Nhứng chuyện thú vị về côn trùng

Những chuyện thú vị về côn trùng
Những con côn trùng quá bé nhỏ tưởng chừng vô hại với những chiếc ôtô to đùng. Vậy mà
chúng lại là nguyên nhân gây tai nạn cho hơn nửa triệu tài xế tại nước Anh.
Thế giới côn trùng, vốn đông nhất trên hành tinh của chúng ta, đầy ắp những điều thú vị.
Kẻ dẫn đường cho thần mặt trời
Người Ai Cập cổ đại sùng bái và coi những con bọ hung là thần linh. Món ăn ưa thích của
bọ hung là phân. Có điều bọ hung ở Ai Cập rất đông đúc, vì thế món bốc mùi này trở nên
quý hiếm hơn bao giờ hết.
Bọ hung phải học cách để giành lấy phần của mình khi tìm thấy thức ăn. Chúng nhanh
chóng chọn cho mình một cục và lăn nó đi càng nhanh càng tốt khỏi đống phân. Sau đó, nó
lập tức chôn của cải để không bị cướp lại bởi những con bọ hung khác.
Những con bọ hung này sử dụng hướng di chuyển của mặt trời, tức là từ Đông sang Tây.
Người Ai Cập nhìn thấy các viên phân tròn dịch chuyển theo hướng mặt trời, rồi lại biến
mất xuống lòng đất thì đã liên tưởng tới Thần Mặt trời, thần linh tối cao của họ. Họ đã đặt
cho bọ hung cái tên “người dẫn đường cho Thần Mặt trời”.
Thủ phạm gây tai nạn giao thông
Những con côn trùng bé nhỏ tưởng chừng như vô hại với những chiếc ôtô to đùng hiện đại.
Vậy mà, theo nghiên cứu của một công ty bảo hiểm Anh, chúng đã gây thiệt hại hàng trăm
triệu bảng và là nguyên nhân gây tai nạn cho hơn nửa triệu tài xế tại nước này.
Có tới 3/4 số tài xế được khảo sát đã phàn nàn vì bị côn trùng quấy rầy. Bị hành hạ bởi
tiếng vo ve, giật mình khi bị côn trùng bay vào mặt, họ phản ứng bằng cách đạp phanh đột
ngột. Đáng lo ngại hơn, 1/4 các bác tài đã bỏ tay lái để rảnh rang đối phó với lũ côn trùng
đáng ghét đang ở trong xe.
Có đến gần 80% các tài xế nữ hay gặp côn trùng, có thể do mùi hương từ các loại mỹ phẩm
đã hấp dẫn chúng. Các chuyên gia nhận định, có tới một nửa số tài xế trước đó chưa bao
giờ hoặc đã có ít nhất 10 năm chưa bị côn trùng đốt. Điều này làm sự sợ hãi của họ tăng
lên gấp bội khi côn trùng đột ngột xuất hiện và dẫn đến những hành động tiêu cực.
Những món ăn đặc sản
Côn trùng được coi là món khoái khẩu ở một số vùng nhưng lại là đồ kiêng kỵ với vùng
khác.
Tại một số nước châu Á như Thái Lan, Ấn Độ, Banglades , rất nhiều cửa hàng trên hè phố

bán đủ các món ăn làm từ dế, châu chấu, gián, bọ cánh cứng, sâu tre và trứng kiến Người
dân Thái Lan "nghiện" món côn trùng chiên hơn cả, nhất là châu chấu. Nhiều người lại
khoái chén các con gián có nhiều trứng trong bụng vì hương vị thơm ngon của nó, hay
thích bọ cánh cứng vì chúng có nhiều thịt hơn. Có người thích ăn bọ cạp, đặc biệt là phần
đuôi vì tin rằng nọc bọ cạp sẽ làm họ mạnh mẽ hơn
1
Tại Việt Nam, những món ăn chế biến từ côn trùng cũng thu hút nhiều người, như đuông
rán bơ, dế lăn bột rán giòn, bò cạp rán bơ, châu chấu nướng
Tăng cường hệ miễn dịch cho người
Một nghiên cứu mới đây cho thấy, nước bọt của muỗi có thể giúp chống lại bệnh sốt rét.
Các chuyên gia Mỹ đã cho những con chuột tiếp xúc với muỗi mang ký sinh trùng sốt rét,
một số con trước đó đã bị muỗi lành đốt. Kết quả là nhóm chuột từng tiếp xúc với nước bọt
muỗi lành có lượng ký sinh trùng trong máu và gan thấp hơn. Đó là bởi thứ nước bọt này
đã kích thích hệ miễn dịch tiết ra các hóa chất chống nhiễm trùng.
Ở các vùng bệnh do ký sinh trùng hoành hành như châu Phi và Trung Đông, người dân có
khả năng chống chọi với bệnh truyền nhiễm tốt hơn so với các vùng khác. Có ý kiến cho
rằng đó là do cơ thể đã khá quen thuộc với ký sinh trùng. Tuy nhiên, nghiên cứu mới đây
cho thấy sự tiếp xúc với nước bọt của côn trùng lành (không mang ký sinh trùng) mới giúp
tăng sức đề kháng.
Chính vì vậy, bị côn trùng đốt nhiều chưa hẳn đã xấu.
Đóng vai trò bác sĩ
Phương pháp điều trị vết thương bằng giòi (maggot) đã được sử dụng ở một vài bệnh viện
trên thế giới. Người ta cho giòi ăn các phần da và mô chết để ngăn chặn sự hoại tử. Vết
thương được xử lý bằng giòi trước phẫu thuật cho kết quả khá khả quan, nó không bị
nhiễm trùng sau khi mổ.
Trong một nghiên cứu khác tại Mỹ, sâu bọ được dùng để chữa bệnh dạ dày. Một loại sâu
roi (Trichuris suis) có thể làm dịu cơn đau bụng do viêm ruột.
Trong y học cổ truyền, rất nhiều loài côn trùng như bò cạp, ong mật, xác ve sầu đã trở
thành những vị thuốc quen thuộc.
Người đàn ông “ăn tươi nuốt sống" côn trùng (video)

