Bài thơ: Mùa xuân nho nhỏ

Về bài thơ Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải, SGK Ngữ Văn9, tập hai)
Nếu biết được rằng Mùa xuân nho nhỏ ra đời lúc nhà thơ Thanh Hải đang giành giật với tử
thần từng phút sống (….Em nâng cho anh nằm/ Giữa những cơn khóc thầm/ Em quạt cho
anh ngủ)
(1)
, ta sẽ càng xúc động, cảm phục trước tình yêu cuộc sống, khát vọng hoà nhập
và dâng hiến hồn nhiên, trong sáng đến lạ lùng của tác giả. Được viết vào thàng 11- 1980,
một tháng trước lúc nhà thơ trút hơi thở cuối cùng, bài thơ được nhạc sĩ Trần Hoàn phổ
nhạc và từ đó đã đồng hành cùng bao nhiêu mùa xuân.Bài thơ mở đầu bằng bức tranh thiên
nhiên mùa xuân mang sắc màu và âm thanh quen thộc của đồng quê. Bình dị, tươi trong,
chứa đựng sự sống và niềm vui. Cảnh và tình hoà quyện. Đó là màu tím biếc của bông hoa
dân dã soi bóng, hài hoà trên mặt nước song xanh thấm đẫm bóng trời xanh, là tiếng hót
cao vang của con chim chiền chiện vút lên từ bãi sông, ruộng lúa làm sao động khoảng
trời. Còn thi nhân yêu đời thì lắng nghe, phát hiện và thụ cảm cùng với bao trìu mến, nâng
niu:Mọc giữa dòng sông xanh. Một bông hoa biêng biếc. Ơi con chim chiền chiệnHót chi
mà vang trời.Trong khát vọng nắm bắt trọn vẹn hương vị cuộc đời của một người ý thức
được kiếp người hữu hạn, cảm nhận thính giác đã chuyển hoá thành thị giác, cái vô hình
trở thành cái hữu hình: Từng giọt long lanh rơi/ Tôi đưa tay tôi hứng. Tiếng chim chiền
chiện thả vào không gian trong suốt của mùa xuân được cảm nhận thành từng giọt mang
màu sắc long lanh. Câu thơ gợi nhớ đến lời thơ Tồ Hữu: Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo
nức/Ở ngoài kia vui sướng biết bao nhiêu. Cùng một niềm tha thiết yêu đời, chỉ khác nhau
cảnh ngộ.Sáu dòng thơ đầu không có một chữ xuân nào mà ta vẫn thấy chàn ngập không
khí mùa xuân qua những hình ảnh và âm thanh đặc trưng, tiêu biểu. Giữa các dòng thơ hầu
như không có hiệp vần ( trừ hai tiếng rơi và trời) mà nhạc tình vẫn trần đầy do hiệu quả hài
thanh trong các tiếng- một trong những đặc điểm của thơ ca đưng đại. Để ý thêm, ta sẽ
thấy sự đăng đối ngầm giữa từng đôi câu thơ một trong sáu dòng thơ: hài hoà giữa diện và
điểm, phông nền và nét nhấn của từng bức tranh xuân. Tất cả tạo cho bài thơ lực hấp dẫn
ngay từ những khúc dạo đầu.Cảm hứng trữ tình công dân thấm sâu trong tâm hồn lớp nhà
thơ xuất hiện sau cách mạng tháng tám, trưởng thành qua hai cuộc kháng chiến đã dẫn dắt
thi tứ mở hướng về phía mùa xuân cho đất nước. Hình ảnh đất nước vào xuân với nhịp
điệu rộn ràng, xôn xao, hối hả không tìm ở đâu xa mà tìm ngay trong hình ảnh người lính

