Kiến thức lớp 12 Hồn Trương Ba, da hàng thịt –Lưu Quang Vũ-phần6 docx

Kiến thức lớp 12
Hồn Trương Ba, da hàng thịt –Lưu
Quang Vũ-phần6
HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT” TỪ TRUYỆN CỔ
DÂN GIAN ĐẾN KỊCH BẢN CỦA LƯU QUANG VŨ SỰ
PHÁT TRIỂN CỦA MỘT TRIẾT LÝ SỐNG


Từ sự so sánh về quan điểm triết lý giữa truyện cổ dân gian “Hồn
Trương Ba, da Hàng thịt” và vở kịch cùng tên của Lưu Quang Vũ,
bài viết đã nêu lên những nét mới, rất có ý nghĩa trong tác phẩm
của nhà soạn kịch nổi tiếng này. Nếu cốt truyện dân gian chỉ đơn
giản đề cao, tuyệt đối hoá vai trò của linh hồn đối với thể xác, thì
đến vở kịch của Lưu Quang Vũ, vấn đề đã được ông đào sâu,
mở rộng và phát triển hơn rất nhiều. Ông có quan niệm khác về
mối quan hệ giữa linh hồn và thể xác - đó là mối quan hệ hữu cơ,
tác động lẫn nhau. Hơn nữa, ông còn mở rộng tầm triết lý sang
cả những vấn đề nhân sinh khác, như vấn đề xung đột giữa nhu
cầu tự nhiên và nhân cách, vấn đề đấu tranh trong bản thân mỗi
con người để hoàn thiện nhân cách làm người, v.v Vở kịch của
Lưu Quang Vũ, vì thế, không chỉ là thành quả to lớn của nền kịch
nói hiện đại Việt Nam, mà còn là một đóng góp đặc sắc của ông
vào quan niệm triết lý nhân sinh nói chung.

Trong bài viết này, chúng tôi không so sánh một cách toàn diện
giữa một truyện cổ dân gian và một vở kịch dài hiện đại, cũng
không so sánh về toàn bộ nội dung tư tưởng, mà chỉ so sánh về
tư tưởng triết học - phần cốt lõi của cả hai tác phẩm.

Truyện cổ dân gian:

Ngày xưa, có một người tên là Trương Ba, người còn trẻ tuổi
nhưng đánh cờ tướng rất giỏi. Nước cờ của anh dễ thường thiên
hạ không có người nào địch nổi. Bao nhiêu giải cờ trong những
hội hè mùa xuân đều về tay anh. Tiếng đồn vang khắp nước,
sang đến tận Giang Nam. Buổi ấy, ở Trung Quốc, có ông Kỵ Như
cũng nổi tiếng cao cờ. Khi nghe tiếng Trương Ba, Kỵ Như liền
khăn gói sang Nam tìm đến nhà địch thủ. Hai người đọ tài nhau
trong mấy ván vẫn không phân thua được. Nhưng đến ván thứ
ba, Trương Ba dồn Kỵ Như vào thế bí. Thấy đối phương vò đầu
suy nghĩ, Trương Ba kiêu hãnh bảo:

- Nước cờ này dù có Đế Thích xuống đây cũng không thể gỡ nổi.

Bấy giờ Đế Thích là thần cờ ở thiên đình, bỗng nghe câu nói hỗn
xược của Trương Ba xúc phạm đến mình, liền cưỡi mây xuống
trần định cho y biết tay. Trương Ba và Kỵ Như đang đánh, chợt
có một ông cụ già đến ngồi bên cạnh bàn cờ. Ông cụ thủng thỉnh
mách cho Kỵ Như mấy nước. Tự nhiên, bên Kỵ Như cờ bại thành
thắng. Trương Ba cau có, trong bụng tức giận ông già ở đâu đến
làm cho mình lâm vào thế bí. Nhưng nhìn thấy ông cụ râu tóc
trắng xóa, mặt mũi không có vẻ là người trần tục, chợt hiểu, liền
sụp xuống lạy mà rằng: “Ngài hẳn là thần Đế Thích đây rồi, tôi
người trần mắt thịt không biết, xin thứ lỗi”. Đế Thích cười bảo:
“Ta nghe như nhà ngươi tự phụ là cao cờ nên xuống xem cho
biết”. Trương Ba liền giữ Đế Thích lại mua rượu, giết gà, khoản
đãi rất chu tất. Đế Thích tuy mới gặp cũng rất yêu mến Trương
Ba. Thấy anh khẩn khoản muốn học nước cờ của mình, Đế Thích
bảo anh: “Ta thấy nhà ngươi có bụng chân thành, vậy ta cho một
bó hương này, mỗi lần cần đến ta thì thắp lên một cây, ta sẽ
xuống”. Nói đoạn, cưỡi mây bay lên trời.

Từ đó, Trương Ba thỉnh thoảng lại dọn cờ mời thầy Đế Thích
xuống chơi. Hai bên rất tương đắc. Nhưng một hôm, Trương Ba
bị cái chết mang đi một cách đột ngột. Sau khi chôn cất chồng,
người vợ dọn dẹp nhà cửa, thấy có nén hương giắt ở mái nhà,
chị ta vô tình lấy xuống đốt lên cắm trước bàn thờ chồng. Ở thiên
đình, thần Đế Thích nhận được tin bằng mùi hương liền xuống
ngay. Thấy vắng mặt Trương Ba, Đế Thích ngạc nhiên: “Trương
Ba đâu?”. Vợ Trương Ba sụt sịt: “Nhà tôi chết đã gần một tháng
nay rồi!” - “Chết rồi! Sao lúc mới tắt thở không gọi ta xuống ngay,
để đến bây giờ còn làm thế nào được nữa?”. Suy nghĩ một chút,
Đế Thích lại hỏi thêm: “Trong xóm hiện nay có ai mới chết
không?”. Vợ Trương Ba đáp: “Có một người Hàng thịt mới chết
tối hôm qua”. Thần Đế Thích bảo chị ta dẫn mình đến nhà người
Hàng thịt mà bảo: “Ta sẽ kiếm cách làm cho chồng nhà ngươi
sống lại”. Nói xong, thần hóa phép rồi trở về trời.