Người có khả năng kỳ lạ này là anh Ngô Văn Tùy, 49 tuổi, ở đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi). Riêng
côn trùng dưới đất, anh đã ăn cỡ 400 loài khác nhau như kiến, ruồi, bọ xít, bọ ngựa và có
thể ăn sống một con rắn độc.
Người có khả năng kỳ lạ này là anh Ngô Văn Tùy, 49 tuổi, sinh ra và lớn lên ở đảo Lý Sơn
(Quảng Ngãi). Riêng côn trùng dưới đất, anh đã ăn cỡ 400 loài khác nhau, từ những con
nhỏ như con kiến, đến con ruồi, bọ xít, bọ ngựa, rồi to như con bọ hung. Anh Tùy cũng
khẳng định rằng, ở đảo Lý Sơn có 30 loài bướm khác nhau thì anh ăn đủ 30 loại từ 20 năm
nay
Để chứng minh khả năng, anh đi ra phía cánh đồng, chừng 10 phút sau, mang về một con
rắn đang sống. Anh bảo, đây là loài rắn đặc trưng trên đảo Lý Sơn, có nọc cực độc. Mấy
ông đứng tuổi chứng kiến buổi biểu diễn, sau khi quan sát con rắn cũng xác nhận đây là
dòng rắn hổ mang, có tên gọi là Bù Nặc.
2
Loài rắn này có nhiều trong các khe đá trên núi. Chúng
thường bò ra cánh đồng kiếm ăn và trú tạm ở các hang
hốc, bờ bụi. Không ít người ở Lý Sơn đã thiệt mạng khi
bị loài rắn này tấn công. Một người dân ở đây xác nhận,
đã tận mắt thấy loài Bù Nặc cắn chết một con bò. Giống
rắn này phát triển rất chậm và con to nhất chỉ bằng ngón
chân cái. Con rắn anh Tùy bắt được tuy chỉ bằng ngón
tay cái, song nó cũng khá già.
Anh Tùy cười bảo: “ Đi một lúc nghe thấy tiếng cóc kêu giống như bị rắn cắn. Lần theo
tiếng cóc, mình tóm được chú rắn này ở trong hang”.
Anh Tùy liền kéo căng con rắn, rồi vuốt thật mạnh từ đuôi lên đầu, tức thì một chú cóc to
bằng ngón chân cái phọt ra ngoài. Điều lạ là chú cóc vẫn sống, nhảy tưng tưng trên mặt
đất.
Anh Tùy nhặt lên, thổi phù phù, rồi thả vào miệng nhai một cách ngon lành. Chén xong
con cóc, anh nhìn xuống dưới đất, thấy mấy con côn trùng to cỡ con ruồi và 3 con bọ xít
đang bò lổm ngổm. Anh nhặt từng con vã vào mồm. Con rắn Bù Nặc độc vẫn đang quện
lấy cổ tay anh.

