng da, da khô, sạm đen hay nâu đen, xám mặt gan bệnh,
gan yếu thì sắc diện bị xấu đi vậy.

Bảo vệ gan và thuốc bổ gan
Do đảm nhận cả ngàn chức năng như vậy mà vô số trục trặc cơ thể (bệnh)
sẽ xảy ra khi gan bị yếu, bị bệnh hoặc thiếu “nguyên, nhiên liệu” nên không sản
xuất được một hoặc nhiều sản phẩm trong số cả ngàn sản phẩm cần thiết của gan.
Cũng chính vì vậy mà bất cứ một trục trặc nào không rõ nguyên nhân hay trị hoài
không khỏi, người ta lại “đổ tội” cho gan: ăn mỡ không tiêu hoặc bị táo bón, trĩ:
tại gan yếu, không tạo được enzym để phân hủy protein của chất ấy; da vàng, da
thâm đen hay nám khô “tại gan yếu”, gan bệnh; tròng mắt bị vàng: tại gan; trong
người nóng nảy tại “gan nóng” Nói như vậy cũng có thể đúng một phần, nhưng
phần lớn là do người ta không cung cấp đủ nguyên liệu (các dưỡng chất do thực
phẩm mang lại) để gan tạo ra những hoạt chất để điều hành hoặc giải độc cơ thể.
Điều đáng buồn là nhiều người trong chúng ta lại không vì sự quan trọng của lá
gan mà giữ gìn, bảo vệ nó cho đúng cách! Chứng gan nhiễm mỡ chẳng hạn, là do
người ta ăn uống quá độ mà không cân bằng dưỡng chất hoặc do lối ăn uống thiếu

vệ sinh, khiến gan bị nhiễm trùng, nhiễm độc. Nghiện rượu là giai đoạn đầu dẫn
đến bệnh xơ gan Ta biết rằng khả năng giải chất độc cồn etylic tối đa của gan là
7 g cồn etylic mỗi giờ, tức lối một ly bia hay một chung nhỏ (30 cc) rượu đế. Vừa
uống quá lượng này, vừa lai rai dài ngày, gan không đủ khả năng giải độc, khiến
nó bị chai cứng, tức là mất đi khả năng tái sinh kỳ diệu ấy. Lâu ngày sẽ bị xơ gan
cổ trướng như nói ở trên. Chứng gan nhiễm mỡ còn do ăn quá nhiều dầu mỡ nữa.
Ăn nhiều chất béo quá (trên 70 g/ngày) mà thiếu các chất hướng mỡ (giúp tiêu
hóa, biến dưỡng mỡ) khiến gan không biến dưỡng chất béo kịp, tích tụ lại gây
chứng gan nhiễm mỡ hoặc cholesterol cao, mỡ máu cao. Thế nhưng chất béo rất
cần thiết cho cơ thể, tối thiểu mỗi ngày nếu không ăn được 1-2 muỗng canh dầu
mỡ (nửa dầu, nửa mỡ) thì gan cũng bị bệnh và cơ thể sẽ trục trặc, da sẽ xấu Ta
biết rằng trong dầu mỡ có các acid béo chưa no (chưa bão hòa, trong dây carbon
có các nối đôi), trong đó có các acid béo thiết yếu mà nếu không có thì gan sẽ bị
vô hiệu hóa hoặc làm cho nó bị tích mỡ (acid béo no). Muốn tránh điều này, các
bà nội trợ phải biết sử dụng chất béo theo khoa học: mỡ heo, dầu dừa, dầu cọ chỉ
dùng để chiên, xào thức ăn; còn dầu phộng, dầu đậu nành, dầu mè, dầu hướng
dương dùng để trộn rau, cho vào thức ăn kho, nấu (tức không dùng nhiệt độ cao để
khỏi làm hư các acid béo thiết yếu). Không ăn nhiều các chất béo đã hydrogen hóa
(làm mất hết các nối đôi) như margarin, shortening và mì ăn liền (luôn chế biến
bằng shortening).
Viêm gan siêu vi, sốt rét, kiết lỵ amib đều có thể gây hư tế bào gan, do đó
phải luôn tích cực phòng tránh các bệnh ấy. Giun chui ống mật, sán lá gan cũng
thường gây nguy hiểm cho gan. Đó là các bệnh đường ruột mà mọi người có thể
tránh được bằng biện pháp vệ sinh ăn chín uống chín.
Ung thư gan là bệnh đáng ngại nhất vì khó sống lâu được. Nguyên nhân thì
rất nhiều. Có thể do ăn nhằm thực phẩm nhiễm nấm mốc như đậu phụng mốc, đậu
nành mốc, gạo mốc, do ăn phải chất độc hóa học, dư lượng thuốc trừ sâu rầy, do
chất có hoạt tính sinh học trong thực phẩm như màu, mùi tổng hợp do bị viêm
gan siêu vi Tuy nhiên các nhà ung thư nhận định rằng những nguyên nhân vô
tình đó chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ so với những nguyên nhân “hữu ý” mà con người

