CÂU KỶ TỬ (Kỳ 4) pps

CÂU KỶ TỬ
(Kỳ 4)




Tham khảo:
+ Câu kỷ tử có tác dụng bổ tinh khí, bổ suy nhược làm cho người xinh
tươi hồng hào, sáng rõ tai mắt, yên thần định chí sống lâu (Bản Thảo Dược
Tính).
+ Câu kỷ tử làm cứng mạnh gân xương, sống dai lâu gìa, trừ phòng
phong bệnh bổ hư lao, ích tinh khí (Thực Liệu Bản Thảo).
+ Câu kỷ tử chữa được những bệnh ở tim, ọe khan đau tim, đau họng
khát nước vì thận có bệnh cho nên hay làm nên chứng tiêu khát (Thang Dịch
Bản Thảo).
+ Câu kỷ tử có tính giúp cho thận, nhuận được phế, dùng nó ép lấy dầu
thắp sáng đèn làm sáng mắt (Bản Thảo Cương Mục).
+ Câu kỷ tử có vị cay vừa, khí ấm vừa và mát, tính có thể lên xuống
được, vị nặng nên hay bổ âm nhưng tính của nó là âm trong có dương nên cổ
được khí. Xét cho đúng thì nó chỉ xét cho dương một phần nào thôi, chứ không
có tính cách kích động nên những người biết dùng thì dùng để tiếp thêm sức
cho Thục địa là đúng. Còn vấn đề công dụng của nó thì có thể làm cho thông
minh tai mắt, yên ổn tâm thần tăng thêm tinh tủy, cứng mạnh gân xương, bù
đắp vào những chỗ bất túc nhất là lao thương quá độ. Vì vậy khi mà thận khí
đã đầy đủ thì chứng tiêu khát không còn nữa, còn những người bị chân âm suy
tổn mà đau ở sau lưng dưới rốn, mê man dùng nó thì công hiệu (Cảnh Nhạc
Toàn Thư).
+ Câu kỷ tử có vị ngọt tính bình là vị thuốc chính của Thận, vì vậy mà
bổ Thận ích tinh, khi Thận thủy đã mạnh thì gân xương rắn chắc vững vàng
nên chứng tiêu khát lui cả, còn những chứng mắt mờ, tai điếc, lưng đau, chân
yếu cũng theo đó mà biến mất (Bản Thảo Thông Nguyên).

+ Đi xa ngàn dặm thì không nên dùng Câu kỷ tử vì nó bổ thận quá cho
nên kích thích đến tình dục, nó có khí bình không nóng, nó có tác dụng bổ thận
chế hỏa, công hiệu như Thục địa nhưng chỉ tiếc khí nóng bứt rứt trong xương
muốn trừ nó mà chưa từng dùng được (Danh Y Biệt Lục).
+ Câu kỷ tử vị ngọt mát tính nhuận, các sách ghi rằng có tác dụng khu
phong, minh mục, mạnh gân xương, bổ tinh, tráng dương. Xét đúng ra thì Thận
thủy suy thiếu uống vào có tính cam nhuận thì âm phải theo dương mà sinh
trưởng. Khi Thận thủy đã đầy đủ thì tự nhiên phong sẽ bị tán ngay, vì thế nó có
tác dụng làm sáng được tai mắt, cứng xương, mạnh gân. Đó lại càng chứng
minh rằng Câu kỷ tử là một vị thuốc tư thủy, do đó mà các sách đều cho rằng
nó có tác dụng chữa được tiêu khát. Ngày nay thấy nó sắc đỏ mà tưởng lầm là
thuốc bổ dương thì quá sai lầm. Tại sao không biết rằng những thứ đã gọi là
khí hàn thì có bao giờ mà bổ dương được? Nếu cứ cho sắc đỏ đó là bổ dương
thì Hồng hoa, Tử thảo thì sắc nó cũng đỏ mà có ai quả quyết là thuốc bổ dương
đâu, có kẻ lại cho rằng tính nó hoạt huyết. Than ôi! đạo làm thầy thuốc mà
không rành, chỉ hạn hẹp trong mấy cuốn sách, nghĩ quẩn quanh, cái gì còn hồ
nghi phải gắng sức nghiên cứu cho tới đầu tới đuôi. Nói chung quy chỉ vì xem
sách không tinh, định câu không rõ nghĩa không thể nhận xét mà lý hội cho
đến cùng, chỉ biết một đoạn nào đó thì biết làm sao được! Chẳng hạn những
bệnh thuộc hư hàn mà dám dùng nó thì chuyện xảy ra chẳng những không thể
bổ được phần dương mà hư lại càng hư thêm rồi sinh ra những chứng tiêu chảy
không cầm được, có khi tới chết. Đó chính là sai một ly đi một dặm nó biến
chuyển nhanh như thế, sao lại cho rằng dùng thuốc không cần cẩn thận lắm
cũng được vậy mà? (Bản Thảo Cầu Chân).
+ Câu tử có vị ngọt đắng tính lạnh, nhập vào kinh Can và Thận, có tác
dụng bổ âm tráng thủy, tưới nhuần được cho Can, thanh trừ được phong độc.
Nhờ được tính đắng mát cho nên Tỳ dễ tiết, với những dạng người có bệnh Tỳ
thổ khô táo, táo bón mới nên dùng nó; Với nhưng người có thủy hàn khô thấp,
trường vị hoạt tiết, tiêu lỏng, tiêu sệt luôn thì không nên dùng nó vì có thể sinh
ra tiêu chảy. Nếu ai gọi nó là thuốc trợ dương khí là sai hoàn toàn (Trường Sa