Đến lượt con rắn, anh Tùy đưa cái đuôi ngúng nguẩy của nó lên miệng. Trông cách anh ăn,
người ta nghĩ anh đang ăn miếng mực khô mềm ngọt. Nhiều người chứng kiến mặt mũi tím
tái, đỏ au.
Khi đã ăn gần hết con rắn, còn lại phần đầu, mọi người nghĩ rằng anh sẽ bỏ đi, vì đầu rắn
có đôi nanh, là nơi chứa tuyến kịch độc. Nhưng anh giơ lên bảo: “Tui ăn nốt đây!”. Nói rồi,
anh đưa lên miệng.
Anh Ngô Văn Tùy sinh ra và lớn lên ở đảo Lý Sơn, khi mới biết bò đã biết bơi, khi biết đi
thì đã lặn ngụp dưới biển. Có người nói, con người miền biển là vậy, khi bé nếu không hòa
hợp được với biển thì khi lớn sẽ chết dưới đáy biển.
Anh còn nhớ rõ, gần 30 năm trước, trong một đêm trăng sáng, ngồi trên một ngọn đồi
trông ra biển, anh nhìn thấy một con kiến đang hì hụi tha quả trứng mối trắng phau trên
nòng súng. Như một hành động vô thức, Tùy đưa cái trứng mối bé tí tẹo lên miệng nhấm.
Một cảm giác rất lạ, vừa béo, vừa ngậy, ngon không thể tả nổi.
Sau khi ăn trứng kiến, trứng mối thấy ngon, Tùy thử chuyển sang những món “sống động”
hơn. Lúc đầu, anh ăn thử kiến và mối, rồi các loại côn trùng nhỏ bò lổm ngổm dưới đất,
những loài côn trùng đậu trên cây, những loài chim bay trên trời.
Ngoài việc ăn tươi nuốt sống
các loài côn trùng, động vật,
anh Ngô Văn Tùy không có gì
khác người. Anh có một ngôi
nhà khang trang và một gia
đình hạnh phúc với một người
vợ hết mực yêu chồng. Anh
Tùy bảo, ăn mấy thứ còn sống
ngo ngoe bổ dương khiếp lắm.
Người đời ngâm một số con vật
vào rượu để uống cho bổ, còn
tôi ăn sống luôn.
Khả năng “bổ dương” của anh
Tùy thì nhìn là biết. Không

uống rượu, nhưng da lúc nào
cũng đỏ au và sần sần như da
gà chọi. Đặc biệt, mái tóc của
anh rất đen, mềm mượt, mặc
dù anh đã 48 tuổi. Chẳng thế
mà anh có tới 5 đứa con, 2 trai,
3 gái. Hiện 2 cô gái lớn của anh
đang học ở TPHCM.
3
Trong quá trình ăn, anh thống kê số lượng các loài. Riêng côn trùng dưới đất, anh đã ăn cỡ
400 loài khác nhau, từ những con nhỏ như con kiến, đến con ruồi, bọ xít, bọ ngựa, rồi to
như con bọ hung. Anh Tùy cũng khẳng định, ở đảo Lý Sơn có 30 loài bướm khác nhau thì
anh ăn đủ 30 loại từ 20 năm nay.
Lần đầu tiên Tùy khiến dân đảo Lý Sơn kinh hãi, là lần anh ra chợ mua cá giúp vợ. Qua
hàng cá, anh xem thúng cá của bà bán hàng và chê cá của bà ta không được tươi ngon.
Người bán hàng cứ khăng khăng bảo cá còn tươi nguyên, vừa mới đánh bắt ở dưới biển
lên.
Anh bảo: “Cho tôi thử con nhé?”. Anh Tùy cầm con cá ngó ngang ngó dọc, đưa lên miệng
và cắn một nhát đứt đôi con cá rồi nhai ngon lành.
Một chị hàng xóm của anh Tùy kể, có lần, chị đang cuốc đất trồng tỏi, anh Tùy cũng cuốc
đất ruộng bên cạnh. Chị chống cuốc nghỉ, thấy anh Tùy cứ lọ mọ bóc đất rồi cho cái gì đó
vào miệng nhai. Chị lại gần coi, thấy anh ta nhặt từng con giun to bằng ngón tay, đen xì
cho vào miệng nhai.
Từ trước đến nay, anh chưa bao giờ bị đau bụng hay có biểu hiện trúng độc khi ăn những
loài có nọc độc. Đã ăn con gì, anh ăn sạch cả nọc của nó, kể cả nhựa trên lưng con cóc,
một thứ độc có khả năng làm tê liệt thần kinh cũng không làm gì được anh.
Anh Tùy bảo: “Tôi rất muốn tìm hiểu về khả năng của mình, nên thường xuyên xem các
chương trình chuyện lạ bốn phương. Tôi thấy người ta chiếu cả một chương trình mấy
chục phút về một người ở Thái Lan ăn một lúc 4 con bọ cạp. Rồi một người ở châu Âu
biểu diễn ăn 4 con gián. Trong khi, tôi có thể ăn hết 100 con bọ cạp và cả nọc của nó".