tự gây ô nhiễm cho mình như nghiện thuốc lá, nghiện rượu bia
Nhiều người lầm tưởng rằng phải bổ gan bằng những dược phẩm đắt tiền
như trích tinh từ gan bò tươi (Liver extract) , thực ra các chế phẩm từ gan đã bị
cấm sản xuất tại các nước Âu Mỹ từ lâu vì không có tác dụng thực sự mà lại còn
có thể lây bệnh bò điên nữa. Các thuốc nhuận gan, lợi mật như các chế phẩm
artichaut, sulfarlem cholin, hyposulfène nếu cần, chỉ cho người bị bệnh gan thật
sử dụng một thời gian ngắn mà thôi. Nghĩa là với những người còn ăn uống được
thì hàng ngày nên nghĩ tới chế độ ăn uống cân bằng dưỡng chất, nhiều rau trái
tươi. Để có đủ nguyên, nhiên liệu cho gan hoạt động tốt:
Về chất đạm: 1 g protein cho mỗi kg cơ thể, trong đó 50% do ngũ cốc và
thực vật, chỉ cần nửa gram protein động vật tức 3,5 g thịt cá cho mỗi kg cân
nặng/ngày.
Về chất béo, mỗi ngày cần có 1/2 g mỡ và 1/2 g dầu cho mỗi kg cân nặng,
theo phân tích về dầu, mỡ nói trên.
Về bột đường, ngũ cốc ăn theo nhu cầu cơ thể theo tiêu chuẩn vận động
nhiều thì ăn nhiều, vận động ít thì ăn ít và giảm thiểu đường tinh chế, bánh mứt
kẹo.
Về sinh tố, khoáng chất, đã có một phần trong các thực phẩm trên và mỗi
ngày cần có 200 g rau lá lục đậm, 100 g củ, quả có màu vàng, cam, đỏ và 200 g
trái cây chín tươi.
Thức ăn bổ túc cần cho gan hoạt động tốt là 1 ly sữa bò tươi mỗi ngày và
mỗi tuần 3 - 5 trứng luộc.
Ta biết rằng khả năng phi thường của gan là tự nó có thể tái sinh tạo lại
phần bị hư bị bệnh với điều kiện phải cung cấp đủ nguyên liệu, tức là một khẩu
phần cân bằng dưỡng chất nói trên. Chất giải độc cho gan tốt nhất là thịt, cá, sữa,
trứng và rau quả tươi. Trong vòng 10 ngày, phân nửa protein của gan được đổi
mới hoàn toàn. Không có protein làm sao gan tái tạo được phần tế bào thoái hóa.
Nhưng nếu thịt, cá, sữa, trứng vượt quá số lượng nêu trên cũng sẽ là “gánh nặng”
cho gan! Gan là một nhà máy, mà nhà máy luôn có chất phế thải, nếu ta ăn quá
nhiều thì cũng sẽ chuyển thành chất thải mà nên nhớ trong cơ thể ta không có bãi

rác! Rác thừa nhiều quá khả năng xử lý của gan thì sẽ gây ra tình trạng gan nhiễm
mỡ, mỡ máu cao, cholesterol cao, xơ vữa động mạch mà vòng bụng sẽ to ra và
cuộc sống sẽ ngắn lại.
Nhiều người cho rằng gan mình “yếu” rồi cữ món nọ món kia, rốt cuộc gan
bị thiếu chất không hoạt động được và bị yếu thêm. Gan yếu thì đừng ăn quá nhiều
một món nào và cũng không được cữ hẳn món nào, kể cả dầu mỡ. Món nào ăn vào
bị dị ứng rõ ràng thì cữ hẳn món đó một thời gian chứ không nên vì ăn cá ngừ gây
ngứa rồi cữ cả cá biển. Ăn mỡ động vật không được thì thay bằng dầu (không
chiên rán nóng quá làm hư các acid béo cần thiết). Nếu cảm thấy khó tiêu với dầu
mỡ thì hãy ăn các món chứa dầu mỡ như cá béo, đậu mè, nhất là đậu phộng nấu,
sữa đậu nành Nhiều người cho rằng đau gan phải cữ trứng. Sự thật không hẳn
như vậy. Trứng là thức ăn chứa đạm giàu methionin nhất. Trứng cũng chứa nhiều
cholin và các sinh tố cần thiết cho gan. Do đó ngày nay người ta nói trứng cần cho
sự giải độc gan. Vài ngày ăn một quả trứng luộc là tốt nhất, nếu mình không bị dị
ứng thật sự với trứng.
Tóm lại, chức năng của gan vô cùng quan trọng. Hãy nghĩ tới vai trò quan
trọng của nó mà bảo vệ nó tốt hơn, trước hết là những bữa ăn cân bằng dưỡng
chất, thay đổi món luôn theo nguyên tắc “ăn tất cả mỗi thứ một ít”. Món nên kiêng
cữ chính là thuốc lá và rượu, bia - những chất độc thường xuyên gây hại gan.
BS. VĨNH KHÁNH
DS. PHAN ĐỨC BÌNH
DS. DIỆU PHƯƠNG