hành quân bảo vệ bờ cõi và người nông dân lao động trên đồng, tiêu biểu cho một dân tộc
ngàn năm tay cày, tay súng. Sự đối xứng của hai hính ảnh đi liền với hai chữ mùa xuân
trùng điệp tự nó tạo nên giai điệu rộn ràng, một không khí khẩn trương sôi nổi, chẳng cần
tác giả phải chua thêm: Tất cả như hối hả/Tất cả như xôn xao. Nhạc sĩ Trần Hoàn rất tinh
khi cắt bỏ hai dòng thơ này không đưa vào bản nhạc.Đất nước như vì sao/ Cứ vượt lên phía
trước là một so sánh độc đáo, mới lạ, nảy sinh trong hoàn cảnh cụ thể nhưng mang giá trị
khái quát cao. Toả sáng vĩnh hằng, đất nước trong quá khứ và hiện tại cứ bền bỉ và vượt
lên qua bao giânnn vất vả, bất chấp mọi kẻ thù, như một thiên thể giữa bầu trời nhân loại.
Đặt vào bối cảnh đất nước những năm 1975 – 1980 với những ngặt nghèo của hai cuộc
kháng chiến chống đói nghèo lạc hậu và bảo vệ chủ quyền dân tộc, hình ảnh so sánh trên
thật có ý nghĩa. Có nét gần gũi với Nguyễn Đình Thi trong cảm hứng về đất nước: Anh yêu
em như anh yêu đất nước/ Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần nhưng một bên thì da diết
xót xa, một bên lại vững vàng rắn rỏi.Rung cảm thiết tha trước mùa xuân đất nước, nhà thơ
bộc bạch một ước nguyện chân thành:Ta là con chim hótTa làm một cành hoaTa nhập vào
hoa càMột nốt trầm xao xuyếnCái tôi đã chuyển hoá thành cái ta, điệp lại nhiều lần như liệt
kê, nhấn mạnh thể hiện sự hoà điệu với mọi người trong ước vọng chung là góp sức xuân
của từng cá nhân cho mùa xuân đất nước. Nhà thơ muốn hoá thân vào tiếng chim hót báo
hiệu và thức tỉnh, một cành hoa tô điểm cho núi sông, một nốt trầm xao xuyến trong khúc
ca phấn chấn tự hào động viên khích lệ. Bài thơ có sự ứng chiếu trong kết cấu: Bông hoa
tím soi bóng dòng sông, con chim chiền chiện với tiếng hót long lanh ở đầu bài thơ, những
hình ảnh dung dị của mùa xuân, đến đây được láy lại trở thành ẩn dụ cho mùa xuân nho
nhỏ. Ta bống thấm thía nhan đề của bài thơ. Vì mỗi cuộc đời như một mùa xuân thể hiện
niềm tự tin, tự hào của con người trong tư thế tự do và làm chủ. Trước Thanh Hải đã có
Mùa xuân xanh, mùa xuân chín, một nhà xuân
(2)
…còn mùa xuân nho nhỏ thân thương đến
lúc này ta mới gặp lần đầu.Từ cảm hứng trữ tình công dân dạt dào sôi nổi, nhà thơ trở về
với chức phận nghệ sĩ của mình qua đoạn thơ kết:Mùa xuân – ta xin hátCâu nam ai, Nam
bìnhNước non ngàn dặm mìnhNước non ngàn dặm tìnhNhịp phách tiền đất HuếCái chung
lại trở về với cái riêng trong tiếng hát ca của người nghệ sĩ nhiệt thành ca ngợi vẻ đẹp của

nước non ngàn dặm nối liền một dải bằng dọng ca lặng thầm da diết của điệu hò, điệu lí đất
chôn rau. Bài thơ khép lại bằng một triện đỏ in dấu hồn thơ của người con xứ Huế.Bài thơ
lay động tâm hồn chúng ta bởi chất nhạc xao xuyến và ước nguyện chân thành cảm động.
Cái ước nguyện lặng lẽ dâng cho đời một mùa xuân nho nhỏ đã tìm được những tiếng lòng
đồng vọng. Bài thơ chính là một “ Mùa xuân nho nhỏ” Thanh Hải để lại cho đời trước lúc
đi xa.