Một số tập tính phổ biển của động vật
1/ Tập tính cư trú:
Mỗi loài có tập tính cư trú khác nhau. Tập tính cư trú ở động vật được hình
thành do nhiều yếu tố như ánh sáng, nhiệt độ, độ pH, nguồn thức ăn…
Ví dụ: Đối với những sinh vật sống dưới nước: có loài sống ở đáy , có lòai
sống ở vùng giữa, có loài sống ở gần mặt nước; có loài sống ở nước ngọt, loài
sống ở nước lợ, loài sống ở nước mặn, cũng có loài thích ứng rộng với độ
mặn, sống được ở cả nước ngọt, nước lợ, nước mặn như cá chình
2/ Tập tính kiếm ăn + săn mồi:
Phần lớn các tập tính kiếm ăn, săn mồi là các tập tính thứ sinh, hình thành
trong quá trình sống, qua học tập ở bố mẹ hoặc đồng loại hoặc qua trải
nghiệm của bản thân.
Ví dụ: hổ mẹ dạy hổ con săn mồi.
3/ Tập tính kết đôi, hôn phối:
Tập tính kết đôi, hôn phối thường diễn ra vào mùa sinh sản. Đây luôn là một
vấn đề hết sức thú vị của thế giới động vật.
Quá trình kết đôi được bắt đầu bằng các tín hiệu như âm thanh, màu sắc,
mùi…
Ví dụ:
4
* Ở côn trùng, ếch và chim thì các tín hiệu âm thanh đóng vai trò quan trọng
trong tập tính kết đôi. Con cái chỉ trả lời lại âm thanh do con đực cùng loài
phát ra.
* Tiếng hót rất quan trọng đối với chim đực khi chúng cần tìm bạn tình và răn
đe những kẻ định xâm phạm lãnh thổ. Một nghiên cứu gần đây cho thấy tiếng
ồn ảnh hưởng tới đời sống tình dục của chim.
* Trong mùa sinh sản, các loài chim thường bay lượn trên không trung để
khoe phần lông sặc sỡ dưới cánh và làm các động tác ve vãn hấp dẫn con cái
* Ở một số loài động vật như chồn hôi, chồn sóc, cáo lông đỏ, mùi hôi không
những có tác dụng tự vệ hiệu quả, mà còn là một biểu hiện cá tính. Tính chất

khác nhau của mùi hôi có thể là yếu tố quyết định để tìm kiếm bạn đời.
Tập tính hôn phối bắt đầu bằng độc chiếm lãnh thổ của con đực đánh đuổi
tình địch, tiếp theo là sự rủ rê con cái để ghép đôi, xây tổ, đẻ con và sau hết là
nuôi con.
4/ Tập tính sinh sản + chăm sóc con:
Phần lớn các tập tính sinh sản là tập tính bẩm sinh, mang tính bản năng.
Thường khởi đầu là do một kích thích của môi trường ngoài như thời tiết
(nhiệt độ, độ ẩm ), ánh sáng, âm thanh… tác động vào các giác quan hay do
kích thích của môi trường bên trong do tác động của hoocmon sinh dục gây
nên hiện tượng chín sinh dục và chuẩn bị cho sự sinh sản, được thể hiện bằng
các hành động ve vãn, khoe mẽ, tỏ tình, xây tổ, ấp trứng, chăm sóc, bảo vệ
con non ….
Ví dụ:
* Có một số loài chim không tự ấp trứng mà luôn có tập tính đẻ trứng “trộm”
vào ổ các chim khác để nhờ ấp hộ. Các chim được “gửi trứng ấp” cũng không
hề hay biết
* Chim chích có thể ấp nhầm trứng tu hú to hơn trứng của nó và khi trứng tu
hú nở nó vẫn mớm mồi cho chim tu hú non, mặc dù con này đẩy cả trứng của
chim chích ra ngoài tổ, tập tính này gọi là “Tập tính nhầm”.
* Ở một số loài côn trùng như kiến và ong, hầu hết các cá thể đều không sinh
sản mà dành toàn bộ sức lực để nuôi nấng bảo vệ thế hệ con của những cá thể
khác.
* Đối với bọ xít, được mệnh danh là "Hoàng hậu hôi", miệng tuyến hôi của
nó nằm ở bụng, bình thường dùng để phòng chống kẻ địch. Khi chúng sinh
con thì mùi hôi này có thể hình thành một "vòng hôi" xung quanh ấu trùng,
như một bức tường bảo vệ con cái khỏi sự xâm hại của kẻ thù.
* Chim chào mào (chim đầu rìu) cũng có khả năng tiết ra mùi hôi. Khả năng
này bình thường được giữ kín, nhưng đến lúc sinh đẻ, nhằm giúp cho con cái
ra đời bình an, chim mẹ đã thông qua tuyến hôi ở đuôi tiết ra một dịch lỏng
màu nâu đen có mùi khó ngửi. Trong một khoảng thời gian, tổ chim có mùi

