Liệu pháp gen là gì? potx

Liệu pháp gen là gì?
Liệu pháp gen (Gen Therapy -
GT)
là một thành tựu mới dùng để chữa
bệnh dựa trên sự biến đổi của biểu
hiện gen người hướng theo mục
đích
chữa bệnh. GT đã được đ
ề cập trong
bối cảnh điều trị những bệnh gây
chết và tàn tật, mặc dù nó c
ũng có cả
tiềm năng phòng b
ệnh. Trong những
giai đoạn ban đầu, GT được nghiên
cứu trong những phòng thí nghiệm
cơ bản. Một số thí nghiệm lâm sàng
ban đầu trên con người nhằm kiểm
tra những khái niệm quan trọng đã
xuất hiện trong những nghiên cứu
trong phòng thí nghiệm.
Cơ sở khoa học về GT nằm trong
những hiểu biết của chúng ta về cơ
s
ở Di truyền học về bệnh tật của con
người. Có thể nói một cách chắc
chắn rằng những gen mà chúng ta
thừa hưởng từ bố mẹ hầu như đã
ảnh
hưởng đến từng bệnh tật của con
người. Một phức hợp gần 150.000

gen riêng biệt tạo nên cơ thể con
người. Nhiều năm trước đây, m
ột nỗ
lực quốc tế nhằm xác định từng gen
riêng biệt của người. Công trình này
gọi là Dự án Genome của con
người, được tiến hành thuận lợi và
hoàn thành sớm sau những chuyển
bi
ến của thế kỷ. Sự biến dị trong cấu
trúc của gen người giúp chúng ta
trong xác định từng cá thể, như
chiều cao cho đến màu mắt của
chúng ta. Thật không may, một số
trường hợp di truyền cách thế lại
làm phát sinh bệnh. Nhiều bệnh di
truyền từ thế hệ này sang thế hệ
khác bằng cách thừa hưởng một gen
đơn, ví dụ bệnh Huntingdon. Nhiều
bệnh và những tín trạng khác lại
chịu ảnh hưởng của một tập hợp
gen.
Giả thiết của GT dựa trên việc điều
trị bệnh ngay tại gốc rễ của nó:
những gen bất bình thường. Về cơ
bản có 2 dạng GT: một dạng được
gọi là Liệu pháp Gen soma
(Somatic
Gen Therapy -
SGT). SGT liên quan

đến sự biểu hiện gen bên trong
những tế bào sẽ được uốn nắn ở
bệnh nhân nhưng không di truyền
cho thế hệ sau. Đây là loại hình GT
đang được nghiên cứu tại "Viện
Liệu pháp Gen người" cũng như tại
nhiều phòng thí nghiệm khác trên
thế giới. Dạng GT khác được gọi
là Liệu pháp Gen dòng
mầm (Germline Gen Therapy -
GGT) liên quan đ
ến cải biến gen của
những tế bào mầm mà những tế bào
này truyền đạt những sự thay đổi đó
cho th
ế hệ sau. Hãy còn ít công trình
nghiên c
ứu về sự can thiệp vào dòng
mầm vì lý do kỹ thuật và đạo đức.
Truyền đạt
Một khó khăn cơ bản trong GT là
tìm ra những kỹ thuật truyền đạt
chất liệu di truyền vào những tế bào
thích hợp của người bệnh bằng một
phương pháp đặc biệt, hiệu quả và
an toàn. Vấn đề "truyền đạt thuốc"
(ở đây gen đưa vào được xem là
thuốc) đang là thử thách đ
ặc biệt cho
những gen lớn và phức tạp và nó

phải được đưa vào trong nhân tế
bào. Nếu các gen được truyền đạt
một cách đúng đắn, chúng có thể
duy trì đời sống của tế bào và có xu
hướng dẫn đến điều trị bệnh.
Công nghệ GT dựa trên nguyên
lý truyền đạt gen. Để làm được điều
này, chúng ta phải dùng phương ti
ện
vận chuyển gen (được gọi là vectơ,
có thể gói gọn những gen liệu pháp)
để truyền đạt đến các tế bào. Nhiều
vectơ đang được sử dụng là đ
ựa trên
những phiên bản của các virut đã
được nhược hoá (làm yếu) hoặc đã
được cải biến. Qua hơn 1 tỉ năm ti
ến
hoá, các virut đã có được những
cách cực kỳ có hiệu quả trong việc
xâm nhập tế bào và truyền đạt gen
để gây bệnh. Khó khăn của chúng ta
là phải loại trừ những cấu phần (của
virut) gây nên bệnh tật và gắn vào
đó b
ằng những gen tái tổ hợp có khả
năng trị liệu cho bệnh nhân. Những
virut đã đư
ợc cải biến này không thể
sinh sản trong cơ thể bệnh nhân,

nhưng lại lưu giữ được khả năng
truyền đạt có hiệu quả chất liệu gen
cho bệnh nhân.
Nguyên lý khác dựa trên
những vectơ tổng hợp, mà trong đó
những phức hợp DNA, các protein
hoặc lipid được hình thành trong
những phần tử có khả năng truyền
đạt các gen.
Thí nghiệm đầu tiên về GT cho con
người được bắt đầu năm 1990 sử
dụng nguyên lý GT ex vivo. Trong
trường hợp này, những tế bào bệnh
của bệnh nhân được lấy ra và cấy
trong phòng thí nghiệm và được ủ
với các vectơ để cải biến những gen
của chúng. Sau đó thu thập các tế
bào và cấy trở lại cho chính bệnh
nhân đã được lấy tế bào. Những thí
nghiệm trị liệu ban đầu theo phương
pháp này nhằm điều trị 2 trư
ờng hợp
sai lệch gen, có cả những trẻ em có
dạng di truyền khiếm khuyết miễn
dịch cũng như những trẻ em và
người lớn có hàm lượng Cholesterol
cực kỳ cao trong máu. Kỹ thuật này
đã nhanh chóng trở thành kỹ thuật
thực tiễn hơn nhờ dựa trên nguyên
lý GT in vivo, trong đó, các virut

được đưa trực tiếp vào cơ thể bệnh
nhân. Dạng GT in vivo đầu tiên dựa
trên phiên bản đã được nhược hoá
của adenovirus dùng điều trị bệnh u
hoá xơ. Adenovirus có đặc tính
"hướng kích thích" tự nhiên đối với
phổi và chúng góp phần gây nên
những bệnh về phổi.
Ngày nay, những dạng bệnh khác
cũng đang được nghiên cứu như là
những "ứng cử viên" cho GT kể cả
những bệnh về tim mạch, các bệnh
lây nhiễm (như AIDS) và ung thư./.
Jim Wilson - 29/4/2001 - Ngư
ời
dịch: Nguyễn Tấn Anh