Nói chuyện trong nhà người Hàng thịt lúc đó, mọi người đang
xúm quanh linh sàng khóc lóc kể lể thì tự nhiên thấy người chết
ngồi nhỏm dậy. Hắn ta vứt tất cả mọi đồ khâm liệm rồi chẳng nói
chẳng rằng đi thẳng một mạch về nhà Trương Ba. Vợ Trương Ba
thấy người Hàng thịt, biết là thần Đế Thích đã làm cho chồng
mình sống lại, mừng rỡ đón vào. Giữa lúc đó, thì vợ con người
Hàng thịt cũng chạy theo níu lấy chồng nhưng không những bị vợ
Trương Ba giằng lại, mà ngay chính chồng mình cũng nhất định
không chịu về. Đôi bên cãi cọ nhau, cuối cùng biến thành cuộc
đấu khẩu rất kịch liệt. Xóm làng không biết phân xử ra sao, đành
đem việc đó lên quan.

Quan cho đòi các nhà hàng xóm tới hỏi cung thì ai cũng bảo

người sống lại đó là anh Hàng thịt. Nhưng chỉ có vợ Trương Ba
thì nhất định nhận ra là chồng mình”. Quan hỏi rằng: “ Chồng chị
ngày thường hay làm gì?”. Đáp: “chồng tôi chỉ thạo đánh cờ mà
thôi”. Quan lại hỏi vợ người Hàng thịt: “chồng chị ngày thường
hay làm nghề gì?”. Đáp: “chồng tôi chỉ thạo nghề mổ lợn”.

Nghe đoạn, quan sai đem một con lợn vào công đường cho anh
Hàng thịt mổ, nhưng anh ta lúng túng không biết làm thế nào cả.
Quan lại sai mấy người giỏi cờ vào tỉ thí với người Hàng thịt thì
không ngờ, con người đó đi những nước cờ rất cao không ai địch
nổi. Quan bèn phán cho về nhà Trương Ba.

Vì thế mới có câu “ Hồn Trương Ba, da Hàng thịt”(1).

Như vậy, truyện cổ dân gian Hồn Trương Ba, da Hàng thịt cũng
quan niệm linh hồn phải có thể xác mới có chỗ trú ngụ và thể xác
phải có linh hồn mới sống được, mới không rữa nát. Nhưng
truyện cổ dân gian tuyệt đối hóa vai trò của linh hồn, coi nhẹ thể
xác, nên khi Trương Ba mượn được thể xác của người Hàng thịt
thì Trương Ba coi mình là Trương Ba 100% trong ý thức, trong
tình cảm, trong tính cách, tuyệt nhiên không băn khoăn gì về hình
dạng của mình. Vợ Trương Ba cũng vậy, khi thấy chồng là thân
xác anh Hàng thịt nhưng tâm trí là Trương Ba - chồng mình - thì
cũng không băn khoăn gì, nhận ngay và vui vẻ chung sống. Vợ
anh Hàng thịt chỉ thấy đơn giản là hình dạng chồng mình sống lại
nên đấu tranh khiếu kiện giành giật về cho mình, mặc dù anh ta
đã nói anh ta là Trương Ba và chạy về nhà Trương Ba. Quan phủ
sau khi kiểm tra kỹ năng mổ thịt lợn và nhất là kỹ năng chơi cờ thì
quyết định xử ngay cho anh - Hàng - thịt - mang - hồn Trương Ba
về với vợ Trương Ba. Phép thử mổ thịt có thể không chính xác, vì

anh Hàng thịt nếu thích vợ Trương Ba có thể giả vờ mổ vụng;
nhưng phép thử chơi cờ thì không thể sai được, vì nó thuộc về trí
tuệ, về năng khiếu tính toán trong loại hình thể thao trí tuệ đặc
biệt, cũng chính là một biểu hiện, một phương diện đặc sắc của
linh hồn. Nó xác định, khẳng định linh hồn đó chỉ có thể là Trương
Ba - người sinh thời chơi cờ rất giỏi.

Với cốt truyện ngắn gọn, mang một tư tưởng triết học có phần
hơi đơn giản - đề cao, tuyệt đối hóa linh hồn, không để ý đến mối
quan hệ giữa thể xác và linh hồn, tách rời linh hồn và thể xác, coi
thể xác chỉ như cái túi đựng linh hồn - truyện cổ dân gian Hồn
Trương Ba, da Hàng thịt phù hợp với quan niệm xưa, qua bao
thế kỷ vẫn được kể, được yêu thích và không hề gây tranh cãi.
Nhưng ngày nay, cùng với sự phát triển của xã hội, của con
người và khoa học (sinh lý học và tâm lý học), tư tưởng triết học
về con người cũng trở nên phong phú hơn, sâu sắc hơn và toàn
diện hơn. Từ đó, tư tưởng triết học trong truyện cổ dân gian đã
được Lưu Quang Vũ, nhà viết kịch tài năng của thời hiện đại,
nhìn nhận lại và phát triển theo trình độ nhận thức của thời đại,
theo yêu cầu nhân sinh và thẩm mỹ của thời hiện đại.