khó thở. Dù rằng có một số động vật chuyên ăn trộm trứng chim, nhưng khi
đối mặt với hoàn cảnh tồi tệ như vậy cũng phải rút lui.
5/ Tập tính bảo vệ vùng lãnh thổ:
5
Chiếm giữ và bảo vệ vùng lãnh thổ là một biểu hiện tập tính quan trọng ở giới
Động Vật, từ các động vật bậc thấp đến các nhóm động vật bậc cao.
Ở nhiều động vật thuộc lớp Thú, chúng dùng các chất tiết từ tuyết thơm, nước
tiểu, … để đánh dấu và xác định vùng lãnh thổ, chúng chiến đấu với những kẻ
xâm phạm lãnh thổ bằng các trận giao tranh quyết liệt để giữ gìn nguồn thức
ăn và nơi ở. Vì vậy, ở mỗi vùng lãnh thổ, mỗi đàn đều có một con đầu đàn chỉ
huy các trận đấu tranh giành lãnh thổ với kẻ khác, cũng như chống lại các
động vật khác định ăn trộm thức ăn của đàn, hay khi bị đe dọa bị ăn thịt.
Tổ chức theo trật tự lệ thuộc là đặc tính của hầu hết các động vật sống thành
đàn. Trong 1 đàn sẽ có con đầu đàn thống trị các con còn lại. Con đầu đàn có
ưu thế như vậy là nhờ thắng trận trong các trận đấu.
Đấu tranh bảo vệ lãnh thổ cũng là cơ hội để lựa chọn bạn tình. Con cái thường
lựa chọn những con đực chiếm giữ vùng lãnh thổ tốt nhất, cũng là con khỏe
nhất. Kết bạn với những con đực như vậy có nguồn gen tốt sẽ cho những đứa
con mạnh khỏe là điều kiện để duy trì và phát triển nòi giống.
6/ Tập tính di cư: là một tập tính rất phức tạp thể hiện trong hiện tượng di cư
của một số loài chim, cá… Chúng thường di cư theo mùa, theo một chu kỳ
nhất định trong năm. Cứ đến mùa đông, phần vì lạnh giá, phần vì thiếu thức
ăn, nhiều loài chim ở phương Bắc vượt hàng ngàn, vạn cây số về phương nam
ấm áp, thức ăn phong phú để sống, đến mùa xuân lại trở về phương Bắc.
Ví dụ: Những biểu hiện của “Di cư sinh sản”
Cá thể trưởng thành sống ở những vùng khác với nơi sinh sản
Sự di chuyển cả đàn kèm theo sinh sản.
Đến mùa sinh đẻ chúng phải di chuyển tập trung về những “bãi đẻ” nhất định.
Cá chình là loài cá di cư, cá mẹ đẻ ở biển sâu, cá con sau khi nở trôi dạt vào
bờ biển, cửa sông, vùng nước ngọt kiếm mồi và lớn lên. Khi trưởng thành, cá

lại di cư ra biển sâu để đẻ trứng.
Tập tính di cư thường là tập tính thứ sinh.
Tập tính của động vật rất phong phú, phức tạp, và có vai trò quan trọng trong
cuộc sống của chúng. Nó liên quan mật thiết đến sự tồn tại và phát triển nòi
giống. Chẳng những thế, tập tính động vật cũng đem lại nhiều lợi ích cho thực
vật và con người.
- Một số loài thụ phấn cho các loài thực vật có hoa (ví dụ o¬ng, bướm,
kiến, ).
Một số côn trùng cũng sinh ra những chất rất hữu ích như mật, sáp, tơ.
Nhiều côn trùng, đặc biệt là các loài cánh cứng là những bọn ăn xác thối,
chúng ăn các xác động vật chết, các cây bị gãy mục, trả lại môi trường các
dạng hữu ích cho các sinh vật khác sử dụng. Ai Cập cổ đại đã sùng bái coi
những con bọ cánh cứng (ví dụ như bọ hung).
Giun phát sáng châu Âu được coi như những con vật có lợi vì chúng tiêu diệt
ốc và sên là những con phá hoại mùa màng.
6
Khi nuôi động vật, chúng ta cần lưu tâm đến tập tính của chúng, tạo điều kiện
môi trường sống phù hợp để chúng sống và phát triển bình thường phải tìm
hiểu tập tính động vật của chúng để không làm mất cân bằng sinh thái của
môi trường nuôi
Vì vậy, nghiên cứu tập tính động vật của có vai trò đặc biệt quan trọng
7
8
Tập tính
Nhiều loài côn trùng có các cơ quan cảm giác rất tinh tế. Trong một số trường hợp, các
giác quan của chúng nhạy cảm hơn con người rất nhiều. Ví dụ, ong có thể nhìn được trong
phổ bức xạ cực tím để tìm kiếm nơi hút mật là những bông hoa có bức xạ này để "dẫn
đường" cho ong. Bướm đực có cái "mũi chuyên hóa" là đôi ăng ten (ở bướm ngày ăng ten
có chóp tròn ở đầu mút và ở ngài (bướm đêm) lại có dạng lông vũ hoặc không có đầu mút
tròn) có thể ngửi thấy pheromon của bướm cái từ khoảng cách vài km.