Dược Giải).
+ Dùng với Thục địa là rất hay, thuốc làm sáng mắt, thính tai, ích tinh,
cố tủy, kiện cốt, cường cân, chuyên bổ lao thương, chỉ tiêu khát, chân âm hư
mà bụng rốn đau không khỏi, dùng nhiều rất hay (Cảnh Nhạc Toàn Thư').
+ Câu kỷ tử chuyên bổ huyết, không thuốc nào hơn (Trùng Khánh
Đường Tùy Bút).
+ Câu kỷ tử cảm khí xuân hàn của trời, lại được cả khí xung hòa của đất
để sinh ra, vị nó ngọt, tính bình cho nên là vị thuốc chính có công năng chuyên
bổ cho chân âm của Can và Thận. Họ Đào nói: Xa nhà ngàn dặm chớ ăn Câu
kỷ tử, ý nói sức cường dương của nó đó thôi (Dược Phẩm Vậng Yếu).
+ Chu Nhụ Tử trông thấy bên chỗ khe suối có hai bụi rậm hoa xanh tươi
trông rất đẹp, bỗng thấy một chó lớn đuổi một con chó nhỏ phóng vào bụi hoa
gần ngay gốc cây Kỷ tử. Họ trông thấy vậy nhưng không biết nó biến đi đâu,
liền cùng nhau đào ở gốc cây Kỷ tử thì thấy ở gốc có hai cái rễ lớn nhỏ như hai
con chó nằm gọn ở đó, họ bèn đem về nấu ăn, tự nhiên thấy khỏe, khoan khoái
trong người. Ông nói đó là cây Kỷ tử của tiên trồng có hơn cả ngàn năm nên
mới hóa hình con chó (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
+ Tục truyền ngày xưa cây này mùa xuân gọi là Thiên tinh tử, mùa hè
gọi là Câu kỷ diệp, mùa thu gọi là Khước lão, mùa đông gọi là Địa cốt bì
(Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
+ Câu kỷ tử còn cho lá và ngọn gọi là Câu kỷ hành diệp, có vị đắng, tính
lạnh, không độc, thường nấu với thịt dê ăn bổ, có tác dụng trừ phong, sáng mắt.
Có thể thay trà để uống, công dụng chỉ khát, hết bứt rứt, nóng nảy, bổ sinh dục,
giải độc của miến. Nó rất ghét sữa tô. Lấy nước cốt của nó nhỏ vào mắt có tác
dụng trừ mộng thịt ở mắt, màng đỏ ở mắt, choáng váng, hoa mắt (Trung Quốc
Dược Học Đại Từ Điển).
+ Cây còn cho mầm gọi là Câu kỷ miêu có vị đắng tính lạnh, có tác
dụng trừ phiền, ích chí, khu phong, minh mục, tiêu nhiệt độc, tán sang thủy
(Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
+ Dùng hạt Câu kỷ tử loại ở Cam châu nấu chín, gĩa nát, trộn với men

gạo hoặc lấy hạt Câu kỷ cùng với Sinh địa hoàng chế thành rượu uống gọi là
rượu Câu kỷ (Câu Kỷ Tửu). Dùng hạt Câu kỷ trộn gạo nấu cháo có tác dụng bổ
tinh huyết, ích thận khí, thiếu huyết, thận suy dùng rất tốt gọi là Câu kỷ tử chúc
(Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).
+ Loại Câu kỷ ở Cam châu, Trung Quốc có màu đỏ thịt dẻo, ít hột là thứ
tốt nhất (Trung Dược Đại Từ Điển).
+ Câu kỷ, hột của nó gọi là Câu kỷ tử, rễ gọi là Địa cốt bì. Rễ có vị đắng
hơn, tính hàn hơn, còn hột thì ngọt nhiều, đắng ít. Công dụng của hai thứ này
có khác nhau. Câu kỷ tử là thuốc tư bổ Thận âm, Địa cốt bì là thuốc trị chứng
nóng âm ỉ trong xương (Đông Dược Học Thiết Yếu).

Phân biệt:
(1) Ở Việt Nam không có loại Lycium chinensis Miller, mà có cây Câu
kỷ (Lycium ruthanicum Murray) cùng họ trên đó là cây cỏ, cành có gai. Lá
nguyên mọc so le. Hoa tím nhạt mọc ở kẽ lá. Quả hình trứng thuôn, khi chín
màu đỏ, có nhiều hạt. Cây được trồng nhiều nơi làm rau ăn và làm thuốc.
Trồng bằng cành hoặc hạt vào mùa xuân, chỉ dùng lá nấu canh và chữa ho. Có
khi quả chín đỏ được dùng thay thế Khởi tử, Vỏ rễ làm Địa cốt bì, không đúng
với cây trên, cần phải nghiên cứu lại.
(2) Vị này cho vỏ rễ của cây (Cortex lycii Chinensis) gọi là Địa cốt bì
(Danh Từ Dược Học Đông Y).