Các côn trùng có tập tính xã hội như kiến hay ong, chúng sống cùng nhau trong một tập
đoàn lớn và được tổ chức rất tốt. Các cá thể trong tập đoàn tương đối giống nhau về bộ gen
(do trinh sản) nên người ta có thể coi cả tập đoàn như một "siêu cơ thể". Đứng đầu một thị
tộc côn trùng như vậy là con chúa-con cái duy nhất có khả năng sinh sản, và chỉ đảm
nhiệm chức vụ này trong bầy và là mẹ của mọi con côn trùng khác trong thị tộc, bao gồm
những con thợ là những con cái không có khả năng sinh sản, thực hiện mọi nhiệm vụ của
tổ, từ kiếm thức ăn, vệ sinh tổ và vệ sinh con chúa, chăm sóc ấu trùng Con chúa điều
khiển lũ con của mình bằng pheromon, và cứ vào mỗi mùa sinh sản mới, chúng lại cho ra
đời một lứa con chúa là hậu duệ của mình, khi trưởng thành những con này sẽ bay đi để tạo
nên một thị tộc riêng, những đàn kiến cánh bay vào nhà bạn chính là hình ảnh minh họa rõ
nét của chúng. Còn những con thợ thì được sinh ra hằng ngày với tốc độ chóng mặt. Còn
những con đực chỉ đóng vai trò sinh sản.
Một tập tính quan trọng của côn trùng là một vài loài và ở một số giai đoạn biến thái chúng
có thời kỳ ngủ đông (hibernate) và thời kỳ đình dục (diapause).
[sửa] Giác quan của côn trùng
Một trong những lí do giúp côn trùng không ngừng tồn tại, tiến hóa và phát triển trong suốt
hàng trăm triệu năm qua, thích ứng với mọi môi trường sống trên cạn chính là một hệ
thống giác quan cực kì nhanh nhạy và chính xác mà tạo hóa trang bị cho chúng, được sử
dụng trong mọi hoạt động di chuyển, tìm kiếm thức ăn, trốn tránh kẻ thù và sinh sản.
Nhặng xanh (thuộc bộ
Diptera, những vũ công
thiện nghệ trong thế giới
côn trùng
Kiến có thị giác kém
hơn, thích ứng với đời
sống dưới lòng đất tối
tăm, không bay lượn,
giao tiếp bằng các mùi
hóa học.
Chuồn chuồn ngô

với một cái đầu
toàn mắt.
Con ngài này có
ăngten hình lông vũ.
Ngài đực dùng
ăngten để tìm kiếm
bạn tình.
9
Chuồn chuồn (thuộc bộ Odonata có đôi mắt kép gồm h ng chà ục ng n thà ấu
kính bao phủ khắp đầu, giúp chúng có tầm nhìn rộng để phát hiện con mồi
v à địch thủ.
Thị giác của côn trùng thuộc hàng tốt nhất trong thế giới động vật. Và chúng lại có tới hai
loại mắt: mắt kép và mắt đơn. Mỗi mắt kép của côn trùng được tạo nên bởi hàng trăm,
hàng nghìn thấu kính nhỏ (là một tế bào thị giác) có kích thước hiển vi, mỗi thấu kính lại
tiếp nhận một hình ảnh giống hệt nhau, điều đó có nghĩa là nếu bạn đứng trước một con
ruồi, thì trong mắt nó, hình ảnh của khuôn mặt bạn sẽ được nhân lên hàng nghìn lần để
hiển thị trên cũng ngần ấy thấu kính tí hon. Trong khi đó, mỗi mắt đơn chỉ được cấu tạo
bởi một thấu kính như vậy, và chỉ có tác dụng cảm nhận sáng tối mà thôi.
Một số côn trùng có cả mắt đơn và mắt kép, trong khi những côn trùng khác chỉ có mắt
đơn. Đặc biệt, mắt của côn trùng không chỉ nằm trên đầu. Các nhà khoa học đã thử bịt kín
đầu của một con côn trùng, nhưng nó vẫn cảm nhận được vùng có ánh sáng nhờ những tế
bào thị giác nằm rải rác trên cơ thể.
Không phải côn trùng nào cũng có thị giác tốt như nhau: Những côn trùng có lối sống săn
mồi và ham thích bay lượn vào ban ngày như chuồn chuồn, ruồi, bọ ngựa, ong, bướm và
bọ cánh cứng thường có thị giác rất tốt, bằng chứng là đôi mắt của chúng gần như bao trùm
một nửa hay toàn bộ cái đầu. Những côn trùng khác ưa tối và hoạt động vào ban đêm (như
gián), có cuộc sống chật chội dưới những hào sâu trong lòng đất (như kiến và mối thì có thị
giác kém hơn rất nhiều. Bù lại, con gián có đôi ăngten dài có vai trò xúc giác (chạm vào
các vật thể xung quanh như chiếc gậy dò đường của người mù), vai trò khứu giác giúp
chúng tìm ra chiếc bánh ngọt của bạn và có những lông xúc giác cực nhạy nhô ra từ đằng

sau bụng có thể cảm nhận mọi rung động nhỏ nhất của không khí và mặt đất xung quanh
giúp chúng biến mất ngay khi con người xuất hiện trong bếp. Mối là hậu duệ tiến hóa của
gián, phần lớn chúng đều mù, và một số loài kiến, kẻ thù truyền kiếp của chúng cũng vậy.
Nhưng chúng có hệ thống khứu giác hết sức ưu việt và một tập thể trinh sản được tổ chức
một cách thông minh, giúp cả tập đoàn kiến thống nhất như một cơ thể trong mọi hoạt
động sống thường ngày.
[sửa] Ngụy trang và tự vệ
Bốn trăm triệu năm tồn tại trên trái đất cũng là bốn trăm nghìn năm côn trùng liên tục đấu
tranh sinh tồn để đạt được ngôi vị thống lĩnh về số lượng trong giới động vật như ngày nay.
Khi mà tác động của môi trường ngày càng thu nhỏ kích thước của côn trùng trong quá
10
trình tiến hoá thì mỗi động vật yếu ớt và bé nhỏ ấy phải tự trang bị cho mình một thứ vũ
khí bí mật để tồn tại trước các loài săn mồi, tạo nên một thế giới sinh vật vô cùng phong
phú về các phương pháp lẩn trốn và ngụy trang.
• Ngụy trang: Bằng m u sà ắc v hà ×nh d¸ng của cơ thể, chóng thường
ngụy trang th nh cà ¸c vật thể của m«i trường sống. VÝ dụ: C nh cà ©y,
lá khô,
• Giả trang: Côn trùng thường giả trang th nh các con có à độc để đe
dọa đối phương.
Một vẻ ngoài xấu xí nhưng
rất khó phát hiện
Chú châu chấu với màu áo của bùn và
địa y bám chặt trên mỏm đá đồi
Một chiếc lá khô
hoàn hảo
[sửa] Vai trò của côn trùng với môi trường và đời sống con
người
Một con châu ch ấ u ở giai đọan thiếu trùng, đại diện cho lo i côn trùng bià ến
thái không ho n to n. à à Ở giai đoạn n y, hình dáng bên ngo i cà à ủa thiếu
trùng đã gần như giống hệt th nh trùng,à nhưng kích cỡ nhỏ hơn, v cánh à

ngắn chưa phát triển ho n à to n. Chúng cà ần trải qua nhiều lần lột xác nữa
để trưởng th nh v tham gia sinhà à sản.
Chỉ có 0,1% các loài côn trùng là đi ngược lại lợi ích của con người. Nhiều côn trùng được
coi là những con vật có hại với loài người vì chúng truyền bệnh (ruồi, muỗi), phá hủy các
công trình (mối), hay làm hỏng các sản phẩm lương thực (mọt). Các nhà côn trùng học đã
đưa ra nhiều biện pháp để kiểm soát chúng mà phổ biến nhất là thuốc trừ sâu. Tuy nhiên,
11
ngày nay các phương pháp kiểm soát bằng sinh học (methods of biocontrol) đang ngày
càng được dùng phổ biến hơn.
Mặc dù các côn trùng có hại thường nhận được nhiều sự quan tâm hơn, bên cạnh đó vẫn có
nhiều loài có lợi cho môi trường và con người. Một số loài thụ phấn cho các loài thực vật
có hoa (ví dụ ong, bướm, kiến ). Sự giao phấn (pollination) là sự trao đổi (hạt phấn) giữa
các thực vật có hoa để sinh sản. Các loài côn trùng khi lấy mật và phấn hoa đã vô tình tiến
hành giao phấn. Ngày nay, một loạt các vấn đề về môi trường đã làm giảm các quần thể
"nhà giao phấn" (pollinator) này. Số lượng các loài côn trùng được nuôi với mục đích làm
vật trung gian quản lý việc thụ phấn cho thực vật đang trong thời ký phát triển thịnh
vượng.
Một số côn trùng cũng sinh ra những chất rất hữu ích như mật, sáp, tơ. Ong mật đã được
con người nuôi từ hàng ngàn năm nay để lây mật. Tơ tằm đã có ảnh hưởng rất lớn tới lịch
sử loài người, các mối quan hệ thương mại được thiết lập trên con đường vận chuyển tơ lụa
giữa Trung Quốc và phần còn lại của thế giới. Ấu trùng maggot được sử dụng để chữa trị
vết thương, ngăn chặn sự hoại tử do chúng ăn các phần chết thối. Phương pháp điều trị
hiện đại này đã được sử dụng ở một vài bệnh viện trên thế giới.
Nhiều nơi trên thế giới, côn trùng được sử dụng làm thức ăn cho con người (entomophagy)
trong khi nó lại là đồ kiêng kị với vùng khác. Thực ra đây cũng là một nguồn protein trong
dinh dưỡng của loài người. Người ta không thể ước tính được có bao nhiêu loài côn trùng
đã nằm trong thực đơn của con người nhưng nó đã có mặt trong rất nhiều thức ăn, đặc biệt
trong ngũ cốc. Hầu hết chúng ta không nhận ra rằng các luật bảo vệ thực phẩm ở nhiều
nước không ngăn cản việc có mặt của côn trùng trong thức ăn.
Nhiều côn trùng, đặc biệt là các loài cánh cứng là những bọn ăn xác thối, chúng ăn các xác

động vật chết, các cây bị gãy mục, trả lại môi trường các dạng hữu ích cho các sinh vật
khác sử dụng. Ai Cập cổ đại đã sùng bái coi những con bọ cánh cứng như bọ hung là thần
linh, bên cạnh nhiều động vật linh thiêng khác của họ như cá sấu, hà mã, cá trê, chim ưng
Điều này bắt nguồn từ một sự quan sát gắn với truyền thuyết: những con bọ hung Ai Cập
sử dụng phân động vật làm thức ăn cho những con non của nó. Mà với một số lượng bọ
hung đông đúc hoàn toàn sống dựa vào những bãi phân thì đối với chúng, thứ thức ăn bốc
mùi này quả thật quý như vàng, và vì thế mà tranh chấp xảy ra. Chúng phải tìm cách lăn
cục phân đi càng nhanh càng tốt khỏi đống phân và tìm một nơi chôn "kho báu" để giữ cho
nó không bị cướp lại bởi những bà mẹ côn trùng khác. Chúng sử dụng hai chân sau để lăn
phân-điều này đồng nghĩa với việc phải lộn ngược thân mình trong tư thế trồng cây chuối,
mà như vậy thì không tiện cho việc quan sát đường đi cho lắm. Bởi vậy, những con bọ
hung sử dụng hướng di chuyển của Mặt Trời, tức là từ Đông sang Tây làm la bàn định vị,
những ông chủ kim tự tháp nhìn thấy các viên phân tròn dịch chuyển theo hướng di chuyển
của Mặt Trời, rồi lại biến mất xuống lòng đất (bọ hung chôn phân trước khi đẻ trứng lên
đó) đã ví những hình tượng không lấy gì làm vệ sinh lắm ấy với thần Mặt Trời, thần linh
tối cao của họ. Và để trả ơn cho công lao dọn vệ sinh của con bọ hung, người Ai Cập đã
trao cho chúng cái chức danh "người dẫn đường cho thần Mặt Trời".
12
Một con b ọ rùa ở giai đọan trưởng th nh, à đại diện cho lo i côn trùng bià ến
thái ho n to n. Cà à ả th nh trùng là ẫn ấu trùng bọ rùa đều ăn rệp vừng, v l à à
thiên địch tự nhiên có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát số lượng rệp
hại cây.
Hầu hết chúng ta đều không ý thức được rằng, lợi ích lớn nhất của côn trùng chính là loài
ăn côn trùng (insectivores). Nhiều loài côn trùng như châu chấu có thể sinh sản nhanh đến
nỗi mà chúng có thể bao phủ Trái Đất chỉ trong một mùa sinh sản. Tuy nhiên có hàng trăm
loài côn trùng khác ăn trứng của châu chấu, một số khác thì ăn cả những con trưởng thành.
Vai trò này trong sinh thái thường được cho là của các loài chim, nhưng chính côn trùng,
mặc dù không thực sự quyến rũ như những loài lông vũ kia mới chính là những con vật có
vai trò quan trọng hơn. Với bất kỳ loài côn trùng có hại nào, như con người thường gọi, thì
cũng có một loài ong bắp cày là vật ký sinh hay là thiên địch của chúng và giữ một vai trò

quan trọng trong việc kiểm soát các loài có hại đó.
Sự quan tâm của với việc kiểm soát dịch hại bằng thuốc trừ sâu có thể có tác dụng phản lại,
thực tế thì chúng ta đã không nhận ra rằng chính côn trùng đã tự kiểm soát lẫn nhau và cả
các quần thể có hại. Vì vậy, kiểm soát bằng thuốc độc thậm chí có thể dẫn đến sự bùng
phát một loạt dịch hại nào đó.
13
Mô hình giải phẫu côn trùng
A- Đầu B- Ngực (Thorax) C- Bụng (Abdomen)
1. Râu (antenna)
2. Mắt đơn dưới (lower ocelli)
3. Mắt đơn trên (upper ocelli)
4. Mắt kép (compound eye)
5. Não bộ (brain)
6. Ngực trước (prothorax)
7. Động mạch lưng (dorsal artery)
8. Các ống khí (tracheal tubes)
9. Ngực giữa (mesothorax)
14
10. Ngực sau (metathorax)
11. Cánh trước (first wing)
12. Cánh sau (second wing)
13. Ruột giữa (dạ dày) (mid-gut, stomach)
14. Tim (heart)
15. Buồng trứng (ovary)
16. Ruột sau (hind-gut)
17. Hậu môn (anus)
18. Âm đạo (vagina)
19. Chuỗi hạch thần kinh bụng (nerve chord)
20. Ống Malpighian
21. Gối (pillow)

22. Vuốt (claws)
23. Cổ chân (tarsus)
24. Ống chân (tibia)
25. Xương đùi (femur)
26. Đốt chuyển (trochanter)
27. Ruột trước (fore-gut)
28. Hạch thần kinh ngực (thoracic ganglion)
29. Khớp háng (coxa)
30. Tuyến nước bọt (salivary gland)
31. Hạch thần kinh dưới hầu (subesophageal ganglion)
32. Các phần phụ miệng (mouthparts
15